یہودی تریخ دی ٹائم لائن
یہودیت | |
عقائد
خدا (اسمائے خدا) • دس احکام • برگزیدہ قوم • انبیا • مسیح • بنیادی عقائد تاریخ یہودیت
خط زمانی • خروج • مملکت دا زمانہ • زمانہ اسیری • مرگ انبوہ • اسرائیل مؤثر شخصیتاں
مکاتب فکر
راسخ العقیدہ • اصلاحی • رجعت پسند • قرائیم • تجدیدی یہودیت • حریدی • انسان دوست • ہیمانوت ثقافت و معاشرہ
تقویم • لسان القدس • ستارہ داؤدی • یہودی شادی • اشکنازی • سفاردی • مزراحی تہوار
مقدس تھاں
|
یہ یہودیاں تے یہودیت کی ترقی دا تقویم اے ۔ تمام تاریخاں عبرانی تقویم کی بجائے زمانہ عام کے مطابق دتی گئیاں نيں ۔
یہودیاں دی تریخ وی دیکھو جس وچ انفرادی ملک دی یہودی تریخ دے روابط شامل نيں ۔ یہودیاں اُتے عقوبت دی تریخ دے لئی سام دشمنی، تریخ سام دشمنی تے ٹائم تقویم سام دشمنی دیکھو۔
بائبلی دور
[سودھو]خروج مصر توں (موسیٰ)
بائبل اسرائیلی قضاۃ لوکاں دی قیادت کی
- 1025 ق م 1010 ق م
- بادشاہ (طالوت) ساؤل
- 1010 ق م 970 ق م
- داؤد بادشاہ
- 970 ق م 931 ق م
- بادشاہ سلیمان
- 960 ق م
- تکمیل ہیکل سلیمانی یروشلم وچ
- 931 ق م
- تقسیم مملکت اسرائیل (سامریہ) تے سلطنت یہودا
- 931 ق م 913 ق م
- یہوداہ دا بادشاہ رحبعام
- 931 ق م 910 ق م
- بادشاہ یُربعام نے اسرائیل کے
- 840 ق م
- میشا دی لکھادی اسرائیلی بادشاہ عمری دے بیٹے اُتے موآبی فتح بیان کردی اے ۔
- 740 ق م 700 ق م
- یسعیاہ کی نبوت
- 740 ق م 722 ق م
- ریاست اسرائیل دے کرنے دے لئی آندا اے نو اسوری سلطنت
- 715 ق م 687 ق م
- یہوداہ دا بادشاہ حزقیاہ
- 649 ق م 609 ق م
- یہوداہ کےبادشاہ یوسیاہ دے اہم اصلاحات
- 626 ق م 587 ق م
- یرمیاہ کی نبوت
- 597 ق م
- پہلی بابل نوں ملک بدری
- 586 ق م
- بخت نصر کی سقوط یروشلم تے ہیکل سلیمان دی تباہی
- 539 ق م
- کورش اعظم (سائرس) دی جانب سے یہود نوں یروشلم واپسی دی اجازت
- 520 ق م
- زکریا دی نبوت
- 520 ق م
- زربابل کی قیادت وچ یہود دا پہلا گروہ اسیری توں واپس یروشلم جانا
- 516 ق م
- ہیکل دوم مقدس دا درجہ دے کے وقف کردیاگیا
- 475 ق م
- فارس دا خشیارشا اول توں منسلق ، ملکہ آستر نے اپنی شناخت کروائی تے اپنے لوکاں دے لئی التجا دی ، حامان دی نشان دہی دی کہ انہاں نوں تباہ کرنے دے لئی اس دے قبیح چالاں سے بجایا جائے
- 460 ق م
- یہودا وچ طوائف الملوکی تے افراتفری دے پیش نظر خشیارشا دے جانشین اردشیر اول نے عزیر کو بھیجیا تاکہ حالات معمول اُتے لائاں
بعد وچ بائبل دی تریخ
[سودھو]- 332 ق م
- مصر جاندے ہوئے یہودیہ توں لنگھدے سکندر اعظم نے فونیقی تے غزہ فتح کیتا تے شاید یہودی پہاڑی علاقےآں وچ داخل ہوئے بغیر ۔
- 200 ق م –100 عیسوی
- اس دور وچ کسی مقام پر تنک (عبرانی بائبل) نوں بائبل وچ شامل کیتا گیا ۔ یہودی مذہبی کم جو واضح طور اُتے عزیر دے وقت دے بعد لکھے گئے اس دی تقدیس کر کے شامل نئيں کیتا گیا، اگرچہ بہت سا کم یہودیاں دے کئی جماعتاں وچ مقبول ہوئے۔ انہاں کماں نے اپنی جگہ یونانی بولی وچ بائبل دا ترجمہ ( ہفتادی ترجمہ) دے طور اُتے بنائی جنہاں نوں فہرست مسلمہ ثانی کتاباں کہیا گیا۔
- 167۔161 ق م
- مکاہی بغاوت دے خلاف ہیلینیائی سلوقی سلطنت یہوداہ مکابی کی قیادت وچ ہوئی جس دے نتیجے وچ فتح تے حنوکا چھیويں دی تنصیب ہوئی۔
- 157۔129 ق م
- حشمونی خاندان نے سلوقی سلطنت دے نال نويں جنگ وچ اپنی دھاک یہودیہ وچ بٹھائی ۔
- 40 ق م –4 ق م
- ہیرودیس اعظم نے رومی سینیٹ دے ذریعے سے یہودیاں دے لئی بادشاہ مقرر کیتا۔
پہلی صدی عیسوی
[سودھو]- 6 ء
- یہودیہ ، سامریہ تے ادوم کو ضم کر کے یہودا (رومی صوبہ) بنایا گیا۔
- 10 ء
- ہلل مشر نے سب توں زیادہ تورات دی حکمت سمجھی ، فیر فوت ہونے دے بعد 30 عیسوی تک شمائے نوں غلبہ حاصل ہويا ، ہلل تے شمائے دیکھو ۔
- 26۔36 ء
- رومیاں دی جانب توں یسوع دے مقدمے دی سماعت تے یسوع دی تصلیب ۔
- 30 ء
- آدیابن دی ہیلینا، جو بین النہرین دی اک بادشاہت دی جاگیردارنی سی، یہودیت مذہب اختیار کیتا آدیابن دے آبادی دی اک اہم تعداد دے نے اس دی پیروی دی بعد وچ اس نے رومی یہودی جنگاں وچ یہودیاں نوں محدود تعاون فراہم کیہ ۔ بعد کی صدیاں وچ اس برادری نے مسیحیت قبول کيتی۔
- 30۔70 ء
- ہیکل دوم دے دور وچ یہودیت دے اندر فرقہ بندی ۔ اک فرقے دے اندر اندر ہیلینیائی یہودی معاشرے دے اندر اک فرقہ یہودی مسیحیت نوں فروغ دیندا اے، ارتداد یسوع نوں وی دیکھو۔
- 66۔70ء
- پہلی یہودی رومن جنگ ہیکل دوم تے یروشلم دے زوال و تباہی اُتے اختتام پزیر ہوئی ۔ رومی محاصرے دے دوران وچ 1,100,000 افراد ہلاک تے 97,000 نوں غلام بنایا گیا۔[۱] ایوان (مجلس شوری) کو یوحنان بن زکائی نے یفنہ منتقل کیتا ۔جمنیہ دی مجلس وی دیکھو۔ رومی سلطنت دے تمام یہود توں محصول دی تحصیل چااے انہاں نے بغاوت وچ حصہ لیا سی یا نئيں۔
- 200 – 70ء
- تنایم کی مدت ماں ، ربیاں نے بولی تورات کو منظم تے واضح کیتا ۔ ایداں تنائم دے فیصلےآں کو جو ، مشناہ، باریندا، توسفتا تے مدراش دی تالیفات وچ موجود نيں[۲]
- 73 ء
- پہلی یہودی رومن جنگ کے آخری واقعات – سقوط مسادا ۔ مسیحیت یہودی فرقے دے طور اُتے شروع ہُندا اے تے تحاریر تے نظریات دے ذریعے توں اپنی وکھ شناخت تیار کردا اے فیر یہودیت سے ہٹ کر اک جداگانہ مذہب بندا اے۔
دوسری صدی
[سودھو]- 115۔117ء
- کٹوس دی جنگ ( ٹراجان دے خلاف بغاوت) – قبرص دی وڈے یہودی برادریاں ، سائرین (جدید لیبیا)، آئیجیپیؤ (جدید مصر) تے بین النہرین (جدید شام تے عراق) وچ اک دوسری یہودی رومن جنگ شروع ہوئی۔ اس دا نتیجہ سینکڑاں ہزاراں یہودیاں، یونانیاں تے رومیاں کے باہمی قتل تے یہودی باغیاں دی مکمل شکست اُتے ہويا تے نو تخت نشاں شہنشاہ حدارین دی جانب توں قبرص تے سائرین توں یہود دا مکمل صفایا کیتا گیا ۔
- 131۔136ء
- رومی شہنشاہ حدارین ، ہور اشتعالات دے نال نال ، یروشلم دا ناں بدل کے "ایلیا کاپیٹولینا" رکھنا تے ختنہ نوں ممنوع کرنا سی ۔ شمعون بار کوخبہ (بار کوصیبہ) نے حدرین دے جواب وچ رومی سلطنت دے خلاف اک وڈی یہودی بغاوت کی۔جس کے بعد، زیادہ تر یہودی آبادی نوں ہلاک کر دتا گیا (تقریباً 580,000) تے حدرین نے دی صوبہ یہودیہ دا ناں بدل کے شام فلسطینیہ رکھ دتا تے کوشش کيتی کہ یہودیت نوں جڑ توں اکھاڑ پھینکے۔
- 136ء
- ربی اکیوا کو شہید کر دتا گیا۔
- 138ء
- شہنشاہ حدرین دی موت دے نال رومی سلطنت وچ یہودیاں اُتے ظلم و ستم وچ نرمی ہوئی تے یہودیاں کو تیشا باؤ کے موقع اُتے یروشلم دورہ کرنے دی اجازت ہوئی۔ آنے والی صدیاں وچ یہودی مرکز گلیل (جلیل ) منتقل ہويا۔
تیسری صدی
[سودھو]- 200ء
- مشناہ ، اج تک دی یہودی زبانی شریعت دی معیار بندی تے تدوین یہوداہ ہناسی نے ارض مقدسہ وچ دی ۔
- 259ء
- بابل وچ نہر دعا جسنوں تدمر نے تباہ کیتا تے جس دی تباہی دی وجہ توں وڈے پیمانے اُتے یہوداس علاقے وچ منتشر ہوئے ۔[۳]
چوتھی صدی
[سودھو]- 315۔337ء
- رومی شہنشاہ قسطنتین اعظم اول نے نیا پابندیاں دا قانون جاری کیتا ۔ مسیحییاں کا مذہب تبدیل کر کے یہودی بنانا کالعدم ٹہریا ، مذہبی اجتماعات نوں کم توں کم رکھیا گیا ، لیکن یہودیاں نوں یروشلم کے ہیکل دی تباہی دی سالگرہ دے موقع اُتے وی داخل ہونے دی اجازت دتی گئی ۔
- 351۔352ء
- قسطنطیث گالس دے خلاف یہودی بغاوت کچل دتی جاندی اے۔
- 358ء
- رومی ظلم و ستم دے ودھدے ہوئے خطرے دی وجہ توں ، ہلل دوم نے یہودی ماہ و سال دے حساب دے لئی اک ریاضیاتی کیلنڈر بنایا ۔ اپنانے دے بعد ، کیلنڈر ، طبریہ وچ سنھردین دی شوری تحلیل ہوئ ۔
- 361۔363ء
- آخری مشرک رومی شہنشاہ جولین نے یہودیاں نوں واپس یروشلم جانے دی اجازت دتی جسنوں تعمیر شدہ حالت وچ دیکھنے دے لئی کئی سال انتظار کرنا پيا" تے ہیکل نوں دوبارہ تعمیر نو دے لئی کوشش کرن۔ تھوڑی دیر بعد ، شہنشاہ قتل دے فورا بعد ، اس دا منصوبہ تحلیل کر دتا گیا ۔
- 363ء
- گلیل وچ زلزلہ
- 379ء
- بھارت کا، ہندو بادشاہ شرا پریمل جسنوں ایرو براہمن دے طور اُتے وی جانیا جاندا اے اک پیتل دے قطبہ اُتے کندہ اجازت نامہ جاری کیتا گیا کہ یہود آزادانہ طور اُتے رہیاں تے کنیسہ کی تعمیر کر سکن تے اپنی جائداد دی ملکیت دا حق انہاں نوں اس وقت تک اے جدوں تک دنیا تے چاند موجود رہن گے ۔ ۔[۴][۵]
پنجويں صدی
[سودھو]- 438ء
- مہارانی یودوشیا نے یہود دے حرم قدسی (ہیکل) دی جگہ عبادت کرنے دی پابندی ہٹائی تے انہاں دی جلیل(گیلیلی) وچ سربراہی دی تے آواز لگائی "عظیم تے طاقتور یہودی لوگو: جان لو ساڈے لوکاں دی جلاوطنی اختتام نوں پہنچی "!
- 450ء
- یروشلمی تلمود کی تدوین و ترمیم
چھیويں صدی
[سودھو]- 500۔523ء
- حمیری بادشاہ (جدید یمن) یوسف ذو نواس نے یہودیت اختیار کيتی ،تے موجودہ یمنی یہودی مرکز نوں ترقی دتی ۔ اس دی بادشاہت اکسوم تے مسیحیاں دا وچکار جنگ وچ تباہ ہوئی۔
- 550ء
- بابلی تالمود دی وڈی تدوین راہب راوینہ تے اشی دی زیر نگرانی مکمل ہوئی۔ جدوں کہ کچھ کچھ اگلے 200 سال تک چھوٹی چھوٹی تبدیلیاں ہُندی رہیاں
- 700–550ء
- سورائیم دے دور وچ ، فارسی دانشور(عالماں) تالمود نوں اصلی حالت وچ بحال کردے نيں۔
- 572–555ء
- بازنطینیاں دے خلاف چوتھی سامری بغاوت نے سامری برادری نوں وڈی حد تک کم کر دتا ، انہاں دا اسرائیلی عقیدہ کالعدم قرار دے دتا گیا ۔ قریب دے یہود جو زیادہ تر بحیرہ طبریہ دے آس پاس رہندے سن اوہ وی انہاں ظالمانہ اقدامات توں متاثر ہوئے۔
- 20 یہودی برادریاں بشمول 2 کاہن نے بازنطینیاں دے ظلم توں بچنے کے لئی (یا مسلماناں دے مطابق آخری موعود ﷺ دی تلاش وچ ) حجاز خصوصا مدینہ دی جانب ہجرت دی ۔[۶]
ستويں صدی
[سودھو]جزیرہ نما عرب وچ مکمل اسلامی عروج اورتسلط مشرک عرباں کےنال نال یہودی برادریاں اُتے وی کلی خاتمہ یا تبدیلی مذہب دی صورت اثر انداز ہويا، جدوں کہ ارض مقدسہ بازنطینیاں دے ہتھ توں نکل کے مسلماناں دے زیر تسلط آیا۔ پے در پے مدینہ دے مختلف یہودی قبیلے دی جانب توں عہد شکنی تے بغاوت دے بعد 627ء وچ جنگ خندق دے دوران وچ قبیلہ یہود مدینہ (بنو قریضہ) نے بغاوت کر کے مسلم دشمناں (قریش مکہ) دی حمایت دی تے بعد وچ تسلیم ہوجانے دے بعد محمد ﷺ دی جانب توں ان دے بالغ مرداں دا قتل تے عورتاں نوں لونڈی بنایا گیا۔[۷][۷][۸][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۰]
- 628–610ء
- گلیل (طبریہ) دے یہودنے طبریہ دے بنیامین دی قیادت وچ ساسانی سلطنت دے خسرو دوم تے فارسی یہودیاں دے نال ملکر ہراکل دے خلاف بغاوت دی تے خود مختاری حاصل کيتی، جو عارضی رہی اُتے کچھ ہی عرصہ بعد انہاں یہود دا قتل عام ہويا۔
اٹھويں صدی
[سودھو]- 700۔1250ء
- گاؤنیم دے دور وچ جنوبی یورپ تے ایشائے کوچک دے یہود غیر روادار مسیحی بادشاہاں تے پادریاں دے تحت رہے۔ جدوں کہ زیادہ تر یہود مسلمان عرب حکمراناں دے علاقےآں یعنی اندلس، شمالی افریقا، فلسطین، عراق تے یمن وچ رہندے رہے۔ وقتا فوقتا ظلم دے ادوار دے باوجود اس دور وچ یہودی برادری دی سبھیاچار تے معاشرتی زندگی ترقی کردی رہی۔ بلاتفاق تسلیم شدہ یہودی زندگی دے مراکز وچ طبریہ تے یروشلم، سورا تے پمبیدتہ (عراق) دے علاقے سن ۔ انہاں قانونی درسگاہاں کے مہتممین گاونیم سن جنہاں نوں تمام یہودی دنیا مختلف قسم دے مسائل دے لئی رجوع کردی سی۔ اسی زمانے وچ طبریہ وچ عبرانی رسم الخط دی تنقیط ایجاد ہوئی۔
- 711ء
- مسلمان فوجاں نے سپین اُتے حملہ کرکے اس دے اکثریتی علاقے اُتے قابض ہوئے (اس وقت تک یہود تمام تر ہسپانوی آبادی کا %8 بندے سن )۔ مسیحی حکومت دے دور وچ ، یہود نوں بکثرت متشدد مظالم دا نشانہ بنایا گیا ، جدوں کہ مسلماناں نے دوسرے غیر مسلماں دے نال نال انہاں نوں وی باقاعدہ دوسرے درجے دا شہری (ذمی )بنایا ، جو جزیہ ادا کیتا کردے سن – جدوں کہ کچھ ذرائع اس دور نوں سپین وچ یہود کاسنہرا دور گرداندے نيں ۔
- 740ء
- خذر۔ وسطی ایشیاء دے اک ترک قفقازی خانہ بالزام قبیلے دے سردار تے وڈھیاں نے یہودیت قبول کيتی ۔ انہاں دی مملکت 10 واں صدی تک رہی، جسنوں روسیاں نے آلیا ،تے حتمی طور پہ 1016ء روسیاں تے بازنطینیاں دے بیچ تقسیم ہويا، کچھ سام مخالف دانشوراں دے خیال وچ ایہی قبیلہ سد ذوالقرنین دے یاجوج ماجوج نيں۔
- 760ء
- یہود دے فرقے قرائیم نے زبانی قانون دی عمل داری رد دی تے ربیائی یہودیت توں علیحدگی اختیار کيتی۔
نويں صدی
[سودھو]- 807ء
- عباسی خلیفہ ہارون الرشید اپنی خلافت وچ موجود تمام تر یہود نوں حکم جاری کردا اے کہ وہ زنار – زرد نشان یا کمر بند زیب تن کرن جدوں کہ مسیحیاں نوں نیلا زیب تن کرنے دا حکم سی ۔
- 846ء
- سورا(عراق) وچ امرام گاون اپنی ثدر دی کتاب تالیف کردا اے ۔
- 850ء
- المتوکل اک حکم نامہ جاری کردا اے کہ تمام تر یہود تے مسیحی ذمی ایداں لباس زیب تن کرن کہ انہاں دی مسلماناں توں تمیز دی جاس دے، انہاں کے عبادت خانے مسمار کر دتے جان تے سرکاری و دفتری معملات وچ انہاں دی گھٹ تاں گھٹ مداخلت ہوئے۔
- 871ء
- اس سال دا اک نامکمل ازدواجی معاہدہ جو قاہرہ دے بن عزرا کنیسہ توں ملحقہ کمرے سے ملے دستاویزات وچوں قدیم ترین دستاویز اے جواسی سال مورخہ 6 اکتوبر کودریافت ہوئے۔
دسويں صدی
[سودھو]- 1013–912ء
- یہودی سبھیاچار دا ہسپانیہ وچ سنہرا دور – عبدالرحمن سوم 912ء وچ ہسپانیہ دا خلیفہ بنا تے اس دے نال ہی رواداری دا اک نواں دور شروع ہويا ۔ مسلمان یہودیاں تے مسیحیاں دی لازمی عسکری خدمت ختم دی ، انہاں نوں اپنے قاضی تے شریعت دی اجازت تے جائداد دی حفاظت کيتی ضمانت دتی گئی۔ یہودی شعرا، دانشور، عالماں، سائنس دان ، فلسفی تے سیاست دان ترقی پاندے عظیم تر عربی رہتل دا لازمی حصہ بنے۔ ایہ دور قرطبہ دے قتل عام دے نال یعنی 1013ء وچ ختم ہويا۔
- 940 ء
- عراق وچ سعادتا گاؤن نے اپنی ثدر (دعائیہ کتاب) تالیف کيتی
گیارہواں صدی
[سودھو]- 1013ء ۔ 1008ء
- فاطمی حکمران حکم بامراللہ نے یہود اُتے کئی پابندیاں لگائی، تمام یہود نوں لکڑی دا سنہرا بچھڑا گلے وچ لٹکانا ضروری سی ، جدوں کہ مسیحیاں نوں لکڑی دی صلیب لٹکانے دی پابندی سی تے تمام زمیاں نوں کالے ہیٹ پہننا لازمی تھا
- 1013ء
- سقوط قرطبہ دے دوران وچ قتل عام ہويا ،جس دی وجہ توں بوہت سارے نامور یہود جداں سموئیل بن نغریلہ شہر چھڈنے اُتے مجبور ہو گئے۔
- 1073۔ 1013ء
- مراکش دے راہب اسحا ق الفاسی نے ہلاخہ دی ابتدائی دستاویزات لکھياں جو یہودی شریعت کا مجموعہ ضوابط دی تحریراک اہم کم تھا
- 1016ء
- تیونس ۔قیروان دی یہودی برادری نوں جلاوطنی تے تبدیلی مذہب وچوں چننے پرمجبور کیتا گیا۔[۱۲]
- 1033ء
- تمیم دی فوج تے مغراوہ قبیلے نے شہر فتح کرنے دے بعد، قبیلے دے سردار زناتہ بربر بنو عرفان نے فاس وچ یہود دا قتل عام کیتا۔
- 1105–1040ء
- راہب شلمو یتذاخی(راشی) نے تنخ تے تالمود دی اہم ترین تفسیر لکھی
- 30دسمبر 1066ء
- غرناطہ قتل عام : مسلمان بلوائیاں نے غرناطہ دے شاہی محل اُتے ہلہ بول دتا ، یہودی وزیر یوسف بن نغریلہ دی تصلیب دی تے شہر دی بیشتر یہودی آبادی دا قتل عام کیتا۔ 1500 توں ودھ یہودی خانداناں جنہاں وچ 4000 افراد اک دن وچ قتل ہوئے ۔[۱۳]
- 1090ء
- غرناطہ نوں مرابطین دے بادشاہ یوسف بن تاشفین نے فتح کیا جدوں کہ یہودی برادری دے بارے وچ منیا جانے لگیا کہ انہاں نے مسیحیاں دی طرف داری اختیار کرلئی، جس دی وجہ توں انہاں نوں تباہی دا سامنہ کرنا پيا۔ بوہت سارے یہود کسمپرسی دی حالت وچ مسیحی حکومت دے زیر تسلط شہر طلیطلہ (تولیدو) دی جانب فرار ہوئے۔[۱۴]
- 1095۔1291ء
- صلیبی جنگاں شروع ہُندے ہی فلسطین وچ اگ بھڑکيتی۔ صلیبیاں نے عارضی طور پہ 1099ء وچ یروشلم اُتے قبضہ کیتا۔ لکھاں یہودیاں نوں یورپی صلیبیاں نے تمام تر یورپ تے مشرق وسطی وچ قتل کیتا۔
بارہويں صدی
[سودھو]- 1100ء۔ 1275ء
- توسفوت ( قرون وسطی ) دی تالمودی تفاسیر دے دور وچ ، تالمودی مفسراں نے راشی دے تفسیری کم نوں جاری رکھیا۔ ان مفسراں وچوں کچھ اس دے جانشین وی سن ۔
- 1107ء
- مراکشی مرابط حاکم یوسف بن تاشفین انہاں مراکشی یہود نوں جلاوطن کر دیندا اے جو قبول اسلام نئيں کردے۔
- 1135ء۔1204ء
- ربط موسی بن میمون المعروف میمونائیدث یا رمبام سفاردی یہودیت کا نمایاں ربی اے۔ اس دے کارنامےآں وچوں ، یہودی تریخ دی سب توں بااثر یہودی شریعت دی عربی کتاب(مشنہ تورات) لکھی ، جدوں کہ دوسری فلسفیانہ لکھتاں وچ بشمول (دلالة_الحائرين رہنمائے مضطرب) یہودی ادب وچ اہم مقام رکھدیاں نيں۔
- 1141ء
- یہودا لاوی یہود نوں فلسطین دی جانب ہجرت کرنے دے لئی آواز لگاندا اے ، اوتھے جاکے آباد تے یروشلم وچ مدفون ہُندا اے۔
- 1148ء
- قرطبہ دے بربر یہود نوں مذہب تبدیل کرنے اُتے مجبور کردے نيں ، میمونائیڈث قرطبہ نوں چھڈ دیندا اے ۔
- 1187ء
- یروشلم اُتے قبضہ دے بعد ، صلاح الدین ایوبی نے یہود نوں طلب کرکے شہر وچ بسنے دی اجازت دی[۱۵] ، خاصکر عسقلانی یہودی اس دے بلاوے اُتے آباد ہوئے۔ [۱۶]
- 1189ء
- رچرڈ اول دی تاجپوشی دے دوران وچ لندن وچ سام مخالف فسادات وچ اوغلین دا جیکب قتل ہويا، بعد وچ بادشاہ نے مرتکبین نوں سزا دی۔
- 1190ء
- یارک قتل عام وچ 150 یہود یارک لندن دے اک پوگروم وچ مسیحیاں دے ہتھوں قتل ہوئے۔
تیرھواں صدی
[سودھو]- 1240 ء
- بادشاہ ہنری سوم دے ماتحت یہود اُتے جعلی سکے بنانے دا الزام لگیا تے جدوں مقامی آبادی نے انہاں نوں بدلے دا نشانہ بنایا تاں بادشاہ نے انہاں نوں بچانے دے لئی جلا وطن کر دتا[۱۷]
- 1250–1300 ء
- موسی ڈی لیون تورات دی راہب شمعون بار یوحائی تے اس دے مریداں کی پوشیدہ تفسیر زوہر دی تدوین تے اشاعت کی، اس دے بعد سے جدید قسم دی قبالہ (مخفی یہودی تصوف ) دا آغاز ہُندا اے
- 1500–1250 ء
- رشونیم (دانہائے قرون وسطی) کا دور – زیادہ تر یہود اس دور وچ بحیرہ روم تے مغربی یورپ وچ جاگیردارانہ نظام دے ماتحت آباد سن ۔عراق وچ مسلم تے یہودی مرکز قوت دے انحطاط دے نال ہی کوئی دنیا بھر وچ یہودی قابل ذکرقوت نافذہ نہ رہی جو یہودی قانون ، معملات تے رواج دا فیصلہ کرسکدی۔چنانچہ راہباں نے تورات تے تالمود دی ایسی تفاسیر تے یہودی قوانین لکھنے دی ضرورت محسوس کيتی جو دنیا بھر دے یہود نوں انہاں دے علاقوںماں ہی اس قابل بنا سکن کہ اوہ یہودی روایات دے مطابق اپنی زندگی گزار سکن۔
- 1267 ء
- موسی بن نحمان یروشلم وچ آکے آباد ہويا تے رمبان کنیسہ بنایا۔
- 1343–1270 ء
- اسپین دا راہب یعقوب بن اشر نےمشہور اربعہ طوریم ( یہودی قانون دی چار صفاں) لکھی
- 1290ء
- ایڈورڈ اول دی جانب توں انگلینڈ وچ 1275ء دے کلعدمی سود دے قانون دے جاری ہونے دے 40 سال بعد یہود نوں اوتھے توں بیدخل کیتا گیا۔
چودھواں صدی
[سودھو]- 1300 ء
- راہب لیوی ابن گروشم المعروف جرثونائیڈس چودھواں صدی دا فرانسیسی یہودی فلسفی تھا،جس نے 1317–1329 وچ کتاب سفر ملھموت آدونائی (آقا دیاں جنگاں دی کتاب) لکھی ، جسنوں بعد وچ یہودی ادب وچ خاص مقام ملا، انہاں کےادبی کم وچ ہور فلسفیانہ لکھتاں وی نيں ۔
- 1304۔1394ء
- یہود نوں متعدد بار فرانس توں جلا وطن کیتا گیا تے قیمت لے کے فیر توں آنے دی اجازت دتی گئی
- 1343 ء
- مغربی یورپ دے مظلوم یہود نوں کزیمیر اعظم نے پولینڈ مدعو کیا
- 1348 ء
- پوپ کلیمنٹ ششم نے 6 جولائی تے 26 ستمبر 1348 نوں فرمان جاری کیتے ، بعد والا قوآمویس پرفیڈیم کہلایا ، جس وچ یہود اُتے ظلم و ستم دی مذمت کيتی گئی سی تے ایہ کہ جنہاں نے یہود نوں وبا دا ذمہ دار ٹہرایا اوہ خود شیطان کاذب دا شکار ہوئے[۱۹] ۔اس نے اہل کلیسا اُتے زور دتا کہ یہود دی حفاظت دے لئی اقدامت کرن جداں اس نے کیتے ۔
- 1349ء
- سٹراسبرگ قتل عام
- 1350ء دی دہائی
- اشکنازی یہود اُتے منعقد موجودہ جینیاتی پرکھ دی نشان دہی دے مطابق چودھواں صدی وچ اشکنازی یہودی آبادی مذہبی تعصب دی بنا اُتے کم ہُندے ہُندے 250 توں 420 نفوس تک رہ گئی سی [۲۰]
- 1370۔ 1369 ء
- پیٹر شاہ قشتالہ(پیڈرو) تے قشتالہ دا ہنری دوم(انریکو) دے درمیان وچ ہسپانوی خانہ جنگی وچ 38,000 یہود مارے گئے جو اس تصادم وچ ملوث سن ۔[۲۱]
پندرھواں صدی
[سودھو]- 1478ء
- سپین دے کیتھولک حکمراناں شاہ فرڈیننڈ ا ور ملکہ ازابیلا اول نے ہسپانوی مہم جوئی دی بنیاد رکھی
- 1486ء
- اٹلی وچ پہلی یہودی دعائیہ کتاب دی اشاعت
- 1488۔1575ء
- راہب یوسف کارو ویہہ سال لگیا کر بیت یوسف مرتب کيتی، جو یہودی شریعت دی اعلیٰ ترین شرح اے۔اس نے اس دے بعد ہور مختصر شرح شولکان اروخ لکھی ، جو اگلے 400 سال تک یہودی شریعت اُتے معیار ٹہری۔ اوہ پیدا سپین وچ ہويا تے اس دا انتقال صفد ، فلسطین وچ ہويا۔۔
- 1488ء
- عبیدہ بن ابراہیم ، مفسرِِ مشناہ یروشلم پہنچیا تے اک نويں یہودی برادری نوں نقطہ آغاز دتا۔
- 1492ء
- فرمان ِ الحمرا : تقریباً دو لکھ یہود نوں سپین توں ملک بدر کیتا گیا ، جو عرب تے ترک علاقےآں دے علاوہ نیدرلینڈز تے کچھ فلسطین وچ جا بسے،کچھ وسطی تے جنوبی امریکا گئے۔ اُتے ، زیادہ تر پولینڈ ہجرت کر گئے۔ بعد دی صدیاں وچ تمام دنیا دی یہودی آبادی کا 50% پولینڈ ہی وچ رہندی رہی۔جدوں کہ بوہت سارے یہود نے اعلیٰ الاعلان مسیحیت تسلیم کر کے سپین ہی وچ رہے یا آنوسی ہوکے در پردہ یہودی ہی رہے۔
- 1492ء
- سلطنت عثمانیہ دے بایزید دوم نے باقاعدہ دعوتنامے دے ذریعے سمندری جہاز بھیج کر سپین تے پرتگال توں جلاوطن کیتے گئے یہود کو اپنے ملک بلوایا۔
- 1493ء
- 137,000 یہود نوں صقلیہ، اٹلی توں بیدخل کیتا گیا۔
- 1496ء
- پرتگال توں تے جرمنی توں بوہت سارے یہود بیدخل کیتے گئے۔
سولہويں صدی
[سودھو]- 1501ء
- پولینڈ دے شاہ الیکزنڈر نے یہود واپس لتھوینیا دی عظیم ڈچی دی ریاست وچ آنے دی اجازت دی
- 1516ء
- یورپ کا پہلا یہودی پاڑہ وینس اٹلی وچ قائم ہويا۔
- 1572–1525ء
- راہب مموضوع اسرلس(رے ما) کراکوفی نے شلخان اروخ دی اشکنازی یہودیت اُتے اطلاق بارے جامع تفسیر لکھی
- 1534ء
- شاہ پولینڈ صجیسمند اول یہود کے امتیازی لباس پہننے دے قانون نوں منسوخ کی
- 1534ء
- پولینڈ وچ پہلی یدشی کتاب شائع ہويا
- 1572–1534ء
- اسحاق لوریہ (اریزل) نے یروشلم تے صفد وچ مخصوص مریداں نوں قبالہ دی تعلیم دی، جنہاں وچوں ابن تبل، اسرائیل ساروگ خاصکر خائیم ویٹل نے اس دی تعلیمات قلمبند کيتیاں، جدوں کہ ساروگ دا نسخہ تاں فورا ہی اٹلی تے ہالینڈ وچ شائع ہويا لیکن ویٹل دا نسخہ تن صدیاں تک مخطوطہ (ہتھ دا لکھیا ) ہی رہیا تے شائع نہ ہو سکیا۔
- 1547ء
- لوبلیون وچ پہلا یہودی (مطبوعۃ) چھاپہ خانہ شروع ہويا۔
- 1550ء
- جینوا، اٹلی توں یہود بیدخل کیتے گئے،
- موسی بن یعقوب کوردوویرو نے صفد ،فلسطین وچ قبالہ اکیڈمی قائم کيتی
- 1567ء
- پولینڈ وچ پہلی یہودی یونیورسٹی یشیوا قائم کيتی گئی
- 1577ء
- ایشیا دا پہلا یہودی (مطبوعۃ) پریس صفد فلسطین وچ قائم کيتی گئی
- 1764–1580ء
- پولینڈ دے چار علاقےآں عظیم تر پولینڈ ، پولینڈ صغیر، روتہینیہ ، والہینیہ دے یہودی کونسل دا پہلا اجلاس لوبین پولینڈ وچ ہويا۔کحال (یہودی مجلس شوری) دے 70 ارکان نے محصول و خراج تے ہور اہم یہودی امور دا جائزہ لیا گیا۔
ستارھواں صدی
[سودھو]- 1630–1621ء
- شیلاہ حکاالزام نے ارض مقدسہ دی جانب ہجر ت دے بعدیہودی مذہب دا اپنا تحریر کردہ سب توں مشہور ادب لکھیا۔
- 1623 ء
- لتھوینیا دی عظیم ڈچی ریاست دی ماں پہلی مرتبہ وکھ توں (واعد )یہودی پارلیمان قائم ہويا ۔
- 1676–1626ء
- سباتائی زیوی جھوٹھا مسیح منظر عام اُتے آیا۔
- 1633 ء
- پوزنان دے یہود نے مسیحیاں نوں اپنے شہر وچ آنے اُتے پابندی عائد دی ۔
- 1648 ء
- پولینڈ کی یہودی آبادی 4,50,000 تک جاپہنچی ( جو پولش لتھوینی دولت مشترکہ دے 1,1000,000 دی آبادی دا 4% بندا اے) جس وچ بوھیمیہ 40,000 ، موراویہ 25,000۔جدوں کہ اس وقت دی دنیا بھر دی یہودی آبادی دا تخمینہ 750,000 لگایا گیا۔
- 1655–1648 ء
- قوضاق بوھدان چمیلنکی نےیوکرین وچ پولش اشرافیہ تے یہود دے قتل عام دی قیادت دی ، جس وچ 65,000 یہود تے اشرفیہ مارے گئے – جدوں کہ تمام تر یہود دی تعداد100,000تک تھی[۲۲]
- 1655 ء
- اولیور کرامویل نے یہود نوں واپس انگلینڈ وچ آنے دی اجازت دی۔
- 1679ء
- یمنی یہود کی بیدخلیِ ماوضہ
اٹھارواں صدی
[سودھو]- 1760–1700ء
- اسرائیل بن الیزر، المعروف بعل شیم توو نے حسیدی یہودیت دی بنیاد رکھی ، خدا تک پہنچنے دے لئی پرجوش مراقبے دا اک طریقہ اختیار کیتا۔ اس دے تے اس دے مریداں دے بوہت سارے معتقدین ہوئے تے کئی حاسیدی فرقے قائم کیتے۔ حاسیدیت دے یورپی یہودی مخالفین (مثناگدیم) دا مننا اے کہ علمانہ طرز یہودیت اُتے ہی عمل کرنا چاہیے نہ کہ روحانی یہودیت پر۔ اج کل کہ مشہور حاسیدی فرقےآں وچ بابور، بسلور،جرجر، لوبائچ تے سطمر شامل نيں۔
- 1700ء
- راہب یودہ ہی حاسید فلسطین دی جانب مع اپنے سینکڑاں مریدین دے علیا اختیار کیتا تے پہنچنے دے کچھ ہی دن بعد اچانک فوت ہويا ۔
- سر سلیمان ڈی مدینہ نوں ولیم سوم شاہ انگلستان دی جانب توں نائٹ دا اعزاز دتا گیا ، اوہ انگلستان وچ ایہ اعزاز حاصل کرنے والا پہلا یہودی بنا ۔
- 1720ء
- یودہ ہی حاسید دی موت دے بعد انہاں دے مرید منتشر ہوئے ،جو رہ گئے انہاں نے چالیس گھراں دا اشکنازی محلہ تے کنیسہ بنایا، کچھ ہی عرصہ بعد انہاں نے اس کنیسہ وچ عالیشان توسیع شروع دی ، جس دے لئی انہاں نوں بڑ ے سرمایہ کی ضرورت سی، انہاں نے مقامی عرباں توں قرض لینا شروع کردیاجنھاں اوہ ادا نہ کرسکے ، اِنّے وچ عرباں نے زیر تعمیر کنیسہ نوں تحویل وچ لے لیا ،چنانچہ انہاں نے چندہ اکھٹا کر نے دی غرض توں یورپ دی جانب قاصدین دی جماعتاں(مشولاخ) بھیجاں ، ویہہ سال بعد جدوں یہود قرض دی ادئیگی وچ ناکام رہے تاں غصہ وچ عرب سرمایہ داراں نے قبضہ وچ لیا کنیسہ خرابہ نوں نذر آتش کر دتا، مقامی اشکنازی برادری دے زعماء نوں قید کر ليا تے تمام اشکنازی یہود نوں شہر توں بیدخل کر دتا –وقت لنگھدے اس کنیسہ دے اطراف وچ دکاناں بن گئياں تے بقیہ کھنڈر نوں ربی ہاحاسیدی دا کھنڈرکہیا جانے لگیا۔
- 1797–1720ء
- ویلنیوس کےمتقی عبقری (جینئیس) ویلنا گاؤن – ربی الیاس دی پیدائش۔
- 1786–1729ء
- موسی مندلسون تے حثکالا تحریک۔ موسی مندلسؤن نے یہود دی تفرید ختم کرنے دی جدوجہد دی تاکہ اوہ مغربی سبھیاچار و رہتل توں اسيں آغوش ہاں تے غیر یہودی (جنٹایل ) انہاں نوں برابری اُتے تسلیم کرن۔ حثکالا نے جدید یہودی گروہاں تے بطور گفتاری زبان عبرانی دے لئی ترقی دے دروازے کھول دئے۔ لیکن نال ہی اس تحریک نے مسیحی معاشرے وچ مکمل طور پہ قبولیت دے خواہشمنداں یہود دے لئی راستہ ہموار کیتا جنہاں نے مسیحیت اختیار کيتی یا یہودیت وچ رہ کے مسیحیت دی مشابہت تے اس دی تقلید اختیار کيتی۔
- 1740ء
- یہود نوں امریکی نوآبادیاتی کالونی وچ شہریت دینے دے لئی برطانوی مقننہ نے قانون بنایا، اس توں پہلے کئی تے کالونیاں نے وی یہود نوں رائج العام طریقہ یعنی مسیحی ایمان اُتے حلف لئی بغیر شہریت دی۔
- عثمانی حاکم ظاهر العمر نے مشہور قبالوی تے ازمیر ، ترکی کے راہب ، ربی ہائیم ابولفیہ نوں ارض مقدسہ ، طبریہ وچ آنے دی دعوت دتی جو تقریباً 70 سال توں غیر آبادتھا تے انہاں نوں کنیسہ بنانے دی اجازت دی،بوہت سارے دانشور اس شہر دی آبادی دے مسیح آخر الزماں کے ظہور دی نشانی توں جوڑدے نيں[۲۴]
- 1750–1740ء
- مسیح موعود دی پیشنگوئ دے پیش نظر ہزاراں دی تعداد وچ یہود فلسطین دی جانب ہجرت کی،اس وڈی ہجرت توں فلسطینی یہودی آبادی دی تعداد تے قوت وچ اضافہ ہويا۔[۲۴]
- 1747ء
- کوٹی ، یوکرین دا ربی ابراہیم گرشوم حاسیدی مہاجراں وچوں پہلا سی –وہ اک محترم تلمودی دانشور ، روحانی پیر تےربی اسرائیل بعل شیم توو (حاسیدی تحریک دے بانی)کا بہنوئی سی ۔ ربی ابراہیم پہلے پہل الخلیل وچ جا بسا ، لیکن فیر اسنے یروشلم دے رہائشیاں دی فرمائش اُتے انہاں دے شہرنقل مکانی کيتی۔[۲۵]
- 1759ء
- یعقوب فرانک پولش شلختا (اشرفیہ) کی صفاں وچ شامل ہوئے۔
- 1795–1772ء
- روس ،پروشیا تے آسٹریا دے وچکار انقسام پولینڈ دے بعد یہودی دنیا تن ملکاں وچ رہندی رہی۔پولینڈ دے یہود نوں دتے گئے استحقاق ختم کیتے گئے۔
- 1781–1775ء
- انقلاب امریکا برپا ہويا، جس وچ مذہبی آزادی دی ضمانت دتی گئی۔[۲۶]
- 1789ء
- فرانسیسی انقلاب دے تحت فرانس نے کچھ شرائط سمیت یہود نوں مکمل حقوق تے شہریت دی۔[۲۸]
- 1790ء
- ریاست ہائے امریکا وچ صدر جارج واشنگٹن جزیرہ روڈز دی یہودی برادری نوں خط لکھیا کہ ماں ایداں ملک دا تصور کر رہیا ہاں جتھے ’’ تعصب نوں حلت نئيں۔۔۔عقوبت دی تائید نئيں ‘‘ باوجود اس دے کہ امریکا اک پروٹسٹنٹ ملک تھا،نظریاتی طور پہ یہود نوں مکمل حقوق دتے گئے۔ ہور برآں مشرقی یورپ دے یہود دے تجارت دے کردار نے امریکا وچ آئے یہودی مہاجراں دی ذہن سازی دی ،جس دا مطلب سی کہ اوہ امریکی معاشرے وچ تجارتی مقابلے دے لئی خوب تیار سن ۔
- 1791ء
- روس نے ملفوف نوآبادی (محدود علاقہ) تخلیق کیتا جو یہودی آبادی والے پولینڈ تے کریمیا دے مكتسب (حاصل کردہ) علاقےآں اُتے مشتمل تھا۔اس ملفوف علاقے دی یہودی آبادی 75,000 تھی جس وچوں 450,000 پروشیا تے آسٹریا اُتے مشتمل پولینڈ دے حصوںماں سے سن [۲۹]
- 1798ء
- برسلو دے ربی ناکھمن نےفلسطین دا سفر کیا
- 1799ء
- جب فلسطین وچ موجود فرانسیسی دستے عکہ شہر دا محاصرہ کے رہے سن، نپولین نے اعلان مددتیار کیتا کہ ایشیائی تے افریکی یہود پیش قدمی تے فتح یروشلم وچ اس دی مدد کرن، لیکن عکہ دے ناکام محاصرہ دی وجہ توں اوہ اعلان جاری نہ کر سکیا۔
انیہويں صدی
[سودھو]- 1900–1800ء
- یدیش ادب دا سنہری دور ، عبرانی زبان دا بطور گفتاری زبان تے عبرانی ادب دا احیا ہويا۔[۳۰]
1840–1808ء
- 1840ء آمدِ مسیح دی توقع دے پیشِ نظر عجلتِ نجات دی امید وچ وڈے پیمانے اُتے علیا ہويا۔[۳۱]
1860–1820ء
- یورپی یہودی روشن خیالی تے آزادی دی تحاریک جو ہلاخاہ اُتے سختی توں عمل پیراہی دا خاصہ رہی نيں اس دے رد عمل وچ روایت پرست راسخ العقیدہ یہودیت دی تحاریک ابھری جو انہاں دا مزاحمت کردیاں رہیاں۔
- 1830ء
- یونان نے یہود نوں شہریت دی۔
- 1831ء
- رضاکار یہودی ملیشیا نے وارسا دی روسیاں توں حفاظت وچ حصہ لیا۔
- 1835–1834 ء
- فلسطینی کاشتکاراں نے مصر دے حکمران ابراہیم پاشا دے جبری بھرتی تے ہتھیان سُٹن دے حکم خلاف مسلح بغاوت دی ،حکومت نواز دروزیاں تے کاشتکار فلسطینی باغیاں دی افراتفری وچ صفد، الخلیل تے یروشلم دے یہود وی درمیان وچ مارے گئے۔[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶] (دیکھو صفد دی لوٹمار)۔۔
- 1837ء
- ملکہ وکٹوریہ نے موسی ہائم مونٹے فیورے کو نائٹ (شہہ سوار ) دا درجہ دتا ۔
- الجلیل (گلیلی) کےزلزلہ نے صفدتے طبریہ دی یہودی برادریاں نوں تباہ و برباد کیتا۔
- 1933–1838 ء
- ربی یسروئیل میئر ہاکوہن (شوفتض کھائم) نے اک اہم مدرسہ کھولیا۔اس دی ھلاخائی تصنیف مشنیٰ برورہ سند ٹھرا۔
- وسط 19 واں صدی
- کلاسیکی اصلاحی یہودیت کا آغاز تے ترقی۔
- ربی اسرائیل صلانطر نے موسر تحریک دی بنیاد رکھی، اس دے مطابق اگرچہ یہودی شریعت اُتے عمل واجب اے ، لیکن اسنےموجودہ فلسفیانہ بحث نوں رد کیاتے اخلاقی تعلیمات دی بطورروحِ یہودیت دی حمایت دی ۔
- مثبت تاریخی یہودیت جوبعد وچ رجعت پسند یہودیت کہلائی نمودار ہوئی۔
- 1841 ء
- متحدہ امریکی ریاستہائے سینٹ دی کانگریس وچ پہلا یہودی ڈیوڈ لیوی یولی منتخب ہويا۔
- 1851 ء
- ناروے نےیہود نوں واپسی دی اجازت دی، اوہ 1891 ءتک آزاد نہ ھوسکے۔
- 1858 ء
- انگلستان دے یہود نوں آزادی ملی۔
1860 ء
- اک بین الاقوامی یہودی تنظیم الائنس اسرائیلائٹ یونیورسل (عالمی اسرائیلی اتحاد) برائے تحفظ یہودی شہری حقوق ،پیرس وچ قائم ہوئی۔
- 1875–1860ء
- مموضوع مونٹےفیورے نے قدیم شہر (یرو شلم) دے باہر یہودی بستی دے قیام دا آغاز مشکنوت شنانیم توں کیتا۔
- 1864–1860ء
- پولستان دے یہود قومی پولش تحریک وچ حصہ لیا جس دے بعد بغاوتِ جنوری ہوئی۔ سانچہ:Clarify
- 1943–1860ء
- مشہور امریکی صہیونی راہ نُما ، معلمہ ، سماجی کارکن تے صہیونی تنظیم برائے امریشماریاتی حداثہ دی بانیہ ہنریٹا زولڈ دا عرصہ حیات۔
- 1861 ء
- فرینکفرٹ ، جرمنی وچ صہیونی مجلس دا قیام ہويا۔
- 1862ء
- روسی زیر نگرانی مملکت پولستان دے یہود نوں مساوی حقوق دتے گئے۔کچھ بستیاں وچ یہودی آبادکاری دی پابندی ختم کيتی گئی۔
- لائپزش، جرمنی وچ موسی حص نےکتاب روم تے یروشلم شائع دی ، جو فلسطین وچ یہودی اشتراکی دولت مشترکہ دے قیام بارے لکھی جانے والی پہلی کتاب سی، اسی کتاب نے سوشلسٹ ( اشتراکی)صہیونی تحریک کو قوت دی۔
- 1867 ء
- ہنگری دے یہود کوآ زادی ملی۔
- 1868 ء
- بینجمن ڈزرائیلی مملکت متحدہ دے پہلے وزیر اعظم بنے، اوہ پہلے نسلی یہودی سن جو کسی یورپی حکومت دے سربراہ ہوئے اگرچہ انہاں نے بچپن وچ ہی مسیحیت قبول کر لئی سی۔
- 1890–1870 ء
- روسی صہیونی جماعت ہوویوے صہیون (محبان صہیون) تے بیلو (قائم از 1882 ء) نے ارض اسرائیل وچ یہودی آبادکاری کاسلسلہ کھڑا کیا،جس دی مالی معاونت بیرن(انگریز نواب) ایڈمنڈ جیمز ڈی رتھشایلڈ نے کيتی۔
- ریشون لصہیون وچ علیزر بن یہوداہ عبرانی زبان دی بطور گفتاری زبان احیاء کيتی۔
- 1870 ء
- اطالیہ دے یہود کوآ زادی ملی۔
- 1871 ء
- جرمنی دے یہود کوآ زادی ملی۔
- 1875 ء
- امریکی اصلاحی یہودیت دے بانی اسحاق مائر وائز نے اصلاحی یہودیت دے عبرانی یونین (انجمن) کالج دی بنیاد سنسیناٹی وچ رکھی ۔[۳۷]
- 1877 ء
- نیو ہیمپشائر آخری امریکی ریاست سی جسنے یہود نوں مساوی سیاسی حقوق دئے۔
- 1878 ء
- یروشلم دے مذہبی پہل کاراں نے یہوشواہ سٹامپفر دی زیرقیادت تے ایڈمنڈ جیمز ڈی رتھشایلڈ دی مالی معاونت توں فتح تکو قائم کيتی۔
- 1880 ء
- عالمی یہودی آبادی 77 لکھ تک جا پہنچی ، جو 90% یورپ تے اوتھے اکثرمشرقی یورپ وچ سی جدوں کہ 33 لکھ دی آبادی سابقہ پولش صوبےآں وچ سی۔
- 1884–1881 ء
- 1906–1903 ء
- 1920–1918 ء
- روس تے یوکرین وچ پوگروم دے تن نمایاں لہروںماں ہزاراں یہود قتل ہوئے۔جدوں کہ 22 لکھ روسی یہود نےاوتھے توں ہجرت کيتی۔
- 1881 ء
- دسمبر 31۔30 نوں فلسطین وچ یہودی آبادکاری بارےتمام صہیونی انجمنان دی مجلس فوکشانی ، رومانیہ وچ ہوئی۔
- 1886 ء
- ربی سباتو مورائس تے سکندر کوہت نے امریکی اصلاحات دے رد عمل وچ رجعت پسند یہودیت دی حمایت شروع دی تے راسخ العقیدہ روشن خیال امریکی یہودی دینیاندی درسگاہ قائم کيتی۔
- 1890 ء
- 'صہیونیت' دی اصطلاح آسٹریائی مروج نیتھن برنبام نے اپنے اخبار سلف امنسپیشن(خود خلاصی) ماں پہلی بار وضع کی تے اس دی تعریف یہود دی آبائی وطن ارض اسرائیل واپسی تے یہودی حاکمیت دی بحالی دی قومی تحریک کيتی۔
- 1895 ء
- سگمنڈفرائڈ دی پہلی کتاب دی اشاعت ہوئی۔
- 1897 ء
- فرانسیسی کیپٹن الفرڈ دریفس معاملے دے رد عمل ماں تھیوڈور ھرتزل نے درجودن سٹاٹ (اسرائیلی ریاست) نامی کتاب لکھی،جس وچ اس نے آزاد تے خومختار اسرائیلی دے قیام دا تصور پیش کیتا۔
- جنرل یہودی لیبر بند(پارٹی) دا روس وچ قیام۔
- پہلی روسی مردم شماری : مجموعی طور پہ5,200,000 شمار کیتے گئے جنہاں وچوں یہودی علاقے وچ 4,900,000 سن، سابقہ پولستان دے علاقےآں وچ سانچہ:Clarify 1,300,000 یا مجموعی آبادی دا 14% سن ۔
- پہلی صہیونی کانگریس (شوری) دا اجلاس بازل شہرماں ہويا، جس وچ عالمی صہیونی تنظیم دا قیام عمل وچ آیا۔
ویہويں صدی
[سودھو]- 1902ء
- ربی ڈاکٹر سلیمان شیکٹر نے امریکی یہودی دینی مدرسے دی تنظیم نو دی تے اسنوں رجعت پسند یہودیت دی سب توں بہترین درسگاہ بنایا۔
- 1903ء
- سینٹ پیٹر برگ دے اخبار ضنامایہ نے آدابِ صہیونی بزرگان شائع دی –
- یہود پہ آدمخوری دے الزامات دی وجہ توں کشنیو پروگروم رونما ہوئے۔
- 1905ء
- پوگروم دے نال نال 1905ء دا روسی انقلاب وی برپا ہويا۔
- 1915ء
- یشیوا کالج (بعد وچ یونیورسٹی)تے اس دے ربی اسحاق علقنان نے جدید راسخ العقیدہ سماجی ماحول دی تربیت دے لئی نیو یارک شہر وچ راہبانہ مدرسہ قائم کیتا۔
- 1916ء
- لوئس برانڈیس یکم جون نوں ریاستہائے متحدہ امریکا دے عدالت عظمیٰ دا پہلا یہودی قاضی ہويا، اسنوں امریکی صدر ووڈرو ولسن نے نامزد کیتا سی ۔
- 1917ء
- برطانیہ نے ترکاں نوں شکست دے کے فلسطین دا قبضہ حاصل کیتا تے اعلانِ بالفور جاری کیتا جو فلسطین وچ یہود دے لئی قومی وطن دے قیام دی باضابطہ طور پہ برطانوی منظوری تے حمایت سی۔ جس توں ایہ واضح طور پہ سمجھیا گیا کہ فلسطین وچ کوئی ایسا اقدام نئيں اٹھایا جائے گا جس سے غیر یہودی طبقے دے شہری تے مذہبی حقوق نوں ضرر پہنچے۔ بوہت سارے یہود اس توں ایہ تعبیر اخذ کردے نيں کہ فلسطین کو یہودی ریاست بننا سی ۔[۳۹]
- فروری 1917ء
- تحدیدی آبادکاری نوں منسوخ کیتا گیا تے یہود نوں مساوی حقوق ملے – روسی خانہ جنگی توں دو ہزار پوگروماں نے جم لیا جس وچ ہزاراں افرادکا قتل ہواتے لکھاں بے گھر ہوئے۔
- 1939ء–1918ء
- دونے عالمی جنگاں دے درمیان دا زمانہ جسنوں دعائیہ عبادت دے اماماں ( هزّانت ) کا سنہری دور وی کہیا جاندا اے۔ اس دور دے مشہور اماماں وچ ابراہیم ڈیویس، مموضوع کوسےویٹسکی، زیول کوآرٹین(1953ء۔1874ء) ، جان پیرص، یوسف یوسیلے روزنبلاٹ(1933ء۔1882ء)، گرشؤن سیروٹا (1943ء۔1874ء) تے لائبہلے ولدمن شامل نيں۔
- 25 مارچ : تقریباً 4000 یہودتتیو وچ کسک دے فوج دے ہتھوں قتل ہوئے۔
- 1920ء
- متحدہ مملکت برطانیہ وچ منعقدہ سین ریمو کانفرنس وچ جمعیت الاقوام تے انتداب فلسطین دا استقبال کیتا گیا۔
- اپریل 4 سے7 دے یروشلم فسادات وچ پنج یہود قتل تے 216 زخمی ہوئے۔
- 1920ء–تاحال
- متعددیہودی ادیب گرٹروڈسٹائین،ایلن گنسبرگ ،سال بیلو ، ادریان ریچ تے فلپ روتھ کوعروج حاصل ہويا تے انگریزی بولنے والے ملکاں دے ادب اُتے کافی اثر انداز ہوئے۔
- 1921ء
- انتداب فلسطین دی برطانوی عسکری انتظامیہ سویلین حکمراناں توں تبدیل ہوئی۔
- برطانیہ نے اعلان کیتا کہ دریائے اردن تے اس دے مشرق وچ فلسطینی علاقے یہودی آبادکاری دے لئی ہمیشہ دے لئی بند رہن گے اُتے عرب آبادکاری جاری رہے گی۔
- ریگا شہر وچ پولستانی ۔ سوویت اتحاد دا امن معاہدہ ہويا۔ دناں اطراف دی عوام نوں اپنا ملک منتخب کرنے دا حق دتا گیا۔ سوویت اتحاد وچ ہزاراں چھوٹے چھوٹے کاروباراں اُتے پابندی لگی، خصوصا یہودی تاجراں پر تے اوہ پولستان ہجرت کر گئے۔
- 1922ء
- اصلاحی یہودی ربی سٹیفن س وائز نے نیو یارک وچ یہودی مذہبی ادارہ قائم کیا، ایہی ادارہ بعد وچ 1950ء وچ عبرانی یونین کالج وچ ضم کیتا گیا۔
- 1923ء
- سطح مرتفع گولان نوں برطانیہ نے فرانسیسی تعہد برائے سوریہ تے لبنان دے حوالے کیا جس دے بعد اوتھے عرباں نوں ہجرت دی اجازت ہوئی لیکن یہودی ہجرت اُتے پابندی جاری رہی۔
- 1924ء
پولستان دی مذہبی مردم شماری دے مطابق پولستانی آبادی دا 10.5% تقریباَ 29,89,000 انتیس لکھ نواسی ہزار یہود سن جنہاں وچوں 23% ہائی اسکول تے 26% یونیورسٹی دے طلبہ سن ۔
- 1926ء
- جنگ عظیم اول توں پہلے یورپ وچ حسیدی مدرسے کچھ ہی سن ۔ لگ باعمر دے دن ربی شلومو چانوخ ،حاکوہن ربینوویکز ، چوتھا رادومسکر ربی نے اعلان کیا
” | وقت آچکيا کہ (مذہبی) مدرسے قائم کيتے جان جتھے نويں نسل تورات دی تعلیم حاصل کرے تے اس اُتے تحقیق کرے | “ |
- 1929ء
- مسلماناں تے یہود دے درمیان مسجد اقصیٰ دی مغربی دیوار اُتے جاری دیرینہ تنازع توں 1929ءکے فلسطینی فسادات نے جم لیا، جس توں عرب تے یہود دے درمیان 1929ءکے الخلیل دا قتل عام ، 1929ء صفد پوگروم تے یروشلم دے دنگے ہوئے
- 1930ء
- تخمینہ
- دنیائے یہودیت: 15,000,000
- ریاستہائے امریکا متحدہ: 4,000,000
- پولستان: 3,500,000 کل آبادی دا 11%
- سوویت اتحاد: 2,700,000 کل آبادی دا 2%
- رومانیہ: 1,000,000 کل آبادی دا 6%
- فلسطین: 175,000کل آبادی دا 17%
- 1933ء
- ہٹلر جرمنی دا حکمران ہويا، نال ہی ضد سامیت وچ اضافہ ہويا ، بوہت سارے یہود نے جرمنی توں انخلاء تے ہجرت کيتی۔
- 1935ء
- پہلی یہودی خاتون ریجینہ یونس نوں ربی دا درجہ دتا گیا۔[۴۲]
- 1937ء
- 11واں صدی دے یہودی مفسر راشی کے بعدپہلے عالم ،ادین سٹائنسالٹز نے بابلی تالمود دی تفسیر لکھی۔
- 1939ء
- برطانوی حکومت نے سفید کاغذ جاری کیتا – جس دے مطابق 1944ء–1940ء تک ہر سال 10,000 یہود نوں ہجرت دی اجازت دتی گئی ، جدوں کہ ہور 25,000 یہود نوں کسی ہنگامی دی صورت حال وچ اجازت دتی گئی۔
- 1945ء–1938ء
- مرگ انبوہ کا دورانیہ: تمام تر یورپ وچوں 60 لکھ یہود دی باقاعدہ نسل کشی دا دعوی کیتا گیا۔
- 1940ء–تاحال
- بوہت سارے یہودی فلم ساز جداں بلیوائلڈر ، وڈی ایلن، میل بروکس تے کوین برادران نے یہودی فلسفہ تے ظرافت اُتے فلم سازی دی تے اس زمین وچ مشہور تے کامیاب ہوئے۔
- 1941ء
- یکم جون نوں بغداد دے مسلم شہریاں نے بغدادی یہود دے خلاف پوگروم کر دتا، جسنوں الفرھود کہیا گیا۔اس وچ 200 یہود ہلاک ہوئے یہودی املاک لوٹی گئياں تے گھر نذر آتش ہوئے۔
- 1948ء–1945ء
- بعد وچ مرگ انبوہ متاثرین بحران: مملکت متحدہ دی جانب توں غیر قانونی طور پہ فلسطین وچ داخل ہونے والے یہود اُتے داخلے دی پابندی۔
- 1948ء–1946ء
- انتداب فلسطین وچ یہودی ریاست دے قیام دے لئی جدوجہد دہشت گردی وچ بدلی تے ہگاناہ، اِرگن تے لایہی جداں گروپ وجود وچ آئے۔
- 29 نومبر، 1947ء
- اقوام متحدہ نےانتداب فلسطین وچ یہودی تے عرب ریاستاں دے قیام دی باقاعدہ منظوری دی۔
- 14 مئی، 1948ء
- اسرائیل ی ریاست نے اپنی آزادی دا اعلان انتداب فلسطین دے اختتام توں کچھ ہی گھنٹےآں پہلے کے دتا تے گیارہ منٹاں وچ ہی ریاستہائے متحدہ امریکا نے اسنوں تسلیم کیتا۔ سوویت اتحاد دے اقوام متحدہ وچ سفیر اندرے گرومکو نے اسنوں اجلاس بلیا کے بطور رکنی ریاست اسرائیل کوقبول کیتے جانے دی قرارداد پیش دی جسنوں اقوام متحدہ نے قبول کیتا تے ایويں جدید دور وچ مذہب دے ناں پہ بننے والی پاکستان دے بعد دوسری ریاست ٹھہری۔دیکھو مماثلت پاکستان و اسرائیل
- 15 مئی، 1948ء
- 1948ء دی عرب اسرائیلی جنگ: سوریہ،عراق ،اردن،لبنان تےمصر نے اسرائیلی ریاست دے بندے ہی گھنٹےآں بعد اس پہ حملہ کر دتا، اسرائیل نے حملہ پسپا کر دتا تے فلسطین دے ہور علاقہ پرقبضہ کر ليا۔ بوہت سارے مسلم اسرائیل تے یہود نےعرب ریاستاں توں ہجرت کی ؛ دیکھو 1949 التوائے جنگی سمجھوتہ۔
- 1949–1948ء
- ڈھائی لکھ مرگ انبوہ توں بچ رہنے والے اسرائیل آن پہنچے، آپریشن طلسماندی قالین وچ ہزاراںیمنی یہودکو اسرائیل لیایا گیا۔
- 1956ء
- سوئز بحران: مصر نے خلیج عقبہ دی ناکہ بندی دی تے اسرائیل دے لئےبحری جہازاں دی آمدورفت دے لئی بند کردتی۔ مصری صدر جمال عبدالناصر نے عرباں نوں اسرائیل تباہ کرنے دی دعوت دتی، برطانیہ تے فرانس اسرائیل و مصر دی جنگ وچ شامل ہوئے تے مصر دا سوئز نہر توں ناکہ بندی ختم کروا کے اسرائیل نوں ترسیل جاری کروا دی۔
- 1964ء
- یہودی – عیسائی تعلقات وچ رومن کاتھولک کلیسیا ویٹیکن دوم دی جانب توں نواں انقلابی موڑ آیا۔
- 1966ء
- پہلے یہودی ادیب سیمویل یوسف اگنون (1970ء۔1888ء)نے ادب دا نوبل انعام جِتیا۔
- 16 مئی، 1967ء
- مصری صدرجمال عبدالناصر نےمطالبہ کیتا کہ اقوام متحدہ اسرائیل تے مصر دے درمیان ایمرجنسی فورس نوں ختم کرے تے اقوام متحدہ دی امن فوج فوج تے غزہ توں 19مئی تک نکل جائے۔
- مئی 1967ء
- مصری صدرجمال عبدالناصر آبنائے تیرا ن وچ بحری آمدورفت کواسرائیل دے لئی اس بنیاد اُتے بند کیتا کہ مصر اسرائیل کینال حالت جنگ وچ تھا۔تو جزیرہ نما فوج وچ مصریاں نوں اسرائیل نے اغوا کرنا شروع کیتا۔
- 10–5 جون ،1967ء
- 6 روزہ جنگ اسرائیل نے مصر ، اردن تے شام پہ پیشگی حملہ کر دتا، اسرائیلی فضائی قوت نے اکثر زمین اُتے کھڑے عرباں دے ہوائی جہازاں نوں غیر متوقع حملے وچ تباہ کیتا جس دے بعد زمینی حملہ کردیاجس وچ اس نے جزیرہ نما فوج،مغربی کنارہ تے سطح مرتفع گولان اُتے قبضہ کر ليا۔
- یکم ستمبر ،1967ء
- خرطوم سوڈان وچ عرب حکمراناں دی بیٹھک ہوئی، تن نقاط اُتے فیصلہ ہويا، اسرائیل نوں تسلیم نئيں کیتا جائے گا، کوئی مذاکرات نئيں ہون گے تے کوئی امن نئيں کیتا جائیگا۔
- 1968ء
- ربی موردے چائی نے باقاعدہ طور پہ اک علاحدہ تحریک تشکیل نو یہودیت دا رہبانی تشکیل نو کالج فلاڈلفیہ قائم کر کے شروع کی[۴۳][۴۴]
- 1969ء
- افریکن عبرانی یہودکا پہلا جتھہ بن عمی بن اسرائیل دی قیادت وچ اسرائیل ہجرت کرنا شروع کيتی۔
- 1972ء
- سیلی پریسنڈ امریکا دی پہلی خاتون ربی بنی، جو یہودیت دی تریخ وچ باقاعدہ طور پہ بنی دوسری خاتون نيں ۔[۴۶]
- 1972ء
- گرمائی اولمپک کھیلاں 1972ء گرمائی اولمپکس وچ مارک سپیٹز نے اک کھلاڑی دی جانب توں کسی گرمائی اولمپک کھیلاں گرمائی اولمپکس مقابلوںماں جتے گئے طلائی تمغاں وچ سب توں زیادہ یعنی 7 جیت کر پچھلاں پہ سبقت لی اورنیا کارنامہ (ریکارڈ)سر انجام دتا۔
- سیاہ ستمبرتنظیم نے اسرائیلی کھلاڑیاں کومیونخ دے گرمائی اولمپکس وچ یرغمال بنایا جو بعد وچ انہاں نوں بچانے دی ناکام کوشش دے دوران قتل ہوئے۔
- اکتوبر 24–6, 1973ء
- جنگ یوم کپور: مصر تے شام نے دیگرعرب قوماں دی مہم جو فوجاں دے نال ملکر اسرائیل اُتے یوم کپور دے دن حملہ کیا، ابتدائی حملےآں نوں پسپا کرنے دے بعداسرائیل نے کھوئے ہوئے علاقے واپس لئےتے مصر و شام وچ پیش قدمی دی –بالاخر اوپیک نے تیل دی پیداوار وچ کمی دی جس سےتیل دی قیمتاں وچ اضافہ اورعالمی اقتصادی بحران پیدا ہويا۔
- 1975ء
- صدر جیرالڈ فورڈ نے جیکسن وکئی ترمیم سمیت قانون سازی اُتے دستخط کیتے، جس نے کہ امریکی تجارتی مفادات نوں سویت یونین و ہور کمیونسٹ ملکاں توں سے یہود دی ہجرت و انخلا توں جوڑا۔
- اقوام متحدہ نے اک قرارداد منظور دی جس دے مطابق صہیونیت نوں نسل پرستی توں جوڑا جو بعد وچ 1991ء وچ منسوخ کيتی گئی۔
- 1976ء
- اسرائیل نے انٹیبے ، یوگانڈا لیجائے گئے یرغمالیاں نوں چھڑوا کر آزاد کرایا۔
- 18 ستمبر، 1978ء
- کیمپ ڈیوڈ نزد واشنگٹن ڈی سی وچ اسرائیل تے مصر نےاک جامع معاہدہ اُتے دستخط کیتا جسنوں کیمپ ڈیوڈ سمجھوتہ کہیا گیا، جس وچ اسرائیل دے صحرائے جزیرہ نما فوج توں انخلاء دی شق وی شامل سی۔
- 1978ء
- یدیش زبا ن کےامریکی ادیب و لکھار ی آئزک بشویس سنگر نوں نوبل انعام برائے ادب توں نوازیا گیا۔
- 1979ء
- اسرائیلی وزیر اعظم مناخم بیگن تے مصری صدر انور سادات نوں نوبل امن انعام توں نوازیا گیا۔
- 1983ء–1979ء
- آپریشن الیہ:حبشی یہود نوں چھڑوایا گیا۔
- جون۔ دسمبر ،1982ء
- 1982ء دی جنگ لبنان : اسرائیل نے جنوبی لبنان اُتے حملہ کر دتا تاکہ تنظیم آزادی فلسطین نوں اوتھے توں کڈیا جاس دے۔
- 1983ء
- امریکی اصلاحی یہودیت نےباقاعدہ پدری نسب نوں تسلیم کیتا ، جس سے'یہودی کون اے' دی نويں تعریف تخلیق ہوئی۔
- 1985ء–1984ء
- آپریشن موسی، یوشع: اسرائیل نے حبشی یہود نوں چھڑوایا۔[۴۷]
- 1986ء
- امریکی یہودی ادیب ایلی ویزل نوں نوبل امن انعام دتا گیا
- سویت نژاد اسرائیلی سیاست دان ، انسانی حقوق کاسرگرم کارکن نیتھن شارنسکی نوں جیل توں رہائی ملی۔
- 1987ء
- اسرائیل مخالف انتفاضہ اول دا آغازہويا۔
- 1989ء
- مشرقی تے مغربی جرمنی دے درمیان دیوار برلن ڈھا دتی گئی مشرقی جرمنی دی کمیونسٹ حکومت ختم ہوئی تے جرمن اتحاد مکرر دا آغاز ہويا ، جو باقاعدہ اکتوبر َ1990ء نوں ہويا۔ اسرائیلی وزیر اعظم اسحاق شامیر نوں اندیشہ سی کہ
” | جس ملک نے یہود دی نسل کشی دی کوشش کيتی اوہ اتحاد مکرر توں دوبارہ ایہی کر سکدا اے | “ |
کھلے عام اس اتحاد مکررکی مخالفت صرف اسرائیل نے دی ، اگرچہ یورپی ملکاں تے نیٹو نجی تے خانگی مخالفت کردے رہے۔[۴۸]
- 1990ء
- سویت یونین نے تیس لکھ سویت یہود دے لئی اپنے حدود نوں کھول دئے،علیہ دے تحت بہت سےیہود نے اوتھے توں اسرائیل تے امریکا ہجرت کيتی۔
- 1991ء–1990ء
- عراق نے کویت پرحملہ کر دتا جس توں عراق تے کویت مع امریکا وچ جنگ چھڑ گئی تے امریکی اتحادی اسرائیل اُتے عراق نے 39 سکڈ میزائل داغے۔
- 1991ء
- آپریشن سلیمان: 24 گھنٹےآں اُتے محیط فضائی انتقال وچ بچے کچھے حبشی یہود نوں حبشہ توں منتقل کیتا گیا۔
- 30 اکتوبر، 1991ء
- اسرائیل تے فلسطین دے درمیان میڈرڈ امن کانفرنس ہسپانیہ وچ شروع ہوئی، جس وچ ہسپانیہ میزبان جدوں کہ سویت اتحاد تے متحدہ امریکا شریک معاون سن ۔
- 22 اپریل، 1993ء
- ریاستہائےمتحدہ امریکا دا مرگ انبوہ یادگاری عجائب گھر منوسب کیتا گیا۔
- 13 ستمبر، 1993ء
- اسرائیل تے تنظیم آزادی فلسطین نے اوسلو معاہدے اُتے دستخط کیتے۔
- 1994ء
- لوباؤچر (چبعد)فرقے دا راہب ،مناکھیم مینڈل شنیرسن دا انتقال ہويا۔
- 26 اکتوبر، 1994ء
- اسرائیل تے اردن نے باقاعدہ امن معاہدے اُتے دستخط کیتے۔اسرائیل نے متنازع زمین دا کچھ حصہ اردن نوں تفویض کیاتے انہاں ملکاں نے کھلی سرحداں تے آزادانہ تجارت سمیت سفارتی تعلقات قائم کیتے۔
- 10 دسمبر، 1994ء
- اسحاق رابینتےیاسر عرفات کیساتھاسرائیلی وزیر خارجہ شمعون پیریز نوں اک ہی نوبل امن انعام دتا گیا۔[۴۹]
- 4 نومبر، 1995ء
- اسرائیلی وزیر اعظم اسحاق رابین نوں قتل کیتا گیا ۔
- 1996ء
- شمعون پیریز نے بنیامین نیتن یاہو دی لوکیڈ پارٹی توں شکست کھادی
- 1999ء
- ایہود باراک بطور اسرائیلی یوزیراعظم چنے گئے۔
اکیہواں صدی
[سودھو]- 24 مئی، 2000ء
- اسرائیل نے یکطرفہ طور اُتے اس دی بقیہ فوجاں جنوبی لبنانی جنگی علاقے توں ندور لاں تے اقوام متحدہ دی قرارداد 425 پرمکمل عمل درآمد کیتا۔
- موسم گرما 2000ء
- سنیٹر جوزف لیبر مین پہلا امریکی یہودی جو کسی قومی دفتر ( نائب صدر ریاستہائے متحدہ امریکا)کے لئی کسی وڈی امریکی سیاسی جماعت ڈیموکریٹک پارٹی دی جانب توں نامزد ہويا۔
- 29 ستمبر، 2000ء
- الاقصی انتفادہ دا آغاز ہويا۔
- 2001ء
- آرئیل شارون نوں وزیر اعظم منتخب کیتا گیا
- ترک یہود نے ترکی وچ یہودی عجائب گھر قائم کیا
- 2004ء
- ٹیکنیون دے اورام ہرشکو تے ہارون چیکونور نے نوبل انعام برائے کیمیا جِتیا۔
- خود مختار یہودی اوبلاست(روسی صوبہ) نے اپنا پہلا کنیسہ بنایا،بیروبدضہان کنیسہ، جو یہودی شریعت(ہلاخاہ)کے عین مطابق سی،[۵۱]
- افریقی عبرانی اسرائیلی برادری دے اوریاھو بٹلر پہلے رکن سن جو اسرائیلی فوج وچ شامل ہوئے۔
- 31 مارچ، 2005ء
- اسرائیلی حکومت نے شمال مشرقی بھارت دے بنی مناشے لوکاں نوں باقاعدہ دس گمشدہ قبیلے وچ سےتسلیم کیا،جس سےہزاراں لوکاں دے اسرائیل ہجرت دا دروازہ کھلا۔
- اگست 2005ء
- حکومت اسرائیل نے غزہ دی پٹی توں اپنی عسکری فوجاں تے نو آبادلوک واپس بلائے۔
- دسمبر 2005ء
- آرئیل شارون قومہ وچ گئے جدوں کہ نائب وزیر اعظم ایہود المرٹ قائم مقام وزیر اعظم منتخب ہوئے۔
- مارچ 2006ء
- ایہود المرٹ نے کدیمہ پارٹی نوں اسرائیلی انتخابات وچ فتح دلیا کے وزیر اعظم دی کرسی سنبھالی۔
- جولائی تا اگست 2006ء
- حزب اللہ دے سرحد پار حملے دے بعد، 12 جولائی نوں لبنان تے شمالی اسرائیل کےوچکار عسکری تنازعہ شروع ہويا، 34 دن دی لڑائی اقوام متحدہ دی قرارداد 1701 دی منظوری اُتے ختم ہوئی، جس وچ 159اسرائیلی قتل تے تقریباْ 2000 لبنانی شہید ہوئے،جدوں کہ بوہت سارے شہری املاک نوں وی سخت نقصان پہنچیا۔
- دسمبر 2008ء
- غزہ دی پٹی وچ حماس دے خلاف اسرائیلی فوج نے سیسہ ڈھالو آپریشن(2008ء۔2009ء) شروع کیتا۔
- مارچ 2009ء
- بنیامین نیتن یاہو لوکیڈ پارٹی دے چیرمین تے اسرائیلی وزیراعظم منتخب ہوئے۔
- جنوری 2014ء
- آرئیل شارون دا انتقال تیز تر صحت دی خرابی تے 8 سال قومہ وچ رهنے دے بعد ہويا۔
- دسمبر 2017ء
- ڈونلڈ ٹرمپ نے امریکی سفارت خانے نوں یروشلم منتقل کرنے دا باقاعدہ اعلان کرکے یروشلم نوں اسرائیل دا راجگڑھ تسلیم کیا ۔
- مارچ 2019ء
- امریکی صدرڈونلڈ ٹرمپ نے سطح مرتفع گولان پراسرائیلی عملداری تسلیم کرکےریاستہائےمتحدہ امریکا نوں اس علاقےپرصہیونی خود مختاری تسلیم کرنےوالادنیاکاپہلاملک بنایا[۵۲] ۔
حوالے
[سودھو]- ↑ Popovi?, Mladen (2011-01-01). The Jewish Revolt Against Rome: Interdisciplinary Perspectives (in انگریزی). BRILL. ISBN 9004216685.
- ↑ Torah Archived 2013-03-06 at the وے بیک مشین (Shamash.org)
- ↑ The Iggeres of Rav Sherira Gaon (ed. Nosson Dovid Rabinowich)، Jerusalem 1988, p. 98
- ↑ Israel Joseph Benjamin (1975). Three Years in America, 1859–1862. Arno Press, 59–60. ISBN 978-0-405-06693-1.
- ↑ (1996) Roots of Dalit history, Christianity, theology, and spirituality. ISPCK, 28. ISBN 978-81-7214-034-2.
- ↑ Bernard Lewis, The Crisis of Islam (London, 2003)، p. XXVII
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ Peterson, Muhammad: the prophet of God، p. 125-127.
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ Ramadan, In the Footsteps of the Prophet، p. 140f.
- ↑ Hodgson, The Venture of Islam، vol. 1, p. 191.
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ Brown, A New Introduction to Islam، p. 81.
- ↑ Lings, Muhammad: His Life Based on the Earliest Sources، p. 229-233.
- ↑ (2003) Islam at War: A History. Greenwood Publishing Group, 230. ISBN 978-0-275-98101-3.
- ↑ Granada by Richard Gottheil, Meyer Kayserling، Jewish Encyclopedia۔ 1906 ed.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Scharfstein and Gelabert, 1997, p. 145.
- ↑ Rossoff, 2001, p. 6.
- ↑ Gedaliah Ibn Yechia، Shalshelet Ha-Kabbalah
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ (2007) Encyclopaedia Judaica: Ba-Blo. Granite Hill Publishers, 733. ISBN 978-0-02-865931-2.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Abraham Zacuto، Sefer Yuchasin، Cracow 1580 (q.v. Sefer Yuchasin، electronic page 265 (in PDF) (Hebrew)۔
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Joan Peters (1985). From time immemorial: the origins of the Arab-Jewish conflict over Palestine. JKAP Publications, 178. ISBN 978-0-9636242-0-8.
- ↑ ۲۴.۰ ۲۴.۱ Morgenstern, Arie. "Dispersion and Longing for Zion, 1240–1840"۔ Azure. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Encyclopedia Judaica، vol. 9, pp. 514. Gershon of Kitov
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۲۷.۰ ۲۷.۱ David P. Dolan (1991). Holy war for the promised land: Israel's struggle to survive. Thomas Nelson Incorporated, 60. ISBN 978-0-8407-3325-2.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Hastening Redemption: Messianism and the Resettlement of the Land of Israel, Arie Morgenstern, Oxford University Press, 2007
- ↑ Changes in the Position of the Jewish Communities of Palestine and Syria in the Mid-Nineteenth Century، by Moshe Maoz, Studies on Palestine During the Ottoman Period, Jerusalem, Israel, 1975, pp. 147–148
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ A descriptive geography and brief historical sketch of Palestine by Joseph Schwarz, translated by Isaac Leeser, published by A. Hart, 1850, p. 399 [۱] [۲] Archived 2012-12-13 at the وے بیک مشین
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Blau, Eleanor. "1st Woman Rabbi in U.S. Ordained; She May Be Only the Second in History of Judaism"، نیو یارک ٹائمز، جون 4, 1972. Retrieved ستمبر 17, 2009. "Sally J. Priesand was ordained at the Isaac M. Wise Temple here today, becoming the first woman rabbi in this country and it is believed, the second in the history of Judaism."
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Wiegrefe, Klaus (29 ستمبر 2010). "An Inside Look at the Reunification Negotiations". Der Spiegel. https://web.archive.org/web/20190107092119/http://www.spiegel.de/international/germany/germany-s-unlikely-diplomatic-triumph-an-inside-look-at-the-reunification-negotiations-a-719848-druck.html. Retrieved on 4 اکتوبر 2010.
- ↑ [۳]
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).