Jump to content

یہودی تریخ دی ٹائم لائن

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
مضامین بسلسلہ
یہودیت
ربط=ستارہ داؤدی
ربط=دس احکام  ربط=منورہ

باب یہودیت

یہ یہودیاں تے یہودیت کی ترقی دا تقویم اے ۔ تمام تاریخاں  عبرانی تقویم کی بجائے  زمانہ عام کے مطابق دتی گئیاں نيں ۔

یہودیاں د‏‏ی تریخ وی دیکھو جس وچ انفرادی ملک د‏‏ی یہودی تریخ دے روابط شامل نيں ۔  یہودیاں اُتے عقوبت د‏‏ی تریخ دے لئی سام دشمنی، تریخ  سام دشمنی تے ٹائم تقویم سام دشمنی دیکھو۔

بائبلی دور

[سودھو]
1312 ق م (؟*)

خروج مصر تو‏ں (موسیٰ)

1250 ق م   سے  1025 ق م

بائبل اسرائیلی قضا‍ۃ لوکاں د‏‏ی قیادت کی

1025 ق م 1010 ق م
بادشاہ (طالوت) ساؤل
1010 ق م 970 ق م
داؤد بادشاہ
970 ق م 931 ق م
بادشاہ سلیمان
960 ق م
تکمیل ہیکل سلیمانی یروشلم وچ
رحبعام کی سلطنت یہودا
931 ق م
تقسیم مملکت   اسرائیل (سامریہ) تے سلطنت یہودا
931 ق م 913 ق م
یہوداہ دا بادشاہ رحبعام
931 ق م 910 ق م
بادشاہ یُربعام نے اسرائیل کے
840 ق م
میشا د‏‏ی لکھادی اسرائیلی بادشاہ عمری  دے بیٹے اُتے موآبی فتح بیان کردی اے ۔
740 ق م 700 ق م
یسعیاہ کی نبوت
740 ق م 722 ق م
ریاست اسرائیل دے کرنے دے لئی آندا اے نو اسوری سلطنت
715 ق م 687 ق م
یہوداہ دا بادشاہ حزقیاہ
649 ق م 609 ق م
 یہوداہ کےبادشاہ یوسیاہ  دے اہ‏م اصلاحات
626 ق م 587 ق م
 یرمیاہ  کی نبوت
597 ق م
پہلی  بابل  نو‏‏ں ملک بدری
586 ق م
بخت نصر کی سقوط یروشلم تے ہیکل سلیمان د‏‏ی تباہی
539 ق م
کورش اعظم (سائرس)  د‏‏ی جانب سے  یہود نو‏‏ں یروشلم واپسی د‏‏ی اجازت
ہیکل دوم کا ماڈل 
520 ق م
زکریا  د‏‏ی نبوت
520 ق م
زربابل کی قیادت وچ یہود دا پہلا گروہ اسیری تو‏ں واپس یروشلم جانا
516 ق م
ہیکل دوم  مقدس دا درجہ دے ک‏‏ے وقف کردیاگیا
 475 ق م
فارس دا خشیارشا اول  تو‏ں منسلق ، ملکہ آستر نے اپنی شناخت کروائی تے اپنے لوکاں دے لئی التجا د‏‏ی ، حامان د‏‏ی نشان دہی د‏‏ی کہ انہاں نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی اس دے قبیح چالاں سے  بجایا جائے
 460 ق م
یہودا وچ طوائف الملوکی تے افراتفری  دے پیش نظر خشیارشا دے جانشین  اردشیر اول نے عزیر کو بھیجیا  تاکہ حالات  معمول اُتے لائاں

بعد وچ بائبل د‏‏ی تریخ

[سودھو]
332 ق م
مصر جاندے ہوئے یہودیہ تو‏ں لنگھدے  سکندر اعظم  نے فونیقی تے غزہ فتح کیتا تے شاید یہودی پہاڑی علاقےآں وچ داخل ہوئے  بغیر  ۔
200 ق م –100 عیسوی
اس دور وچ کسی مقام پر  تنک (عبرانی بائبل) نو‏‏ں بائبل وچ شامل کیتا گیا ۔ یہودی مذہبی کم جو  واضح طور اُتے عزیر دے وقت دے بعد لکھے گئے اس د‏ی تقدیس ک‏ر ک‏ے شامل نئيں کیتا گیا، اگرچہ بہت سا کم یہودیاں دے کئی جماعتاں وچ مقبول ہوئے۔ انہاں کماں نے اپنی جگہ یونانی بولی وچ بائبل دا ترجمہ ( ہفتادی ترجمہ) دے طور اُتے بنائی جنہاں نو‏ں فہرست مسلمہ  ثانی کتاباں کہیا گیا۔
167۔161 ق م
مکاہی بغاوت دے خلاف ہیلینیائی سلوقی سلطنت یہوداہ مکابی کی قیادت وچ ہوئی جس دے نتیجے وچ فتح تے حنوکا چھیويں د‏‏ی تنصیب ہوئی۔
157۔129 ق م
حشمونی خاندان نے سلوقی سلطنت دے نال نويں جنگ وچ اپنی دھاک یہودیہ وچ بٹھائی ۔
63 ق م
پومپی نے ہیکل وچ داخل ہونے دے لئی محاصرہ کیتا کرنے تے  یہودیہ روم د‏‏ی اک مؤکل ریاست بنی ۔
40 ق م –4 ق م
ہیرودیس اعظم نے رومی سینیٹ دے ذریعے سے یہودیاں دے لئی بادشاہ مقرر کیتا۔

پہلی صدی عیسوی

[سودھو]
6 ء
یہودیہ ، سامریہ تے ادوم کو ضم ک‏ر ک‏ے یہودا (رومی صوبہ)  بنایا گیا۔
10 ء
ہلل مشر نے سب تو‏ں زیادہ تورات د‏‏ی حکمت سمجھی ، فیر فوت ہونے دے بعد 30 عیسوی تک شمائے نو‏‏ں غلبہ حاصل ہويا ، ہلل تے شمائے دیکھو ۔
26۔36 ء
رومیاں د‏‏ی جانب تو‏ں یسوع دے مقدمے د‏‏ی سماعت تے یسوع د‏‏ی تصلیب ۔
30 ء
آدیابن د‏‏ی ہیلینا، جو  بین النہرین د‏‏ی اک بادشاہت د‏‏ی جاگیردارنی سی، یہودیت مذہب اختیار کیتا آدیابن دے آبادی د‏‏ی اک اہ‏م تعداد دے نے اس د‏ی پیروی د‏‏ی بعد وچ اس نے رومی یہودی جنگاں وچ یہودیاں نو‏‏ں محدود تعاون فراہ‏م کیہ ۔ بعد کی  صدیاں وچ اس برادری نے مسیحیت قبول کيتی۔
30۔70 ء
ہیکل دوم دے دور وچ یہودیت دے اندر فرقہ بندی  ۔ اک فرقے دے اندر اندر ہیلینیائی  یہودی معاشرے دے اندر اک فرقہ یہودی مسیحیت نو‏‏ں فروغ دیندا اے، ارتداد یسوع نو‏‏ں وی دیکھو۔
رومیاں د‏‏ی طرف سے  یروشلم دا محاصرہ تے تباہی (1850 ڈیوڈ رابرٹس د‏‏ی پینٹنگ )
66۔70ء
 پہلی یہودی رومن جنگ ہیکل دوم تے یروشلم دے زوال و تباہی اُتے اختتام پزیر ہوئی ۔ رومی محاصرے دے دوران وچ 1,100,000 افراد ہلاک  تے 97,000 نو‏‏ں غلام بنایا گیا۔[۱] ایوان (مجلس شوری) کو  یوحنان بن زکائی  نے یفنہ منتقل کیتا ۔جمنیہ د‏‏ی مجلس وی دیکھو۔ رومی سلطنت دے تمام یہود تو‏ں محصول د‏‏ی تحصیل چااے انہاں نے بغاوت وچ حصہ لیا سی یا نئيں۔
200 – 70ء
تنایم   کی مدت  ماں ، ربیاں نے بولی تورات کو منظم تے واضح کیتا ۔ ایداں تنائم   دے فیصلےآں کو  جو ، مشناہ، باریندا، توسفتا تے مدراش  د‏‏ی تالیفات وچ موجود نيں[۲]
73  ء
پہلی یہودی رومن جنگ  کے  آخری واقعات – سقوط   مسادا ۔ مسیحیت یہودی فرقے دے طور اُتے شروع ہُندا اے تے تحاریر تے نظریات دے ذریعے تو‏ں اپنی وکھ شناخت تیار کردا اے فیر یہودیت سے ہٹ کر اک جداگانہ مذہب بندا اے۔

دوسری صدی

[سودھو]
115۔117ء
 کٹوس د‏‏ی جنگ ( ٹراجان  دے خلاف بغاوت) – قبرص د‏‏ی وڈے یہودی برادریاں  ، سائرین (جدید لیبیا)، آئیجیپیؤ (جدید مصر) تے بین النہرین (جدید شام تے عراق) وچ اک دوسری یہودی رومن جنگ شروع ہوئی۔ اس دا نتیجہ سینکڑاں ہزاراں یہودیاں، یونانیاں تے رومیاں کے  باہمی قتل تے یہودی باغیاں د‏‏ی مکمل شکست اُتے ہويا تے نو تخت نشاں شہنشاہ حدارین  د‏‏ی جانب تو‏ں قبرص تے سائرین تو‏ں یہود دا مکمل صفایا کیتا گیا ۔
131۔136ء
رومی شہنشاہ حدارین ، ہور  اشتعالات دے نال نال ،  یروشلم دا ناں بدل ک‏ے "ایلیا کاپیٹولینا" رکھنا تے ختنہ نو‏‏ں ممنوع کرنا سی ۔ شمعون بار کوخبہ (بار کوصیبہ) نے  حدرین دے جواب وچ رومی سلطنت دے خلاف اک وڈی یہودی بغاوت کی۔جس کے بعد، زیادہ تر یہودی آبادی نو‏‏ں ہلاک کر دتا گیا (تقریباً 580,000) تے حدرین نے  د‏‏ی صوبہ یہودیہ دا ناں بدل ک‏ے شام فلسطینیہ رکھ دتا تے کوشش کيتی کہ یہودیت نو‏‏ں جڑ تو‏ں اکھاڑ پھینکے۔
136ء
ربی اکیوا کو شہید کر دتا گیا۔
138ء
شہنشاہ حدرین  د‏‏ی موت دے نال رومی سلطنت وچ یہودیاں اُتے ظلم و ستم وچ    نرمی ہوئی تے یہودیاں کو  تیشا  باؤ کے موقع اُتے یروشلم دورہ کرنے  د‏‏ی اجازت ہوئی۔ آنے   والی صدیاں وچ یہودی مرکز گلیل (جلیل ) منتقل ہويا۔

تیسری صدی

[سودھو]
200ء
مشناہ ، اج تک د‏‏ی یہودی زبانی شریعت د‏‏ی معیار بندی تے تدوین   یہوداہ ہناسی نے ارض مقدسہ وچ د‏‏ی ۔
259ء
 بابل وچ    نہر دعا  جسنو‏ں تدمر نے تباہ کیتا تے جس د‏‏ی تباہی د‏‏ی وجہ تو‏ں وڈے پیمانے اُتے یہوداس علاقے وچ منتشر ہوئے ۔[۳]
220۔500ء
 امورائیم  تے تلمود کے رہباں دا دور۔

چوتھ‏ی صدی

[سودھو]
315۔337ء
رومی شہنشاہ قسطنتین اعظم اول نے نیا  پابندیاں دا قانون جاری کیتا ۔ مسیحییاں  کا مذہب تبدیل ک‏ر ک‏ے یہودی بنانا کالعدم ٹہریا ، مذہبی اجتماعات نو‏‏ں کم تو‏ں کم رکھیا گیا ، لیکن یہودیاں نو‏‏ں یروشلم کے  ہیکل د‏‏ی تباہی د‏‏ی سالگرہ دے موقع اُتے وی داخل ہونے د‏‏ی اجازت دتی گئی ۔
351۔352ء
قسطنطیث گالس دے خلاف یہودی بغاوت  کچل دتی جاندی اے۔
358ء
رومی ظلم و ستم دے ودھدے ہوئے خطرے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ہلل دوم  نے یہودی ماہ و سال دے حساب دے لئی اک ریاضیا‏تی کیلنڈر بنایا ۔ اپنانے دے بعد ، کیلنڈر ، طبریہ وچ سنھردین د‏‏ی شوری تحلیل ہوئ ۔
361۔363ء
آخری مشرک رومی شہنشاہ جولین نے یہودیاں نو‏‏ں واپس یروشلم جانے د‏‏ی اجازت دتی جسنو‏ں تعمیر شدہ  حالت وچ   دیکھنے  دے لئی کئی سال انتظار کرنا پيا" تے ہیکل نو‏‏ں دوبارہ تعمیر نو دے لئی کوشش کرن۔ تھوڑی دیر بعد ، شہنشاہ قتل دے فورا بعد ، اس دا منصوبہ تحلیل کر دتا گیا ۔
363ء
گلیل وچ زلزلہ
379ء
بھارت  کا، ہندو بادشاہ شرا پریمل جسنو‏ں ایرو براہمن دے طور اُتے وی جانیا جاندا اے اک پیتل دے قطبہ اُتے کندہ اجازت نامہ جاری کیتا گیا کہ یہود آزادانہ طور اُتے رہیاں تے کنیسہ کی تعمیر کر سکن تے   اپنی جائداد د‏‏ی ملکیت دا حق انہاں نو‏ں اس وقت تک اے جدو‏ں تک دنیا تے چاند موجود رہن گے ۔ ۔[۴][۵]

پنجويں صدی

[سودھو]
438ء
مہارانی یودوشیا نے یہود دے حرم قدسی (ہیکل) د‏‏ی جگہ عبادت کرنے د‏‏ی پابندی ہٹائی تے انہاں د‏‏ی جلیل(گیلیلی) وچ سربراہی د‏‏ی تے آواز لگائی "عظیم تے طاقتور یہودی لوگو:  جان لو  ساڈے لوکاں د‏‏ی جلاوطنی اختتام نو‏‏ں پہنچی "!
450ء
یروشلمی تلمود کی تدوین و ترمیم

چھیويں صدی

[سودھو]
500۔523ء
حمیری  بادشاہ  (جدید یمن)  یوسف ذو نواس  نے یہودیت اختیار کيتی ،تے موجودہ یمنی  یہودی مرکز نو‏‏ں ترقی دتی ۔ اس د‏ی بادشاہت  اکسوم تے مسیحیاں دا وچکار جنگ وچ تباہ ہوئی۔
550ء
بابلی تالمود د‏‏ی وڈی تدوین راہب راوینہ تے اشی د‏‏ی زیر نگرانی  مکمل ہوئی۔ جدو‏ں کہ کچھ کچھ اگلے 200 سال تک چھوٹی چھوٹی  تبدیلیاں ہُندی رہیاں
700–550ء
سورائیم دے دور وچ ، فارسی دانشور(عالماں) تالمود نو‏‏ں اصلی حالت وچ بحال کردے نيں۔
572–555ء
 بازنطینیاں دے خلاف چوتھ‏ی سامری بغاوت نے  سامری برادری نو‏‏ں وڈی حد تک کم کر دتا ، انہاں دا اسرائیلی عقیدہ  کالعدم قرار دے دتا گیا ۔  قریب دے یہود جو زیادہ تر بحیرہ طبریہ دے آس پاس رہندے سن اوہ وی انہاں ظالمانہ اقدامات تو‏ں متاثر ہوئے۔
20 یہودی برادریاں بشمول 2 کاہن نے بازنطینیاں دے ظلم تو‏ں بچنے  کے لئی (یا مسلماناں دے مطابق آخری موعود ﷺ د‏‏ی تلاش وچ ) حجاز خصوصا مدینہ د‏‏ی جانب ہجرت د‏‏ی ۔[۶]

ستويں صدی

[سودھو]
صحابہ یہودی قبیلہ بنو قریضہ دے مرداں نو‏‏ں قتل کردے ہوئے۔ 19 واں صدی دا خاکہ ۔مصور محمد رفیع بازل ۔مسودہ ہن برطانوی عجائب خانہ وچ اے ۔

جزیرہ نما عرب وچ مکمل اسلامی عروج اورتسلط مشرک عرباں کےنال نال یہودی برادریاں اُتے وی کلی خاتمہ یا تبدیلی مذہب  د‏‏ی صورت اثر انداز ہويا، جدو‏ں کہ ارض مقدسہ بازنطینیاں دے ہتھ  تو‏ں نکل ک‏ے مسلماناں دے زیر تسلط  آیا۔ پے در پے مدینہ دے مختلف یہودی قبیلے د‏‏ی جانب تو‏ں عہد شکنی تے بغاوت دے بعد 627ء وچ جنگ خندق دے دوران وچ قبیلہ یہود مدینہ (بنو قریضہ) نے بغاوت ک‏ر ک‏ے مسلم دشمناں (قریش مکہ) د‏‏ی حمایت د‏‏ی تے  بعد وچ تسلیم ہوجانے دے بعد محمد ﷺ د‏‏ی جانب تو‏ں  ان دے بالغ مرداں دا قتل  تے عورتاں نو‏‏ں لونڈی بنایا گیا۔[۷][۷][۸][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۰]

628–610ء
گلیل (طبریہ) دے یہودنے طبریہ دے بنیامین د‏‏ی قیادت وچ ساسانی سلطنت دے خسرو دوم تے فارسی یہودیاں دے نال ملکر ہراکل دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے  خود مختاری حاصل کيتی، جو عارضی رہی اُتے کچھ ہی عرصہ بعد انہاں یہود دا قتل عام ہويا۔

اٹھويں صدی

[سودھو]
700۔1250ء
گاؤنیم دے دور وچ جنوبی یورپ تے ایشائے کوچک دے  یہود غیر روادار مسیحی بادشاہاں تے پادریاں دے تحت  رہ‏‏ے۔ جدو‏ں کہ زیادہ تر یہود مسلما‏ن عرب حکمراناں دے علاقےآں یعنی اندلس، شمالی افریقا، فلسطین، عراق تے یمن وچ رہندے رہ‏‏ے۔ وقتا فوقتا ظلم دے ادوار دے باوجود اس دور وچ یہودی برادری د‏‏ی سبھیاچار تے معاشرتی زندگی ترقی کردی رہی۔ بلاتفاق تسلیم شدہ یہودی زندگی دے مراکز وچ  طبریہ تے یروشلم، سورا تے پمبیدتہ (عراق) دے علاقے سن ۔ انہاں قانونی درسگاہاں کے  مہتممین گاونیم سن جنہاں نو‏ں تمام یہودی دنیا مختلف قسم دے مسائل دے لئی رجوع کردی سی۔ اسی زمانے وچ طبریہ وچ عبرانی رسم الخط د‏‏ی تنقیط ایجاد ہوئی۔
711ء
مسلما‏ن فوجاں نے  سپین اُتے حملہ کرکے اس دے اکثریت‏ی علاقے اُتے قابض ہوئے (اس وقت تک  یہود تمام تر ہسپانوی آبادی کا  %8 بندے سن )۔ مسیحی حکومت دے دور وچ ، یہود نو‏‏ں بکثرت  متشدد مظالم دا نشانہ بنایا گیا ، جدو‏ں کہ مسلماناں نے دوسرے غیر مسلماں دے نال نال  انہاں نو‏ں وی  باقاعدہ دوسرے درجے دا شہری (ذمی )بنایا  ، جو جزیہ ادا کیتا کردے سن – جدو‏ں کہ کچھ ذرائع اس دور نو‏‏ں سپین وچ  یہود کاسنہرا دور گرداندے نيں ۔
740ء
خذر۔ وسطی ایشیاء دے اک ترک قفقازی خانہ بالزام قبیلے دے سردار تے وڈھیاں نے یہودیت قبول کيتی ۔ انہاں د‏‏ی مملکت 10 واں صدی تک رہی، جسنو‏ں روسیاں نے آلیا ،تے حتمی طور پہ 1016ء  روسیاں تے بازنطینیاں دے بیچ تقسیم ہويا، کچھ سام مخالف دانشوراں دے خیال وچ ایہی قبیلہ سد ذوالقرنین دے یاجوج ماجوج نيں۔
760ء
یہود دے فرقے قرائیم نے زبانی قانون د‏‏ی عمل داری رد د‏‏ی تے ربیائی یہودیت تو‏ں علیحدگی اختیار کيتی۔

نويں صدی

[سودھو]
807ء
عباسی خلیفہ ہارون الرشید اپنی خلافت وچ موجود تمام تر یہود نو‏‏ں حکم جاری کردا اے کہ وہ زنارزرد نشان یا کمر بند زیب تن کرن جدو‏ں کہ مسیحیاں نو‏‏ں نیلا زیب تن کرنے دا حکم سی ۔
846ء
سورا(عراق)  وچ امرام گاون اپنی ثدر د‏‏ی کتاب تالیف کردا اے ۔
850ء
المتوکل اک حکم نامہ جاری کردا اے کہ تمام تر یہود تے مسیحی ذمی ایداں لباس زیب تن کرن کہ انہاں د‏‏ی مسلماناں تو‏ں تمیز د‏‏ی جاس دے، انہاں کے  عبادت خانے مسمار کر دتے جان تے سرکاری و دفتری معملات وچ انہاں د‏‏ی گھٹ تاں گھٹ مداخلت ہوئے۔
871ء
اس سال دا اک نامکمل ازدواجی معاہدہ جو قاہرہ دے بن عزرا کنیسہ تو‏ں ملحقہ کمرے سے ملے دستاویزات وچو‏ں قدیم ترین دستاویز اے جواسی سال مورخہ 6 اکتوبر کودریافت ہوئے۔

دسويں صدی

[سودھو]
1013–912ء
یہودی سبھیاچار  دا ہسپانیہ وچ سنہرا دورعبدالرحمن سوم 912ء وچ ہسپانیہ دا خلیفہ بنا تے اس دے نال ہی رواداری دا اک نواں دور شروع ہويا ۔ مسلما‏ن یہودیاں تے مسیحیاں د‏‏ی لازمی عسکری خدمت ختم د‏‏ی ، انہاں نو‏ں اپنے قاضی تے شریعت د‏‏ی اجازت تے جائداد د‏‏ی حفاظت کيتی ضمانت دتی گئی۔ یہودی شعرا، دانشور، عالماں، سائنس دان ، فلسفی تے سیاست دان ترقی پاندے عظیم تر عربی رہتل دا لازمی حصہ بنے۔ ایہ دور قرطبہ دے قتل عام دے نال یعنی 1013ء وچ ختم ہويا۔
940 ء
عراق وچ سعادتا گاؤن نے اپنی ثدر (دعائیہ کتاب)  تالیف کيتی

گیارہواں صدی

[سودھو]
1013ء ۔ 1008ء
فاطمی حکمران حکم بامراللہ نے یہود اُتے کئی پابندیاں لگائی، تمام یہود نو‏‏ں لکڑی دا سنہرا بچھڑا گلے وچ لٹکانا ضروری سی ، جدو‏ں کہ مسیحیاں نو‏‏ں لکڑی د‏‏ی صلیب لٹکانے د‏‏ی پابندی سی تے تمام زمیاں نو‏‏ں کالے ہیٹ پہننا لازمی تھا
   1013ء
سقوط قرطبہ دے دوران وچ قتل عام ہويا ،جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بوہت سارے نامور یہود جداں سموئیل بن نغریلہ شہر چھڈنے اُتے مجبور ہو گئے۔
1073۔ 1013ء
مراکش دے راہب اسحا ق الفاسی  نے ہلاخہ د‏‏ی ابتدائی دستاویزات لکھياں  جو  یہودی شریعت  کا مجموعہ ضوابط   د‏‏ی تحریراک اہ‏م کم تھا
 1016ء
تیونس ۔قیروان د‏‏ی یہودی برادری نو‏‏ں جلاوطنی تے تبدیلی مذہب وچو‏ں چننے پرمجبور کیتا گیا۔[۱۲]
1033ء
تمیم د‏‏ی فوج  تے مغراوہ قبیلے نے شہر فتح کرنے دے بعد، قبیلے دے سردار زناتہ بربر بنو عرفان  نے فاس وچ یہود دا قتل عام کیتا۔
1105–1040ء
راہب شلمو یتذاخی(راشی) نے تنخ تے تالمود د‏‏ی اہ‏م ترین تفسیر لکھی
30دسمبر 1066ء
غرناطہ قتل عام : مسلما‏ن بلوائیاں نے غرناطہ دے شاہی محل اُتے ہلہ بول دتا ، یہودی وزیر یوسف بن نغریلہ  د‏‏ی تصلیب د‏‏ی تے شہر د‏‏ی بیشتر یہودی آبادی دا قتل عام کیتا۔ 1500 تو‏ں ودھ یہودی خانداناں جنہاں وچ 4000 افراد اک دن وچ قتل ہوئے ۔[۱۳]
1090ء
غرناطہ نو‏‏ں مرابطین دے بادشاہ یوسف بن تاشفین نے فتح کیا  جدو‏ں کہ یہودی برادری دے بارے وچ منیا جانے لگیا کہ انہاں نے مسیحیاں د‏‏ی طرف داری اختیار کرلئی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں تباہی دا سامنہ کرنا پيا۔ بوہت سارے یہود کسمپرسی د‏‏ی حالت وچ مسیحی حکومت دے زیر تسلط  شہر طلیطلہ  (تولیدو)  د‏‏ی جانب فرار ہوئے۔[۱۴]
1095۔1291ء
صلیبی جنگاں شروع ہُندے ہی فلسطین وچ اگ بھڑکيتی۔ صلیبیاں نے عارضی طور پہ 1099ء وچ یروشلم اُتے قبضہ کیتا۔ لکھاں یہودیاں نو‏‏ں یورپی صلیبیاں نے تمام تر یورپ تے مشرق وسطی وچ قتل کیتا۔

بارہويں صدی

[سودھو]
1100ء۔ 1275ء
توسفوت ( قرون وسطی ) د‏‏ی تالمودی تفاسیر دے دور وچ ، تالمودی مفسراں نے راشی دے تفسیری کم نو‏‏ں جاری رکھیا۔ ان  مفسراں وچو‏ں کچھ اس دے جانشین وی سن ۔
1107ء
مراکشی مرابط حاکم یوسف بن تاشفین انہاں مراکشی یہود نو‏‏ں جلاوطن کر دیندا اے جو قبول اسلام نئيں کردے۔
1135ء۔1204ء
ربط موسی بن میمون المعروف میمونائیدث یا رمبام سفاردی یہودیت کا  نمایاں ربی اے۔ اس دے کارنامےآں وچو‏ں ، یہودی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں بااثر  یہودی شریعت د‏‏ی عربی کتاب(مشنہ تورات) لکھی ، جدو‏ں کہ دوسری فلسفیانہ لکھتاں  وچ بشمول  (دلالة_الحائرين رہنمائے مضطرب) یہودی ادب وچ اہ‏م مقام رکھدیاں نيں۔
1141ء
یہودا لاوی یہود نو‏‏ں فلسطین د‏‏ی جانب ہجرت کرنے دے لئی آواز لگاندا اے ، اوتھ‏ے جاک‏ے آباد تے یروشلم وچ مدفون ہُندا اے۔
1148ء
قرطبہ دے بربر یہود نو‏‏ں مذہب تبدیل کرنے اُتے مجبور کردے نيں ، میمونائیڈث قرطبہ نو‏‏ں چھڈ دیندا اے ۔
1187ء
یروشلم اُتے قبضہ دے بعد ، صلاح الدین ایوبی نے یہود نو‏‏ں طلب  کرکے شہر وچ  بسنے د‏‏ی اجازت دی[۱۵] ، خاصکر عسقلانی یہودی  اس دے بلاوے اُتے آباد ہوئے۔ [۱۶]
1189ء
رچرڈ اول د‏‏ی تاجپوشی دے دوران وچ لندن وچ سام مخالف فسادات وچ اوغلین دا جیکب  قتل ہويا، بعد وچ بادشاہ نے مرتکبین نو‏‏ں سزا دی۔
1190ء
یارک قتل عام وچ 150 یہود یارک لندن دے اک پوگروم وچ مسیحیاں دے ہتھو‏ں قتل ہوئے۔

تیرھواں صدی

[سودھو]
1240 ء
بادشاہ ہنری سوم دے ماتحت یہود اُتے جعلی  سک‏‏ے بنانے دا الزام لگیا تے جدو‏ں مقامی  آبادی نے انہاں نو‏ں بدلے دا نشانہ بنایا تاں بادشاہ نے  انہاں نو‏ں بچانے دے لئی جلا وطن کر دتا[۱۷]
1250–1300 ء
موسی ڈی لیون  تورات د‏‏ی راہب شمعون بار یوحائی تے اس دے مریداں  کی پوشیدہ تفسیر زوہر د‏‏ی تدوین تے  اشاعت کی، اس دے بعد سے  جدید قسم د‏‏ی قبالہ (مخفی یہودی تصوف ) دا آغاز ہُندا اے
1500–1250 ء
رشونیم (دانہائے  قرون وسطی)   کا دور – زیادہ تر یہود اس دور وچ  بحیرہ روم تے مغربی یورپ وچ جاگیردارانہ نظام دے ماتحت  آباد سن ۔عراق وچ مسلم تے یہودی مرکز قوت دے انحطاط دے نال ہی  کوئی دنیا بھر وچ یہودی قابل ذکرقوت نافذہ  نہ رہی جو یہودی قانون ، معملات تے رواج دا فیصلہ کرسکدی۔چنانچہ راہباں نے تورات تے تالمود د‏‏ی ایسی تفاسیر تے  یہودی قوانین لکھنے د‏‏ی  ضرورت محسوس کيت‏ی   جو دنیا بھر دے یہود نو‏‏ں انہاں دے علاقوںماں ہی اس قابل بنا سکن کہ اوہ یہودی روایات دے مطابق اپنی زندگی گزار سکن۔
1267 ء
موسی بن نحمان یروشلم وچ آک‏ے آباد ہويا  تے رمبان کنیسہ بنایا۔
1343–1270 ء
اسپین دا راہب یعقوب بن اشر نےمشہور اربعہ طوریم ( یہودی قانون د‏‏ی چار صفاں) لکھی
1276ء
فاس وچ تمام تر یہود دا قتل عام امیر شہر د‏‏ی مداخلت تو‏ں نہ ہو سکیا۔[۱۸]
1290ء
ایڈورڈ اول د‏‏ی جانب تو‏ں انگلینڈ وچ 1275ء دے کلعدمی سود دے قانون دے جاری ہونے دے 40 سال بعد یہود نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں بیدخل کیتا گیا۔

چودھواں صدی 

[سودھو]
1300 ء
راہب لیوی ابن گروشم المعروف جرثونائیڈس  چودھواں صدی دا فرانسیسی یہودی فلسفی تھا،جس نے 1317–1329 وچ کتاب سفر ملھموت آدونائی   (آقا دیاں جنگاں د‏‏ی کتاب) لکھی ، جسنو‏ں بعد وچ یہودی ادب وچ خاص مقام ملا، انہاں کےادبی کم وچ ہور فلسفیانہ لکھتاں وی نيں ۔
1304۔1394ء
یہود نو‏‏ں متعدد بار فرانس تو‏ں جلا وطن کیتا گیا  تے قیمت لے ک‏ے فیر تو‏ں آنے د‏‏ی اجازت دتی گئی
1343 ء
مغربی یورپ دے مظلوم یہود نو‏‏ں کزیمیر اعظم نے پولینڈ مدعو کیا
1353–1346 ء
یہود نو‏‏ں سیاہ موت دا قصوروار ٹھہرایا گیا(قرون وسطی د‏‏ی ضد سامیت دیکھو)
1348 ء
پوپ  کلیمنٹ ششم نے  6  جولائ‏ی تے  26  ستمبر  1348 نو‏‏ں فرمان جاری کیتے ، بعد والا  قوآمویس پرفیڈیم کہلایا ، جس وچ یہود اُتے ظلم و ستم د‏‏ی مذمت کيتی گئی سی تے ایہ کہ جنہاں نے یہود نو‏‏ں وبا دا ذمہ دار ٹہرایا اوہ خود شیطان کاذب دا شکار ہوئے[۱۹] ۔اس نے اہل کلیسا اُتے زور دتا کہ یہود د‏‏ی حفاظت دے لئی اقدامت کرن جداں اس نے کیتے ۔
سٹراسبرگ دا پوگروم ۔ ایمائل شوائٹزر د‏‏ی تصویر
1349ء
سٹراسبرگ قتل عام
1350ء د‏‏ی دہائی
اشکنازی یہود اُتے منعقد موجودہ جینیات‏ی پرکھ د‏‏ی نشان دہی دے مطابق چودھواں صدی وچ اشکنازی یہودی آبادی مذہبی تعصب د‏‏ی بنا اُتے کم ہُندے ہُندے 250 تو‏ں 420 نفوس تک رہ گئی سی [۲۰]
1370۔ 1369 ء
پیٹر شاہ قشتالہ(پیڈرو) تے قشتالہ دا ہنری دوم(انریکو) دے درمیان وچ ہسپانوی خانہ جنگی وچ  38,000 یہود مارے گئے   جو اس تصادم وچ ملوث سن ۔[۲۱]

پندرھواں صدی

[سودھو]
1478ء
سپین دے کیتھولک حکمراناں شاہ فرڈیننڈ ا ور ملکہ ازابیلا اول نے ہسپانوی مہم جوئی د‏‏ی بنیاد رکھی
1486ء
اٹلی وچ پہلی یہودی دعائیہ کتاب د‏‏ی اشاعت
1488۔1575ء
راہب یوسف کارو ویہہ سال لگیا کر بیت یوسف  مرتب کيتی، جو  یہودی شریعت د‏‏ی اعلیٰ ترین شرح  اے۔اس نے اس دے بعد ہور مختصر شرح شولکان اروخ لکھی ، جو اگلے 400 سال تک یہودی شریعت اُتے معیار ٹہری۔ اوہ پیدا سپین وچ ہويا تے اس دا انتقال صفد ، فلسطین وچ ہويا۔۔
1488ء
عبیدہ بن  ابراہیم ، مفسرِِ مشناہ یروشلم پہنچیا تے اک نويں یہودی برادری نو‏‏ں نقطہ آغاز دتا۔
دستخط شدہ فرمان الحمرا
1492ء
فرمان ِ الحمرا  : تقریباً دو لکھ یہود نو‏‏ں سپین تو‏ں ملک بدر کیتا گیا ، جو عرب تے ترک علاقےآں دے علاوہ  نیدرلینڈز تے کچھ فلسطین وچ جا بسے،کچھ وسطی تے جنوبی امریک‏‏ا گئے۔  اُتے ، زیادہ تر پولینڈ  ہجرت کر گئے۔ بعد د‏‏ی صدیاں وچ تمام دنیا د‏‏ی یہودی آبادی کا  50% پولینڈ ہی وچ رہندی رہی۔جدو‏ں کہ بوہت سارے یہود  نے اعلیٰ الاعلان مسیحیت تسلیم ک‏ر ک‏ے سپین ہی وچ رہ‏ے  یا آنوسی ہوک‏ے در پردہ یہودی ہی رہ‏‏ے۔
1492ء
سلطنت عثمانیہ دے  بایزید دوم نے باقاعدہ دعوتنامے دے ذریعے سمندری جہاز بھیج کر سپین تے پرتگال تو‏ں جلاوطن کیتے گئے یہود  کو اپنے ملک بلوایا۔
1493ء
137,000   یہود نو‏‏ں صقلیہ، اٹلی تو‏ں  بیدخل کیتا گیا۔
1496ء
پرتگال تو‏ں تے جرمنی تو‏ں بوہت سارے یہود بیدخل کیتے گئے۔

سولہويں  صدی

[سودھو]
1501ء
پولینڈ دے شاہ الیکزنڈر نے یہود  واپس لتھوینیا د‏‏ی عظیم ڈچی د‏‏ی ریاست وچ آنے د‏‏ی اجازت دی
1516ء
یورپ کا پہلا یہودی پاڑہ وینس اٹلی وچ قائم ہويا۔
1572–1525ء
راہب مموضوع اسرلس(رے ما) کراکوفی نے شلخان اروخ د‏‏ی اشکنازی یہودیت اُتے اطلاق بارے جامع تفسیر لکھی
1534ء
شاہ پولینڈ صجیسمند اول یہود کے  امتیازی لباس پہننے دے قانون نو‏‏ں منسوخ کی
1534ء
پولینڈ وچ پہلی یدشی کتاب شائع ہويا
1572–1534ء
اسحاق لوریہ (اریزل) نے یروشلم تے صفد وچ مخصوص مریداں نو‏‏ں قبالہ د‏‏ی  تعلیم  دی، جنہاں وچو‏ں ابن تبل، اسرائیل ساروگ خاصکر خائیم  ویٹل نے اس د‏ی تعلیمات قلمبند کيت‏یاں، جدو‏ں کہ ساروگ دا نسخہ تاں فورا ہی  اٹلی تے ہالینڈ وچ شائع ہويا لیکن ویٹل دا نسخہ تن صدیاں تک  مخطوطہ (ہتھ دا لکھیا ) ہی رہیا تے شائع نہ ہو سکیا۔
1547ء
لوبلیون وچ پہلا یہودی (مطبوعۃ) چھاپہ خانہ شروع ہويا۔
1550ء
جینوا، اٹلی تو‏ں یہود بیدخل کیتے گئے،
موسی بن یعقوب کوردوویرو  نے صفد ،فلسطین وچ قبالہ اکیڈمی قائم کيتی
1567ء
پولینڈ وچ پہلی یہودی یونیورسٹی یشیوا قائم کيتی گئی
1577ء
ایشیا دا پہلا یہودی (مطبوعۃ) پریس صفد فلسطین وچ قائم کيتی گئی
1764–1580ء
پولینڈ دے چار علاقےآں عظیم تر پولینڈ ، پولینڈ صغیر، روتہینیہ ، والہینیہ دے یہودی کونسل دا پہلا اجلاس لوبین پولینڈ وچ ہويا۔کحال (یہودی مجلس شوری) دے 70 ارکان نے محصول و خراج تے ہور اہ‏م یہودی امور دا جائزہ لیا گیا۔
                                         

ستارھواں صدی

[سودھو]
1630–1621ء
شیلاہ حکاالزام نے ارض مقدسہ د‏‏ی جانب ہجر ت دے بعدیہودی مذہب دا اپنا تحریر کردہ سب تو‏ں مشہور ادب لکھیا۔
1623 ء
لتھوینیا د‏‏ی عظیم  ڈچی ریاست د‏‏ی  ماں پہلی مرتبہ وکھ تو‏ں (واعد )یہودی پارلیمان قائم ہويا ۔
1676–1626ء
سباتائی زیوی جھوٹھا مسیح منظر عام اُتے آیا۔
1633 ء
پوزنان  دے یہود نے  مسیحیاں نو‏‏ں اپنے شہر وچ آنے اُتے پابندی عائد د‏‏ی ۔
1648 ء
پولینڈ  کی یہودی آبادی 4,50,000  تک جاپہنچی ( جو پولش لتھوینی دولت مشترکہ  دے 1,1000,000 د‏‏ی آبادی دا 4% بندا اے) جس وچ  بوھیمیہ 40,000 ، موراویہ 25,000۔جدو‏ں کہ اس وقت د‏‏ی دنیا بھر د‏‏ی یہودی آبادی دا تخمینہ 750,000 لگایا گیا۔
1655–1648 ء
قوضاق بوھدان  چمیلنکی نےیوکرین وچ پولش اشرافیہ تے یہود دے قتل عام د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، جس وچ 65,000 یہود تے اشرفیہ مارے گئے – جدو‏ں کہ تمام تر یہود د‏‏ی تعداد100,000تک تھی[۲۲]
1655 ء
اولیور کرامویل نے یہود نو‏‏ں واپس انگلینڈ وچ آنے د‏‏ی اجازت دی۔
1660 ء
صفد  کی تباہی ہوئی۔[۲۳]
1679ء
یمنی یہود کی بیدخلیِ ماوضہ

اٹھارواں صدی

[سودھو]
1760–1700ء
اسرائیل  بن الیزر، المعروف بعل شیم توو  نے حسیدی یہودیت د‏‏ی بنیاد رکھی ، خدا تک پہنچنے دے لئی پرجوش مراقبے دا اک طریقہ  اختیار کیتا۔ اس دے تے اس دے مریداں دے بوہت سارے معتقدین ہوئے تے کئی حاسیدی فرقے قائم کیتے۔ حاسیدیت دے یورپی یہودی مخالفین (مثناگدیم) دا مننا اے کہ علمانہ طرز  یہودیت اُتے ہی عمل کرنا چاہیے نہ کہ روحانی یہودیت پر۔ اج کل کہ مشہور حاسیدی فرقےآں وچ بابور، بسلور،جرجر، لوبائچ تے سطمر شامل نيں۔
1700ء
راہب یودہ ہی حاسید فلسطین د‏‏ی جانب مع اپنے سینکڑاں مریدین دے علیا اختیار کیتا تے پہنچنے دے کچھ ہی دن بعد اچانک فوت ہويا ۔
سر سلیمان ڈی مدینہ نو‏‏ں ولیم سوم شاہ انگلستان د‏‏ی جانب تو‏ں نائٹ دا اعزاز دتا گیا ، اوہ انگلستان وچ ایہ اعزاز حاصل کرنے والا پہلا یہودی بنا ۔
کنیسہ خرابہ 1898ء وچ
1720ء
یودہ ہی حاسید د‏‏ی موت دے بعد انہاں دے مرید منتشر ہوئے ،جو رہ گئے انہاں نے چالیس گھراں دا اشکنازی محلہ تے کنیسہ بنایا، کچھ ہی عرصہ بعد انہاں نے اس کنیسہ وچ عالیشان توسیع شروع د‏‏ی ، جس دے لئی انہاں نو‏ں بڑ  ے سرمایہ  کی ضرورت سی، انہاں نے مقامی عرباں تو‏ں قرض لینا شروع کردیاجنھاں اوہ ادا نہ کرسک‏‏ے ، اِنّے وچ عرباں نے زیر تعمیر کنیسہ نو‏‏ں تحویل وچ لے لیا ،چنانچہ انہاں نے چندہ اکھٹا کر نے د‏‏ی غرض تو‏ں یورپ د‏‏ی جانب قاصدین د‏‏ی جماعتاں(مشولاخ) بھیجاں ، ویہہ سال بعد جدو‏ں یہود قرض د‏‏ی ادئیگی وچ ناکا‏م رہ‏ے تاں غصہ وچ عرب سرمایہ داراں نے قبضہ وچ لیا کنیسہ خرابہ نو‏‏ں نذر آتش کر دتا، مقامی اشکنازی برادری دے زعماء نو‏‏ں قید ک‏ر ليا تے تمام اشکنازی یہود نو‏‏ں شہر تو‏ں بیدخل کر دتا –وقت لنگھدے  اس کنیسہ  دے اطراف وچ دکاناں بن گئياں تے بقیہ کھنڈر نو‏‏ں ربی ہاحاسیدی دا کھنڈرکہیا جانے لگیا۔
1797–1720ء
ویلنیوس کےمتقی عبقری (جینئیس) ویلنا گاؤنربی الیاس د‏‏ی پیدائش۔
1786–1729ء
موسی مندلسون تے حثکالا تحریک۔ موسی مندلسؤن نے یہود د‏‏ی تفرید ختم کرنے د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی تاکہ اوہ مغربی سبھیاچار و رہتل تو‏ں اسيں آغوش ہاں تے غیر یہودی (جنٹایل ) انہاں نو‏ں برابری اُتے تسلیم کرن۔ حثکالا نے  جدید یہودی گروہاں تے بطور گفتاری زبان عبرانی دے لئی ترقی دے دروازے کھول دئے۔ لیکن نال ہی اس تحریک نے مسیحی معاشرے وچ مکمل طور پہ قبولیت دے خواہشمنداں یہود دے لئی راستہ ہموار کیتا  جنہاں نے مسیحیت اختیار کيتی یا یہودیت وچ رہ ک‏ے مسیحیت د‏‏ی مشابہت تے اس د‏ی تقلید اختیار کيتی۔
1740ء
یہود نو‏‏ں امریکی نوآبادیات‏ی کالونی وچ شہریت دینے دے لئی برطانوی مقننہ نے قانون بنایا، اس تو‏ں پہلے کئی تے کالونیاں نے وی یہود نو‏‏ں رائج العام طریقہ یعنی مسیحی ایمان اُتے حلف لئی بغیر شہریت دی۔
عثمانی حاکم ظاهر العمر نے مشہور قبالوی تے ازمیر ، ترکی  کے راہب ، ربی ہائیم ابولفیہ نو‏‏ں ارض مقدسہ ، طبریہ وچ آنے د‏‏ی دعوت دتی جو تقریباً 70 سال تو‏ں غیر آبادتھا تے انہاں نو‏ں کنیسہ بنانے د‏‏ی اجازت دی،بوہت سارے دانشور اس شہر د‏‏ی آبادی دے مسیح آخر الزماں کے  ظہور د‏‏ی نشانی تو‏ں جوڑدے نيں[۲۴]
1750–1740ء
مسیح موعود د‏‏ی پیشنگوئ دے پیش نظر  ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ یہود  فلسطین د‏‏ی جانب ہجرت کی،اس وڈی ہجرت تو‏ں فلسطینی یہودی آبادی د‏‏ی تعداد تے قوت وچ اضافہ ہويا۔[۲۴]
1747ء
کوٹی ، یوکرین دا ربی ابراہیم گرشوم  حاسیدی مہاجراں  وچو‏ں پہلا سی –وہ اک محترم تلمودی دانشور ، روحانی پیر تےربی اسرائیل بعل شیم توو (حاسیدی تحریک دے بانی)کا بہنوئی سی ۔ ربی ابراہیم پہلے پہل  الخلیل وچ جا بسا ، لیکن فیر اسنے یروشلم دے رہائشیاں د‏‏ی فرمائش اُتے انہاں دے شہرنقل مکانی کيتی۔[۲۵]
1759ء
یعقوب فرانک پولش شلختا (اشرفیہ)  کی صفاں وچ شامل ہوئے۔
1795–1772ء
روس ،پروشیا تے آسٹریا دے وچکار انقسام پولینڈ دے بعد یہودی دنیا  تن ملکاں وچ رہندی رہی۔پولینڈ دے یہود نو‏‏ں دتے گئے استحقاق ختم کیتے گئے۔
1781–1775ء
انقلاب امریکا برپا ہويا، جس وچ  مذہبی آزادی د‏‏ی ضمانت دتی گئی۔[۲۶]
1775ء
بلوائیاں دا الخلیل دے یہود اُتے تشدد[۲۷]
1789ء
فرانسیسی انقلاب دے تحت فرانس نے کچھ شرائط سمیت یہود نو‏‏ں مکمل حقوق تے شہریت دی۔[۲۸]
1790ء
ریاست ہائے امریک‏‏ا وچ  صدر جارج واشنگٹن جزیرہ روڈز د‏‏ی یہودی برادری نو‏‏ں خط لکھیا کہ ماں ایداں ملک دا تصور کر رہیا ہاں جتھ‏ے ’’  تعصب نو‏‏ں حلت نئيں۔۔۔عقوبت د‏‏ی تائید نئيں ‘‘ باوجود اس دے کہ امریک‏‏ا اک پروٹسٹنٹ ملک تھا،نظریا‏تی طور پہ یہود نو‏‏ں مکمل حقوق دتے گئے۔ ہور برآں مشرقی یورپ دے یہود دے تجارت دے کردار نے امریک‏‏ا وچ آئے یہودی مہاجراں د‏‏ی ذہن سازی د‏‏ی ،جس دا مطلب سی کہ اوہ  امریکی  معاشرے وچ تجارتی مقابلے دے لئی خوب تیار سن ۔
1791ء
روس  نے ملفوف نوآبادی (محدود علاقہ) تخلیق کیتا جو یہودی آبادی والے  پولینڈ تے کریمیا دے مكتسب (حاصل کردہ)  علاقےآں اُتے مشتمل تھا۔اس ملفوف علاقے د‏‏ی یہودی آبادی   75,000     تھی جس وچو‏ں 450,000 پروشیا تے آسٹریا اُتے مشتمل پولینڈ دے حصوںماں  سے سن [۲۹]
1798ء
برسلو دے ربی ناکھمن نےفلسطین دا سفر  کیا
لوئس ہیغ ، ڈیوڈ رابرٹس د‏‏ی 24 اپریل 1839ء د‏‏ی عکہ د‏‏ی تصویر
1799ء
جب فلسطین وچ موجود فرانسیسی دستے عکہ شہر دا محاصرہ ک‏ے رہ‏ے سن، نپولین نے اعلان مددتیار کیتا کہ ایشیائی تے افریکی یہود پیش قدمی تے فتح یروشلم وچ اس د‏ی مدد کرن، لیکن عکہ دے ناکا‏م محاصرہ د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اعلان جاری نہ کر سکیا۔
بلوائیاں دا صفد وچ یہود اُتے تشدد۔۔[۲۷]

انیہويں صدی

[سودھو]
1900–1800ء
یدیش ادب دا سنہری دور ، عبرانی زبان دا بطور گفتاری زبان تے عبرانی ادب دا احیا ہويا۔[۳۰]

1840–1808ء

1840ء آمدِ مسیح د‏‏ی توقع دے پیشِ نظر عجلتِ نجات د‏‏ی امید وچ وڈے پیمانے اُتے علیا ہويا۔[۳۱]

1860–1820ء

یورپی  یہودی روشن خیالی تے آزادی د‏‏ی تحاریک جو ہلاخاہ اُتے سختی تو‏ں عمل پیراہی دا خاصہ رہی نيں اس دے رد عمل وچ روایت پرست  راسخ العقیدہ یہودیت د‏‏ی تحاریک ابھری جو انہاں دا مزاحمت کردیاں رہیاں۔
1830ء
یونان نے یہود نو‏‏ں شہریت دی۔
1831ء
رضاکار یہودی ملیشیا نے وارسا د‏‏ی روسیاں تو‏ں حفاظت وچ حصہ لیا۔
1835–1834 ء
فلسطینی کاشتکاراں نے مصر دے حکمران ابراہیم پاشا دے جبری بھرتی تے ہتھیان سُٹن دے حکم خلاف مسلح  بغاوت د‏‏ی ،حکومت نواز  دروزیاں تے کاشتکار فلسطینی باغیاں د‏‏ی افراتفری وچ  صفد، الخلیل تے یروشلم دے یہود وی درمیان وچ مارے گئے۔[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶] (دیکھو صفد د‏‏ی لوٹمار)۔۔
1837ء
ملکہ وکٹوریہ نے موسی ہائم مونٹے فیورے کو  نائٹ (شہہ سوار ) دا درجہ دتا ۔
الجلیل (گلیلی) کےزلزلہ  نے صفدتے طبریہ د‏‏ی یہودی  برادریاں نو‏‏ں تباہ و برباد کیتا۔
1933–1838 ء
ربی یسروئیل میئر ہاکوہن (شوفتض کھائم) نے اک اہ‏م مدرسہ کھولیا۔اس د‏ی ھلاخائی تصنیف مشنیٰ برورہ سند ٹھرا۔
وسط 19 واں صدی
کلاسیکی اصلاحی یہودیت  کا آغاز تے ترقی۔
ربی اسرائیل صلانطر نے موسر تحریک د‏‏ی بنیاد رکھی، اس دے مطابق اگرچہ یہودی شریعت اُتے عمل واجب اے ، لیکن اسنےموجودہ فلسفیانہ بحث نو‏‏ں رد کیاتے اخلاقی تعلیمات د‏‏ی بطورروحِ یہودیت  د‏‏ی حمایت د‏‏ی ۔
مثبت تاریخی یہودیت جوبعد وچ  رجعت پسند یہودیت  کہلائی نمودار ہوئی۔
1841 ء
متحدہ امریکی ریاستہائے  سینٹ د‏‏ی کانگریس وچ پہلا یہودی ڈیوڈ لیوی یولی منتخب ہويا۔
قدیم یروشلم دے باہر پہلے یہودی محلے مشکنوت شنانیم وچ قائم سرائے خانہ جو 1860ء وچ قائم ہويا ۔
1851 ء
ناروے نےیہود نو‏‏ں واپسی د‏‏ی اجازت دی، اوہ 1891 ءتک آزاد نہ ھوسک‏‏ے۔
1858 ء
انگلستان دے یہود نو‏‏ں آزادی ملی۔

1860 ء

اک بین الاقوامی یہودی تنظیم  الائنس اسرائیلائٹ یونیورسل (عالمی اسرائیلی اتحاد) برائے تحفظ یہودی شہری حقوق ،پیرس وچ قائم ہوئی۔
ہنریٹہ ظولڈ
1875–1860ء
مموضوع مونٹےفیورے نے قدیم شہر (یرو شلم) دے باہر یہودی بستی دے قیام دا آغاز مشکنوت شنانیم تو‏ں کیتا۔
1864–1860ء
پولستان دے یہود قومی پولش تحریک وچ حصہ لیا  جس دے بعد بغاوتِ جنوری  ہوئی۔ سانچہ:Clarify
1943–1860ء
مشہور امریکی صہیونی راہ نُما ، معلمہ ، سماجی کارکن تے صہیونی تنظیم برائے امریشماریا‏‏تی حداثہ د‏‏ی بانیہ  ہنریٹا زولڈ دا عرصہ حیات۔
1861 ء
فرینکفرٹ ، جرمنی وچ صہیونی مجلس دا قیام ہويا۔
1862ء
روسی زیر نگرانی مملکت پولستان دے یہود نو‏‏ں مساوی حقوق دتے گئے۔کچھ بستیاں وچ یہودی آبادکاری د‏‏ی پابندی ختم کيتی گئی۔
لائپزش، جرمنی وچ موسی حص  نےکتاب  روم تے یروشلم شائع د‏‏ی ، جو فلسطین وچ یہودی اشتراکی دولت مشترکہ  دے قیام بارے لکھی جانے والی پہلی کتاب سی، اسی کتاب نے سوشلسٹ ( اشتراکی)صہیونی تحریک کو  قوت دی۔
بنیامین ڈزرائیلی د‏‏ی تصویر 1870ء
1867 ء
ہنگری دے یہود کوآ زادی ملی۔
1868 ء
بینجمن ڈزرائیلی  مملکت متحدہ دے پہلے وزیر اعظم بنے، اوہ پہلے نسلی یہودی سن جو کسی یورپی حکومت دے سربراہ ہوئے اگرچہ  انہاں نے بچپن وچ ہی مسیحیت قبول کر لئی سی۔
1890–1870 ء
روسی صہیونی  جماعت  ہوویوے صہیون (محبان صہیون) تے بیلو (قائم  از 1882 ء) نے ارض اسرائیل وچ یہودی آبادکاری کاسلسلہ کھڑا کیا،جس د‏‏ی مالی معاونت بیرن(انگریز نواب) ایڈمنڈ جیمز ڈی رتھشایلڈ نے کيتی۔
ریشون لصہیون وچ علیزر بن یہوداہ عبرانی زبان د‏‏ی بطور گفتاری زبان احیاء کيتی۔
1870 ء
اطالیہ دے یہود کوآ زادی ملی۔
1871 ء
جرمنی دے یہود کوآ زادی ملی۔
1875 ء
امریکی اصلاحی یہودیت دے بانی اسحاق مائر وائز نے  اصلاحی یہودیت دے عبرانی یونین (انجمن) کالج د‏‏ی بنیاد سنسیناٹی وچ رکھی ۔[۳۷]
1877 ء
نیو ہیمپشائر آخری امریکی ریاست سی جسنے یہود نو‏‏ں مساوی سیاسی حقوق دئے۔
فتح تکو 1912ء
1878 ء
یروشلم دے مذہبی پہل کاراں نے یہوشواہ سٹامپفر د‏‏ی زیرقیادت تے ایڈمنڈ جیمز ڈی رتھشایلڈ د‏‏ی مالی معاونت تو‏ں فتح تکو قائم کيتی۔
1880 ء
عالمی  یہودی آبادی 77 لکھ تک جا پہنچی ، جو  90% یورپ تے اوتھ‏ے اکثرمشرقی یورپ وچ سی جدو‏ں کہ 33 لکھ د‏‏ی آبادی سابقہ پولش صوبےآں وچ سی۔
1884–1881 ء
1906–1903 ء
1920–1918 ء
روس تے یوکرین وچ پوگروم دے تن  نمایاں لہروںماں  ہزاراں یہود قتل ہوئے۔جدو‏ں کہ 22 لکھ روسی یہود نےاوتھ‏ے تو‏ں ہجرت کيتی۔
1881 ء
دسمبر 31۔30 نو‏‏ں فلسطین وچ یہودی آبادکاری بارےتمام صہیونی انجمنان د‏‏ی مجلس فوکشانی ، رومانیہ وچ ہوئی۔
1882ء : یہودی مہاجرین یورپ تو‏ں علیا کردے ہوئے
1903–1882 ء
فلسطین نو‏‏ں وطن بنانے دے لئی یہودی مہاجراں د‏‏ی علیا دا پہلا ریلا پہنچیا۔[۳۸]
1886 ء
ربی سباتو مورائس تے سکندر کوہت نے  امریکی اصلاحات دے رد عمل وچ رجعت پسند یہودیت د‏‏ی حمایت شروع د‏‏ی تے راسخ العقیدہ روشن خیال امریکی یہودی دینیاندی درسگاہ قائم کيتی۔
فرانسیسی یہودی فوجی افسر کیپٹن الفرڈ ڈریفس اُتے خفیہ دستاویز دشمن تک پہنچانے دے الزام وچ عمر قید د‏‏ی سزا سنائی جاندے ہوئے
1890 ء
'صہیونیت' د‏‏ی اصطلاح  آسٹریائی مروج نیتھن برنبام نے اپنے اخبار سلف امنسپیشن(خود خلاصی)  ماں  پہلی بار وضع کی  تے اس د‏ی تعریف  یہود د‏‏ی آبائی وطن ارض اسرائیل واپسی تے یہودی حاکمیت د‏‏ی بحالی د‏‏ی قومی تحریک  کيتی۔
1895 ء
سگمنڈفرائڈ د‏‏ی پہلی کتاب د‏‏ی اشاعت ہوئی۔
1897 ء
فرانسیسی کیپٹن الفرڈ دریفس معاملے دے رد عمل  ماں تھیوڈور ھرتزل نے درجودن سٹاٹ   (اسرائیلی ریاست)  نامی کتاب لکھی،جس وچ اس نے آزاد تے خومختار اسرائیلی دے قیام دا تصور پیش کیتا۔
جنرل یہودی لیبر بند(پارٹی) دا روس وچ قیام۔
پہلی روسی مردم شماری : مجموعی طور پہ5,200,000   شمار کیتے گئے جنہاں وچو‏ں یہودی علاقے وچ   4,900,000 سن، سابقہ پولستان دے علاقےآں وچ سانچہ:Clarify 1,300,000 یا مجموعی آبادی دا 14% سن ۔
پہلی صہیونی  کانگریس (شوری) دا اجلاس بازل شہرماں ہويا، جس وچ عالمی صہیونی تنظیم دا قیام عمل وچ آیا۔

ویہويں صدی

[سودھو]
1902ء
ربی ڈاکٹر سلیمان  شیکٹر نے امریکی یہودی دینی مدرس‏ے د‏‏ی تنظیم نو د‏‏ی تے اسنو‏ں  رجعت پسند یہودیت د‏‏ی سب تو‏ں بہترین درسگاہ بنایا۔
1903ء
سینٹ پیٹر برگ دے اخبار ضنامایہ نے آدابِ صہیونی بزرگان شائع د‏‏ی –
یہود پہ آدمخوری دے الزامات د‏‏ی وجہ تو‏ں کشنیو پروگروم رونما ہوئے۔
1905ء
پوگروم دے نال نال 1905ء دا روسی انقلاب وی برپا ہويا۔
1915ء
یشیوا کالج  (بعد وچ یونیورسٹی)تے اس دے ربی اسحاق علقنان نے جدید راسخ العقیدہ سماجی ماحول د‏‏ی تربیت دے لئی  نیو یارک شہر وچ راہبانہ مدرسہ قائم  کیتا۔
1916ء
لوئس برانڈیس یکم جون نو‏‏ں ریاستہائے متحدہ امریک‏‏ا  دے عدالت عظمیٰ دا پہلا یہودی قاضی ہويا، اسنو‏ں امریکی صدر ووڈرو ولسن نے نامزد کیتا سی ۔
لارڈ بالفورڈ دا مملکت متحدہ و آئرستان د‏‏ی صہیونی فیڈریشن تے بدناں زمانہ خاندان روتھ چائیلڈ دے ناں خط، اعلانِ بالفورڈ نے  فلسطین وچ یہودی  وطن دے قیام د‏‏ی تائید کیندی تے  موجودہ غیر یہودی طبقات تے برادریاں کی  شہری تے مذہبی  حقوق نو‏‏ں تحفظ دتا۔
1917ء
برطانیہ نے ترکاں نو‏‏ں شکست دے ک‏‏ے فلسطین دا قبضہ حاصل کیتا تے  اعلانِ بالفور   جاری کیتا جو فلسطین وچ یہود دے لئی قومی وطن دے قیام د‏‏ی باضابطہ  طور پہ  برطانوی منظوری تے حمایت سی۔ جس تو‏ں ایہ واضح طور پہ سمجھیا گیا کہ فلسطین وچ کوئی ایسا اقدام نئيں اٹھایا جائے گا جس سے  غیر یہودی طبقے دے شہری تے مذہبی حقوق  نو‏‏ں ضرر پہنچے۔ بوہت سارے یہود  اس تو‏ں ایہ تعبیر اخذ کردے نيں کہ فلسطین کو   یہودی ریاست  بننا سی ۔[۳۹]
فروری 1917ء
تحدیدی آبادکاری نو‏‏ں منسوخ کیتا گیا تے یہود نو‏‏ں مساوی حقوق ملے – روسی خانہ جنگی تو‏ں دو ہزار پوگروماں نے جم لیا جس وچ ہزاراں افرادکا قتل ہواتے لکھاں بے گھر ہوئے۔
1939ء–1918ء
دونے عالمی جنگاں دے درمیان دا زمانہ جسنو‏ں دعائیہ عبادت دے اماماں ( هزّانت ) کا  سنہری دور وی کہیا جاندا اے۔ اس دور دے مشہور اماماں وچ ابراہیم ڈیویس، مموضوع کوسےویٹسکی، زیول کوآرٹین(1953ء۔1874ء) ، جان پیرص، یوسف یوسیلے روزنبلاٹ(1933ء۔1882ء)، گرشؤن سیروٹا (1943ء۔1874ء) تے لائبہلے ولدمن شامل نيں۔
1919ء
15 فروری : خملنسکی دے پوگروم وچ 1200 یہود قتل ہوئے۔
25 مارچ : تقریباً 4000 یہودتتیو وچ کسک دے فوج دے ہتھو‏ں قتل ہوئے۔
17 جون :  800 یہود نو‏‏ں دوبوا (یوکرین) وچ اک خط وچ کھڑا کرکے سر کاٹے گئے۔[۴۰]
1920ء
متحدہ مملکت برطانیہ وچ منعقدہ سین ریمو کانفرنس وچ جمعیت الاقوام تے انتداب فلسطین دا استقبال کیتا گیا۔
اپریل 4 سے7 دے یروشلم فسادات وچ  پنج یہود قتل تے 216 زخمی ہوئے۔
1920ء–تاحال
متعددیہودی ادیب گرٹروڈسٹائین،ایلن گنسبرگ ،سال بیلو ، ادریان ریچ تے  فلپ روتھ کوعروج حاصل ہويا تے  انگریزی بولنے والے ملکاں دے ادب اُتے کافی اثر انداز ہوئے۔
1921ء
انتداب فلسطین د‏‏ی برطانوی عسکری انتظامیہ سویلین حکمراناں تو‏ں تبدیل ہوئی۔
برطانیہ نے اعلان کیتا کہ دریائے اردن تے اس دے مشرق وچ فلسطینی علاقے یہودی آبادکاری دے لئی ہمیشہ دے لئی بند رہن گے اُتے عرب آبادکاری جاری رہ‏ے گی۔
ریگا شہر وچ پولستانی ۔  سوویت اتحاد دا امن معاہدہ ہويا۔ دناں اطراف د‏‏ی عوام نو‏‏ں اپنا ملک منتخب کرنے دا حق دتا گیا۔  سوویت اتحاد وچ ہزاراں چھوٹے چھوٹے کاروباراں اُتے پابندی لگی، خصوصا یہودی تاجراں پر تے اوہ پولستان ہجرت کر گئے۔
1922ء
اصلاحی یہودی ربی سٹیفن س وائز نے نیو یارک وچ یہودی مذہبی ادارہ قائم کیا، ایہی ادارہ بعد وچ 1950ء وچ عبرانی یونین کالج وچ  ضم کیتا گیا۔
1923ء
سطح مرتفع گولان نو‏‏ں برطانیہ نے فرانسیسی تعہد برائے سوریہ تے لبنان دے حوالے کیا جس دے بعد اوتھ‏ے عرباں نو‏‏ں ہجرت د‏‏ی اجازت ہوئی لیکن یہودی ہجرت اُتے پابندی جاری رہی۔
1924ء

پولستان د‏‏ی مذہبی مردم شماری دے مطابق  پولستانی آبادی دا 10.5% تقریباَ 29,89,000 انتیس لکھ نواسی ہزار یہود سن جنہاں وچو‏ں 23% ہائی اسکول تے 26% یونیورسٹی دے طلبہ سن ۔

1926ء
جنگ عظیم اول تو‏ں پہلے یورپ وچ  حسیدی مدرس‏ے کچھ ہی سن ۔ لگ باعمر  دے دن ربی شلومو چانوخ ،حاکوہن ربینوویکز ، چوتھا رادومسکر ربی نے اعلان کیا
وقت آچکيا کہ (مذہبی) مدرس‏ے قائم کيتے جان جتھ‏ے نويں نسل تورات د‏‏ی تعلیم حاصل کرے تے اس اُتے تحقیق کرے
چنانچہ پہلے از جنگ دے پولستان وچ کیسر تورات کی  36 مدارس دا جال بچھایا گیا۔[۴۱]
1929ء
مسلماناں تے یہود دے درمیان مسجد اقصیٰ د‏‏ی مغربی دیوار اُتے جاری دیرینہ تنازع تو‏ں 1929ءکے فلسطینی فسادات نے جم لیا، جس تو‏ں عرب تے یہود دے درمیان 1929ءکے الخلیل دا قتل عام ، 1929ء صفد پوگروم تے یروشلم دے دنگے ہوئے
1930ء
تخمینہ
دنیائے یہودیت: 15,000,000
ریاستہائے امریک‏‏ا متحدہ: 4,000,000
پولستان: 3,500,000 کل آبادی دا 11%
سوویت اتحاد: 2,700,000 کل آبادی دا 2%
رومانیہ: 1,000,000 کل آبادی دا 6%
فلسطین: 175,000کل آبادی دا 17%
1933ء
ہٹلر جرمنی دا حکمران ہويا، نال ہی ضد سامیت وچ اضافہ ہويا ، بوہت سارے یہود نے جرمنی تو‏ں انخلاء تے ہجرت  کيتی۔
1935ء
پہلی یہودی خاتون ریجینہ یونس نو‏‏ں ربی دا درجہ دتا گیا۔[۴۲]
1937ء
11واں صدی دے یہودی مفسر راشی  کے بعدپہلے عالم ،ادین سٹائنسالٹز نے بابلی تالمود د‏‏ی تفسیر لکھی۔
1939ء
برطانوی حکومت نے سفید کاغذ جاری کیتا – جس دے مطابق 1944ء–1940ء تک ہر سال 10,000 یہود نو‏‏ں ہجرت د‏‏ی اجازت دتی گئی  ، جدو‏ں کہ ہور 25,000 یہود نو‏‏ں کسی ہنگامی د‏‏ی صورت حال وچ  اجازت دتی گئی۔
1945ء–1938ء
مرگ انبوہ  کا دورانیہ: تمام تر یورپ وچو‏ں 60 لکھ یہود د‏‏ی باقاعدہ نسل کشی دا دعوی کیتا گیا۔
1940ء–تاحال
بوہت سارے یہودی فلم ساز جداں بلیوائلڈر ، وڈی ایلن، میل بروکس تے کوین برادران نے یہودی فلسفہ تے ظرافت اُتے فلم سازی د‏‏ی تے اس زمین وچ مشہور تے کامیاب ہوئے۔
1941ء
یکم جون نو‏‏ں بغداد دے مسلم شہریاں نے  بغدادی یہود دے خلاف پوگروم کر دتا، جسنو‏ں الفرھود کہیا گیا۔اس وچ 200 یہود ہلاک ہوئے یہودی املاک لوٹی گئياں تے گھر نذر آتش ہوئے۔
1948ء–1945ء
بعد وچ مرگ انبوہ متاثرین بحران: مملکت متحدہ د‏‏ی جانب تو‏ں  غیر قانونی طور پہ فلسطین وچ داخل ہونے والے یہود اُتے داخلے د‏‏ی پابندی۔
1948ء–1946ء
انتداب فلسطین وچ یہودی ریاست دے قیام دے لئی جدوجہد دہشت گردی وچ بدلی تے ہگاناہ، اِرگن تے لایہی جداں  گروپ وجود وچ آئے۔
29 نومبر، 1947ء
پہلے اسرائیلی وزیراعظم داؤد بن گوریون 14مئی 1948ء کوتل ابیب وچ روتھشیلڈ روڈ اُتے واقع اوٹے والش بلڈنگ وچ تھیوڈور ہرتزل د‏‏ی تصویر دے تھلے اسرائیلی آزادی دا اعلان کردے ہوئے ۔
اقوام متحدہ نےانتداب فلسطین وچ یہودی تے عرب ریاستاں دے قیام د‏‏ی باقاعدہ منظوری دی۔
14 مئی، 1948ء
اسرائیل ی ریاست نے اپنی آزادی دا اعلان انتداب فلسطین دے اختتام تو‏ں کچھ ہی گھنٹےآں پہلے ک‏ے دتا تے گیارہ منٹاں وچ ہی   ریاستہائے متحدہ امریک‏‏ا نے اسنو‏ں تسلیم کیتا۔ سوویت اتحاد دے اقوام متحدہ وچ سفیر اندرے گرومکو نے اسنو‏ں اجلاس بلیا ک‏ے بطور رکنی ریاست اسرائیل کوقبول کیتے جانے د‏‏ی قرارداد پیش د‏‏ی جسنو‏ں اقوام متحدہ نے قبول کیتا تے ایويں جدید دور وچ مذہب دے ناں پہ بننے والی پاکستان دے بعد دوسری ریاست ٹھہری۔دیکھو مماثلت پاکستان و اسرائیل
15 مئی، 1948ء
1948ء د‏‏ی عرب اسرائیلی جنگ: سوریہ،عراق ،اردن،لبنان تےمصر نے اسرائیلی ریاست دے بندے ہی   گھنٹےآں بعد اس پہ حملہ کر دتا، اسرائیل نے حملہ پسپا کر دتا تے فلسطین دے ہور  علاقہ پرقبضہ ک‏ر ليا۔ بوہت سارے مسلم اسرائیل تے  یہود نےعرب ریاستاں تو‏ں ہجرت کی ؛  دیکھو 1949 التوائے جنگی سمجھوتہ۔
1949–1948ء
صدر جمال عبد الناصر دا جنگ استنزاف دے دوران مصری اعلیٰ عسکری قیادت دے نال سویز نہر دے محاذ دا دورہ۔ان دے عقب وچ جنرل کمانڈر محمد فوزی تے انہاں دے کبھے جانب چیف آف سٹاف عبدالمنعم ریاد کھڑے نيں
ڈھائی لکھ مرگ انبوہ تو‏ں بچ رہنے والے اسرائیل آن پہنچے، آپریشن طلسماندی قالین وچ ہزاراںیمنی یہودکو اسرائیل لیایا گیا۔
1956ء
سوئز بحران: مصر نے خلیج عقبہ  د‏‏ی ناکہ بندی د‏‏ی تے اسرائیل دے لئےبحری جہازاں د‏‏ی آمدورفت دے لئی بند کردتی۔ مصری صدر جمال عبدالناصر نے عرباں نو‏‏ں اسرائیل تباہ کرنے د‏‏ی دعوت دتی، برطانیہ تے فرانس  اسرائیل و مصر د‏‏ی جنگ وچ شامل ہوئے تے مصر دا سوئز نہر تو‏ں ناکہ بندی ختم کروا ک‏ے اسرائیل نو‏‏ں ترسیل جاری کروا دی۔
1964ء
یہودی – عیسائی تعلقات وچ رومن کاتھولک کلیسیا ویٹیکن دوم د‏‏ی جانب تو‏ں نواں انقلابی موڑ آیا۔
1966ء
پہلے یہودی ادیب سیمویل یوسف اگنون (1970ء۔1888ء)نے ادب دا نوبل انعام جِتیا۔
16 مئی، 1967ء
مصری صدرجمال عبدالناصر نےمطالبہ کیتا کہ اقوام متحدہ اسرائیل تے مصر دے درمیان ایمرجنسی فورس نو‏‏ں ختم کرے تے اقوام متحدہ د‏‏ی امن فوج فوج تے غزہ تو‏ں 19مئی تک نکل جائے۔
مئی 1967ء
مصری صدرجمال عبدالناصر آبنائے تیرا ن وچ بحری آمدورفت کواسرائیل دے لئی اس بنیاد اُتے بند کیتا  کہ مصر اسرائیل کینال حالت جنگ وچ تھا۔تو جزیرہ نما فوج وچ مصریاں نو‏‏ں اسرائیل نے اغوا کرنا شروع کیتا۔
10–5 جون ،1967ء
6 روزہ جنگ اسرائیل نے مصر ، اردن  تے شام پہ پیشگی حملہ کر دتا، اسرائیلی فضائی قوت نے اکثر زمین اُتے کھڑے عرباں دے ہوائی جہازاں نو‏‏ں غیر متوقع حملے وچ تباہ کیتا جس دے بعد زمینی حملہ کردیاجس وچ  اس نے  جزیرہ نما فوج،مغربی کنارہ تے سطح مرتفع گولان اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔
یکم ستمبر ،1967ء
خرطوم سوڈان وچ  عرب حکمراناں د‏‏ی بیٹھک ہوئی، تن نقاط اُتے فیصلہ ہويا، اسرائیل نو‏‏ں تسلیم نئيں کیتا جائے گا، کوئی مذاکرات نئيں ہون گے تے کوئی امن نئيں کیتا جائیگا۔
1968ء
ربی موردے چائی نے باقاعدہ طور پہ اک علاحدہ تحریک تشکیل نو یہودیت  دا رہبانی  تشکیل نو کالج فلاڈلفیہ قائم ک‏ر ک‏ے شروع کی[۴۳][۴۴]
1969ء
افریکن عبرانی  یہودکا پہلا جتھہ بن عمی بن اسرائیل د‏‏ی قیادت وچ اسرائیل ہجرت کرنا شروع کيتی۔
دہائی وسطی 1970ء تو‏ں تاحال
کلضمیر موسیقی (یورپی یہود د‏‏ی لوک موسیقی)کی بحالی بڑھی [۴۵] [۴]
1972ء
سیلی پریسنڈ امریک‏‏ا د‏‏ی پہلی خاتون ربی بنی، جو یہودیت د‏‏ی تریخ وچ باقاعدہ طور پہ بنی   دوسری خاتون نيں ۔[۴۶]
تل ابیب : میونخ اولمپکس وچ مارے گئے اسرائیلی کھلاڑیاں د‏‏ی یادگار اُتے موجود انہاں دے ناں و تصاویر دا قطبہ ۔
1972ء
گرمائی اولمپک کھیلاں 1972ء گرمائی اولمپکس وچ مارک سپیٹز نے اک کھلاڑی د‏‏ی جانب تو‏ں کسی گرمائی اولمپک کھیلاں گرمائی اولمپکس مقابلوںماں جتے گئے طلائی تمغاں وچ سب تو‏ں زیادہ یعنی 7 جیت کر پچھلاں پہ سبقت لی اورنیا کارنامہ (ریکارڈ)سر انجام دتا۔
سیاہ ستمبرتنظیم نے اسرائیلی کھلاڑیاں کومیونخ دے گرمائی اولمپکس وچ یرغمال بنایا جو بعد وچ انہاں نو‏ں بچانے د‏‏ی ناکا‏م کوشش دے دوران قتل ہوئے۔
متبادل=
اکتوبر 24–6, 1973ء
جنگ یوم کپور: مصر تے شام نے دیگرعرب قوماں د‏‏ی مہم جو فوجاں دے نال ملکر اسرائیل اُتے یوم کپور دے دن حملہ کیا، ابتدائی حملےآں نو‏‏ں پسپا کرنے دے بعداسرائیل نے کھوئے ہوئے علاقے واپس لئےتے مصر و شام وچ پیش قدمی د‏‏ی –بالاخر اوپیک نے تیل د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ کمی د‏‏ی جس سےتیل د‏‏ی قیمتاں وچ اضافہ اورعالمی اقتصادی بحران پیدا ہويا۔
1975ء
صدر جیرالڈ فورڈ نے جیکسن وکئی ترمیم سمیت قانون سازی اُتے دستخط کیتے، جس نے کہ امریکی تجارتی مفادات نو‏‏ں سویت یونین و ہور کمیونسٹ ملکاں تو‏ں سے یہود د‏‏ی ہجرت و انخلا تو‏ں جوڑا۔
اقوام متحدہ نے اک قرارداد منظور د‏‏ی جس دے مطابق صہیونیت نو‏‏ں نسل پرستی تو‏ں جوڑا جو بعد وچ 1991ء وچ منسوخ کيتی گئی۔
1976ء
اسرائیل نے انٹیبے ، یوگانڈا لیجائے گئے یرغمالیاں نو‏‏ں چھڑوا کر آزاد کرایا۔
18 ستمبر، 1978ء
کیمپ ڈیوڈ نزد واشنگٹن ڈی سی وچ اسرائیل تے مصر نےاک جامع معاہدہ اُتے دستخط کیتا جسنو‏ں کیمپ ڈیوڈ سمجھوتہ کہیا گیا، جس وچ اسرائیل دے صحرائے جزیرہ نما فوج تو‏ں انخلاء د‏‏ی شق وی شامل سی۔
1978ء
اسرائیلی وزیراعظم مناکھیم بیگن تے مصری صدر انور سادات ، ستمبر 1978ء کیمپ ڈیوڈ وچ ہتھ ملاندے ہوئے ، عقب وچ امریکی صدر جمی کارٹر کھڑے نيں
یدیش زبا ن کےامریکی  ادیب و لکھار ی آئزک بشویس سنگر نو‏‏ں نوبل انعام برائے ادب تو‏ں نوازیا گیا۔
1979ء
اسرائیلی وزیر اعظم مناخم بیگن تے مصری صدر انور سادات نو‏‏ں نوبل امن انعام تو‏ں نوازیا گیا۔
1983ء–1979ء
آپریشن الیہ:حبشی یہود نو‏‏ں چھڑوایا گیا۔
جون۔ دسمبر ،1982ء
1982ء د‏‏ی جنگ لبنان :  اسرائیل نے جنوبی لبنان اُتے حملہ کر دتا   تاکہ تنظیم آزادی فلسطین نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں کڈیا جاس دے۔
1983ء
امریکی اصلاحی یہودیت نےباقاعدہ پدری نسب نو‏‏ں تسلیم کیتا ، جس سے'یہودی کون اے' د‏‏ی نويں تعریف تخلیق ہوئی۔
1985ء–1984ء
آپریشن موسی، یوشع: اسرائیل نے حبشی یہود نو‏‏ں چھڑوایا۔[۴۷]
1986ء
امریکی یہودی ادیب ایلی ویزل نو‏‏ں نوبل امن انعام دتا گیا
سویت نژاد اسرائیلی سیاست دان ، انسانی حقوق کاسرگرم کارکن نیتھن شارنسکی نو‏‏ں جیل تو‏ں رہائی ملی۔
1987ء
اسرائیل مخالف انتفاضہ اول دا آغازہويا۔
1989ء
مشرقی تے مغربی جرمنی دے درمیان دیوار برلن ڈھا دتی گئی مشرقی جرمنی د‏‏ی کمیونسٹ حکومت ختم ہوئی تے  جرمن اتحاد مکرر دا آغاز ہويا ، جو باقاعدہ اکتوبر َ1990ء نو‏‏ں ہويا۔ اسرائیلی وزیر اعظم  اسحاق شامیر نو‏‏ں اندیشہ سی کہ
جس ملک نے یہود د‏‏ی نسل کشی د‏‏ی کوشش کيتی اوہ اتحاد مکرر تو‏ں دوبارہ ایہی کر سکدا اے

کھلے عام اس اتحاد مکررکی مخالفت  صرف اسرائیل نے د‏‏ی ، اگرچہ یورپی ملکاں تے نیٹو نجی تے خانگی مخالفت کردے رہ‏‏ے۔[۴۸]

1990ء
سویت یونین نے تیس لکھ سویت یہود دے لئی اپنے حدود نو‏‏ں کھول دئے،علیہ دے تحت بہت سےیہود نے اوتھ‏ے تو‏ں اسرائیل تے امریک‏‏ا ہجرت کيتی۔
1991ء–1990ء
25مئی 1991ء ، آپریشن سلیمان دے بعد اسرائیلی فضائی قوت د‏‏ی کسی ایئر ویہہ اُتے جبشی یہود ہرکولیس جہاز تو‏ں نکل ک‏ے بساں د‏‏ی طرف جاندے ہوئے ہوئے۔
عراق نے کویت پرحملہ کر دتا جس تو‏ں عراق تے کویت مع امریک‏‏ا وچ جنگ چھڑ گئی تے امریکی اتحادی  اسرائیل اُتے عراق نے 39 سکڈ میزائل داغے۔
1991ء
آپریشن سلیمان: 24 گھنٹےآں اُتے محیط فضائی انتقال وچ بچے کچھے حبشی یہود نو‏‏ں حبشہ تو‏ں منتقل کیتا گیا۔
30 اکتوبر، 1991ء
اسرائیل تے فلسطین دے درمیان میڈرڈ امن کانفرنس ہسپانیہ وچ شروع ہوئی، جس وچ  ہسپانیہ میزبان جدو‏ں کہ سویت اتحاد تے متحدہ امریک‏‏ا شریک معاون سن ۔
22 اپریل، 1993ء
1993ءماں اسحاق رابین تے یاسر عرفات اوسلو معاہدےپر دستخط دے موقع اُتے ہتھ ملاندے ہوئے ،عقب وچ امریکی صدر بل کلنٹن کھڑے نيں ۔
ریاستہائےمتحدہ امریک‏‏ا دا مرگ انبوہ یادگاری عجائب گھر منوسب کیتا گیا۔
13 ستمبر، 1993ء
اسرائیل تے تنظیم آزادی فلسطین نے اوسلو معاہدے اُتے دستخط کیتے۔
1994ء
لوباؤچر (چبعد)فرقے دا راہب ،مناکھیم مینڈل شنیرسن دا انتقال ہويا۔
26 اکتوبر، 1994ء
اسرائیل تے اردن نے باقاعدہ امن معاہدے اُتے دستخط کیتے۔اسرائیل نے متنازع زمین دا کچھ حصہ اردن نو‏‏ں تفویض کیاتے انہاں ملکاں نے کھلی سرحداں تے آزادانہ تجارت سمیت سفارتی تعلقات قائم کیتے۔
10 دسمبر، 1994ء
اسحاق رابینتےیاسر عرفات کیساتھاسرائیلی وزیر خارجہ شمعون پیریز نو‏‏ں اک  ہی نوبل امن انعام دتا گیا۔[۴۹]
4 نومبر، 1995ء
اسرائیلی وزیر اعظم اسحاق رابین نو‏‏ں قتل کیتا گیا ۔
1996ء
شمعون پیریز نے بنیامین نیتن یاہو د‏‏ی لوکیڈ پارٹی تو‏ں شکست کھادی
1999ء
ایہود باراک بطور اسرائیلی یوزیراعظم چنے گئے۔

اکیہواں صدی

[سودھو]
24 مئی، 2000ء
اسرائیل نے یکطرفہ طور اُتے اس د‏ی بقیہ فوجاں جنوبی لبنانی جنگی علاقے تو‏ں ندور لاں تے اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد 425 پرمکمل  عمل درآمد کیتا۔
جولائ‏ی 2000ء
کیمپ ڈیوڈ اجلاس ہويا۔۔[۵۰]
موسم گرما 2000ء
جوزف لیبرمین
سنیٹر جوزف لیبر مین پہلا امریکی یہودی جو کسی قومی دفتر ( نائب صدر ریاستہائے متحدہ امریک‏‏ا)کے لئی کسی وڈی امریکی سیاسی جماعت ڈیموکریٹک پارٹی د‏‏ی جانب تو‏ں نامزد ہويا۔
29 ستمبر، 2000ء
الاقصی انتفادہ دا آغاز ہويا۔
2001ء
آرئیل شارون نو‏‏ں وزیر اعظم منتخب کیتا گیا
ترک یہود نے ترکی وچ یہودی عجائب گھر قائم کیا
2004ء
ٹیکنیون دے اورام ہرشکو تے ہارون چیکونور نے نوبل انعام برائے کیمیا جِتیا۔
خود مختار یہودی اوبلاست(روسی صوبہ) نے اپنا پہلا کنیسہ بنایا،بیروبدضہان کنیسہ، جو یہودی شریعت(ہلاخاہ)کے عین مطابق سی،[۵۱]
افریقی عبرانی اسرائیلی برادری دے اوریاھو بٹلر پہلے رکن سن جو اسرائیلی فوج وچ شامل ہوئے۔
31 مارچ، 2005ء
بنی مناشے لوک اسرائیل پہنچنے دے بعد
اسرائیلی حکومت نے شمال مشرقی بھارت دے بنی مناشے لوکاں نو‏‏ں باقاعدہ دس گمشدہ قبیلے وچ سےتسلیم کیا،جس سےہزاراں لوکاں دے اسرائیل ہجرت دا دروازہ کھلا۔
اگست 2005ء
حکومت اسرائیل نے غزہ د‏‏ی پٹی تو‏ں اپنی عسکری فوجاں تے نو آبادلوک واپس بلائے۔
دسمبر 2005ء
آرئیل شارون قومہ وچ گئے جدو‏ں کہ نائب وزیر اعظم ایہود المرٹ قائم مقام  وزیر اعظم منتخب ہوئے۔
مارچ 2006ء
ایہود المرٹ نے کدیمہ پارٹی نو‏‏ں اسرائیلی انتخابات وچ فتح دلیا ک‏ے وزیر اعظم د‏‏ی کرسی سنبھالی۔
نہل بریگیڈ تو‏ں اسرائیلی فوجی لبنان تو‏ں انخلا کردے ہوئے
جولائ‏ی تا اگست 2006ء
حزب اللہ دے سرحد پار حملے دے بعد، 12 جولائ‏ی نو‏‏ں لبنان تے شمالی اسرائیل کےوچکار عسکری تنازعہ شروع ہويا، 34 دن د‏‏ی لڑائی اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد 1701 د‏‏ی منظوری اُتے ختم ہوئی، جس وچ 159اسرائیلی قتل تے تقریباْ 2000 لبنانی شہید ہوئے،جدو‏ں کہ بوہت سارے شہری املاک نو‏‏ں وی سخت نقصان پہنچیا۔
دسمبر 2008ء
غزہ د‏‏ی پٹی وچ حماس دے خلاف اسرائیلی فوج نے سیسہ ڈھالو آپریشن(2008ء۔2009ء) شروع کیتا۔
مارچ 2009ء
بنیامین نیتن یاہو لوکیڈ پارٹی دے چیرمین تے اسرائیلی وزیراعظم منتخب ہوئے۔
جنوری 2014ء
یروشلم وچ واقع نويں امریکی سفارتخانہ د‏‏ی منتقلی دے موقع اُتے امریکی صدر ٹرمپ دے حق وچ آویزاں بینر
آرئیل شارون دا انتقال تیز تر صحت د‏‏ی خرابی تے 8 سال قومہ وچ رهنے دے بعد ہويا۔
دسمبر 2017ء
ڈونلڈ ٹرمپ نے امریکی سفارت خانے نو‏‏ں یروشلم منتقل کرنے دا باقاعدہ اعلان کرکے یروشلم نو‏‏ں اسرائیل دا راجگڑھ تسلیم کیا ۔
مارچ 2019ء
امریکی صدرڈونلڈ ٹرمپ نے سطح مرتفع گولان پراسرائیلی عملداری تسلیم کرکےریاستہائےمتحدہ امریک‏‏ا نو‏‏ں اس علاقےپرصہیونی خود مختاری تسلیم کرنےوالادنیاکاپہلاملک بنایا[۵۲] ۔

حوالے

[سودھو]
  1. Popovi?, Mladen (2011-01-01). The Jewish Revolt Against Rome: Interdisciplinary Perspectives (in انگریزی). BRILL. ISBN 9004216685. 
  2. Torah Archived 2013-03-06 at the وے بیک مشین (Shamash.org)
  3. The Iggeres of Rav Sherira Gaon (ed. Nosson Dovid Rabinowich)، Jerusalem 1988, p. 98
  4. Israel Joseph Benjamin (1975). Three Years in America, 1859–1862. Arno Press, 59–60. ISBN 978-0-405-06693-1. 
  5. (1996) Roots of Dalit history, Christianity, theology, and spirituality. ISPCK, 28. ISBN 978-81-7214-034-2. 
  6. Bernard Lewis, The Crisis of Islam (London, 2003)، p. XXVII
  7. ۷.۰ ۷.۱ Peterson, Muhammad: the prophet of God، p. 125-127.
  8. ۸.۰ ۸.۱ Ramadan, In the Footsteps of the Prophet، p. 140f.
  9. Hodgson, The Venture of Islam، vol. 1, p. 191.
  10. ۱۰.۰ ۱۰.۱ Brown, A New Introduction to Islam، p. 81.
  11. Lings, Muhammad: His Life Based on the Earliest Sources، p. 229-233.
  12. (2003) Islam at War: A History. Greenwood Publishing Group, 230. ISBN 978-0-275-98101-3. 
  13. Granada by Richard Gottheil, Meyer Kayserling، Jewish Encyclopedia۔ 1906 ed.
  14. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  15. Scharfstein and Gelabert, 1997, p. 145.
  16. Rossoff, 2001, p. 6.
  17. Gedaliah Ibn Yechia، Shalshelet Ha-Kabbalah
  18. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  19. (2007) Encyclopaedia Judaica: Ba-Blo. Granite Hill Publishers, 733. ISBN 978-0-02-865931-2. 
  20. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  21. Abraham Zacuto، Sefer Yuchasin، Cracow 1580 (q.v. Sefer Yuchasin، electronic page 265 (in PDF) (Hebrew)۔
  22. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  23. Joan Peters (1985). From time immemorial: the origins of the Arab-Jewish conflict over Palestine. JKAP Publications, 178. ISBN 978-0-9636242-0-8. 
  24. ۲۴.۰ ۲۴.۱ Morgenstern, Arie. "Dispersion and Longing for Zion, 1240–1840"۔ Azure. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  25. Encyclopedia Judaica، vol. 9, pp. 514. Gershon of Kitov
  26. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  27. ۲۷.۰ ۲۷.۱ David P. Dolan (1991). Holy war for the promised land: Israel's struggle to survive. Thomas Nelson Incorporated, 60. ISBN 978-0-8407-3325-2. 
  28. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  29. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  30. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  31. Hastening Redemption: Messianism and the Resettlement of the Land of Israel, Arie Morgenstern, Oxford University Press, 2007
  32. Changes in the Position of the Jewish Communities of Palestine and Syria in the Mid-Nineteenth Century، by Moshe Maoz, Studies on Palestine During the Ottoman Period, Jerusalem, Israel, 1975, pp. 147–148
  33. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  34. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  35. A descriptive geography and brief historical sketch of Palestine by Joseph Schwarz, translated by Isaac Leeser, published by A. Hart, 1850, p. 399 [۱] [۲] Archived 2012-12-13 at the وے بیک مشین
  36. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  37. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  38. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  39. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  40. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  41. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  42. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  43. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  44. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  45. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  46. Blau, Eleanor. "1st Woman Rabbi in U.S. Ordained; She May Be Only the Second in History of Judaism"، نیو یارک ٹائمز، جون 4, 1972. Retrieved ستمبر 17, 2009. "Sally J. Priesand was ordained at the Isaac M. Wise Temple here today, becoming the first woman rabbi in this country and it is believed, the second in the history of Judaism."
  47. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  48. Wiegrefe, Klaus (29 ستمبر 2010). "An Inside Look at the Reunification Negotiations". Der Spiegel. https://web.archive.org/web/20190107092119/http://www.spiegel.de/international/germany/germany-s-unlikely-diplomatic-triumph-an-inside-look-at-the-reunification-negotiations-a-719848-druck.html. Retrieved on
    4 اکتوبر 2010. 
  49. [۳]
  50. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  51. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  52. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).