بینزین

بینزین دا مالیکیولی نقشہ

بینزین اک آرگینک کیمیکل اے جیدا فارمولا C₆H₆ اے۔ بینزین اک بے رنگا تے تیزی دے نال جلن آلا پانی سار اے۔ ایدی مٹھی خشبو اے تے ایدا پگلن ناپ تھوڑا اے۔ اے پہلاں پٹرول چ ملایا جاندا سی پر جدوں اے پتہ چلیا کہ اے سرطان پھیلان چ مدد دیندا اے تے اینوں اس کم آسطے وی ورتنا بند کر دتا گیا۔ مگر فیر وی اینوں دوائیاں، پلاسٹک، نقلی ربر تے ڈآئی بنان چ ورتیا جاندا اے۔ بینزین کچے تیل چوں کڈیا جاندا اے تے اینوں پٹرول چوں وی کڈیا جاسکدا اے۔ بینزین سب توں سادہ ارومیٹک ہائیڈروکاربن اے جیدے چ 3 لگاتار پائی بانڈ ہوندے نیں۔

تریخ

لب

کیکول دا دسیا ہویا بینزين دی شکل دا فارمولا

بینزين بول اک خشبو جیدا ناں گم بینزون یا جینوں بینجامن وی کیندے سن توں لیا گیا اے۔ گم بینزون اک خشبو دے طور تے 15ویں صدی چ یورپی خشبواں آلے ورتدے سن۔ بینزون بول اک عربی بول لبن جاوی دی بگڑی ہوئی مورت اے۔ لبن جاوی دراصل عربی چ اک خشبو (فرانکنسینس) نوں کیندے نیں جیڑی کے انڈونیشیا دے جزیرے جاوا اتے اگن آلے رکھاں توں کڑی جاندی اے۔ بینزون نوں گرم کر کے اک تیزابی شے لبی جاندی سی جینوں بینزون دے پھل یا بینزواک تیزاب کیندے نیں۔ اس بینزواک تیزاب توں جیڑا ہائیڈروکاربن بنایا جاندا سی اودا ناں بینزین پے گیا۔

مائیکل فراڈے نیں 1825 چ بینزین نوں بالن آلی گیس توں وکھرا کر کے اک وکھری شے دے طور تے پچھانیا۔ 1833 چ اک جرمن کیمسٹری گرو الیہارڈ مٹشرلخ نے بینزواک تیزاب تے لائم نوں ڈسٹل کر کے بینزین نوں بنایا۔ مٹشرلخ نے ایدا ناں بینزین رکھیا۔ 1836 چ فرانس دی کیمسٹری گرو نے ایدا ناں فین رکھ دتا اس توں ناں فینول تے فینائل پیا۔ اے دوویں بینزین توں بنندیاں نیں۔

1845 چ چارلز مینزفیلڈ نے اگسٹ ویلیم فان ہافمین دی نگرانی چ کول تار توں بینزین وکھری کیتی۔ 4 وریاں بعد مینزفیلڈ نے بینزین نوں وڈے ناپ تے اسے طریقے توں بنانا ٹوریا۔

ہولی ہولی کیمسٹری گرواں نے اے ویکھیا کے بینزین نال رلدے کیمیکل اک قدرتی کیمیائی ٹبر بناندے نیں۔ 1855 چ اگسٹ ولیم فان ہافمین نے اس ٹبر دا ناں ارومیٹک رکھ دتا۔ ارومیٹک دا مطلب خشبو اے تے اس ٹبر دے کئی ممبراں توں خشبو آندی اے۔

دائرے دا فارمولا

بینزین دے فارمولے (کھبے توں سجے پاسے): کلاز (1867), دیوار (1867), لیڈنبرگ (1869), آرمسٹرانگ (1887), تھیل (1899) تے کیکول (1865)۔

بینزین دا امپیریکل فارمولا چوکھے چر توں پتا سی پر اس وچ ہر کاربن ایٹم دے کول کیونجے صرف اک ہائیڈروجن سی اس لئی ایدی مورت کھوجنا بڑا مسئلہ سی۔ آرچیبالڈ کوپر نے 1858 چ تے جوزف لوشمڈت نے 1861 چ ایدیاں ہوسکدیاں مورتاں دسیاں جیناں چ اک توں چوکھے ڈبل بانڈ یا اک توں چوکھے چکر سن پر کیونجے ارومیٹک ہائیڈروکاربناں دے بارے چ کٹ پتہ سی اس لئی ایناں مورتاں دے بارے چ پکا نئیں پتا چلیا۔

1865 چ اک جرمن کیمسٹری گرو کیکول نے اک پیپر لکھیا جیدے چ اونے کیا کے بینزین دی مورت چ اک سنگل بانڈ توں مکروں اک ڈبل بانڈ آندا اے۔ کیکلول دی دسی ہوئی مورت دے بارے چ ثبوت اگلے وریاں چ وددے گۓ۔ کیکول نیں اس گل نوں ثبوت دے طور تے ورتیا کے بینزین توں بناۓ گۓ کمپاؤنڈاں دا صرف اکو آئسومر ہوندا اے تے اودے نال دوجے گروپ صرف تین تھاواں تے چڑدے نیں۔ کیکول دی دسی ہوئی مورت بینزین دے بارے چ کچ چھپیاں گلاں سامنے لیاندی اے جیناں چ کاربن تے ہائیڈروجن دے وشکار 1:1 دا ریشیو وی اے۔

بینزین تے دوجے ارومیٹک کمپاؤنڈاں دی مورتاں دے لبن تے آرگینک کیمسٹری چ اینی اہمیت رکھدی سی کے جرمن کیمیکل سوسائٹی نے 1890 چ کیکول نوں سراہیا تے اوناں نے اے کم اودے بینزین دے بارۓ چ پیپر دی 25ویں سالگرہ تے کیتا۔ اس موقع تے کیکول نے اپنی بینزین دی تھیوری دے بارے چ دسیا کے اونے سپنے چ اک سپ نوں اپنی دم دے پچھے نسدیاں ویکھیا سی تے فیر اونوں بینزین دے چکر ورگی مورت دا خیال آیا۔

بینزین دی چکر ورگی مورت 1929 چ اک کرسٹلوگرافر کیتھلین لونزڈیل نے ثابت کردتی۔

بننا

بیزین بڑی تھوڑی مقدار چ ہر اس ویلے بندا اے جدوں کاربن دے کمپاؤنڈ ٹھیک طرح نہ جلن۔ اے آتش فشاں تے جنگل دی آگ چ وی بندا اے تے سرگٹ دے تعویں چ وی بنندا اے۔ جدوں وی پی وی سی نوں جلایا جاندا اے بینزین بندا اے۔

کیٹالیٹک ریفارمنگ

اس ول چ 60 توں 200 ڈگری سینٹی گریڈ دے ابلن نمبر دے ہائیڈروکاربناں نوں ہائیڈروجن گیس دے نال رلایا جاندا اے تے پلاٹینم کلورائڈ یا رہینیم کلورائڈ کیٹالسٹ دے اتوں 500-525 ڈگری سینٹی گریڈ تے 8-50 اے ٹی ایم دباؤ تے لنگایا جاندا اے۔ اس حالت چ الیفیٹک ہائیڈروکاربن چکر بنا لیندے نیں تے ہائیڈروجن کھو دیندے نی۔ اینج اوہ ارومیٹک ہائیڈرو کاربن بن جاندے نیں۔ بنن آلی شے نوں ڈائی ایتھائیلین گلائکول یا سلفولین چوں لنگا کے ارومیٹک ہائیڈروکاربن وکھرے کر لے جاندے نیں تے ایناں چوں بینزین نوں ڈسٹلیشن توں وکھرا کر لیا جاندا اے۔ ایدے چ ورتے جان آلے ہائیڈروکاربن زیادہ تر پروپین یا بیوٹین ہوندے نیں۔

ٹالوین دی ہائیڈروالکائلیشن

ٹالوین نوں ہائیڈروجن دے نال مکس کر کے کرومیم،مولیبیڈینم یا پلاٹینم آکسائڈ کیٹالسٹاں دے اتوں 500-600 ڈگری سینٹی گریڈ تے 40-60 اے ٹی ایم دباؤ تے لنگایا جاندا اے۔ اگر کیٹالسٹ نا ہووے تے گرمی ودا دتی جاندی اے۔ اس ریایکشن چ ٹالوین بینزین تے میتھین بنا دیندا اے:-

C₆H₅CH₃ + H₂ → C₆H₆ + CH₄

اس ریایکشن دے نال اک پلٹن آلا نال ٹرن آلا ریایکشن وی ہوندا اے جیڑا دائی فینائل بناندا اے-

2C₆H₆ H₂ + C₆H₅-C₆H₅

بھاپ دی کریکنگ

بھاپ دی کریکنگ ایتھائلین تے دوجے الکیناں نوں الیفیٹک ہائیڈروکاربناں توں بنان دا اک ول اے۔ اگر ٹھیک کچا مال ورتیا جاۓ تے بھاپ دی کریکنگ اک بینزین نال پریا ہویا اک پانی سار بناندی اے جینوں پائرولائسس گیزولین کیندے نیں۔ پائرولائسس گیزولین نوں دوجے ہائیڈروکاربناں نال رلا کے پٹرول چ وی حل کیتا جا سکدا اے یا فیر اینوں ڈسٹل کر کے بینزین حاصل کیتی جاسکدی اے۔ اے ریایکشن 95٪ کم دیندا اے۔

ورتن

پرانے ورتن

بینزین دی اک شیشی جدے اتے اے خبردار کیتا گیا اے کہ بینزین اک زہریلا تے اگ پھڑن آلا پانی سار اے۔

19ویں تے 20ویں صدی دے مڈ چ بینزین نوں اودی خشبو دی وجہ توں شیو دے بعد لوشن لئی ورتیا جاندا سی۔ 1920 توں پہلاں پہلاں بینزین نوں لوۓ اتوں تیل صاف کرن واسطے وی ورتیا جاندا سی۔ جدوں ایدے کارسینوجن ہون دا پتا چلیا تے ایدی جگہ ٹالوین نے لے لئی جیڑی کہ اسے طرح دی خاصیتاں رکھدی اے پن اینی کارسینوجن(کارسینوجن: سرطان دا سبب بنن آلی) نئیں ہوندی۔

1903 چ اک جرمن لڈوگ روزیلس نے بینزین نوں کافی چ ملا کے کیفین دی مقدار کم کیتی۔ اے گل جدوں مشہور ہوئی تے کافی تے بینزین دا اک گتاوا وکنا شروع ہو کیا جینوں سانکا کیندے سن۔ اے کم بعد چ روک دتا گیا۔ بینزین نوں کئی دوجیاں شیواں چ وی ورتیا جاندا سی جنج پینٹ لان واسطے، ربر دا سیمنٹ بنان لئی تے داغ تبے صاف کرن لئی وغیرہ وغیرہ۔ کئی کمپنیاں نے 1950 تک بینزین نوں بنانا روک دتا تے کج نے 1970 تک بینزین بنانا جاری رکھیا۔ 1970 دی دہائی چ کج لوک گڈایئر دی فیکٹری چ بینزین بناندیاں مر گۓ تے بینزین نوں بنانا روک دتا گیا۔ کج دکاناں تے 1970 دی دہائیاں چ بینزین نکیاں شیشیاں چ بند کر گھریلو ورتن لئی ویچے جاندے سن۔ کئی امریکی پڑھاکو سکولاں تے یونیورسٹیاں چ بینزین اتے لیبارٹری چ تجربے کردیاں بینزین توں زخمی وی ہوگۓ۔ ہن بینزی نال تجربے بوت کم کردتے گۓ نیں۔

بینزین نوں پٹرول چ ملایا جاندا اے جیدے توں اید اوکٹین نمبر ود جاندا اے تے ناکنگ کٹ جاندی اے۔ پٹرول چ بینزین 1950 توں پہلاں کئی فیصد ہوندا سی فیر ایدی جگہ ٹیٹراایتھائل لیڈ نوں اس کم وکسطے ورتنا شروع کردتا گیا تے اوہ سارے جگ چ پھیل گیا۔ جدوں ٹیٹرا ایتھائل لیڈ نوں اودی ماحولیاتی الودگی دی وجہ توں پٹرول توں کڈ دتا گیا تے بینزین نوں کئی دیساں چ دوبارہ پٹرول چ ملانا شروع کر دتا گیا۔ کیونجے بینزین صحت واسطے خطرناک ہوندی اے اس واسطے امریکہ تے یورپ چ پٹرول چ بینزین نوں صرف 1٪ وی ملایا جاسکدا اے۔

اج کل دے ورتن

اج کل بینزین نوں دوجے کیمیکل بنان واسطے ورتیا جاندا اے۔ اس توں سب توں بوتا بنایا جان آلا کیمیکل سٹائیرین اے۔ سٹائیرین توں پلاسٹک تے پولیمر بناۓ جاندے نیں۔ فینول ایدے توں بنائی جاندی اے جیدے توں گوند تے دوجیاں جوڑن آلیا شیواں بنایاں جاندیاں نیں۔ سائکلوہیگزین جیدے توں نائلون بندا اے اونوں وی بینزین توں بنایا جاندا اے۔ بینزین نوں نکی مقدار چ ربڑ، تلکن، رنگ، ڈیٹرجنٹ، دوائیاں، بمب، نیپام تے کیڑے مار دوائیاں نوں بنان ج ورتیا جاندا اے۔

امریکہ تے یورپ چ بینزین دی 50٪ مقدار نوں سٹائیرین/ایتھائل بینزین بنان چ ورتیا جاندا اے، 20٪ نوں کیومین تے 15٪ نوں سائکلوہیگزین بنان چ(جیدے توں آخر کار نائلون بنائی جاندی اے) ورتیا جاندا اے۔

لیبارٹری چ بینزین دی تھاں ٹالوین نے تجربیاں واسطے لے لئی اے کیونجہ ٹالوین تے بینزین اکو جئے نیں پر ٹالوین اینی زہریلی نئیں ہوندی۔

بینزین نوں کئی تجربیاں چ اوزار دے طور تے ورتیا جاندا اے۔ ٹو ڈائیمنشنل گیس ایدا ادھارن اے۔

بینزین توں تیار کیتے گۓ خاص کیمیکل تے پولیمر

بارلے جوڑ

• بینزین دا ماحولیاتی خطرہ
• انٹرنیشنل کیمیائی خطرے دا کارڈ نمبر 0015
• USEPA دی بینزین دے زہر دا خلاصہ
• NIOSH دی کیمیائی خطریاں توں بچن دی نکی گائڈ
• بینزین دا خلاصہ
• امریکی نیشنل کیمیائی لائبریری
• NLM خطرناک شیواں دا ڈیٹا بنک