لوہا

لویا
نشانیاں
ناں، ایٹمی نمبر، نشانی	لویا
ٹولی	ٹرانزیشن دعات
گروپ، پیریڈ، بلاک	8, 4, d
ایٹمی پعار
وکھالہ
خصوصیات
ابلن نمبر	2862 سیلسیس
پگلن نمبر	1538 سیلسیس
گوڑا	7.87 گرام/لٹر
الیکٹرونیگیٹیوٹی	1.83

لویا اک کیمیائی عنصر اے جیدا ایٹمی نمبر 26 تے ایٹمی نشان Fe اے۔ اے زمین چ سب توں بوتا پایا جان آلا عنصر اے تے زمین دی اندر دے دوویں انگ بناندا اے تے زمین دی کھل چ اے چوتھا سب توں بوتا پایا جان آلا عنصر اے۔ اے پہلی ٹرانزیشن سیرییز دی دعات اے۔ بوت وڈے تاریاں چ ایٹمی فیوزن دے نال آخری شے نکل-56 بنندا اے جیڑا کے طاقت کڈدا اے اس توں اگے تمام عنصر طاقت کھاندے نیں۔ نکل-56 پہلاں کوبالٹ-56 تے فیر لویا-56 چ ماڑا ہو کے بدل جاندا اے۔ اس توں بعد تارا اپنے اندر ای اندر ڈگ کے سپرنووا تماکا کردا اے جس توں اے تمام دعاتاں تے دوجے عنصر بکھر جاندے نیں۔

اے ٹرانزیشن عنصراں دی گٹھ دی دعات اے اس وجہ توں ایدیاں بوت ساریاں آکسیڈیشن حالتاں نیں -2 توں +6 تک مگر زیادہ تر اے +2 یا +3 حالت چ پایا جاندا اے۔ اینوں ہوا تے پانی چ زنگ لگ جاندا اے اس واسطے اے اپنی خالص حالت چ ٹٹدے تاریاں (Meteorite) تے آکسیجن جتھے کٹ ہوۓ اوتھے پایا جاندا اے۔ صاف حالت چ لویا چاندی-سرمئی رنگ دی چمکدار دعات ہوندی اے مگر ہوا چ اینوں آکسیجن دے نال زنگ لگ جاندا اے تے اے اپنیاں آکسائڈاں بنادیندی اے۔ دوجیاں دعاتاں نوں جدوں زنگ لگدا اے اوہ اندر دی طرف سکڈ جاندیاں نیں تے مزید زنگ توں بچیاں ریندیاں نیں پر لوۓ چ پٹھا کم ہوندا اے، زنگ بار دی طرف نکلدا اے تے صاف لوۓ نوں سامنے کر دیندا اے تے اینوں وی زنگ لگ جاندا اے۔

لوۓ نوں قدیم زمانے توں ورتیا جاریا اے۔ خالص لویا الومینیم توں وی نرم ہوندا اے تے اینوں کوئلے نال صاف کر کے وی نئیں خالص بنایا جاسکدا۔ لوۓ چ سملٹنگ(کوئلے دے نال صفائی) دے نال کاربن مکس کر کے اینوں سخت کیتا جاندا اے۔ اگر کاربن دی مقدار لوۓ چ 0.2٪ توں 2.1٪ ہوۓ تے فولاد بنندا اے جیڑا کے خالص لوۓ توں 1000 گنا سخت ہوندا اے۔ کچا لویا پھٹھی چ کوئلے دے نال گالیا جاندا اے جدے نوں صاف لویا نکلدا اے تے آکسیجن دے نال مزید صفائی تے فولاد بن جاندا اے۔ فولاد تے کٹ کاربن آلا لویا دوجیاں دعاتاں دے نال کول کے انڈسٹری چ سب توں بوتے ورتے جاندا اے نیں اپنی خاصیتاں دی وجہ توں۔

خاصیتاں

لوۓ دی مکینکل خاصیتاں چیک کرن واسطے کئی تجربے ہوندے نیں جیناں چ برنل تجربہ، راکول تجربہ یا ٹنسائل طاقت تجربہ اے۔ لوۓ دے اتے تجربیاں دا نتیجہ اکو ای آندا اے تے اس وجہ توں دوجیاں دے تجربے دے نتیجیاں نوں لوۓ نال رلایا جاندا اے۔ ایناں تجربیاں نے اے دسیا اے کے لوۓ دی سختی اودی خالص پن دی وجہ توں ہوندی اے۔ خالص لویا الومینیم توں وی بوتا نرم ہوندا اے۔ صرف 10 کاربن دے ایٹم 10 لکھ لوۓ دے ایٹماں چ پا دتے جان تے ایناں دی سختی دگنی ہو جاندی اے۔ اے سختی 0.2٪ کاربن تک تیزی دے نال وددی جاندی اے تے 0.6٪ تے جا کے سختی حد تک پونچ جاندی اے۔

لوۓ دیاں چار الوٹروپک حالتاں نیں۔ ایناں نوں α، γ، δ تے ε کیندے نیں۔ α-لویا جینوں فیرائٹ وی کیندے نیں، عام گرمی ناپ تے سب توں رکیا ہویا(stable) ہوندا اے۔ اے لوۓ دی اک نرم قسم اے جیڑی کے 912 ڈگری سینٹی گریڈ تے وی صرف 0.021٪ کاربن کول سکدی اے۔ 912 ڈگری سینٹی گریڈ توں اتے α-لویا γ-لوۓ چ بدل جاندا اے جینوں اسٹینائٹ کیندے نیں۔ اے وی نرم جیا ای ہوندا اے مگر اے کاربن دی وڈی مقدار کول سکدا اے(2.04٪ کاربن 1146 ڈگری سینٹی گریڈ تے) تے اس توں فولاد دی اوہ قسم بنائی جاندی اے جیدے توں برتن، ہسپتالاں دا سمان تے کھان پین نوں بیچن آلیاں شیواں بنائیاں جاندیاں نیں۔

اس توں اگلے ایلوٹراپک حالتاں زمین دے اندر دے مادہ نوں بناندے نیں۔ زمین دا سب توں اندر آلا پاسا δ تے ε لوۓ دے نکل دے نال کول توں بنیا ہوندا اے۔

لوۓ نوں بوت وڈے تے بوت زیادہ گرم تارے ایٹمی فیوژن توں بناندے نیں۔ اے تارے سپرنووا تماکیاں دے نال پھٹدے نیں دے اس کم وچ لویا بن کے وکھر جاندا اے۔ سپنووا تماکیاں واسطے تارا دا وزن سورج توں 9 گنا توں 60 گنا ہونا چائیدا اے۔ سپرنووا چ کئی دوجے عنصر وی بنندے نیں تے لویا ایناں چ سب توں پارا ہوندا اے۔ تارا ایٹمی فیوژن توں جدوں لویا بنا لیندا اے تے اے اپنے اندر ای ڈگ جاندا اے تے تماکے نال پھٹ جاندا اے۔ اس توں بعد وی بوت زیادہ نیوٹران آکے ایناں بنے ہوۓ عنصراں تے لگدے نیں تے مزید لویا تے اس توں پارے عنصر بنا دیندے نیں۔

لویا ساری کائنات ج چھٹا سب توں بوتا پایا جان آلا عنصر اے تے زمین چ وی سب توں بوتا پایا جاندا اے۔ مگر زمین دی کھل چ اے چوتھا سب توں بوتا پایا جان آلا عنصر ہوندا اے۔ کھل چ اے آکسیجن دے نال رلی ہوئی مورت چ لبدا اے جینوں ہیماٹائٹ تے میگنیٹائٹ کیندے نیں۔

تریخ

پرانے دور دیاں شیواں جیڑیاں لوۓ دیاں ہون کٹ ای لبدیاں نیں کیونجے لویا نوں سونے تے چاندی دے مقابلے تے زنگ لگ جاندا اے۔ ٹٹدے تاریاں دے لوۓ توں بنے 5500 وریاں پرانے موتی گرزا، مصر چوں لبے گۓ نیں۔ مصری لوۓ توں شیواں 5000 توں 4500 وریاں پہلاں بنا رۓ نیں۔ لوۓ نوں تلواراں تے اسلحہ بنان واسطے وی ورتیا جاندا سی کیونجے اے کانسی توں زیادہ سخت ہوندا اے مگر اینوں زنگ وی لگ سکدا اے۔ چڑدے ترکی وچ وسن آلی قدیم تہزیب ہتی پہلی تہزیب خیال کیتی جاندی اے جیڑی کے لوۓ نوں صاف کرن دے قابل ہوئی۔ اوناں نے 1200 قبل مصیح توں 1500 قبل مصیح دے وشکار اینوں خالص کرنا شروع کردتا۔ اوناں توں دوجیاں نے وی اے کم سکھیا۔

یونایاں نے لوۓ دا کم 1100 قبل مصیح صدی چ سکھیا۔ رومی لوۓ بوت زیادہ ورتدے سن تے رومی سلطنت چ اک سال چ 84،750 ٹن لویا کڈیا جاندا سی تے اینی لوک گنتی آلے چین چ صرف 5000 ٹن لویا کڈیا جاندا سی۔ صاف کیتا گیا لویا چین چ 550 قبل مصیح چ پہلی واری بنایا گیا مگر یورپ چ اگلے 1500 وریاں تک نا بنایا جا سکیا۔ یورپ چ میڈیوول دور چ لوۓ نوں صاف کرنا شروع کر دتا گیا تے اس واسطے چارکول بالن دے طور تے ورتیا جاندا سی۔ 1709 چ ابراہم ڈاربی نے کوئلے نوں بالن دے طور تے ورت کے لوۓ نوں صاف کرنا شروع کیتا تے انج اونے سستا لویا بنایا جیدے توں فیکٹریاں دا انقلاب نوں تیزی لبی۔

ایران چ چنگی کوالٹی دا فولاد 1000 قبل مصیح توں بنایا جاریا سی۔ ھندستان چ اس توں بہتر فولاد 300 قبل مصیح چ تے چین چ 500 عیسوی چ بنایا گیا۔

ورتن

لویا تمام دعاتاں چ سب توں بوتا ورتیا جاندا اے، سارے جگ دی دعاتاں دی پیداوار دا 95٪ لویا ہوندا اے۔ ایدے کٹ مل تے بوتے زور دی وجہ توں اینوں پعاری مشینری بنان واسطے، گڈیاں تے عمارتاں بنان واسطے ورتیا جاندا اے۔ خالص لویا نرم ہوندا اے تے اس واسطے اینوں فولاد دے طور تے ورتیا جاندا اے۔ لوۓ نوں تابکاری توں بچاؤ واسطے ورتیا جاندا اے۔ لوۓ دے بوت فیدے نیں مگر ایدے چ وڈا مسئلہ زنگ ہوندا اے جیدے توں بچان واسطے ایدے تے روغن، پالش، دوجی دعات تے ہور کئی شیواں لا کے بچان دی کوشش کیتی جاندی اے۔

لوۓ نوں ریایکشن تیز کرن واسطے کیٹالسٹ دے طور تے ورتیا جاندا اے۔ لوۓ کلورائڈ نوں پانی صاف کرن، کپڑے رنگن، روغناں نوں بنان، جانوراں دے کھانے چ تے تانبے نوں سرکٹ بورڈاں توں صاف کرن واسطے ورتیا جاندا اے۔

لویا بیالوجی چ وی اپنا کم وکھاندا اے تے اے خون چ ہیموگلوبن تے میوگلوبن چ آکسیجن دے لان رل جاندا اے تے انج سارے جسم چ آکسیجن پروٹین دے طور تے پہچاندے نیں۔ اے ہلیاں دے ساء لین تے آکسیڈیشن-رڈکشن آلے عنزائماں چ وی کم دیندا اے۔