نگورنو قرہ باغ
نگورنو قرہ باغ جنوبی کوہ قاف (قفقاز) دا اک علاقہ اے جیہڑی پہلاں آرمینیا دی پشت پناہی والی اک متنازعہ جمہوریہ سی۔ ہُن باضابطہ طور تے ایہ آذربائیجان وچ شامل اے تے باکو توں 270 کلومیٹر مغرب وچ آرمینیا دی سرحد نزدیک واقع اے ۔
ایہ علاقہ آرمینیا تے آذربائیجان وچکار 1918ء چ روسی سلطنت توں آزادی لین دے بعد توں تنازع دی وجہ بنیا ہویا سی۔ جنوبی قفقاز وچ سویت دی توسیع مگروں 1923ء وچ نگورنو قرہ باغ نوں آذربائیجان دا علاقہ بنا دتا گیا۔ 10 دسمبر 1991ء نوں سویت یونین دے ٹٹن توں بعد نگورنو قرہ باغ وچ ریفرنڈم کروایا گیا جیہدے وچ آرمینیائی غیر مقامی لوکاں نے آذربائیجان توں علیحدگی دے حق وچ ووٹ دتا۔ نگورنو قرہ باغ نوں کِسے عالمی تنظیم تے آذربائیجان سمیت کسے وی مُلک نے تسلیم نئیں کیتا ۔ اس مسئلے اُتے آرمینیا تے آذربائیجان دے درمیان کئی بار جنگاں تے جھڑپاں ہوئیاں، اس تانزعے وچ روس نے آرمینیا دی حمایت کیتی۔
نگورنو قرہ باغ دی آذربائیجان نوں حوالگی[سودھو]
نگورنو قرہ باغ جنوبی قفقاز وچ آذر بائیجان دی حدود وچ گِھریا اک علاقہ اے جو کم قفقاز دے پہاڑی سلسلے دے جنوب مشرقی حصے اُتے محیط اے۔ کاراباخ کے بڑے علاقے کا ایک حصہ، ایہ لوئر قرہ باغ تے صوبہ سیونک دے درمیان دے علاقے اُتے پھیلیا ہویا اے۔ ایہدا علاقہ زیادہ تر پہاڑاں تے جنگلات اُتے مشتمل اے۔
نگورنو قرہ باغ اک متنازعہ علاقہ سی، جیہنوں بین الاقوامی سطح اُتے آذربائیجان دا حِصہ تسلیم کیتا جاندا اے۔ 1994 وچ آرمینیا تے آذربائیجان دے درمیان پہلی نگورنو قرہ باغ جنگ دے خاتمے توں لے کے ستمبر 2023 وچ جمہوریہ دی تحلیل دے اعلان تک دوناں فریقاں دے نمائندےآں نے خطے دے تنازعے دے بارے OSCE منسک گروپ دی ثالثی وچ متعدد غیر نتیجہ خیز امن مذاکرات کیتے۔
ایہ علاقہ عام طور تے سابق نگورنو قرہ باغ خود مختار اوبلاست دیاں انتظامی سرحداں دے برابر اے، جو 4,400 مربع کلومیٹر (1,700 مربع میل) اُتے مشتمل اے۔ تاہم، خطے دا تاریخی رقبہ تقریبن 8,223 مربع کلومیٹر (3,175 مربع میل) اُتے محیط اے۔
27 ستمبر 2020 نوں نگورنو قرہ باغ تے آس پاس دے علاقےآں وچ آذربائیجانی حملے دے نال اک نویں جنگ چھڑ گئی۔ آذربائیجان نے جنگ دے دوران نمایاں کامیابیاں حاصل کیتیاں، نگورنو قرہ باغ دے آس پاس دے تمام مقبوضہ علاقےآں نوں دوبارہ حاصل کر لیا تے شوشا تے ہدروت سمیت نگورنو قرہ باغ دے اک تہائی حصے اُتے قبضہ کر لیا۔ ایہ جنگ 10 نومبر 2020 نوں اس وقت ختم ہوئی جد آذربائیجان، آرمینیا تے روس دے درمیان سہ فریقی جنگ بندی دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے، جیہدے تحت نگورنو قرہ باغ دے آس پاس دے سارے باقی ماندہ مقبوضہ علاقے باضابطہ طور تے آذربائیجان دے کنٹرول وچ واپس کر دِتے گئے۔ آرٹسخ جمہوریہ اک الگ تھلگ ریاست بن گئی جو آرمینیا دے نال صرف روس دے زیر کنٹرول اک تنگ راہداری نال جڑی ہوئی سی۔
ستمبر 2023 وچ آذربائیجان نے نگورنو قرہ باغ نوں دوبارہ حاصل کرن لئی فوجی آپریشن شروع کیتا۔ آذربائیجان دے فوجی آپریشن توں بعد اس علاقے توں آرمینیائی باشندےآں دی اپنے مُلک آرمینیا نوں واپسی شروع ہوگئی۔ 28 ستمبر 2023 نوں جمہوریہ آرٹسخ نے یکم جنوری 2024 تک خود نوں تحلیل کرن دا اعلان کیتا۔