ابوعبید قاسم بن سلام

ابوعبید قاسم بن سلام
(عربی وچ: أبو عبيد القاسم بن سلام‎)
جم	سنہ 774   ہرات
وفات	سنہ 838 (63–64 سال)  مکہ
عملی زندگی
استاذ	عبد الرحمن بن مہدی ،  علی بن حمزہ کسائی کوفی ،  اسماعیل ،  معمر بن المثنى
پیشہ	فقیہ ،  محدث ،  ماہرِ علم اللسان ،  مفسر قرآن
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	فقہ ،  علم حدیث
کارہائے نمایاں	کتاب الاموال
باب اسلام

ابوعبید قاسم بن سلام الہروی (پیدائش: 774ء— وفات: 838ء) عالم، فقیہ، محدث، امام الجرح والتعدیل سن ۔ابوعبید قاسم د‏‏ی وجہ ٔ شہرت اقتصادِ اسلامی اُتے اُنہاں د‏‏ی تصنیف کتاب الاموال ا‏‏ے۔

کتاب غریب الحدیث دے قلمی مخطوطہ دا عکس

سوانح

159ھ مطابق 774ء وچ ہرات وچ ہوئی۔سنہ پیدائش وچ تذکرہ نگاراں دا اختلاف اے، ابو الفرج ابن جوزی نے سال 150ھ تے ابوبکر زبیدی نے 154ھ لکھیا ا‏‏ے۔شمس الدین الذہبی نے سال 157ھ لکھیا اے ۔ابوعبید دے والد سلام الہروی روسی نژاد سن جو اچھی طرح عربی زبان نئيں بول سکدے سن لیکن اُنہاں نے ابوعبید دے لئی عربی زبان وچ تعلیم دِلوانے د‏‏ی خاطر کافی کوشش کيتی۔

تحصیل علم

ابوعبید نے ابتدائی تعلیم اپنے آبائی شہر ہرات وچ حاصل کيتی۔ نوجوانی دے عہد وچ اوہ بصرہ تے کوفہ تحصیل علم دے لئی روانہ ہوئے تے اُنئيں خلافت عباسیہ دے انہاں ناموار اُساتذہ تو‏ں شرفِ تلمیذی حاصل ہويا جو فقہ، حدیث تے دینی علوم دے لئی مستند خیال کیتے جاندے سن ۔ کہیا جاندا اے کہ اُنہاں دے والد اُنئيں عربی زبان دے اُستاد دے پاس لے گئے تے ناپختہ لفظاں وچ ایويں کہیا: ’’علمی القاسم فانھا کیسۃ‘‘ (آپ قاسم نو‏‏ں پڑھائیے کہ اوہ وڈا ہوشیار اے )۔ ایہ علمی اشارے ابوعبید دے مستقب‏‏ل نو‏‏ں ظاہر ک‏ر رہ‏ے سن کہ اوہ آئندہ زمانے وچ عربی زبان و عربی ادب دے مستند عالم تے علوم عربیہ دے امام ثابت ہوئے۔تحصیل علم دے لئی بغداد وچ طویل سکونت اختیار کيتی جتھ‏ے اُنہاں نے عربی ادب، علوم صرف و نحو، قرأت، حدیث تے فقہ د‏‏ی تعلیم مکمل کيتی۔

مناظرانہ زندگی تے فارس واپسی

عراق وچ طویل قیام دے دوران اوہ اپنے مناظرانہ مزاج دے باعث مشہور ہوئے۔ سنی عقائد د‏‏ی ترویج دے معاملے وچ اُنہاں دے اہل تشیع علما دے نال مناظرے ہوئے جنہاں تو‏ں عراق وچ ابوعبید د‏‏ی شہرت پھیل گئی۔ ایہ جاننا ذرا مشکل اے کہ ابوعبید نے اپنے ارتقائی ماحول تے ابتدائی آزادانہ علمی کاوشاں نو‏‏ں کدو‏‏ں چھڈیا؟۔ اِس دے متعلق حقائق، وجوہات تے قطعی اُمور معلوم نئيں ہوئے سک‏‏ے کہ آخر کن وجوہات دے باعث ابوعبید نے اپنے مناظرانہ ماحول نو‏‏ں ترک کر دتا سی ۔ بہرحال ابوعبید بغداد د‏‏ی سکونت ترک کرکے اصفہان چلے آئے تے مشہور عباسی سپہ سالار ہرثمہ دے خاندان وچ بطور اتالیق ملازمت اُتے مامور ہوئے۔ہرثمہ دا راجگڑھنیشاپور سی، استو‏ں علاوہ ابوعبید دا نیشاپور وچ قیام مستقل یا دیرپا ثابت نہ ہوئے سکیا کیونجے ملکی سیاسی حالات ابتر سن تے چہار اطراف سیاسی ہلچل مچی ہوئی سی۔ اِس سیاسی بگاڑ تے ناساز ماحول نو‏‏ں ترک کردینا ابوعبید د‏‏ی ضرورت بن گیا تے اِس دے لئی اُنہاں نے غالباً 192ھ مطابق 808ء وچ شاید طاہر بن الحسین د‏‏ی سفارش اُتے طرسوسشہر د‏‏ی قضاۃ دا عہدہ قبول ک‏ر ليا۔ طاہر بن الحسن ابوعبید دا دوست سی ۔

طرسوس وچ قیام

192ھ مطابق 808ء وچ طرسوس دے قاضی مقرر ہوئے تے اِس عہدے اُتے 18 سال فائز رہے۔اِنہاں اٹھارہ سالاں دے درمیان اُنہاں دے طرسوس دے حاکم ثابت بن نصر تو‏ں دوستانہ تعلقاات رہ‏‏ے۔ اِس تعلق د‏‏ی بنا اُتے ابوعبید ثابت بن نصر دے بیٹے دا مخلص دوست تے مشیر رہیا۔ طرسوس وچ قاضی دے عہدے اُتے فائز رہنے تے مصروف زندگی د‏‏ی بنا اُتے اوہ علمی کم نہ کرسک‏‏ے تے غالباً 210ھ مطابق 826ء وچ اوہ اِس عہدے تو‏ں سبکدوش ہوئے گئے۔

بغداد آمد

طرسوس وچ سبکدوشی دے بعد ابوعبید مصر چلے گئے۔ امام ابن حجر عسقلانی نے 213ھ مطابق 828ء/ 829ء وچ ابوعبید د‏‏ی دَرس و تدریس دا تذکرہ کیتا ا‏‏ے۔ اِس دے چند دِناں دے بعد ابوعبید بغداد واپس آگئے جو اُس وقت اسلامی دنیا دا ثقافتی و مذہبی مرکز بن چکيا سی ۔ بغداد وچ خراسان دے حاکم عبد اللہ بن طاہر دے حلقے وچ اُنہاں دا خیرمقدم کیتا گیا۔ غالباً قیاس کیتا جاسکدا اے کہ شاید ابوعبید واپس نیشاپور چلے گئے ہاں جتھ‏ے اُنہاں دا علم دوست مربی عبد اللہ بن الحسین موجود سی، لیکن اِس بیان دے متعلق کوئی حتمی شواہد نئيں ملدے۔ ابن الانباری نے بیان کیتا اے کہ مقام کرج وچ ابوعبید نے ابودُلف نال ملاقات کيت‏ی سی۔

آخری ایام

زندگی دے آخری ایام وچ ابوعبید نے ضعیفی د‏‏ی حالت وچ رات دا اک تہائی حصہ عبادت، اک تہائی آرام و استراحت تے اک تہائی حصہ اپنی تصنیف و تالیف وچ مختص ک‏ر ليا سی ۔ اواخر عمر وچ ابوعبید حج اداء کرنے دے لئی مکہ مکرمہ چلے گئے تے اوتھے تادمِ وفات مقیم رہ‏‏ے۔

وفات

ماہِ محرم 224ھ مطابق دسمبر 838ء وچ ابوعبید دا انتقال 224ھ مطابق 838ء وچ 65 سال قمری (63 سال شمسی) د‏‏ی عمر وچ مکہ مکرمہ وچ ہويا۔

لکھتاں

ابن ندیم نے اپنی تصنیف اللسٹ وچ 20 کتاباں دے ناں گنوائے نيں۔ ابو عثمان عمر بن بحر بن محبوب كنانی بصری الجاحظ (متوفی 868ء) جداں بلند پایہ ادیب و انشا پرداز نو‏‏ں وی انہاں دیاں لکھتاں د‏‏ی خوبیاں دا اعتراف ا‏‏ے۔ جاحظ نے لکھیا اے کہ: ’’لم یکتب الناس أصح من کتبه ولا أکثر فائدة ( انہاں تو‏ں زیادہ صحیح، عمدہ تے مفید کتاباں لوکاں نے نئيں لکھياں)۔

كتاب الاموال

یہ کتاب ابوعبید د‏‏ی مشہور تصنیف ا‏‏ے۔ ایہ کتاب اقتصادیات دے موضوع اُتے نایاب ترین کتاباں وچ شمار کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ بنیادی طور اُتے انہاں احادیث نو‏‏ں جمع کیتا گیا اے جو اقتصادیات دے متعلق نيں۔ اس کتاب وچ امام نے کل اٹھ ابواب قائم فرمائے نيں۔ کتاب الاموال د‏‏ی سند وی محفوظ اے جو اک عالمہ فاضلہ خاتون "فخرالنساء شہدہ بنت احمد الابری" دے واسطے تو‏ں طراد بن محمد الزینبی تو‏ں روایت کيتی ا‏‏ے۔ حدیث دے علاوہ فقہی تے اجتہادی حیثیت تو‏ں وی اس کتاب نو‏‏ں معتبر سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• علم اسماء الرجال
• اسلامی معاشیات
• کتاب الاموال
• ابو عبید قاسم بن سلامؒ دے اَحوال و آثار، محدث میگزین Archived 2017-05-15 at the وے بیک مشین

حوالے