تاریخ ولادت محمد بن عبد اللہ
پیغمبر محمد دی ولادت دا سال، مہینہ، تریخ تے دن ہور قدیم شخصیتاں دی طرح بعض پہلوآں توں اختلافی رہے نيں۔ کیوں کہ قدیم دور وچ ایداں دے ذرائع دستیاب نئيں سن، نہ ہی سرکاری سطح اُتے ایداں دے اعداد تے شمار جمع کرنے دا کوئی طریقہ کار سی۔ پیغمبر محمد دی ولادت جزیرہ نما عرب دے شہر مکہ وچ ہوئی، جتھے اس وقت قبائلی نظام رائج سی، اوہ لوک لکھنے نوں برا خیال کردے تے مضبوط حافظے نوں ترجیح دیندے، البتہ نسب نوں یاد کرنا تے اہمیت دینا انہاں دا خاصہ سی۔ پیغمبر محمد دی ولادت دا سال عام طور اُتے عام الفیل مہینہ ربیع الاول دن پیر (یا جمعہ دا دن بمطابق اہل تشیع) جدوں کہ تریخ وچ 9 یا 12 (یا 17 اہل تشیع دے نزدیک) نوں ترجیح دتی جاندی اے۔ عیسوی حساب توں قاضی محمد سلیمان منصور پوری دی تحقیق دے مطابق 22 اپریل 571ء جدوں کہ ڈاکٹر محمد حمید اللہ دے مطابق 20 اپریل 571ء اے۔ عام طور اُتے دنیا بھر وچ مسلمان 12 ربیع الاول ہی نوں یوم ولادت قرار دیندے تے محافل، جلوس تے ہور تقریبات دا انعقاد کردے نيں۔ کئی ملکاں وچ اس دن سرکاری چھیويں ہُندی اے۔
سنہ ولادت[سودھو]
آپ دی ولادت دا سال عام الفیل نوں قرار دتا جاندا اے، جس دا ماخذ حدیث وی اے، ترمذی شریف دی حدیث اے جس دے روای قیس بن مخزومہ نيں: اوہ کہندے نيں کہ: میری تے رسول اللہ دی ولادت عام الفیل وچ ہوئی۔ اسيں دونے اسيں عمر نيں۔[۱] ايسے طرح اک دوسری روایت وچ محمد صلی اللہ علیہ تے آلہ تے سلم نے خود بیان کيتا اے کہ انہاں دی ولادت عام الفیل وچ ہوئی۔ ابن کثیر،[۲] محمد مصطفٰی مراغی،[۳] عبد الماجد دریابادی،[۴] مفتی محمد شفیع عثمانی،[۵] عبداللہ یوسف علی[۶] تے پیر کرم علی شاہ[۷] وغیرہ مفسرین نے سورت فیل دی تفسیر وچ سال ولادت عام الفیل دا ہی ذکر کيتا اے۔ ابن اسحاق، ابن ہشام، جلال الدین سیوطی، ابن جوزی، احمد بن حجر، عنایت احمد کاکوروی، عنہاج الدین عثمان، ابن قیم، شبلی نعمانی، قاضی محمد سلیمان منصور پوری جداں مورخین، محدثین تے سیرت نگاراں نے سال ولادت عام الفیل نوں قرار دتا اے۔
ابراہیم بن منذر نے لکھیا اے کہ اس گل وچ کِسے نوں شک تے شبہ نئيں، نبی صل للہ علیہ والہ وسلم دی ولادت عام الفیل وچ ہوئی۔
سنہ عیسوی[سودھو]
ماہ ولادت[سودھو]
یوم ولادت[سودھو]
اس گل اُتے تمام محدثین، مورخین، قدیم تے جدید سیرت نگار متفق نيں کہ پیغمبر محمد دی ولادت پیر (دوشنبہ) دے دن ہوئی۔ تے اس دا ذکر صحیح احادیث وچ وی ملدا اے۔ صحیح مسلم وچ اے کہ سانچہ:اقتباس حدیث مسند احمد بن حنبل وچ عبد اللہ بن عباس توں روایت اے کہ،
| ” | تواڈے نبی پیر دے دن پیدا ہوئے، پیر ہی نوں انہاں دی بعثت ہوئی، ايسے دن ہجرت دی تے پیر ہی نوں مدینہ منورہ وچ داخل ہوئے۔[۸] | “ |
ابن کثیر دا کہنا اے کہ: اس امر وچ ذرا اختلاف نئيں اے کہ پیغمبر اسلام پیر دے دن پیدا ہوئے۔ عبدالرحمن جوزی لکھدے نيں:
| ” | علما دا اتفاق اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم عام الفیل دے ماہ ربیع الاول وچ پیر دے روز اس دنیا وچ جلوہ فرما ہوئے۔[۹] | “ |
جم تریخ[سودھو]
فقہ حنفیہ[سودھو]
رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت 12 ربیع الاول شریف نوں ہوئی۔ امام ابوبکر بن ابی شیبہ روایت کردے نيں کہ عن عقان عن سعید بن مینار عن جابر تے ابن عباس انھما قال ولد رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم عام الفیل یوم الاثنین الثانی عشر من شہر ربیع الاول ترجمہ :
| ” | عقان توں روایت اے اوہ سعید بن مینا توں روایت فرماندے نيں تے اوہ حضرت جابر تے ابن عباس رضی اللہ عنہم توں راوی کہ ایہ دونے (حضرت جابر تے ابن عباس رضی اللہ عنہم) فرماندے نيں کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت عام الفیل وچ پیر دے روز بارہ دے روز بارہ ربیع الاول نوں ہوئی۔[۱۰] | “ |
اس روایت کيتی سند وی صحیح اے تاں ثابت ہويا کہ جلیل القدر دو صحابہ کرام توں باسند صحیح ایہ ثابت اے کہ حضور اقدس صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت بارہ ربیع الاول نوں ہوئی۔
- اس دے پہلے راوی خود امام ابوبکر بن شیبہ نيں جو امام بخاری تے امام مسلم دے استاد نيں۔ جو جلیل القدر ائمہ محدیثین دی تصریحات دی رو توں ثقہ حافظ نيں۔ (رہتل الرہتل جلد 6، صفحہ 3۔4،) متصل سند دے نال امام بخاری نے انہاں توں 22 روایات صحیح بخاری وچ ۔ امام مسلم نے 1528 روایات صحیح مسلم وچ امام نسائی نے 6 روایات سنن نسائی وچ امام ابوداؤد نے 21 روایات سنن ابوداؤدماں امام ابن ماجہ نے 1151 روایات سنن ابن ماجہ وچ نقل کيتیاں نيں۔
- اس روایت دے دوسرے راوی عقان نيں جو بلند پایہ امام ثقہ صاحب ضبط تے اتقان سن ۔[۱۱] امام عجلی نے کہیا کہ اوہ ثقہ تے صاحب سنت سن [۱۲] امام ابن معین نے انہاں نوں اصحاب الحدیث بلند پایہ وچ شمار کيتا اے۔[۱۳] امام ابن سعد نے کہیا کہ اوہ ثقہ ثبت حجت تے کثیر الحدیث سن ۔ امام ابن خراش نے کہاکہ اوہ ثقۃ من خیار المسلمین سن ۔ ابن قانع نے کہیا کہ اوہ ثقہ تے مامون سن ۔ ابن حبان نے انہاں کوثقات وچ شمار کيتا اے [۱۴] امام ذہبی نے کہیا کہ اوہ مشائخ الاسلاوچوں سن ۔ آئمۃ العلام وچوں سن ۔ امام عجلی نے ثبت تے صاحب سنت کہیا [۱۵] امام ابن معین نے انہاں نوں پنج بلند اصحاب الحدیث وچ شمار کيتا۔ امام ابو حاتم نے ثقہ متقن متین کہیا[۱۶]
- تیسرے راوی سعید بن مینار نيں۔ امام ابن معین تے امام ابو حاتم نے انہاں نوں ثقہ کہیا۔ ابن حبان نے ثقات وچ شمار کيتا۔ امام نسائی نے الجرح تے التعدیل وچ ثقہ کہیا[۱۷]
امام ابن کثیر رحمۃ اللہ تعالی علیہ اس روایت نوں نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں کہ
وھذا ھو المشہور عند الجمھور۔ جمہور علما دے نزدیک ایہی مشہور اے۔[۱۸] عن سعید بن جبیر عن ابن عباس ولد انبی صلی اللہ علیہ وسلم عام الفیل لا ثندی عشرۃ لیلۃ مضت من ربیع الاوّل
| ” | حضرت سعید بن جبیر نے حضرت عبداللہ بن عباس ؓ توں روایت کيتی اے کہ بنی کریم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت عام الفیل وچ ۔ پیر دے روز ربیع الاوّل دی بارہ تریخ نوں ہوئی۔[۱۹] | “ |
امام ابن جریر طبری دا قول : امام ابن جریر طبری لکھدے نيں کہ : ولد رسول اللہ صلی اللہ تعالیٰ علیہ تے آلہ وسلم یوم الاثنین عام الفیل لا ثندی عشرۃ لیلۃ مضت من شہر ربیع الاوّل۔
| ” | رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت پیر دے روز ربیع الاوّل دی بار ہواں تریخ نوں عام الفیل وچ ہوئی۔[۲۰] | “ |
ابن اسحاق تے امام ابن ہشام امام ابن ہشام نے محمد بن اسحاق دا قول نقل فرمایا کہ ولد رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم یوم الاثنین لا ثندی عشرۃ لیلۃ خلت من شہر ربیع الاوّل عام الفیل
| ” | رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت پیر دے دن بارہويں ربیع الاوّل نوں عام الفیل وچ ہوئی۔[۲۱] | “ |
محدث ابن جوزی علیہ الرحمۃ لکھدے نيں کہ
قال ابن اسحاق ولد رسول اللہ صلی اللہ تعالیٰ علیہ وسلم یوم الاثنین عام الفیل لاثندی عشرۃ لیلۃ مضت من شہر ربیع الاوّل
| ” | امام ابن اسحاق نے فرمایا کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت پیر دے دن بارہ ربیع الاوّل نوں عام الفیل وچ ہوئی۔[۲۲] | “ |
امام ابن اسحاق دا ایہ قول انہاں کتاباں وچ وی موجود اے [۲۳] امام ابن جوزی نے اپنی ہور کتاباں وچ وی سرکار اقدس صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی جم تریخ بارہ ربیع الاوّل نوں قرار دتا اے [۲۴][۲۵] علامہ ابن خِلدون لکھدے نيں کہ
ولد رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم عام الفیل لاثندی عشرۃ لیلۃ خلت من ربیع الاوّل ۔
| ” | رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت عام الفیل نوں بارہويں ربیع الاوّل نوں ہوئی۔[۲۶] | “ |
امام ابو الفتح محمد بن محمد بن عبد اللہ بن محمد بن یحییٰ بن سید الناس الشافعی الاندلسی لکھدے نيں کہ
| ” | ولد سیدنا تے نبینا محمد رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم یوم الاثنین لاثندی عشرۃ مضت من شہر ربیع الاوّل عام الفیل[۲۷] | “ |
ساڈے سردار تے ساڈے نبی حضرت محمد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت پیر دے دن بارہ ربیع الاوّل شریف نوں عام الفیل وچ ہوئی
امام ابن حجر مکی علیہ الرحمۃ لکھدے نيں کہ
وکان مولدہ لیلۃ الاثنین لاثندی عشرۃ لیلۃ خلت من شہر ربیع الاوّل [۲۸]
اور آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت پیر دی رات بارہ ربیع الاوّل نوں ہوئی
امام حاکم دے مطابق:
عن محمد بن اسحاق ولد رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم لاثندی عشرۃ لیلۃ مضت من شہر ربیع الاوّل [۲۹]
| ” | امام المغازی محمد بن اسحاق توں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت بارہ ربیع الاوّل نوں ہوئی۔ | “ |
امام علی بن برہان الدین حلبی علیہ الرحمۃ لکھدے نيں
عن سعید بن المسیب ولد رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم عندالبھار ای وسطہ تے کان ذلک لمض اثنی عشرۃ لیلۃ مضت من شہر ربیع الاوّل [۳۰]
| ” | حضرت سعید بن مسیّب توں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت بہار نہار دے نیڑے یعنی وسط وچ ربیع الاوّل دی بارہ تریخ نوں ہوئی۔ | “ |
جلیل القدرمحدث امام بیہقی لکھدے نيں کہ
ولد رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم یوم الاثنین عام الفیل لاثندی عشرۃ لیلۃ مضت من شہر ربیع الاوّل
| ” | رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم پیر دے دن عام الفیل وچ ربیع الاوّل دی بارہ تریخ نوں پیدا ہوئے[۳۱] | “ |
جلیل القدر محدث امام ابن حبان لکھدے نيں کہ
قال ابو حاتم ولد النبی صلی اللہ علیہ وسلم عام الفیل یوم الاثنین لاثندی عشرۃ مضت من شہر ربیع الاوّل
| ” | امام ابو حاتم نے فرمایا کہ نبی کریم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت عام الفیل دے سال پیر دے دن بارہ ربیع الاوّل نوں ہوئی[۳۲] | “ |
محدث جلیل امام سخاوی علیہ الرحمۃ لکھدے نيں کہ
(ولد رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم) فی یوم الاثنین عند فجرہ لاثندی عشرۃ لیلۃ مضت ربیع الاوّل عام الفیل
| ” | رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم عام فیل ربیع الاوّل پیر دے دن فجر دے وقت 12 دی رات وچ پیدا ہوئے [۳۳] | “ |
امام ابوالحسن علی بن محمد ماوردی لکھدے نيں کہ
لانہ ولد بعد خمسین یومامن الفیل تے بعد موت ابیہ فی یوم الاثنین الثانی عشرمن شہر ربیع الاوّل
| ” | عام الفیل دے پنجاہ روز بعد والد گرامی دے وصال دے بعد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ماہ ربیع الاوّل دی بارہ تریخ نوں پیدا ہوئے۔[۳۴] | “ |
معروف سیرت نگار ملامعین واعظ کاشفی لکھدے نيں
| ” | مشہور اے کہ ربیع الاوّل دے مہینے وچ آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تشریف لیائے تے اکثر کہندے نيں کہ ربیع الاوّل دی بارہ تریخ سی۔[۳۵] | “ |
عبدالرحمٰن جامی لکھدے نيں کہ:
| ” | ولادت رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم بتریخ 12 ربیع الاوّل بروز پیر واقعہ خیل توں پچیس دن بعد ہوئی۔[۳۶] | “ |
محدث جلیل سید جمال حسینیؒ رقمطراز نيں کہ
| ” | مشہور قول ایہ اے تے بعض نے اس اُتے اتفاق کيتا اے کہ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ربیع الاوّل دے مہینہ وچ پیدا ہوئے۔ 12 ربیع الاوّل مشہور تریخ اے۔[۳۷] | “ |
امام ابو معشر نجیع ذہبی لکھدے نيں کہ
و قال ابو معشر نجیع ولد لاثندی عشرۃ لیلۃ خلت من ربیع الاوّل
| ” | ابو معشر نجیع فرماندے نيں کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم بارہ ربیع الاوّل نوں پیدا ہوئے[۳۸] | “ |
محدث جلیل ملیا علی قاری لکھدے نيں کہ
و المشہور انہ ولد فی یوم الاثنین ثانی عشر ربیع الاوّل
| ” | اور مشہور ایہی اے کہ حضور اقدس صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت پیر دے روز بارہ ربیع الاوّل نوں ہوئی[۳۹] | “ |
شارح بخاری امام قسطلانی لکھدے نيں کہ:-
و المشہور انہ دلد یوم الاثنین ثانی عشر شہر ربیع الاوّل
| ” | اور مشہور ایہ اے کہ رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم پیر بارہ ربیع الاوّل نوں پیدا ہوئے۔[۴۰] | “ |
امام زرقانی لکھدے نيں کہ:-
و قال ابن کثیر وھو المشہور عند الجمھورو بالغ ابن جوزی تے ابن الجزار نقلا فیہ الاجماع وھو الذی علہہ العمل
| ” | امام ابن کثیر نے فرمایا کہ جمہور دے نزدیک بارہ ربیع الاوّل نوں ولادت مشہور اے۔ ابن جوزی تے ابن الجزار نے مبالغہ توں اس اجماع نقل کيتا اے ۔ایہ اوہ قول اے جس اُتے (امت دا ) عمل اے۔[۴۱] | “ |
علامہ حسین بن محمد دیاربکری لکھدے نيں کہ
والمشہور انہ ولد فی ثانی عشر ربیع الاوّل وھو قول ابن اسحاق
| ” | اور مشہور ایہ اے کہ حضور اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت بارہ ربیع الاوّل نوں ہوئی تے ایہ ابن اسحاق دا قول اے [۴۲] | “ |
شیخ عبد الحق محدث دہلوی لکھدے نيں کہ
و قیل لاثندی عشرۃ تے ھو االمشہور۔
| ” | اور کہیا گیا اے کہ حضور کریم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی جم تریخ بارہ ربیع الاوّل اے تے ایہی مشہور قول اے [۴۳] | “ |
علامہ یوسف بن اسمعٰیل بنھانی لکھدے نيں کہ
فی یوم الاثنین ثانی عشرمن شہر ربیع الاوّل
| ” | رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت پیر دے دن بارہ ربیع الاوّل نوں ہوئی[۴۴][۴۵] | “ |
فقہ جعفریہ[سودھو]
سرورِ کونین صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت باسعادت 17 ربیع الاول جمعہ نوں ہوئی۔
ہور پڑھو[سودھو]
- نطق الھلال بارخ ولادالحبیب والوصال (حبیب خدا صلی اﷲ تعالٰی علیہ وسلم دی جم تریخ تے وصال پرہلال دی گواہی) احمد رضا خان
- رحمت اللعالمین جلد اول، قاضی محمد سلیمان منصور پوری، صفحہ 376 توں 388
ہور ویکھو[سودھو]
حوالے[سودھو]
- ↑ ترمذی، جلد دوم، صفحہ 637
- ↑ تفسیر ابن کثیر، جلد پنجم، نور محمد کتب خانہ، کراچی، صفحہ 104
- ↑ تفسیر مراغی، جلد دہم، مطبوعہ داد الفکر، بیروت، صفحہ 242
- ↑ قرآن مجید ترجمہ تے تفسیر، جلد دوم، صفحہ 634
- ↑ معارف القرآن، جلد ہشتم، صفحہ 817
- ↑ قرآن مجید ترجمہ تے تفسیر، عبد اللہ یوسف علی، بیروت، صفحہ 451
- ↑ تفسیر ضیا القرآن، جلد پنجم، صفحہ 665
- ↑ مسند احمد بن جحنبل، احمد بن حنبل
- ↑ النبی الاطہر سیرت خیر البشر، عبد الرحمان جوزی، مترجم محمد علیم الدین، مکتبہ مجددیہ دینہ، جہلم، 1989ء، صفحہ 35
- ↑ سیرۃ انبویہ لابن کثیر جلد ا صفحہ 199، البدایہ والنھایہ جلد 2، صفحہ 260
- ↑ خلاصۃ الرہتل صفحہ 268،
- ↑ رہتل الرہتل جلد 7، صفحہ 231،
- ↑ رہتل الرہتل جلد 7، صفحہ 233،
- ↑ رہتل الرہتل جلد 7، صفحہ 234،
- ↑ میزان الاعتدال ،جلد 3، صفحہ 81
- ↑ میزان الاعتدال ،جلد 3، صفحہ 82
- ↑ رہتل الرہتل جلد 4، صفحہ 91
- ↑ سیرۃ النبویہ جلد 1، صفحہ 199
- ↑ تلخیص المستدرک ،جلد 2، صفحہ 603
- ↑ تریخ طبری ، جلد 2، صفحہ 125
- ↑ السیرۃ النبویہ، لابن ہشام ، جلد1، صفحہ 181
- ↑ الوفاء جلد 1 صفحہ90
- ↑ سبل الھدیٰ تے الرشاد جلد 1، صفحہ 334، شیعب الایمان بیہقی، جلد 2، صفحہ 458، السیرۃ النبویہ مع الروض الانف جلد 3 ص 93
- ↑ المیلاد النبوی، ص 31
- ↑ مولد العروس ،ص 14
- ↑ تریخ ابن خلدون، جلد 2، صفحہ 710
- ↑ عیون الاثر، جلد 1 ،ص26
- ↑ النعمۃ الکبری علی العالم، ص 20
- ↑ مستدرک جلد 2،ص 603
- ↑ سیرت حلبیہ، جلد1،ص 57
- ↑ دلائل النبوت بیہقی، جلد 1،ص 74
- ↑ سیرۃ البنویہ تے اخیار الخلفاء، ص 33
- ↑ التحفۃ اللطیفۃ، جلد 1، ص 7
- ↑ اعلام النبوۃ، جلد 1، ص 379
- ↑ معارج النبوت،ج1 ،ص 37،باب سوم
- ↑ شواہد البنوت فارس، ص،22۔اردو،ص56
- ↑ رسالت مآب ترجمہ روضۃ الاحباب از مفتی عزیز الرحمٰن ص 9
- ↑ سیرت النبویہ للذہبی ،ج1،ص،7
- ↑ الموردالروی،ص98
- ↑ مواہب اللدنیہ،ج1،ص 142
- ↑ زرقانی علی المواہب، ج1، ص132
- ↑ تریخ الخمیس، ج1،ص 192
- ↑ ماثبت بالسنۃ،ص149۔مدارج النبوت ،ج2،ص 23
- ↑ حجۃ اللہ علی العالمین ص 176
- ↑ ان دے علاوہ متعد د آئمہ نے باریخ ولادت بارہ ربیع الاوّل دی ہی صراحت دی اے۔ ہور چند حوالے درج ذیل نيں
نسیم الریاض،ج3،ص275۔صفۃ الصفوۃ ،ج1،ص52۔اعلام النبوۃ ،ج1،ص 192۔ فقہ السیرۃ للغزالی،ص 20۔ تواریخ حبیب الہٰ ،ص 12۔وسیلۃ الاسلام ،ج1،ص44۔ مسائل الامام احمد ،ج1،ص 14۔سرور المخزون ص14۔