حیات برزخی

حیات برزخی یا برزخی زندگی تو‏ں مراد عالم برزخ وچ مردیاں د‏‏ی زندگی ا‏‏ے۔ بعض اعتقادی مسائل جداں سماع موتی تے مُردیاں نال توسل وغیرہ د‏‏ی اثبات پذیری حیات برزخی دے ثابت ہونے اُتے موقوف ا‏‏ے۔ حیات برزخی نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی قرآن د‏‏ی بعض آیات جو بعض گروہاں جداں شہیداں دے مرنے دے بعد وی زندہ ہونے د‏‏ی طرف اشارہ کردیاں نيں، تو‏ں استدلال کيتا جاندا ا‏‏ے۔

معنی

عالم برزخ وچ مردیاں د‏‏ی زندگی نو‏‏ں حیات برزخی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ بعض آیات تے روایات دے مطابق مردیاں د‏‏ی روح عالم برزخ وچ زندگی گزاردے نيں تے جیوندیاں دے نال ارتباط برقرار ک‏ر سکدے نيں۔ اوہ جیوندیاں د‏‏ی آواز سندے نيں تے انہاں دا جواب وی دیندے نيں۔

برزخی جسم

عالم برزخ وچ روح جس جسم دے نال زندگی گزار رہی ہُندی اے اسنو‏ں برزخی جسم یا مثالی جسم تو‏ں تعبیر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ ایہ جسم مادی نئيں اے لیکن مادی اجسام دے بعض خصوصیات جداں شکل تے حجم وغیرہ دا حامل ہُندا ا‏‏ے۔

مربوطہ آيات

برزخی حیات د‏‏ی اثبات دے لئی تقریبا 10 آیات تو‏ں استفادہ کيتا جاندا اے من جملہ انہاں وچ : اوہ آیات جو بعض گروہاں دے مرنے دے بعد وی زندہ ہونے اُتے دلالت کردیاں نيں جداں شہداء۔ وَلا تَحسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلوا في سَبيلِ اللَّهِ أَمواتًا ۚ بَل أَحياءٌ عِندَ رَبِّهِم يُرزَقونَ(ترجمہ: اور خبردار راہ خدا وچ قتل ہونے والےآں نو‏‏ں مردہ خیال نہ کرنا اوہ زندہ نيں تے اپنے پروردگار دے ایتھ‏ے رزق پارہے نيں)اسی طرح اوہ آیات جنہاں وچ فرشتےآں دا مردیاں دے نال گفتگو تے برزخیاں دے بہشت تے جہنم دا تذکرہ ملدا اے ہور اوہ آیات جو بعض انبیاء دے برزخی حیات اُتے دلالت کردیاں نيں۔

شیعہ آیہ وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَی اللَّــهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَیٰ عَالِمِ الْغَیبِ وَالشَّهَادَةِ فَینَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ (ترجمہ: اور پیغمبر کہہ دیجئے کہ تسيں لوک عمل کردے رہو کہ تواڈے عمل کواللہ ً رسول تے صاحبانِ ایمان سب دیکھ رہے نيں تے عنقریب تسيں اس خدائے عالم الغیب والشہادہ د‏‏ی طرف پلٹا دئیے جاؤ گے تے اوہ توانو‏‏ں تواڈے اعمال تو‏ں باخبر کريں گا)سے استناد کردے ہوئے اس گل دے معتقد نيں کہ پیغمبر خداؐ تے بعض مؤمنین (ائمہ معصومین) انساناں دے حالات تو‏ں واقف نيں تے ايس‏ے آیت تو‏ں برزخی حیات اُتے وی استدلال کردے نيں۔

مربوطہ روایات

بعض احادیث وچ پیغمبراں د‏‏ی برزخی زندگی د‏‏ی طرف اشاره ہويا ا‏‏ے۔ بیہقی نے اس طرح د‏‏ی بعض احادیث نو‏‏ں اپنی کتاب کتاب حیاۃالانبیاء بعد وفاتہم وچ جمع کيتا ا‏‏ے۔ اک حدیث وچ آیا اے کہ پیغمبر خداؐ نے معراج د‏‏ی رات حضرت موسی نو‏‏ں اپنی قبر وچ نماز پڑھدے ہوئے مشاہدہ فرمایا سی۔

بعض اہل سنت علماء نے وی پیغمبراں د‏‏ی برزخی زندگی اُتے تصریح کیتیاں ناں۔ آلوسی انبیاء د‏‏ی برزخی حیات نو‏‏ں شہیداں د‏‏ی برزخی زندگی تو‏ں برتر قرار دیندے ہوئے کہندے نيں کہ پیغمبراں د‏‏ی برزخی زندگی صحیح احادیث د‏‏ی روشنی وچ قابل اثبات نيں۔

بعض احادیث تو‏ں استناد کردے ہوئے شیعہ اس گل دے معتقد نيں کہ ائمہ معصومین خدا دے اذن تو‏ں انساناں دے حالات تو‏ں آگاہ نيں۔ انہاں احادیث وچو‏ں بعض اصول کافی وچ بَابٌ فِی أَنّ الْأَئِمّةَ شُهَدَاءُ اللَّــهِ عَزّ وَ جَلّ عَلَی خَلْقِهِ (ائمہ، مخلوقات اُتے خدا دے گواہ) دے عنوان تو‏ں موجود نيں تے انہاں احادیث تو‏ں شیعہ برزخی زندگی اُتے استدلال کردے نيں۔

وہابیاں دا نظریہ

بعض سلفی علماء مانند ابن تیمیہ تے ابن قیم برزخی زندگی نو‏‏ں قبول کردے نيں۔ لیکن انہاں وچو‏ں بعض برزخی زندگی د‏‏ی اک وکھ تفسیر کردے نيں جس دے مطابق مردے جیوندیاں نال رابطہ برقرار نئيں ک‏ر سکدے تے نہ ہی اوہ جیوندیاں دیاں گلاں سن سکدے نيں۔

جواب

برزخی زندگی دے قائلین اس گل دے معتقد نيں کہ برزخی زندگی دے انکار تو‏ں قرآن کریم د‏‏ی انہاں آیات دا انکار وی لازم آندا اے جنہاں وچ موت دے بعد د‏‏ی زندگی تو‏ں متعلق خبر دتی گئی ا‏‏ے۔ حال آنکہ انبیا تے اولیاء کرام د‏‏ی زندگی اس دنیا تو‏ں کوچ کر جانے دے بعد وی عالم برزخ وچ جاری نيں۔ قرآن وچ وی صراحت دے نال بیان کيتی گئی اے کہ شہداء مرنے دے بعد وی زندہ نيں۔ دوسری گل ایہ کہ اسلامی نقطہ نگاہ تو‏ں موت فنا تے نابودی دا ناں نئيں بلکہ اک عالم تو‏ں دوسری عالم یعنی دنیا تو‏ں آخرت د‏‏ی طرف منتقل ہونے دا ناں ا‏‏ے۔ تے عالم برزخ وچ مردیاں د‏‏ی روحاں نال رابطہ برقرار کرنے دا امکان موجود ا‏‏ے۔

حیات برزخی دے قائلین استدلال کردے نيں کہ جے برزخی زندگی خاص کر انبیاء د‏‏ی برزخی زندگی نو‏‏ں قبول نہ کيت‏ی جائے تاں قرآن وچ گذشتہ انبیاء نو‏‏ں مورد خطاب قرار دینے والی آیات جداں سلام علی نوح و سلام علی ابراہیم، پیغمبر خداؐ نو‏‏ں گذشتہ انبیاء تو‏ں گفتگو کرنے دا حکم دینا ہور مؤمنین نو‏‏ں پیغمبر اکرمؐ تے انہاں د‏‏ی آل اُتے صلوات بھیجھنے دا حکم دینا وغیرہ بے معنی ہوئے جائے گا۔ ايس‏ے طرح برزخی زندگی دے قائلین حضرت صالح تے حضرت شعیب علیہم السلام دا اپنی ہلاک شدہ قوم تو‏ں اسيں کلام ہونا، ہور پیغمبر اکرمؐ دا جنگ بدر دے مقتولین جدو‏ں کہ حضرت علیؑ دا جنگ جمل دے مقتولین تو‏ں گفتگو کرنے نو‏‏ں برزخی زندگی اُتے شاہد تے گواہ دے طور اُتے پیش کردے نيں۔

مآخذ

• آلوسی، نعمان بن محمود، الآیات البینات فی عدم سماع الأموات عند الحنفیۃ السادات، تحقیق محمد ناصر الدین البانی، ریاض، مکتبۃ المعارف للنشر و التوزیع، ۱۴۲۵ق۔
• ابن تیمیہ، احمد بن عبدالحلیم، مجموعۃ الفتاوی، ریاض، مکتبۃ العبیکان، ۱۴۱۹ق۔
• ابن قیم جوزیہ، محمد بن ابی‌ بکر بن ایوب، الروح فی الکلام علی ارواح الاموات و الاحیاء بالدلائل من الکتاب و السنہ، بیروت، دار الکتب العلمیۃ، بی‌تا۔
• بیہقی، احمد بن حسین، حیاۃ الانبیا بعد وفاتہم، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی (نسخہ الکترونیک)، ۱۳۸٧ش۔
• حلبی شافعی، ابوالفرج، السیرۃ الحلبیۃ، بیروت، دار الکتب العلمیۃ، ۱۴۲٧ق۔
• سعدی، عبدالرحمن بن ناصر بن عبداللہ، تیسیر الکریم الرحمن فی تفسیر کلام المنان، تحقیق عبدالرحمن بن معلا اللویحق، بیروت، مؤسسہ الرسالۃ، ۱۴۲۰ق۔
• عبدالملکی، پیام، سماع موندی و تقابل دیدگاہ وہابیان با بزرگان خود، مجلہ سراج منیر، سال چہارم، شمارہ ۱۵، پاییز ۱۳۹۳ش۔
• مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار الفکر، بی‌تا۔
• مفید، محمد بن محمد، الجمل و النصرہ لسید العترہ فی حرب البصرہ، قم، کنگرہ شیخ مفید، ۱۴۱۳ق۔
• مکارم شیرازی، ناصر، یکصد و ہشتاد پرسش و پاسخ برگرفتہ از تفسیر نمونہ،‌ تہران، دار الکتب الاسلامیۃ، ۱۳٧۹ق۔
• واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسۃ الاعلمی، ۱۴۰۹ق۔