مولا بخش کشتہ دا یوگدان

مولٰی بخش کشتہ

مولٰی بخش کشتہ پنجابی ساہت دا اتہاسکار ، نقاد ، قصہ کار سائر تے کھوجی ہویاں اے ۔ اس دا جم جناب سلطان بخش دے گھر جولائی 1876 ای نوں ہویاں ۔ 1903 ای وچ کشتہ نے اردو سائری دا ماسک پتر فصیح - ال -ملک جاری کیتا جو کہ بعد وچ مسیحا دے ناں نال مشہور ہویاں ۔ اس نے ہفتہ وار پتر جیا -ال - اسلام چلایا تے جیا ال اسلام ناں دی پریس وی لائی ۔ اوہ اپنے ویلے دا مقبول شاعر ہویاں ۔ اس نے 1903 وچ پہلا غزل مجموعہ دیوان-کشتہ چھپوایا تے پنجابی غزل نوں تکنیکی سگھڑتا حاصل کیتی ۔ شاعری دے کھیتر وچ مولٰی بخش کشتہ نے استاد خلیفہ قمر نوں اپنا گرو حاصل کیتا ۔1903 ای وچ استاد خلیفہ قمر دے چلانے توں بعد مولٰی بخش نوں اناں دے چلم تے جانشین تھاپیاں گیا ۔ 1913 ای وچ مولٰی بخس کشتہ نے ہفتہ وار اخبار اتحاد جاری کیتا ۔ 1918 ای وچ کشتہ نے امرتسر وچ کتاب اشاعتاں سبھا دی نیہہ رکھی ۔ 20 دسمبر 1920 وچ مولٰی بخش کشتہ نے کجھ دوستاں نال مل کے کجھ دوستاں نال مل کے مسلم راجپوت برادری انجمن مسلم راجپوتاں امرتسر دی نیہہ رکھی ۔ اسے سبھا ولوں جنوری 1923 وچ مسلم راجپوت اخبار جاری کیتا گیا جسدا اڈیٹر مولٰی بخش کشتہ سی ۔ بعد وچ مولوی محمد عبد اﷲ منہاس نوں اس اخبار دا اڈیٹر لاؤن دا نال برادری وچ بنی دھڑیبازی دے سٹے وجوں جنوری 1923 ای وچ کشتہ نے اک ہور ہفتہ وار اخبار اتحاد الّ اسلام جاری کیتا ۔1924 دی وچ مولٰی بخش کشتہ نے لالا دھنی رام چاترک تے ہیرا سنگھ درد نال مل کے سیٹرل پنجابی سبھا دی نیہ رکھی ۔1947 ای دی ونڈ توں بعد مولٰی بخش کشتہ لاہور چلا گیا ۔اتھے سیٹرل پنجابی سبھا دی طرز تے پنجابی دربار دا قیام کیتا ۔ 16 جون 1952 وچ کشتہ دی موت ہوئی اس نے عشقَ حقیقی دیس پیار تے مذہبی ایکتا ورگے موضوعاں نوں لے کے غزلاں لکھیاں ۔ جدید شعری روپاں توں علاوہ اس نے بارانماہ ، اٹھوارا ، چوپائی آدی روایتی شعری ونگیاں تے وی ہتھ ازمایا اے اس دیا پرمکھ رچناواں نمن لکھت مطابق ہن :

قصہ ہیر رانجھا (1913)

پنجاب دے ہیرے (1932)

پنجابی شاعراں دا تذکرہ (1960)

کشتہ دے لکھے ہیر رانجھے دے قصکسے دا خاص گن اس دی سداچارک اخلاقیات اے ۔ اس وچ لوک تتاں دی پردھانتا اے ۔ اس قصے دی انتکا وچ چھپیا چشمہ-اے-حیات’ پہلاں پہل کشتہ دی ہی رچنا منیاں جاندا رہا ۔اس دی بولی اردو تے سائز 32 پنیاں دا سی ۔ اوسا کھنہ اپنی کتاب باوا بدھ سنگھ جیونی تے رچنا وچ تتھا سمیت ثابت کردی اے کہ 1913 وچ مولٰی بخش کشتہ دواراں لکھے ہیر رانجھا کسے دی انتکا وچ چھپی رچنا ‘چشمہ اے حیات’ کشتہ دی تھاں میر کرامت الاں دی رچنا اے ۔اس طرحاں اناں تتھاں دی روشنی وچ کیہا جا سکدا اے کہ پنجابی ساہت تنقید تے اتہاسکاری دا آغاز سبھ توں پہلا میر کرامت الا دواراں کیتا گیا ۔ مولٰی بخش کشتہ دیا ساہت مطالعہ نال متعلق لکھت توں پہلاں باوا بدھ سنگھ ، پرو پورن سنگھ تے ڈاکٹر موہن سنگھ دیا ساہت تنقید نال متعلق ملدیاں ہن ۔ اس طرحاں چشمہ اے حیات دے میر کرامت الاں دی رچنا ثابت ہو جان توں بعد مولٰی بخش کشتہ پنجابی ساہت دا پہلا اتہاسکار جاں نقاد نہیں رہندا ۔ بلکہ اس توں پہلاں میر کرامت الا باوا بدھ سنگھ ورگے ساہت کھوجیاں دے ناں اس کھیتر وچ موجود ہن ۔

کشتہ دی کتاب پنجاب دے ہیرے 1932 وچ چھپی ۔ اس دا اپ سرلیکھ پنجابی سائراں تے شاعراں دا اتہاس اے ۔ اس کتاب وچ 1200 ای توں 1800 ای تک دے پنجابی ساہت تے بولی اتے اک وسترت لیکھ لکھیاں گیا اے اتے اس دور دے ہندو ، مسلم تے سکھ شاعرہ دے جیون تے رچنا اتے چاننا پایا گیا اے ۔ پنجاب دے ہیرے کتاب نوں کشتہ نے 1960 وچ چھپی اپنی کتاب پنجابی شاعرہ دا تذکرہ وچ وستار دتا اے ۔ اس تذکرے دی بولی پنجابی تیلپی ساہمکھی اے ۔ جتھے پنجاب دے ہیرے کتاب وچ 54/55 سائراں نال جان- پہچان کروائی گئی سی اتھے اس تذکرے وچ 248 دے لگبھگ نویں پرانے سارا تے چرچہ ملدی اے ۔ ایہہ کتاب کشتہ دی موت توں بعد اس دے پتر چودھری محمد اپھجان خان نے مغربی پنجاب وچ پہلی وار چھپوائی ۔ اس وچ کشتہ دواراں پنجابیت دی بھاونا ماتحت مذہبی بھیدبھاو توں اپر اٹھ کے ساہتکاراں متعلق سامان نوں سنکلت کرکے کالکرم وچ بنیا گیا اے ۔ ایہہ خاصیت اودھرلے پنجاب وچ چھپے باقی ساہت اتہاساں وچوں ورلی ہی حاصل ہندی اے ۔ اس طرحاں مولٰی بخش کشتہ نے چشمہ - اے حیات ورگیاں رچناواں توں انسپائریشن لے کے پنجاب دے ہیرے کتاب لکھی تے پنجاب دے ہیرے نوں پنجابی شاعرہ دا تذکرہ وچ وستار دتا ۔ ایہہ کتاباں پنجابی ساہت دے اتہاس دی روایت نوں اگے تورن دے نال نال مڈھلی پنجابی تنقید دے ترقی وچ اپنا یوگدان پاؤدیا ہن ۔