پنجابی رسم و رواج

ریت رواج، لفظ انگریزی زبان دے لفظ ritual دے پنجابی ترجمہ وجوں ورتیا گیا اے۔ ریت رواج یا رسم و رواج سماج دے سماں وہا چکے کم نیں جدوں اپنے سارتھک قسماں توں مکت ہو کے پرتیک روپ وچ کیتے جاندے نیں۔ پنجاب وچ اجیہے انیکا کم ہن، جنا دی پہلا کدی اہمیت سی، پر ہن اوہ ویلا وہا چکے ہن پر ایہہ قسماں پرتیک روپ وچ اج وی نبھائے جاندے ہن۔ جس طرحاں اوہناں دا حقیقی عمل ہویا کردا سی۔ انسان جیون نال متعلق اجیہا کوئی موقع نہیں جدوں کوئی رسم نہ کیتی جاندی ہووے۔ انسان جیون دیاں تن حالتاں پرمکھ منیاں جاندیاں ہن۔ جم ویاہ موت اوہناں نال متعلق رسماں ہیٹھ لکھے ہن: -

جم نال متعلق ریتی رواج

رسماں تے ریتاں جدوں جیو جمیا وی نہیں ہندا ادوں توں شروع ہو کے جہناں چر اس دے سوے اتے سواہ دی چٹکی تک رہندی اے، بلکہ اس توں پچھوں تک وی ایہہ ریتاں دیوا جگا جگا کے ایہہ رسماں ساودھانی نال نبھائیاں جاندیاں ہن۔ “انسان نے جنی اصل عمر جیوی ہندی اے، رسماں تے ریتاں راہیں گھٹو گھٹ اس نالوں ڈیوڈھا جیون ضرور جیویا جاندا اے۔”

جم ویلے توں پہلاں دیاں رسماں

اکھ سلائی دی رسم

اکھ سلائی دی رسم عورت دے حمل حاصل دے تیجے مہینے کیتی جاندی اے۔ سرمہ عام طور تے نند پاؤندی اے۔ اس رسم پچھوں حمل مالی عورت بچے دے جم تک اپنیاں اکھاں وچ سرمہ نہیں پاؤندی۔ ہن اس رسم پچھے کوئی ترک نظر نہیں آؤندا۔ اس کر کے اکھ سلائی دی رسم ہن کوئی نہیں کردا۔” اس رسم توں بعد حمل مالی نوں نویاں چوڑیاں جھانجراں تے مہندی نہیں لگاؤن دتی جاندی، ایہہ اوس لئی اشبھ منیاں جاندا اے۔

مٹھا بوہیا بھیجنا

“پیکے گھر دھی دے حمل مالی ہون دا اشارہ مٹھا بوہیا گھلّ کے کیتا جاندا اے۔ جواب وچ پیکیاں توں اکّ سندھارے دے روپ وچ چول شکر تے کپڑے بھیجے جاندے ہن۔ ” ادوں ہی پیکیاں دا لاگی پچھ جاندا اے، کڑی نوں کدوں لین آئیے؟ بسّ آہ مہینہ دو مہینے ہور رہن دیوو، پھر جدوں جی کیتا لے جانا آکھ کے سوہرے اپنی منشأ تے دناں دا عطا پتہ دسّ دیندے ہن۔ ستویں کُ مہینے سوہریاں توں پورے جشن نال بہو نوں وداع کیتا جاندا اے۔

گود بھرائی دی رسم

گود بھرائی دی رسم آمتور تے گربھدھارن تو ست مہینے بعد کیتی جاندی اے | اس رسم وچ عورت نوں پیکے گھر وداع کیتا جاندا اے۔ حمل مالی نوں لین لئی وڈا بھرا آؤندا اے۔ اس ویلے سسّ ولو حمل مالی دی جھولی وچ کجھ پھل تے سکے میوے پائے جاندے ہن۔ اس رسم لئی 12 وجے توں پہلاں دا سماں شبھ منیاں جاندا اے۔

جم ویلے توں بعد دیاں رسماں

ددھیاں دھون دی رسم

“بچہ جمن تے ددھیاں دھون دی رسم ادا کیتا جاندی اے۔ اس دے عوض وچ سوا روپیہ جاں کپڑے ملدے ہن۔ ٹھوٹھی وچ ہلدی گٹھی گھسا کے، وچ چاندی دا روپیہ رکھ کے چول گھول لئے جاندے ہن۔ ہرے گھاہ دی گتھی نال ددھیاں دھوتیاں جاندیاں ہن۔ ”

باندروال لٹکاؤنا

“منڈا ہون دی صورت وچ گھر اگے شرینح اتے انب دے پتیاں دا باندروال لٹکایا جاندا اے۔ ایہہ جتھے گھر وچ خوشی دا پرتیک اے اتھے عورت دی ہریاول دا وی پرتیک اے۔ ”

گڑھتی دینا

بچے نوں گڑھتی دینا اکّ خاص رسم اے۔ گڑھتی دینا کتے چھوٹی جہی گل نہیں۔ “ کیہا جاندا اے کہ جہڑا جی گڑھتی دیویگا، بچے دا سبھاء اس اپر ہی جاندا اے۔ کورے چپن وچ دیوے دی بتی جہی روں دی پونی نال بکری دا ددھ بچے نوں پہلی وار پلاؤن نوں، گڑھتی دینا آکھدے ہن۔” ہن بکری دے ددھ دی تھاں شہد نوں انگل نال لا کے چٹا دتا جاندا اے۔ ہن گڑھتی دین دا رواج ایہہ اے۔

باہر ودھاؤنا

باہر ودھاؤنا جم ویلے دی اوہ رسم اے جدوں عورت نوں، جس کمرے وچ بچہ پیدا ہویا ہووے، اس کمرے توں ستویں، نوویں جاں گیارھویں دن، دن وی چنگا ہووے باہر لیاندا جاندا اے۔ “ باہر ودھاؤن تک بچے پاس ساری رات دیوا جگا کے رکھیا جاندا اے۔ باہر ودھاؤن ویلے عورت نوں نہایا جاندا اے۔ جدوں عورت گھر دی دیہلیز توں باہر پیر رکھدی اے تاں کؤلیاں تے تیل چویا جاندا اے۔ جننی اس ویلے کسے پرکھ دی جتی پہندی اے، گتّ نوں کھمھنی بنھدی اے۔ ” حمل مالی نوں لڑکے دا پلہ پھڑا کے باہر کڈھیا جاندا اے۔

بھیلی تے چھوچھک دی رسم

“باہر ودھاؤن ویلے ہی بچے دے نانکیاں ولوں بچے دے دادکیاں نوں پنج ستّ کلو جاں گنجائش مطابق اس توں وی ودھ پتاسے، مٹھیائی جاں گڑ دی بھیلی بھیجی جاندی اے۔ بھیلی نوں لاگی جاں گھر دا کوئی ہور ممبر دین جاندا اے۔ ” بھیلی لیاؤن والے نوں دادکیاں ولوں بچے دی ماں لئی گھیؤ رلاکے (پنجیری) اتے دوناں لئی کپڑے، گہنے اتے بچے لئی کھڈونے دتے جاندے ہن۔ سوا مہینے ہون تے بچہ اتے اس دی ماں نوں دادا دادی اپنے گھر لے جاندے ہن۔ لڑکی نوں تورن ویلے اس دا پیکا ماپیاں ولوں اس نوں اتے اس دے بچے نوں اتے دادکے میمبراں لئی کپڑے اتے گہنے اپنی مالیات مطابق دتے جاندے ہن۔ ایہہ اپہار داج وانگ ہی ہندے ہن، ایہناں نوں چھوچھک کیہا جاندا اے۔ شوشک اکّ اجیہی رسم اے جو بچے دے جم نال سنمبندھت اے۔ جم ویلے خوشی نوں مکھ رکھدے ہوئے ایہہ رسم نبھائی جاندی اے۔ جدوں بچے دا جم ہندا اے تاں پنجیری دتی جاندی اے۔ جس گھر بچے دا جم ہویا ہووے تاں دوسری دھر ولوں پنجیری دتی جاندی اے۔ پنجیری توں علاوہ ہور سامان گہنے، کپڑے، کھڈونے آدی ہور وستاں وی دتیاں جاندیا ہن۔شام نوں منجیاں اپر پھلکاریاں وچھا کے دکھاوے لئی اس سارے سامان دی نمائش لائی جاندی اے۔ اس طرحاں دکھاوے لئی رکھے سامان نوں ‘شوشک’ کیہا جاندا اے۔ پنجیری تاں نانکے جاں دادکے کسے وی دھر ولوں دتی جاندی اے، پر اج کلھ پنجیری توں وکھرے روپ وچ ‘شوشک’ دی رسم ادا کیتی جاندی اے، ایہہ صرف نانکیاں ولوں ہی نبھائی جاندی اے۔ نانکے دھر ولوں اوہناں دی دھی دے بچے دی خوشی خاص کر منڈا ہون دی خوشی وچ شوشک دتی جاندی اے۔

خوشی وچ خسریاں دا شریک ہونا

“لڑکا ہون تے خسریاں نوں کوئی بلاوہ نہیں بھیجیا جاندا۔ لڑکے دے جمن توں بعد ہی خسریاں دا جتھا دادکیاں دے گھر پہنچ جاندا اے۔ خسرے اپنے پیراں نوں گھنگرو بنھ کے ڈھولکی دی تال اپر بولیاں پا کے نچدے ہن۔ خسرے اس موقعے تے اکٹھے ہوئے سنبندھیاں نوں ودھائیاں دیندے ہوئے نچن لئی وی متأثر کردے ہن۔ خسریاں ولوں گیتاں دے ٹوٹکے سنا کے ساریاں کولوں پیسیاں دی اگراہی کیتی جاندی اے۔”

بچے دے نامکرن دی رسم

بچے دا ناں رکھن لئی پنجاب وچ کوئی خاص رسم نہیں کیتی جاندی۔ اس پروار وچ جس نوں کوئی ناں ودھیا لگدا اے، اوہی رکھ لیندے ہن۔ کجھ لوکیں اپنے علاقے دے گرنتھی جاں پنڈت کولوں اپنے اپنے دھرم دی مذہبی کتاب کھلھوا کے پنے دے پہلے سلوک دے پہلے اکھر تے ناں رکھ دیندے ہن۔

چھٹی دی رسم

“جدوں کسے دنپتی دے پہلا لڑکا پیدا ہندا سی۔ تاں اس دی جم دی خوشی وچ چھویں دن پروار ولوں سارے رشتے داراں نوں بلا کے اکّ رسم کیتی جاندی اے جس نوں چھٹی کہندے ہن۔” چھٹی مناؤن دا شروع اپنے اپنے مذہبی عقیدے مطابق پوجا پاٹھ کر کے شروع کیتا جاندا سی۔ چھٹی والے دن ہی کئی ویر گرو گرنتھ صاحب وچوں واک لے کے منڈے دا ناں رکھیا جاندا سی۔ سارے رشتے دار منڈے نوں کپڑے لیاؤندے سن۔ جیکر پیسے والے ہندے سن تاں اوہ منڈے دی ماں نوں کوئی گہنہ وی ضرور پاؤندے سن۔ نانکے اپنی دھی نوں کئی سوٹ دیندے سن۔ پھلکاری ضرور پاؤندے سن۔ منڈے دے پیؤ، تائے، چاچے، دادے آدی نوں کھدر دے کھیس دتے جاندے سن۔

کئی وار منڈے دی بھوآ وی منڈے نوں کوئی گہنہ پاؤندی سی۔ منڈے دی ماں نے اپنے اپر پھلکاری / باغ لیا ہندا سی۔ منڈا کچھڑ چکیا ہندا سی۔ سارے رشتے دار منڈے نوں ویکھ کے شگن دیندے سن۔ کپڑے دیندے سن۔ نین تڑاگی پاؤندی سی۔ سنیار تڑاگی وچ پاؤن لئی چھوٹا جیہا گھنگرو دندا سی۔ گھمیاری مٹی دے کھڈونے لیاؤندی سی۔ ہور جاتاں والے باہروں گھاہ لیا کے پروار دے مکھیاں دے سر اپر ٹنگ کے ودھائیاں دیندے سن۔ سارے لاگیاں نوں، کپڑے، کھیس . دپٹے، ساگ دتا جاندا سی۔ دپٹے آدی آدی نال منوت کیتی جاندی سی۔ شریکے والیاں دے گھر منڈیاں وچ کڑاہ رکھ کے پروسا بھیجیا جاندا سی۔ رسم ویلے سوہلے اتے ودھائیاں دے گیت گائے جاندے سن۔ اس طرحاں سارے رشتے دار تے شریکے والے مل کے منڈے دی چھٹی مناؤندے سن۔ پہلاں پروار سانجھے ہندے سن۔ رشتے داراں دا آپس وچ پیار ہندا سی۔ سارے کم سارے رشتے دار مل کے کردے سن۔ پیار والے بہتے کم ہن پیسے دی بھینٹ چڑھ گئے ہن۔ ایسے کر کے ہی ہن چھٹی رسم پہلاں دے مقابلے بہت گھٹ منائی جاندی اے۔

کئی ریتاں حقیقی عمل نوں پرتیک روپ وچ پیش کردیاں۔ ددھیاں دھونا اتے گڑھتی دینا سائنسی نقطے توں مقید عمل اے۔ کسے ویلے اس دا ضرور ہی سائنسی اہمیت ہووےگا۔

ویاہ نال متعلق ریتی رواج

پنجابی ویاہ اکّ بہت وسیع اتے جٹل عمل اے۔ ایہہ عمل ویلے مطابق بہت وڈے ویلے اپھر فیلی ہندی اے۔ روکے جاں ٹھاکے توں لے کے کڑی نوں چونکے چلھے چڑھاؤن تک ایہہ چلدی رہندی اے۔ اس دوران بہت ساریاں چھوٹیاں وڈیاں رسماں ہندیاں ہن جیہناں راہی ویاہ دی ادارہ دی سماجی قیام ہندی اے۔ مکھ طور 'تے ہیٹھ لکھیاں رسماں کیتیاں جاندیاں ہن باوے پنجاب دے وکھو وکھ علاقیاں وچ ایہناں دے نبھاؤن وچ وی تھؤڑھا بہت امتر آ جاندا اے اتے کئی رسماں کسے خاص کھیتر وچ تاں کیتیاں جاندیاں ہن پر دوسرے کھیتراں وچ نہیں۔

ور دی چون

ویاہ وچ سبھ تو اہم کم ور دی چون ہندا اے۔ ایہہ سبھ تو اوکھا کم اے کیونکہ کڑی منڈے دے ہان دا رشتہ لبھنا،خاندانی تنداں دا ملنا ادِ بہت مہتوپرن پکھ ہن۔جو رشتہ کرن ویلے دیکھے جاندے ہن۔ رشتہ کرن ویلے عام تور تے کڑی دے سہپن اتے منڈے دی جائیداد نوں پرمکھتا دتی جاندی اے پرانے ویلے وچ رشتہ نائی پرہت پاندھے ہی کرواؤدے سن تے لوکی اہنا دے کہن تے رشتہ کر دیندے سن وچولا رشتہ کراؤن وچ اہم بھمکا نبھاؤدا اے۔

ویکھ وکھاوا

جیکر ماں باپ نوں رشتہ پسند آ جاوے تاں عام تور تے منڈے تے کڑی نوں اک دوجے نوں وکھاؤن دی رسم کیتی جاندی اے بھاویں ایہہ سبھ کجھ رسمی ہی ہندا اے پر منڈا کڑی جے اک دوجے نوں جھاتی مار لین تاں ماں باپ سرکھرو ہو جاندے ہن کہ کل نوں منڈا کڑی اوہناں نال نکّ بلّ نہیں وٹ سکدے کہ تسی اپنی مرضی کیتی اے نالے ماں باپ وی ایہہ قہقے سچے ہو سکدے ہن کہ تہانوں ہی تاں اک دوجے نوں وکھایاں سی عام تور تے منڈا کڑی اک دوجے نوں پسند کر ہی لیدے ہن۔ منڈا کڑی آپس وچ رسمی جہی گل بات کردے ہن تے گھر جا کے اپنی ہاں جاں نہ دسّ دیندے ہن۔

روکا، ٹھاکا، شگن تے منگنا

روکا، ٹھاکا، شگن تے منگنا لگبھگ اکو قسم دے ناں ہن۔ اس وچ لڑکے دے گھر والے لڑکی دے گھر جا کے اسنوں شگن تے ہور سمان دے کے آؤندے ہن۔ پھر چھوارا لاؤن دی رسم نبھائی جاندی اے۔ اس وچ لڑکی دا پیؤ لڑکے دے ہتھ تے سوا روپیہ دھردا اے تے سکا میوہ اسدی جھولی وچ پاؤندا اے۔”ویاہ ویلے منڈے والے گھر ‘گھوڑیاں’ اتے کڑی دے گھر ‘سہاگ’ گائے جاندے ہن۔

ویاہ تو پہلاں تہوار بھیجن متعلق رواج

اج کل ویاہ تو پہلاں تہوار بھیجن دا رواج وی اے جویں کروا چوتھ تے سہریا ولو کڑی نوں ورت دا سمان بھیجیاں جاندا اے ساون دے مہینے سوہریاں ولو کڑی نوں ساون دا تہوار وی بھیجیا جاندا اے جس وچ مٹھائی،پھل،کڑی دے کپڑے،گہنے آدی سمان ہندا اے کجھ تہوار ویاہ تو بعد وی بھیجے جاندے ہن جویں دیوالی لوہڑی ادِ ایہہ تہوار کڑی دے پیکیاں ولو کڑی دے سوہرے بھیجے جاندے ہن۔

صاحا کڈھاؤنا

ویاہ لئی چنگے سمجھے جاندے مہینیاں وچ صاحا سودیا جاندا اے ہندواں وچ تارے ڈبے ہون تے جاں سرادھا وچ اجیہے کرنے وورجت ہن۔ صاحا کڈھاؤن دی ذمہ واری عام تور تے منڈے والیاں دی ہندی اے جے دووے دھراں وچاروان ہون تاں دھی والے اک پسارِ تے پتر والے دوجے پاسیو کڈھوا لیدے ہن۔ پاندھا پتری پھول کے سبھ دن لگن دیکھدا اے۔سکھ پروار وچ عام تور تے بابا جی جنتری ویکھ کے ہی ویاہ دا دن کڈھ دیندے ہن اتے بہہتیاں وچارا نہ کرن والے پروار چھٹی جاں ایتوار ویکھ کے وی ویاہ دا دن مقررہ کر لیدے ہن جہڑا ویاہ دا دن مقررہ کرے اس نوں شگن وجو رپے دتے جاندے ہن۔

ساہے چٹھی بھیجنا

صاحا کڈھواؤن تو بعد اہم کم ساہے چٹھی بھیجنا ہندا اے ایہہ کم وچولا جاں نائی کردا اے۔ساہے چٹھی کڑی والیاں ولو منڈے والیاں نوں بھیجی اے جس وچ اپنی گنجائش درساؤدے ہوئے برات دی گنتی،ویاہ دا دن ادِ لکھیا ہندا اے ساہے چٹھی لجان والے نوں دوہا دھرا ولو شگن دتا جاندا اے ساہے چٹھی والے نوں تیل چو کے شگنا نال اندر واڑیا جاندا اے چٹھی پڑ کے سناؤن والے نوں وی لاگ دتا جاندا اے۔

ساہے بجنا

ساہے بجن تو بعد ور اتے کنیا نوں بہتا گھرو باہر نہیں نکلن دتا جاندا اہنا نوں اجاڑ تھاوا تے جان دی مناہی ہندی اے اتے ہولا بھارا کم کرن تو ورجیا جاندا اے کیہا جاندا اے کہ ہڈیاں ساہے بجھیاں ہن۔ اصل وچ اس طرحاں کرن پچھے منڈے تے کڑی دی سرکھاِ نوں مکھ رکھیا جاندا اے تاں جو ویاہ تک ٹھیک ٹھاک رہن تے ویاہ دے کم وچ کوئی وگن نہ پئے تے اس طرحاں اہنا دی ودھیرے دیکھ بھال کیتی جاندی اے۔

چوڑیاں پاؤن دی رسم

ویاہ تو اک مہینہ پہلاں کڑی نوں چوڑیاں پاؤن دی رسم کیتی جاندی اے ایہہ رسم کڑی دیاں سہیلیاں کردیا ہن اس رسم لئی اکّ پرات وچ ہریاں جاں لال رنگ دیاں چوڑیاں لسی وچ بھیو دتیاں جاندیاں ہن کڑی دیاں سہیلیاں واری واری اس نوں چوڑیاں پاؤدیاں ہن۔

وری بناؤنا

ویاہ تو کجھ دن پہلاں وری بنائی جاندی اے جس وچ منڈے والے کڑی دے کپڑے تے گہنے بناؤدے ہن وری بناؤن لئی عام تور تے نیڑلے رشتیدارا نوں لجایاں جاندا ہن اج کل وری بناؤن لئی کڑی نوں نال لجان دا عام رواج ہو گیا اے کڑی اپنی پسند دے سوٹ تے گہنے بنوا لیدی اے۔

منڈے دے پروار دے کپڑے بناؤنا

کڑی والے وی منڈے دے پروار تے ہور نیڑلے رشتیدارا نوں مالیات مطابق کپڑے بنا کے دیندے ہن۔جس نوں نونگے بناؤنا کہندے ہن

گنڈ بھیجنا

سکے سنبندھیاں نوں ویاہ وچ شامل ہون لئی سدا بھیجیا جاندا اے۔جسنوں گنڈھ بھیجنا کیہا جاندا اے۔ اس رسم ویلے بھائیچارے وچ گڑ ونڈیا جاندا اے۔ پہلاں جدوں لوک اکھر تعلیم تو انجان سن تاں مولی دے دھاگے نوں خاص طرحاں دیاں ستّ گنڈا مار کے لاگی ہتھ بھیجیا جاندا سی ایہو مولی شگن دا پرتیک بن گئی اس تو اس رسم دا ناں گنڈ بھیجنا پے گیا

ستّ سہاگناں دی ریت

ویاہ دیاں ریتاں وچ ستّ سہاگنا دی ریت خاص اہمیت رکھدی اے ویاہ دے دن آٹا تے میدا پیہن،دال دلن،وڑیاں ٹکن تے ہور نکے وڈے کم ستّ سہاگناں مل کے کردیاں ہن سبھ تو پہلی ریت چکیاں لاؤن دی اے ستّ وسدے گھراں وچو چکیاں منگ کے کسے اک کمرے وچ لا دتیاں جاندیا ہن پھر ستّ سہاگنا اکٹھیاں ہی ستّ مٹھا انّ پاؤندیاں ہن پہلاں ماہ دی دال دلی جاندی سی تے پھر وڑیاں ٹکیاں جاندیاں سی ایہہ رسم ستّ جاں گیارا دن پہلاں کیتی جاندی اے۔

مانئیے پینا

ویاہ توں کجھ دن پہلا ور اتے کنیا نوں اپنے گھر توں پیر نہیں کڈھن دتا جاندا۔ گھر وچ اہنا نوں اکلاّ نہیں چھڈیا جاندا۔ ور نال اسدا کوئی جگری دوست جسنوں سربالا کہندے ہن۔ کنیا نال اسدی کوئی سہیلی جسنوں سروالی کہندے ہن۔ ہر ویلے پرچھاوے وانگ نال رہندے ہن۔ اس ریت نوں مائیے پینا کہندے ہن۔ چار کڑیا کسے پیلی چادر جاں پھلکاری دیا چار کنیا پھڑ کے چکی اتے چندوئے وانگ تان کے کھلو جادیا ہن۔ اس موقعے تے ویاہدڑ نوں وٹنا ملیا جاندا اے۔ جو ہولدی، دہی تے سروں دا تیل نوں ملا کے بنایا جاندا اے۔

وٹنا ملن دی رسم

ویاہ توں ستّ دن پہلا وٹنا ملن دی رسم شروع ہو جاندی اے۔ اس وچ ستّ سہاگنا ویسن وچ تیل،دہی،ہلدی پا کے ویاہ والے لگاؤندے ہن۔ ایہہ رسم دوران لوک گیت گائے جاندے ہن

چوڑا چڑاؤن دی رسم

ایہہ رسم ویاہ توں اکّ دن پہلا کیتی جاندی اے۔ اس وچ لڑکی دا ماما لڑکی نوں چوڑا چڑاؤندا اے۔ ایہہ چوڑا چڑاؤن توں پہلا لسی وچ ڈبویا جاندا اے تے وچ ہرا گھاہ وی رکھیا جاندا اے۔

نہائی دھوئی دی رسم

ویاہ والے دن نہائی دھوئی دی رسم کیتی جاندی اے۔ اس رسم دوران ستّ سہاگنا ولوں وٹنا لگایا جاندا اے، پھر سروالے ولوں وہولے نوں نہلایا جاندا اے، پھر ماما وہولے نوں گودی چکّ کے پٹڑے توں اتاردا اے تے شگن وجوں کجھ روپئے تے دو لڈو جھولی وچ پائے جاندے ہن اتے مونہہ مٹھا کرایا جاندا اے۔

جنڈی کٹنا

جنڈی کٹنا اکّ ہور رسم ہندی اے۔ ‘جنڈی کٹنا’ اوہناں قدرتی آفتاں دے صفایا کرن دا پرتیکاتمک پرگٹاوا اے جہڑیاں لاڑے دے راہ وچ رکاوٹ بندیاں ہن۔ اہہ ورتارے مرد دی طاقت دے پرگٹاوے دے روپ وچ اپنی ہوند رکھدے ہن۔” ویاہ والے دن سبھ توں پہلاں نائی دھوئی دی رسم کیتی جاندی اے۔ نائی دھوئی ویلے منڈے، کڑی نوں وٹنا ملیا جاندا اے اتے بعد وچ مامے ولوں شگن دے کے چونکی توں اتاریا جاندا اے۔

شہرے بنائی

شہرے بنائی دی رسم اہم ہندی اے۔ لڑکے دی بھین ولوں اپنے بھرا دے سر سہرے بنھے جاندے ہن اتے بھابیاں ولوں سرمہ پایا جاندا اے۔ بدلے وچ لاڑے ولوں شگن دتا جاندا اے۔

برات جان تو پہلا جدوں لاڑے دے اسدیاں بھیناں سیہرے بندیاں ہن تاں نال دی نال گانے وی گائے جادے ہن اتے سرمہ پوائی ویلے وی گانے گائے جاندے ہن۔

آنند کم

آنند کم دی رسم بہت ہی اہم ہندی اے۔ اس رسم وچ ‘لاواں’ شری گرو گرنتھ صاحب دی حاضری وچ ور، کنیا اتے دوواں دھراں دی موجودگی وچ ہندیاں ہن۔ شبد دا گائن کرکے لاڑا-لاڑی نوں سچجی گرہستھی جیون جار سکھاؤن دا نصیحت دتا جاندا اے۔” ڈولی تورن ویلے کڑی نوں پھر سنواریا شنگاریا جاندا اے۔ لاڑے دی سسّ جوائی نوں شگن دیندی اے تے اسدا مونہہ مٹھا کراؤندی اے تے پھر کڑی نوں وداع کیتا جاندا اے۔

پانی وارنا

پانی وارن دی رسم اہم ہندی اے۔ ماں ولوں جوڑی دے سر اتوں گڑوی والا مٹھا پانی ستّ واری وار کے پیتا جاندا اے، جے ہر وار ماں پانی پی لوے تاں نویں وہوٹی دا سارا پیار سسّ نال پے جاندا اے۔ اس توں بعد پیالے دی رسم نبھائی جاندی اے، سسّ ولوں دیسی گھیؤ وچ کھنڈ رلا کے نونھ دے مونہہ وچ ستّ برقعیاں پائیاں جاندیاں ہن۔”

ہور رسماں

جنج بنھنا، جنج چھڈاؤنی، سٹھنیاں دینیاں، پتل دینی، جتی چکنا، چھند سننے، کھٹّ وکھاؤنی، سسّ دے جلیب، سسّ دے لڈو، ڈولی تورنا، نین دی مانتا، در چکوائی، تیل چونا، پانی وارنا، پیالہ دینا، برقعیاں دینا، تھالیاں وچھاؤنیاں، جاگو کڈھنی، چھجّ بھننا، گدھا پاؤنا، گھنڈ کڈھنا، گھنڈ اتارنا، مونہہ وکھائی، پڑی پاؤنا، صندوق کھلھوائی، چھٹیاں کھیڈنا، جٹھیریاں دے متھا ٹیکنا، بیری پوجا، چھنا کھیڈنا، پروسا دینا، وٹنا ملنا، نیوندا پاؤنا، چولی چھکنا، مہندی لاؤنی، چپنیاں بھننا، سرمہ پاؤنا، سگی پھلّ گندنے، گئی رات تک سہاگ، گھوڑیاں گاؤنا، گانا کھیڈنا، کوٹھی جھاڑ، ساہے بنھنا، گانا بنھنا، بھیلی دینا، گٹھا دینا، میچا بھیجنا، وری بناؤنا، توی بنھنا، دالاں چگنیاں، چکیاں لاؤنیاں، مائیاں، ددھ اکٹھا کرنا، کڑاہی چاڑھنا، منجے-بسترے اکٹھے کرکے، بھانڈیاں دی ویل لیاؤنی آدی اجہیاں رسماں سن۔ سٹھنیاں وچ کڑم-کڑمنی، لاڑا-لاڑی دی بھین، جیجا، بھائی، تائی، تایا، چاچیاں، چاچے، بھوآ، پھپھڑ، مامے، مامیاں، ماسیاں، ماسڑ تے برات وچ آئے براتیاں دے بارے اجہیاں سٹھنیاں دتیاں جاندیاں سن۔

جنج بنھنی

ویاہ وچ آئے براتیاں نوں جدوں روٹی پروسی جاندی اے تاں کڑی دیاں سہیلیاں جاں پنڈ دیاں عورتاں ولوں جنج بنہی جاندی اے۔ جنج بنھن دی ریت کڑی والیاں تے براتیاں وچکار اکّ تکرار اے جس وچ کورڑا چھند تے دوہرا گا کے جنج بنہی تے چھڈائی جاندی اے۔ اس ویلے ہور وی نکے موٹے ہاسے ٹھٹھے ہندے ہن۔ کڑیاں براتیاں نوں گیت گا کے نہورے ماردیاں ہن اتے براتی وی گا کے اوہناں نوں موڑویں روپ وچ جواب دیندے ہن۔ جنج بنھن دا رواج پرانے سمیاں وچ عام پرچلت رہا اے۔ عام کر کے پہلاں ویاہ کئی دناں تک چلدے سن تے ہر روز نویاں ریتاں نبھائیاں جاندیاں سن جیہناں وچوں جنج بنھنا وی اکّ ریت رہی اے۔ جنج بنھن دا اصل مقصد براتیاں نوں روٹی کھان توں ورجنا ہندا اے۔ پراہنیا دے 'ہری ہر کرو جی' توں پہلاں ہی کوئی کڑی اپنے گیت دے بولاں نال اوہناں نوں بنھ دیندی اے۔

موت نال متعلق رسماں

‘رسماں جاں ریتاں لوکاچار دا ہی روپ ہندیاں ہن، ایہناں دی پالنا نہ کرن والے شکھش دی سماج نقطہ چینی تاں نہیں کر سکدا اتے نہ ہی اجیہا کرنا ‘سماجی اپرادھ’ اے۔ اس لئی سماج اجیہے انسان لئی کوئی سجا تجویز نہیں کردا۔ انج اپنے بھائیچارے دی کروپی ہی اپنے آپ وچ وڈیری سجا بن جاندی اے۔ رسماں اتے ریتاں سماجی قدر نظام دا ہی انگ ہون کارن ایہناں نوں گھٹ جاں ودھ مقدار وچ ہر پیڑھی نبھاؤندی رہی اے۔ ایہناں دی پالنا کرنا بھاویں سدھے طور ‘تے لازمی نہیں ہندا پر کیونکہ سارے لوک نبھاؤندے ہن، اس لئی لوکاں کولوں نتکتاچینی کراؤن لئی وی کوئی تیار نہیں ہندا۔ اس لئی رسماں دا سلسلہ چلدا رہندا اے۔”

مرن ویلے دیاں رسماں

1. مرن ویلے بندے نوں دھرتی تے اتار دتا جاندا اے۔ مرن ویلے دیاں کریاواں نوں رسماں کہنا بہتر نہیں کیونکہ رسماں دا تعلق حقیقی بہتر نہیں کیونکہ رسماں دا تعلق حقیقی سماجی اصل دی روایت نال ہندا اے جتھے کریاواں زیادہتر لوک وشواساں دا ہی وئکت روپ ہندیاں ہن۔ جس طرحاں مرن مگروں پنڈ (ستناز، مکی، کنک، جوں چھولے، مٹھ، چال، باجرہ آدی) دے پنے بناؤن دی کریا، گھڑا بھنن دی کریا نرول یعقین نال تعلق رکھدیاں ہن۔ اس لئی چنگا ہووےگا جے مرن دیاں رسماں نوں کریاواں کیہا جاوے۔

آخری اشنان

سرگواسی نوں آخری وار دہیں نال کیسی اشنان کروایا جاندا اے۔ مرد نوں مرد تے عورت نوں عورت نہاؤندیاں ہن۔ مرد ہووے تاں جنیؤُ تلک سمیت کپڑے پوآ کے شنگار لیندے ہن تے جے سہاگن مری ہووے تاں کپڑیاں نال گہنے تے لال چدر پہنا کے ہتھاں پیراں نوں مہندی تے ہوٹھاں نوں دنداسا، اکھاں وچ سرمہ، وینی اتے چوڑیاں تے متھے اتے بندی لا دیندے ہن۔ بیواہ مرے تاں گہنے نہیں پاؤندے پر باقی شنگار کردے ہن۔ نہاؤندیا کردیاں، ادھر چکھا واسطے بالن ڈھو لیندے ہن تے ادھر ارتھی تیار کر لیندے ہن۔ مرے ہوئے پرانی نوں کفن وچ ولھیٹ دیندے ہن اتے کفن سیؤن واسطے دھاگا وی کفن والے کپڑے وچوں ہی کڈھیا جاندا اے۔

آخری فلسفہ

ارتھی نوں چکن توں پہلاں مرے ہوئے پرانی نوں متھا ٹیکدے ہن۔ اس توں پچھوں چار قریبی رشتے دار ارتھی نوں اپنے موڈھیاں اتے چکّ لیندے ہن۔ رستے وچ کانھی تے باقی بندے ‘رام نام ست اے’ کہندے جاندے ہن۔

باسا دینا

رستے وچ پنے دیندے جاندے ہن گھر دا دروازہ لنگھ کے دوجا، پنڈ دا دروازہ لنگھ کے تیجا، مساناں دے ادھ وچ کسے چھپڑ، تلاؤ جاں کھوہ دے کنڈھے چوتھا، پر چوتھا پنا دین توں پہلاں ارتھی نوں پانی نال چھڑکی ہوئی تھاں تے اتار لیندے ہن تے مرن والے دی نونھ پہلاں پناں چکّ کے اسدی تھاں چوتھا رکھ دیندی اے تے اکّ پانی دا گھڑا بھندی اے جہڑا مرن والے نوں پہنچیا منیا جاندا اے۔ اینے ویلے وچ کانھی دم لیندے ہن تے اسنوں پھیر چکّ لیندے ہن۔ اس ویلے سر اگے تے پیر پچھے ول رکھے جاندے ہن۔ اگلے کانھی پچھے تے پچھلے اگے ہو جاندے ہن۔ اس ریت نوں ادھ رستہ، بانسا دینا جاں بسرام کرنا کہندے ہن۔

لامبو لاؤنا

ادھ رستہ توں پچھوں عورتاں اتھے ہی بیٹھ جاندیا ہن تے مرد چلے جاندے ہن۔ مساناں وچ پہنچ کے ارتھی لاہ دیندے ہن اتے وڈا پتر چکھا واسطے ستّ واری رام رام لکھ کے تھاں تیار کر لیندے ہن اتے لاش نوں چکھا اتے رکھ دیندے ہن۔ اس توں پچھوں وڈا پتر اپنے ہتھ وچ لامبو لے کے سجیوں کھبے نوں اکّ گیڑا ارتھی دے آلے-دوآلے کڈھدا اے۔ پیراں کول پہنچ کے اوہ چکھا نوں لامبو لا دندا اے۔ اگّ لگ جان تے ارتھی نال آئے سارے آدمی دور جا کے کھلو جاندے ہن۔

کپال کریا

جد چکھا پانی کے مردے دی کھوپری وکھائی دین لگ جاوے تاں کوئی آدمی چکھا وچوں اکّ ڈنڈا کڈھ کے مردے دی کھوپری ٹھکوردا اے اتے ہتھلا ڈنڈا چکھا دے اپروں لاش دے پیراں توں پار سٹّ دندا اے۔ اسنوں کپال کریا کہندے ہن۔ اسدا مقصد کھوپری نوں جلاؤنا پیندا اے۔ جے ایہہ چنگی طرحاں نہ پانیے تاں مردے توں بدبو آؤندی اے۔ کپال کریا توں پچھوں ارتھی نال آئے سارے بندے چکھا دے باہر پئے بالن نال لاش نوں ڈھکّ دیندے ہن۔

ڈکا توڑنا

رستے وچ سارے سجن کسے کھوہ، ٹوبھے جاں چھپڑ اتے جو سکے تاں اشنان نہیں تاں ہتھ مونہہ دھوندے ہن۔ عورتاں اس ویلے نہاؤندیاں ہن۔ اس پچھوں سارے آدمی کجھ چنھاں راہیں مردے نال اپنا تعلق توڑدے ہن۔ کئی واری ڈکا توڑدے ہن تے کئی واری کنڈا۔ کئی نمّ دی شوہر چبا کے مرن والے نوں اپنے واسطے نموں کوڑا کر دیندے ہن جاں اکّ دا ددھ چو کے اکوں کوڑا۔

پھلّ چگنا

موت دے تیجے دن مردے دے پھلّ چگن جاندے ہن۔ اپنے نال اکّ پھوہڑی، چار کیلیاں، نچلاں اتے ‘پھلّ’ پاؤن لئی گتھلی لے جاندے ہن۔ عورت دے پھلاں لئی لال گتھلی ہندی تے مرد لئی چٹی۔ اتھے پہنچ کے سبھ توں پہلاں ‘کرمی دھرمی’ اپنے انگوٹھے تے چیچی دی مدد نال تن پھلّ چگدا اے۔ اس توں پچھوں باقی آدمی وی پھلّ چگ لیندے ہن۔ ایہہ استھیاں جاں پھلّ لکڑی دی پھوہڑی نال پھرول کے لبھے جاندے ہن۔ ہتھاں پیر دے پوٹیا تے دنداں دیاں استھیا گتھلی وچ پا لیندے ہن اتے باقی اسے تھاں دفنا دیندے ہن۔ اکّ واری پھلّ، گتھلی وچ پاؤن توں پچھوں مقدس پانی وچ ہی ہڑھائے جا سکدے ہن، زمین اتے کدے نہیں رکھے جاندے۔ جے اسے ویلے نہ لجائے ہون تاں ایہناں نوں کسے رکھ اتے ٹنگ چھڈدے ہن۔

پھلّ پاؤن جانا

ایہہ کم عام طور تے گھر دا مکھی جاں سیانا ممبر کردا اے۔ پھلاں نوم پہوئے جاں ہردوار آدی لجان والے بندے نوں راہ داری اتے پانڈے دی فیس دتی جادی اے۔ اوہ اپنے بزرگ دے ایہناں پھلاں نوں بڑی عجت تے مان نال لجاد اے۔ رکھ توں پھلّ لاہن لگیا اوہ بڑے مان نال بزرگ دا ناں لے کے کہندا اے آ گلزاری لال تینوں پہوئے چھڈّ آئیے۔

مکانا

اس توں پچھوں ستّ دن افسوس کردے ہن۔ دور نیڑے دیاں مکاناں آؤندیاں ہن۔جیکر عورت دی موت ہوئی ہووے تاں اس دا سوہرا پروار اس دے پیکے گھر مکان لے کے جاندا اے تے جیکر آدمی دی موت ہوئی ہووے تاں سوہرے گھرے جایا جاندا اے۔ اس رسم دوران چول بنائے جاندے ہن۔ اس نوں مٹھی روٹی کیہا جاندا اے۔ دس دن گھر اشدھ رہندا اے۔

بھوگ پاؤنا

موت توں نوویں جاں دسویں دن بھوگ پایا جاندا اے۔ جس وچ سارے رشتے دار سریک ہندے ہن۔ بھوگ توں بعد مرگ والے گھر ستھر نہیں وچھیا جاندا۔

ہنگامہ جاں ہنکاما

پنجاب وچ بڈھے دا ہنکاما جاں کئی تھاں ہنگامہ کہندے ہن، اکّ اہم رسم اے۔ اس دن کڑمتاں سدیاں جاندیاں ہن۔ لڈو، جلیبیاں پکائیاں جاندیاں ہن۔ سارے کوڑمے نوں چھکائیاں جاندیاں ہن۔ سردے پجدے گھر پنڈ نوں روٹی کردے ہن، سارے پنڈ وچ متعلق جی اکّ سیر لڈو ونڈے جاندے ہن۔ نال لگدے باراں پنڈاں وچ پنڈتاں جاں پنچائت نوم پنج سیر لڈو اتے برتن دتے جاندے ہن۔ اس نوں گدوڑا پھیرنا کہندے ہن ہنکاما اکّ طرحاں نال ویاہ ورگی رسم ہندی اے۔ گھردیاں دھیاں نوں سوٹ دتے جاندے ہن، نونہاں دے پیکے اوہناں نوں کپڑے دے کے جاندے ہن

چالیسا

مرن ویلے دیاں رسماں دا جیون دے فلسفے نال گہرا تعلق ہندا اے۔ مسلماناں دیاں رسماں ہندواں توں وکھریاں ہن۔ مسلمان مردے نوں دباؤندے ہن۔ اس دے سوگ دا چالیسا مناؤندے ہن

الاہنیاں

الاہنی، پیشاور سیاپاکار ولوں اچاریا جاندا ‘سیاپے’ نال متعلق اجیہا گیت-روپ اے جو موت دے شوق مطلب نوں تھیمک ٹکراؤ وچ پیش کرکے سلجھاؤ ول لے جاندا اے۔ اس دا تھیم، وچھڑ گئے جی دے گناں دا گان اتے پچھے رہِ گیا نوں دھرواس دینا ہندا اے۔ الاہنی تے کیرنا دوویں اکّ نبھاؤ- حوالہ پر وکھو وکھریاں اچار-ودھیاں نال متعلق گیت روپ ہن۔ گیانی گردت سنگھ الاہنیاں دی نبھاؤ عمل دی جان پچھان اس طرحاں کرواؤندا اے، ‘موہرے موہرے نین الاہنی دی اکّ اکّ تک آکھی جاندی اے اتے نالو نال اس وچ سر ملاؤندیاں زنانیاں اکلی تک... پہلے بول مرسن جاں نائن آکھدیاں ہن۔ واضع اے کہ الاہنی ‘کورس’ وچ گائی جان کرکے اکّ طرحاں دا گروہ-گانہ اے، اجیہا گروہ گان جس وچ اکّ اگوائی کردی اے۔ اس توں وی ودھ الاہنی سیاپا کرن ویلے اچاری جاندی اے۔

الاہنی دا تعلق لوک ناچ نال

ایہہ گیت-روپ سئپے دی جسمانی عمل نال متعلق ہون کرکے پرکار لوک-ناچ نال ملدا اے۔ سیاپے دی تال دا الاہنی دے اچار اتے سدھا تے موڑواں اثر پیندا اے۔

سیاپاکار جاں گلوکار

اس توں وی ودھ اس تال اتے بول دی اکسرتا نوں قائم رکھن لئی اکّ پیشاور سیاپاکار وی حاضر ہندی اے۔ مالوے وچ پیشاور سیاپاکار تے الاہنیکار دا کم مراسناں، ڈومنیاں، نائناں آدی نبھاؤندیاں ہن۔ ساریاں سوانیاں اکّ گول دائرے وچ اتے پیشاور سیاپاکار وچکار کھلو جاندی اے۔ اوہ اپنے دوویں ہتھ پہلاں متھے اتے پھیر پٹاں اتے ماردی جاندی اے۔ اسے مطابق باقی سوانیاں اس دی تال دا خیال رکھدیاں ہن۔ ہر تک دے انت اتے دوجیاں سوانیاں انترے دی کسے اکّ مرکزی تک نوں اچاردیاں جاندیاں ہن۔ ساری الاہنی اکلی سیاپاکار ولوں اچاری جاندی اے اتے باقی گروہ اکّ مرکزی تک دے دہرؤں راہیں ہنگارا بھردا اے:

 سیاپاکار: ماما دھیاں دی دوستی کوئی ٹٹدی قہراں دے نال 

-پٹی دھی نی میریئے امبڑیئے....

 گروہ: ہائے! ہائے!! نی میریئے امبڑیئے....
 سیاپاکار: کوئی لکھ کے گھلاں کاگتی کوئی سوہا اکھر پا نی کدے آؤن دا

-پٹی دھی نی موریئے امبڑیئے.....

 گروہ: ہائے! ہائے!! نی میریئے امبڑیئے....
 سیاپاکار: ساون برسے رتّ اپنی میں برسا دن رات نی
  -پٹی دھی نی موریئے امبڑیئے.....
 گروہ: ہائے! ہائے!! نی میریئے امبڑیئے....

سیاپا

الاہنیاں دے نال چلدا سیاپا کئی طرحاں دا ہندا اے۔ جدوں پہلاں گلھاں جاں پڑپڑیاں اتے، پھیر پٹاں اتے، مڑ پھیر پٹاں اتے اتے پھر چھاتی جاں گلھاں اتے ہتھ مارے جان اوہ ‘تہتھڑا-سیاپا’ کہاؤندا اے۔ انت اتے پجّ کے سیاپا اک دم تیز ہو جاندا اے۔ گیانی گردت سنگھ لکھدا اے، “ٹٹ ٹٹّ پیندی مراسن زور زور نال ہتھ گھماؤندی، وچ دی اکّ ٹپا آکھ کے... سیاپا پورے زور نال شروع کراں دندا اے۔ ایہہ ‘چلنت سیاپا’ بڑی تیزی نال کیتا جاندا اے:

   اکّ: ہائے ہائے موت چندری اوئے......
  گروہ: ہایا ہائے ہائے ہائے.....
   اکّ: ہائے ہائے موت بھیڑی اوئے.....
  گروہ: ہایا ہائے ہائے ہائے.......
   اکّ: ہائے سوات خالی اوئے....
  گروہ: ہایا ہائے ہائے ہائے....

کیرنے

کیرنے، ہاؤکے اتے لیر دے دوران شکایت دے لہجے وچ اچرت اجیہا پرگیتک گیت-روپ اے جو تھیمک ٹکراؤ دی شاعری جگت اتے بیسڈ ‘میں’ تے ‘توں’ دے اکاگر تعلق پر سوے-مخالف راہیں تھیمک ٹکراؤ نوں صرف ٹکراؤں دی حالت وچ ہی پیش کردا اے۔ ملوئی لوک گیت روپاں وچوں کیرنا، اتے الاہنی دو اجیہے گیت روپ ہن جہڑے موت دے شوق اتے دکھ نال متعلق ہن۔ دوواں دے نبھاؤ دا حوالہ موت دے صدمے نال متعلق اے اتے دوویں ہی عورتاں ولوں اچارے جاندے ہن۔ ڈاکٹر. مہیندر سنگھ رندھاوا نے الاہنی نے ‘الاہنی’ نوں ‘وین’ اتھوا ‘کیرنے’ دے معنےآں وچ ورتیاں اے۔ ڈاکٹر. کرنیل سنگھ تھند لکھدا اے، “الاہنی اکّ سوگمئی گیت اے جس دا مرتک سنسکار نال تعلق اے...اس سٹائل دے گیتاں نوں کیرنے جاں وین وی کہیا جاندا اے۔ اسے طرحاں گیانی گردت سنگھ الاہنی اتے کیرنے نوں اچیرے طور تے وکھریاؤندا نہیں، پر اوہ ایہناں دوواں دی پیشکاری دے ڈھنگ دی وکھرتا ضرور درساؤندا اے۔ اوہ لکھدا اے کہ کیرنا اکلی سوانی دوجی دے گل لگ کے پاؤندی اے پر الاہنیاں کسے پیشاور سیاپاکار دی اگوائی وچ گروہ دے ہنگارے نال اچاریاں جاندیاں ہن۔ گیانی گردت سنگھ نے سیاپے ویلے اچارے بولاں لئی مقررہ روپ وچ ‘الاہنی’ شبد ورتیا اے اتے اکلی سوانی دے اکلے سوانی دے اکاہرے بولاں لئی ‘کیرناں’ جاں ‘وین’۔ واضع اے کہ موت دے سوگ نوں پیش کردے ایہناں دوویں گیت- روپاں وچ مطلب پیشکاری اتے نبھاؤ- ودھی وکھو وکھری ہون کرکے، ایہناں وچ روپ-رچنا دی نظارہٹی توں بنیادی انتر ہن۔ نرول انسان گت پدھر اتے نبھائے جان والے بولاں نوں ‘کیرنا’ جاں ‘وین’ کہنا چاہیدا اے اتے کسے پیشاور مراسن جاں نائن دی اگوائی وچ اکّ کورس وجوں اچارے جاندے بولاں نوں الاہنیاں کیہا جانا چاہیدا اے۔ کیرنے دا نبھاؤ جتھے لیراں اتے ہؤکیاں نال پروئیا ہندا اے، اتھے اس دا سمچا لحظہ شکایت دا ہندا اے۔ اپرلے کیرنے وچ شکایت اے: ‘توں تاں ترگی’ وچلی ‘توں’ اتے۔ ہر کیرنے وچ شکایت دے لحظے وچ اچاریا ہندا اے اتے شکایت وچھڑ گئے ‘توں’ شوہر ہندی اے۔ کیرنے وچ ٹکراؤندے سندربھاں دیاں ودھیاں وچ بہت ونّ سونتا اے۔ اپرلے کیرنے وچ حال دی کرناتمک حالت نوں اکو شبد ‘ترگی’ نال اگھاڑیا گیا اے۔ پر کئی ہور کیرنیاں وچ ٹکراؤندے جیون سندبھاں نوں برو برابر پر مخالف بمباں وچ نالو نال سرجیا ہندا اے۔ اتھے شبد مخالف جٹاں وچ پروئے ہندے ہن

  جد توں پلنگ نماری چھڈّ کے بھنجے بیٹھینگا
  	وے کلھ جامیہ پتّ وے 

پیو تیرا راجا ہٹ گیا پچھاڑی... کیرناکار دے بولاں دے ٹاکرے اتے حال دا ورت چکا بھانا- موت- اکّ مخالف سانسکرتک حوالہ وجوں مون روپ وچ کیرنے دے بول نوں کرناتمک مطلب نال جوڑ رہا اے، کیونکہ کیرنے دا نبھاؤ- حوالہ ہی اس حالت توں شروع ہندا اے:

  تیرے ورگے گبھرو بھجے موت نوں ڈاہ نہ دیندے وے

حوالے