کڑی پتے دا رُکھ
کڑھی پتے دا رُکھ (مُرایا کوئینجی، (Murraya koenigii); سین(syn) برگیرا کوئینجی، (Bergera koenigii), چلکاس کوئینجی (Chalcas koenigii) تپت-کھنڈی تے اردھ تپت-کھنڈی علاقےآں وچّ پایا جان والا رتاسیئی (Rutaceae) پروار دا اک درخت ہے، جو مول طور تے بھارت نال جڑیا ہے۔ اکثر رسیدار کھانیاں وچّ استعمال ہون والے اسدے پتیاں نوں کڑھی پتہ کہندے ہن۔ کجھ لوک اسنوں مٹھی نمّ دے پتے وی کہندے ہن۔ اسدے تامل نام دا مطلب ہے، اوہ پتے جنہاں دا استعمال رسیدار کھانیاں وچّ ہندا ہے۔ کنڑ بولی وچّ اسدا مطلب نکلدا ہے - کالی نمّ، کیونکہ اسدے پتے دیکھن وچّ کوڑی نمّ دے پتیاں نال ملدے جلدے ہن۔ پر اصل وچّ اس کڑھی پتے دے درخت دا نمّ دے درخت نال کوئی تعلق نہیں ہے۔ اصل وچّ کڑھی پتہ تیز پتہ جاں تلسی دے پتیاں، جو بحیرہ روم وچّ ملن والے خوشبودار پتے ہن، توں وی بہت وکھ ہے۔[۱]
شکل[سودھو]
ایہہ درخت چھوٹا ہندا ہے جسدی انچائی 4-6 میٹر ہندی ہے اتے جسدے تنے دا قطر 40 س م تکّ ہندا ہے۔ اسدے پتے نکیلے ہندے ہن، ہر ٹاہنی وچّ 11-21 پتیدار کمانیاں ہندیاں ہن اتے ہر کمانی 2-4 س م لمبی اتے 1-2 س م چوڑی ہندی ہے۔ ایہہ پتے بہت ہی خوشبودار ہندے ہن۔ اسدے پھل چھوٹے - چھوٹے، سفید رنگ دے اتے خوشبودار ہندے ہن۔ اسدے چھوٹے - چھوٹے، چمکیلے کالے رنگ دے پھل تاں کھادھے جا سکدے ہن، لیکن ایہناں دے بیج زہریلے ہندے ہن۔
اس پرجاتی نوں ونسپتی وگیانی جوہان کانگ دا نام دتا گیا ہے۔
استعمال[سودھو]
دکھن بھارت اتے لہندے ساحل دے صوبےآں اتے سری لنکا دے کھانیاں دے چھونک وچّ، خاصکر رسیدار کھانیاں وچّ، بالکل تیز پتیاں دی طرحاں، اسدے پتیاں دا استعمال بہت اہمیت رکھدا ہے۔ عامَ طور تے اسنوں پکاؤن دی ودھی دے شرُوع وچّ کٹے پیاز دے نال بھنیا جاندا ہے۔ اسدا استعمال تھورن، وڑا، رسم اتے کڑھی بناؤن وچّ وی کیتا جاندا ہے۔ اسدے تازہ پتے نہ تاں کھلے، اتے نہ ہی فرج وچّ زیادہ دناں تکّ تازہ رہندے ہن۔ انج ایہہ پتے سکائے ہوئے وی ملدے ہن پر اوہناں وچّ خوشبو بالکل نہ دے برابر ہندی ہے۔
مرایا کوئینجی (Murraya koenigii) دے پتیاں دا آیوروید چکتسا وچّ جڑی - بوٹی وجوں وی استعمال کیتا جاندا ہے۔ ایہناں دے خاص گناں وچّ اینٹی – ڈائبیٹک (anti-diabetic), اینٹیاکسیڈینٹ (antioxidant), اینٹیمائکروبیئل (antimicrobial), اینٹی-انپھلیمیٹری (ant-inflammatory), ہیپاٹوپروٹیکٹو (hepatoprotective), اینٹی-ہائپرکولیسٹرولیمک (anti-hypercholesterolemic) وغیرہ شامل ہن۔ کڑھی پتہ لمبے اتے تندرست والاں لئی وی بہت لابھکاری منیا جاندا ہے .
حالانکہ کڑھی پتے دا سبھ توں زیادہ استعمال رسیدار کھانیاں وچّ ہندا ہے، پر ایہناں دے علاوہ وی ہور کئی کھانیاں وچّ مصالے دے نال اسدا استعمال کیتا جاندا ہے۔
اگاؤ[سودھو]
بوٹے اگاؤن لئی تازے بیجاں نوں بیجنا چاہیدا ہے، سکے جاں مرجھائے پھلاں وچّ جمن دی طاقت نہیں ہندی۔ پھل نوں جاں تاں مکمل طور تے (جاں گدّ کڈھکے ) گملے دے مشرن وچّ گڈّ دیو اتے اسنوں گلہ نہیں سگوں صرف نم بنائیں رکھو۔