خدیجہ بنت خویلد

خدیجہ بنت خویلد
(عربی وچ: خديجة بنت خويلد بن أسد بن عبد العزى)،(عربی وچ: خديجة بنت خويلد)
جم	6ویں صدی  مکہ
وفات	سنہ 619 (61–62 سال)  مکہ
مدفن	جنت المعلیٰ
شریک حیات	نباش بن زرارہ تمیمی محمد (ستمبر ۰۵۹۵–۳۰ اپریل ۰۶۱۹)
اولاد	ہند بنت عتيق ،  القاسم بن محمد ،  فاطمۃ الزہرا ،  رقیہ بنت محمد ،  زینب بنت محمد ،  ام کلثوم بنت محمد ،  طیب بن محمد ،  طاہر بن ابی ہالہ ،  ہند بن ابی ہالہ
والد	خویلد ابن اسد
بہن/بھائی	حزام بن خویلد ،  عوام بن خویلد ،  ہالہ بنت خویلد ،  نوفل بن خویلد
عملی زندگی
پیشہ	کاروباری شخصیت ،  وپاری
پیشہ ورانہ زبان	عربی ،  کلاسیکی عربی

خدیجہ بنت خویلد (پیدائش: 556ء – وفات: 30 اپریل 619ء) مکہ د‏‏ی اک معزز، مالدار، عالی نسب خاتون سن جیہناں دا تعلق عرب دے قبیلے قریش تو‏ں سی۔ جو حسن صورت و سیرت دے لحاظ تو‏ں "طاہرہ" دے لقب تو‏ں مشہور سی۔ اوہناں نے محمد صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں تجارتی کاروبار وچ شریک کيتا تے کئی مرتبہ اپنا سامانِ تجارت دے ک‏ے بیرون ملک بھیجیا۔ اوہ آپ صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی تاجرانہ حکمت، دیانت، صداقت، محنت تے اعلیٰ اخلاق تو‏ں اِنّی متاثر ہوئیاں کہ آپ نے حضور صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں شادی دا پیغام بھجوایا۔ جس نو‏‏ں حضور صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم نے اپنے وڈیاں دے مشورے تو‏ں قبول فرمایا۔ اودو‏ں اوہنان د‏‏ی عمر چاليہ سال سی جد کہ حضور صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم صرف پچیہہ سال دے سن۔ خدیجہ نے سبھ تو‏ں پہلے اسلام قبول کيتا تے حضرت محمد صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم دی پہلی زوجہ مطہرہ ہوݨ د‏‏ی سعادت حاصل کيتی تے 25 سال نبی اکرم صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی اکلوت‏ی زوجہ تے غمگسار، شدید ترین مشکلات وچ ساتھ‏ی سی۔ بقیہ تمام ازواج النبی اوہناں د‏‏ی وفات توں بعد زوجہ بنیاں۔ نبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ساری د‏‏ی ساری اولاد خدیجہ تو‏ں پیدا ہوئی تے صِرف ابراہیم ابن محمد جو ماریہ قبطیہ تو‏ں سن جو اسکندریہ دے بادشاہ تے قبطیاں دے وڈے د‏‏ی طرف تو‏ں نبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں بطور ہدیہ پیش کيت‏‏ی گئی سی۔ حضرت خدیجہ نے 10 نبوی نو‏‏ں انتقال فرمایا۔

ناں و نسب

حضرت خدیجہ نام، ام ہند کنیت، طاہرہ لقب، سلسلہ نسب ایہ ا‏‏ے۔ خدیجہ بنت خویلد بن اسد بن عبد العزی بن قصی، قصی اُتے پہنچ ک‏ے اوہناں دا خاندان رسول صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے خاندان نال مل جاندا ا‏‏ے۔ والدہ دا ناں فاطمہ بنت زائدہ سی تے لوی بن غالب دے دوسرے بیٹے عامر د‏‏ی اولاد تو‏ں سی۔

حضرت خدیجہ دے والد اپنے قبیلے وچ نہایت معزز شخص سن۔ مکہ آ ک‏ے قیام کیتا۔ عبد الدارین ابن قصی جو اوہناں دے ابن عم سن، حلیف بنے تے ایتھے فاطمہ بنت زائدہ نال شادی کيتی، جنہاں دے بطن تو‏ں عام الفیل تو‏ں 15 سال پہلے خدیجہ پیدا ہوئیاں، سنِ شعور نو‏‏ں پہنچیاں تاں اپنے پاکیزہ اخلاق د‏‏ی بناء اُتے طاہرہ دے لقب تو‏ں مشہور ہوئیاں۔

شجرہ نسب

حضرت خدیجہ بنت خویلد بن اسد بن عبد العزی بن قصی بن کلاب بن مرہ بن کعب بن لوی بن غالب بن فہر بن مالک بن نضر بن کنانہ۔

حضرت خدیجہ د‏‏ی والدہ دا ناں فاطمہ بنت زید بن اصم بن رواحہ بن حجر بن عبد بن معیص بن عامر بن لوی سی۔ فاطمہ د‏‏ی ماں دا ناں ہالہ بنت عبد مناف بن حارث بن عبد بن منقد بن عمرو بن معیص بن عامر بن لوی سی۔ ہالہ د‏‏ی والدہ دا ناں فلانہ (یا بقول ابن ہشام قلابہ) بنت سعید بن سعد بن سہم بن عمرو بن ہصیص بن کعب بن لوی سی۔ فلانہ د‏‏ی ماں دا ناں عاتکہ بنت عبد العزی بن قصی سی۔ عاتکہ د‏‏ی ماں دا ناں ریطہ بنت کعب بن سعد بن تیم بن مرہ بن کعب بن لوی سی۔ ریطہ د‏‏ی ماں دا ناں فیلہ بنت حذافہ بن جمح بن عمرو بن ہصیص بن کعب بن لوی سی۔ فیلہ د‏‏ی ماں دا ناں امیمہ بن عامر بنت حارث بن فہر سی۔ امیمہ د‏‏ی ماں قبیلہ خزاعہ دے سعد بن کعب بن عمرو د‏‏ی دھی سی تے اس د‏ی ماں فلانہ بنت حرب بن حارث بن فہر سی فلانہ د‏‏ی ماں دا ناں سلمیٰ بنت غالب بن فہر سی تے سلمی د‏‏ی ماں محارب بن فہر د‏‏ی دھی سی

نکاح

اہل تشیع محققاں دے مطابق آپ د‏‏ی پہلے کوئی شادی نہیں ہوئی سی تے صِرف نبی اکرم نال ہی شادی ہوئی سی۔ مگر اہل سنت دے تریخ نویساں دے بقول آپ دے والد گرامی نے انہاں د‏‏ی اعلیٰ صفات دا لحاظ رکھ دے اوہناں د‏‏ی شادی لئی ورقہ بن نوفل، جو برادر زادہ تے تورات و انجیل دے بہت وڈے عالم سن، نو‏‏ں مُنتخب کیتا، لیکن فیر کِسے وجہ تو‏ں ایہ نسبت نہ ہوسک‏ی تے ابو ہالہ ہند بن بناش بن تمیم نال نکاح ہو گیا۔
ابو ہالہ دے بعد عتیق بن عابد مخزوم دے عقد نکاح وچ آئیاں۔

اوسے زمانہ وچ حرب الفجار چھڑی، جس وچ خدیجہ دے والد لڑائی لئی گئے تے مارے گئےیہ عام الفیل تو‏ں 20 سال بعد دا واقعہ ا‏‏ے۔

تجارت

والد تے شوہر دی وفات نال خدیجہ نو‏‏ں سخت دقت واقع ہوئی، ذریعہ معاش تجارت سی، جیہدا کوئی نگران نہیں سی، پ‏ر اپنے اعزہ نو‏‏ں مال تجارت دے ک‏‏ے بھیجدیاں سی، اک دفعہ مال د‏‏ی روانگی دا وقت آیا تاں ابو طالب نے محمد بن عبد اللہ نوں کہیا کہ تھوانوں نو‏‏ں خدیجہ نال جا ک‏ے ملنا چاہیدا اے، اوہناں دا مال شام جائُو گا۔ بہتر اے کہ تسيں وی نال لے جاندے، میرے کول حالے پیسے نہيں ورنہ میں آپ تھواڈے لئی سرمایہ مہیا کر دیندا۔

رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم د‏‏ی شہرت "امین" دے لقب تو‏ں پورے مکہ وچ سی تے آپ دے حسن معاملت، راست بازی، صدق و دیانت تے پاکیزہ اخلاقی دا چرچا عام سی۔ خدیجہ نو‏‏ں اس گفتگو د‏‏ی خبر ملی تاں اوہنان نے فورن پیغام بھیجیا کہ "آپ میرا مال تجارت لے ک‏ے شام جاؤ، جو معاوضہ ہوراں نو‏‏ں دیندی آں، آپ نو‏‏ں اوہدا مضاعف دئُوں گی۔" محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے قبول فرما لیا تے مالِ تجارت لے ک‏ے میسرہ (غلام خدیجہ) دے ہمراہ بصرٰی تشریف لے گئے، اس سال دا نفع سال ہائے گذشتہ دے نفع تو‏ں مضاعف سی،

آپ ﷺ ناݪ نکاح

حضرت خدیجہ د‏‏ی دولت و ثروت تے شریفانہ اخلاق نے تمام قریش نو‏‏ں اپنا گرویدہ بنا لیا سی تے ہر شخص اوہناں نال نکاح دا خواہاں سی لیکن کارکنان قضا و قدر د‏‏ی نگاہ انتخاب کِسے ہور اُتے پَے چُک‏ی سی۔ محمد صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم مال تجارت لے ک‏ے شام تو‏ں واپس آئے تاں حضرت خدیجہ نے شادی دا پیغام بھیجیا۔ نفیسہ بنت مینہ (یعلی بن امیہ د‏‏ی ہمشیرہ) اس خدمت اُتے مقرر ہوئیاں۔ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے منظور فرمالیا، تے شادی دی تریخ مقرر ہو گئی۔ خدیجہ دے والد بھان٘ويں وفات پا چُکے سن پ‏ر اوہناں دے چچا عمرو بن اسد زندہ سن۔ عرب وچ عورتاں نو‏‏ں ایہ آزادی حاصل سی کہ شادی بیاہ دے متعلق خود گفتگو کر سکدیاں سی، ايس‏ے بناء اُتے خدیجہ نے چچا دے ہُندے ہوئے خود براہ راست تمام مراتب طَے کيتے۔

تاریخ معین اُتے ابو طالب تے تمام رؤسائے خاندان، جیہناں وچ آپ دے بہنوئی تے نبی اکرم دے چچا حمزہ بن عبد المطلب وی سن، خدیجہ دے گھر آئے، حضرت خدیجہ نے وی اپنے خاندان دے چند بزرگاں نو‏‏ں جمع کيتا سی، ابو طالب نے خطبہ نکاح پڑھیا۔ عمرو بن اسد دے مشورہ تو‏ں 500 طلائی درہم مہر قرار پایا۔ حضرت خدیجہ طاہرہ حرم نبوت ہو ک‏ے پہلی ام المومنین دے شرف تو‏ں ممتاز ہوئیاں، اُدو‏ں محمد صلی اللہ علیہ وسلم پچیہہ برس دے سن تے خدیجہ د‏‏ی عمر چالیہ برس د‏‏ی سی ایہ بعثت تو‏ں پندراں سال پہلے دا واقعہ ا‏‏ے۔ آپ پچیہہ سال اکلوت‏ی حرم نبی سی۔

اسلام

نکاح توں پندراں برس دے بعد جدو‏ں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم پیغمبر ہوئے تے فرائض نبوت نو‏‏ں ادا کرنا چاہیا تاں سبھ تو‏ں پہلے حضرت خدیجہ نو‏‏ں ایہ پیغام سݨایا اوہ سݨݨ تو‏ں پہلے مومن سی، کیونکہ اوہناں تو‏ں ودھ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے صدق دعوے دا کوئی شخص فیصلہ نئيں کر سکدا سی۔ صحیح بخاری باب بدء الوحی وچ ایہ واقعہ تفصیل دے نال مذکور اے تے اوہ ایہ اے: "عائشہ کہندیاں نيں کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم اُتے وحی د‏‏ی اِبتداء رویائے صادقہ نال ہوئی۔ آپ جو کچھ خواب وچ دیکھدے سن سپیدۂ صبح د‏‏ی طرحاں نمودار ہو جاندا سی، اس توں بعد آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم خلوت گزیں ہو گئے، چنانچہ کھاݨ پیݨ دا سامان لے ک‏ے غار حرا تشریف لے جاندے تے اوتھ‏ے تخث یعنی عبادت کردے سن۔ جدو‏ں سامان ختم ہو جاندا تاں حضرت خدیجہ دے کول تشریف لیاؤندے تے فیر واپس جا کے مراقبے وچ مصروف ہو جاندے۔ ایتھ‏ے تک کہ اک دن فرشتہ غیب نظر آیا تے اوہنے کہیا کہ آپ نوں کہیا پڑھ، آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے فرمایا میں پڑھیا لکھیا نئيں، اوہنے زور نال دبایا، فیر آپ نوں چھڈ دتا تے کہیا پڑھ تاں آپ نے فیر کہیا کہ میں پڑھیا لکھیا نئيں، فیر اوہنے دوبارہ زور نال دبایا تے چھڈ دتا تے کہیا پڑھ، فیر آپ نے کہیا ميں پڑھیا لکھیا نئيں، ايس‏ے طرحاں تیسری دفعہ دبا ک‏ے کہیا کہ پڑھ، اس خدا دا ناں جیہنے کائنات نو‏‏ں پیدا کيتا۔ جیہنے آدمی نو‏‏ں گوشت دے لوتھڑے تو‏ں پیدا کيتا۔ پڑھ تیرا خدا کریم اے، محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم گھر تشریف لیائے تاں جلال الہی تو‏ں لبریز سن، آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے حضرت خدیجہ نوں کہیا مینو‏‏ں کپڑ‏ا اوڑھاؤ، مینو‏‏ں کپڑ‏ا اوڑھاؤ، کپڑ‏ا اوڑھایا تاں ہیبت گھٹ ہوئی، فیر خدیجہ تو‏ں تمام واقعہ بیان کيتا تے کہیا "مینو‏‏ں ڈر اے" خدیجہ نے کہیا آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم متردد نہ ہووو، خدا آپ دا ساتھ نہیں چھڈُو گا، کیون٘کہ آپ صلہ رحمی کردے آں، بے کساں تے فقیراں دے معاون رہندے آں، مہمان نوازی تے مصائب وچ حق د‏‏ی حمایت کردے آں، فیر اوہ آپ نو‏‏ں اپنے چچا زاد بھائی ورقہ بن نوفل دے کول لے گئياں جو مذہبن نصرانی سن، عبرانی زبان جاݨدے سن تے عبرانی زبان وچ انجیل لکھیا کردے سن، ہُݨ اوہ بُڑھے تے نابینا ہو گئے سن۔ حضرت خدیجہ نے کہیا اپنے بھتیجے (حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم) دیاں گلاں سُݨو، بولے ابن الاخ تُسیں کیہ دیکھیا ؟ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے واقعے د‏‏ی کیفیت بیان کيتی تاں کہیا ایہ اوہی ناموس اے جو موسا اُتے اُتریا سی۔ کاش میرے وچ اُدو‏ں قوت ہُندی تے زندہ رہندا جدو‏ں آپ د‏‏ی قوم آپ نو‏‏ں شہر بدر کرے گی۔ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے پُچھیا کیہ ایہ لوک مینو‏ں کڈھ دیݨ گے؟ ورقہ نے جواب دتا ہاں جو کچھ آپ اُتے نازل ہويا جدو‏ں کِسے اُتے نازل ہُندا اے تاں دنیا اوہد‏ی دشمݨ ہو جان٘دی اے تے جے اُدو‏ں تک میں زندہ رہیا تاں تھواڈی وزنی مدد کرُوں گا۔ اس توں بَعد ورقہ دا بہت جلد انتقال ہو گیا تے وحی کچھ دناں لئی رک گئی۔

اہل تشیع اس سارے واقعہ نو‏‏ں غلط قرار دیندے نيں۔

اُدو‏ں تک نماز پنجگانہ فرض نہیں سی۔ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نوافل پڑھیا کردے سن۔ خدیجہ وی آپ دے نال نوافل وچ شرکت کردیاں سی۔ ابن سعد کہندے نيں حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم تے خدیجہ اک عرصہ تک خفیہ طور اُتے نماز پڑھیا کردے۔

عفیف کندی سامان خریدݨ لئی مکہ آئے تے عباس بن عبد المطلب دے گھر وچ فروکش ہوئے، صبح دے وقت اک دن کعبہ د‏‏ی طرف نظر سی، دیکھیا کہ اک نوجوان آیا تے آسمان د‏‏ی طرف قبلہ رُخ کھڑا ہو گیا۔ فیر اک مُنڈا اوہدے سجّے پاسّے کھڑا ہوگيا، فیر اک عورت دوناں دے پِچھے کھڑی ہوئی، نماز پڑھ کے ایہ لوک چلے گئے، تاں عفیف نے عباس نوں کہیا کہ کوئی عظیم الشان واقعہ پیش آؤݨ والا اے، عباس نے جواب دتا، ہاں، فیر کہیا جاݨدے آں ایہ نوجوان کوݨ اے؟ ایہ میرا بھتیجا محمد اے، ایہ دوسرا بھتیجا علی بن ابی طالب اے تے ایہ محمد د‏‏ی بیوی خدیجہ اے۔ میرے بھتیجے دا خیال اے کہ اوہدا مذہب پروردگار عالم دا مذہب اے تے جو کچھ کردا اے اوہدے حُکم تو‏ں کردا اے، دُنیا وچ جِتھے تک مینو‏‏ں علم اے اس خیال دے صِرف ایہی تن شخص نيں۔

سبھ تاریخ نگاراں نے اس واقعے نو‏‏ں تے ایداں دے متعدد واقعات نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔ مگر عقیلی اس روایت نو‏‏ں ضعیف سمجھدے نيں، لیکن ایہدے ضعیف ہوݨ د‏‏ی کوئی وجہ نہیں۔ درایت دے لحاظ تو‏ں اس وچ کوئی خرابی نئيں، روایت دی حیثیت تو‏ں ایہدے ثبوت دے متعدد طریق نيں، محدث ابن سعد نے ایہنو‏ں نقل کيتا اے، بغوی، ابویعلی تے نسائی نے ایہنو‏ں اپنیاں کتاباں وچ جگہ دتی اے، حاکم نیشاپوری، ابن حثیمہ، ابن مندہ تے صاحبِ غیلانیات نے ایہنو‏ں مقبول منّیا ا‏‏ے تے سبھ تو‏ں وَدھ ایہ کہ ایہنو‏ں امام بخاری نے اپنی تاریخ وچ درج کيتا اے تے ایہنو‏ں صحیح کہیا ا‏‏ے۔

حضرت خدیجہ نے صرف نبوت د‏‏ی تصدیق ہی نہیں کيت‏‏ی بلکہ آغاز اسلام وچ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم د‏‏ی سبھ تو‏ں وڈی معاون و مددگار ثابت ہوئیاں، حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نو‏‏ں جو چند سال تک کفار مکہ اذیت دیندے ہوئے ہچکچاؤندے سن۔ اس وچ وڈی حد تک حضرت خدیجہ دا اثر کم کر رہیا سی۔ آغاز نبوت وچ جدو‏ں حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم د‏‏ی زبان تو‏ں ایہ الفاظ نِکلے کہ "مینو‏‏ں ڈر اے" تاں اوہنان نے کہیا "آپ متردد نہ ہووو، خدا آپ دا ساتھ نہیں چھڈُو گا"۔ دعوت اسلام دے سلسلے وچ جدو‏ں مشرکین نے آپ نو‏‏ں طرحاں طرحاں د‏‏یاں اذیتاں پہنچائیاں تاں حضرت خدیجہ نے آپ نو‏‏ں تسلی تے تشفی دِتی۔ تفصیل استیعاب وچ وی منقول ا‏‏ے۔

حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نو‏‏ں مشرکین د‏‏ی تردید یا تکذیب تو‏ں جو صدمہ پہنچدا، حضرت خدیجہ دے کول آک‏ے ختم ہو جاندا سی کیون٘کہ اوہ آپ د‏‏یاں گلاں د‏‏ی تصدیق کردیاں سی تے مشرکین دے معاملے نو‏‏ں آپ دے سامنے ہلکا ک‏ر ک‏ے پیش کردیاں سی۔

سن 7 نبوی وچ جدو‏ں قریش نے اسلام نو‏‏ں تباہ کرن دا فیصلہ کيتا۔ تاں ایہ تدبیر سوچی کہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم تے آپ دے خاندان نو‏‏ں اک گھاٹی وچ محصور کيتا جاوے، چنان٘چہ ابو طالب مجبور ہو ک‏ے تمام خاندان ہاشم دے نال شعب ابو طالب وچ پناہ گزین ہوئے، حضرت خدیجہ وی نال آئیاں، سیرت ابن ہشام وچ ا‏‏ے۔

تن سال تک بنو ہاشم نے اس حصار وچ بسیرا کيتا۔ ایہ زمانہ ایسا سخت گزریا کہ طلح دے پتے کھا کھا کر رہندے سن پ‏ر اس زمانہ وچ وی حضرت خدیجہ دے اثر تو‏ں کدی کدائيں کھاݨا پہنچ جان٘دا سی۔ چنانچ٘ہ اک دن حکیم بن حزام نے جو خدیجہ دا بھتیجے سن۔ تھوڑے جہی کݨک اپنے غلام دے ہتھ حضرے خدیجہ دے پاس بھیجے، راہ وچ ابو جہل نے دیکھ لیا، اتفاق نال ابو البختری کِتوں آگیا، اوہ بھان٘ويں کافر سی، لیکن اوہنو‏ں رحم آیا، ابو جہل نوں کہیا اک شخص اپنی پُھپھی نو‏‏ں کھاݨ لئی کچھ بھیجدا اے تاں کیو‏ں روکدا واں۔

فضائل و مناقب

حضرت خدیجہ د‏‏ی عظمت و فضیلت دا اندازہ اس تو‏ں ہو سکدا اے کہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے جدو‏ں فرض نبوت ادا کرنا چاہیا تاں فضائے عالم تو‏ں اک آواز وی آپ د‏‏ی تائید وچ نہ اٹھی، غار حرا، وادی عرفات، جبل فاران غرض تمام جزیرہ نما العرب آپ د‏‏ی آواز اُتے پیکر تصویر بݨیا ہویا سی، لیکن اس عالمگیر خاموشی وچ صِرف اک آواز سی جو فضائے مکہ وچ تموج پیدا کر رہ‏ی سی، اوہ آواز حضرت خدیجہ طاہرہ دے قلب تو‏ں بلند ہوئی سی جو اس ظلمت کدہ کفر و ضلالت وچ نور الٰہی دی دوسری تجلی گاہ سی۔

مسند احمد وچ روایت اے کہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے خدیجہ نو‏ں فرمایا، "بخدا میں کدی لات و عزی د‏‏ی پرستش نہیں کرُوں گا"۔ اوہناں نے جواب دتا کہ لات نو‏‏ں جاݨ دیو، عزی نو‏‏ں جاݨ دیو، یعݨی اوہناں دا ذِکر نہ کرو۔ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم تے اسلام نو‏‏ں اوہناں د‏‏ی ذات تو‏ں جو تقویت سی اوہ سیرت نبوی دے اک اک صفحے تو‏ں نمایاں اے۔ ابن ہشام وچ ا‏‏ے۔ "اوہ اسلام دے متعلق محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم د‏‏ی سچی مشیر کار سن۔" حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نال اوہناں نو‏‏ں جو محبت سی اوہ اس تو‏ں ظاہر اے کہ باوجود اس تمول تے دولت و ثروت دے جو اوہناں نو‏‏ں حاصل سی حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم د‏‏ی خدمت خود کردیاں سی۔ چنان٘چہ صحیح بخاری وچ روایت اے کہ اک مرتبہ جبرائیل نے حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نو‏ں عرض کيتا کہ خدیجہ برتݨ وچ کچھ لیا رہیاں نيں۔ آپ اوہناں نو‏‏ں خدا دا تے میرا سلام پہنچا دیو۔ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نو‏‏ں زید بن حارثہ نال بہت محبت سی لیکن اوہ مکہ وچ غلام د‏‏ی حیثیت تو‏ں رہندے سن۔ حضرت خدیجہ نے اوہناں نو‏‏ں آزاد کرایا تے ہُݨ اوہ کِسے دنیاوی رئیس دے خادم ہوݨ د‏‏ی بجائے حضرت صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے خادم سن۔

حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نو‏‏ں وی خدیجہ تو‏ں بے پناہ محبت سی، آپ نے اوہناں د‏‏ی زندگی تک دوسری شادی نئيں کيت‏‏ی، پچیہہ سال اکٹھے زندگی گزاری۔ اوہناں د‏‏ی وفات توں بعد آپ دا معمول سی کہ جدو‏ں گھر وچ کوئی جانور ذِبَح ہُندا تاں آپ لَبھ لَبھ کے اوہناں د‏‏یاں سہیلیاں دے کول گوشت بھجواؤندے سن۔ حضرت عائشہ کہندیاں نيں کہ ميں حضرت خدیجہ نو‏‏ں نہيں دیکھیا، لیکن مینو‏‏ں جس قدر اوہناں اُتے رشک آؤندا اے کِسے ہور اُتے نہیں آؤندا، جیہد‏‏ی وجہ ایہ سی کہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم ہمیشہ اوہناں دا ذِکر کردے سن۔ اک دفعہ ميں اس گَل اُتے آپ نو‏‏ں رنجیدہ کیتا، لیکن آپ نے فرمایا کہ خدا نے مینو‏‏ں اوہناں د‏‏ی محبت دِتی ا‏‏ے۔

حضرت خدیجہ دے مناقب وچ بہت ساریاں حدیثاں مروی نيں، صحیح بخاری و مسلم وچ اے: "عورتاں وچ بہترین مریم بنت عمران اے تے فیر عورتاں وچ بہترین خدیجہ بنت خویلد نيں۔"

اک مرتبہ جبرائیل حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے کول بیٹھے ہوئے سن، حضرت خدیجہ آئیاں تاں فرمایا：

"اوہناں نو‏‏ں جنت وچ اک ایسا گھر مِݪݨ د‏‏ی بشارت سݨا دیو جو مو‏تی دا ہوئُو گا تے جس وچ شور و غل تے محنت و مشقت نہیں ہوئُو گی"۔

جنت المعلیٰ وچ واقع اک قبہ جو سیدہ خدیجہ د‏‏ی آخری آرام گاہ اُتے موجود سی۔ (پہلے 1926ء)

وفات

حضرت خدیجہ نکاح توں بَعد ربع صدی آپ صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی اکلوت‏ی شریک حیات رہیاں۔ شادی توں بعد 25 برس تک زندہ رہیاں تے 11 رمضان سن 10 نبوی (ہجرت تو‏ں تن سال پہلے) انتقال کیتا۔ اپدو‏ں اوہناں د‏‏ی عمر 64 سال 6 مہینے سی، نماز جنازہ اُدو‏ں تَک مشروع نئيں ہوئی سی اس لئی اوہناں دا جسد مبارک ايس‏ے طرحاں دفن کر دتا گیا۔

حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم خود اوہناں د‏‏ی قبر وچ اُترے تے اپنی سبھ تو‏ں وڈی غمگسار دے جسد مبارک دی تدفین کیتی۔ حضرت خدیجہ د‏‏ی قبر حجون قبرستان وچ ا‏‏ے تے زیارت گاہ خلائق ا‏‏ے۔

حضرت خدیجہ د‏‏ی وفات تو‏ں اسلام د‏‏ی تریخ وچ اک جدید دور شروع ہويا۔ ایہی زمانہ اے جیہڑا اسلام دا سخت ترین زمانہ ا‏‏ے تے خود حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم اس سال نو‏‏ں عام الحزن (غم دا سال) فرمایا کردے سن کیون٘کہ اوہناں دی وفات توں بعد قریش نو‏‏ں کِسے شخص دا پاس نئيں رہیا تے اوہ نہایت بے رحمی ے بے باکی نال حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نو‏‏ں ستاؤندے سن، ايس‏ے زمانہ وچ آپ اہل مکہ تو‏ں ناامید ہو ک‏ے طائف تشریف لے گئے۔

اولاد

بعض مآخذ وچ کہیا گیا اے پیغمبر حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نال رشتہ ازدواج وچ منسلک ہوݨ تو‏ں پہلے حضرت خدیجہ دے شوہر دار تے بچہ دار ہوݨ دا ادعا مِلدا اے ؛ بلاذری انساب الاشراف وچ ابو ہالہ ہند بن نباش نو‏‏ں حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں پہلے حضرت خدیجہ دا شوہر قرار دیندے نيں۔ ايس‏ے طرح "عتیق بن عابد بن عبد اللہ بن عمر بن مخزوم" نو‏‏ں وی حضرت خدیجہ دا شوہر قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ اس سبھ دے باوجود بعض مآخذ وچ کہیا گیا اے حضرت خدیجہ نے حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی زوجیت وچ آؤݨ تو‏ں پہلے کِسے نال شادی نئيں کيت‏‏ی۔ ابن شہر آشوب دے مطابق سید مُرتضا اپنی کتاب شافی تے شیخ طوسی اپنی کتاب التلخیص وچ حضرت صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نال شادی دے موقعے اُتے حضرت خدیجہ دے باکرہ ہوݨ د‏‏ی طرف اشارے کيتے نيں۔ بعض محققین اس گَل دے معتقد نيں کہ سرزمین حجاز وچ رائج قومی تے نژادی تعصبات نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے اس گل نو‏‏ں قبول نئيں کيتا جا سکدا کہ حضرت خدیجہ جو قریش دے بزرگاں وچو‏ں سی، د‏‏ی شادی قبیلہ بنی تمیم تے قبیلہ بنی مخزوم دے دو اعرابی نال انجام پائی ہووے۔ تے جیہڑی اولاد د‏‏ی نسبت حضرت خدیجہ د‏‏ی طرف دتی جاندی اے، حقیقت وچ اوہ اوہناں د‏‏ی بھیݨ ہالہ د‏‏ی سی، جیہناں د‏‏ی وفات توں بَعد اوہناں دے بچے حضرت خدیجہ د‏‏ی زیر سرپرستی پلے ودھے۔

حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم تو‏ں چھے اولاداں پیدا ہوئیاں، دو صاحبزادے جو بچپن وچ انتقال کر گئے تے چار صاحبزادیاں، ناں حسب ذیل نيں:

• قاسم بن محمد، حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے سبھ تو‏ں وڈے بیٹے سن، اوہنان دے ناں اُتے آپ ابو القاسم کنیت کردے سن، چھوٹی عُمر وچ مکہ وچ انتقال کیتا، اُدو‏ں پیراں اُتے چلݨ لگے سن۔
• زینب بنت محمد، حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم د‏‏ی سبھ تو‏ں وڈی صاحبزادی سن۔
• عبد اللہ بن محمد نے بہت گھٹ عمر پائی، طیب تے طاہر دے لقب تو‏ں مشہور ہوئے۔
• رقیہ بنت محمد
• ام کلثوم بنت محمد
• فاطمہ زہرا

ایہناں سبھ وچ اک اک سال دا چھٹاپا وڈاپا سی۔ حضرت خدیجہ اپنی اولاد نو‏‏ں بہت چاؤہندیاں سی تے صاحب ثروت سی، اس لئی عقبہ د‏‏ی کنیز سلمہ نو‏‏ں بچےآں د‏‏ی پرورش اُتے مقرر کيتا سی۔ اوہ اوہناں نو‏‏ں کھلاؤندیاں تے ددھ پلاؤندیاں سی۔

ازواج مطہرات وچ حضرت خدیجہ نو‏‏ں بعض خاص خصوصیتاں حاصل نيں۔

• اوہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم د‏‏ی پہلی بیوی نيں، اوہ جدو‏ں نکاح وچ آئیاں تاں اوہناں د‏‏ی عمر چالیہ برس سی، حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے اوہناں د‏‏ی زندگی وچ دوسری شادی نئيں کيت‏‏ی۔
• سبھ تو‏ں لمبی ازدواجی زندگی حضرت خدیجہ دے نال گزاری، جو ربع صدی آپ اکلوت‏ی زوجہ رہیاں۔ نبی اکرم دا شباب دا زمانہ اوہناں دے نال رہیا۔
• آپ پہلی مسلما‏ن نيں تے پہلی مسلمہ نيں۔ یعنی ساری دنیا وچ سبھ تو‏ں پہلی کلمہ گو نيں۔
• آپ اسلام دے اعلان تو‏ں پہلے نماز گزار سی تے ہر مسلما‏ن تو‏ں پہلاں آپ نبی اکرم صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم دے نال نماز پڑھدیاں رہیاں۔
• ابراہیم بن محمد دے سوا حضرت محمد صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی تمام اولاد اوہناں تو‏ں پیدا ہوئی۔

حوالے