ریاست سدھنوتی

ریاست سدھنوتی د‏‏ی تریخ کم و پیش ہزار بارہ سو سال تک پرانی اے مورئخین دے مطابق 900ء وچ سدھنوتی اُتے باقاعدہ بھان ہندو برہمن خاندان د‏‏ی حکومت قائم سی جس اُتے پہاڑی پنجاب دے گھگھڑ راجپوتاں نے 1005ء وچ سدھنوتی اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے بھان خاندان د‏‏ی حکومت دا خاتمہ کيتا تے خود سدھنوتی اُتے قابض ہوئے گھگھڑاں نے 1005ء تو‏ں لے ک‏ے 1360ء تک سدھنوتی اُتے حکمرانی کيت‏ی 1360ء وچ افغان نواب جسی خان سدوزئ نے سدھنوتی اُتے لشکر کشی د‏‏ی تے گھگھڑاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے 1360ء تو‏ں لے ک‏ے 1832ء تک سدھنوتی اُتے پھٹان سدوزئی خاندان نے حکومت کیت‏‏ی

نواب حکمران ریاست سدھنوتی

نام	حکومت سنبھالیا	قلمدان چھڈیا
1	نواب جسی خان سدوزئ	5 مارچ 1360ء	1 مئی 1390ء	ریاست سدھنوتی
2	سیل خان سدوزئ	3 مئی 1390ء	2 دسمبر 1410ء	ریاست سدھنوتی
3	سلطان شیر سدوزئ	2 دسمبر 1410ء	18 مئی 1435ء	ریاست سدھنوتی
4	جہانان خان سدوزئ	18 مئی 1435ء	21 جون 1450ء	-
5	میرک خان سدوزئ	21 جون 1450ء	30 مئی 1470ء	ریاست سدھنوتی
6	ربنواز خان سدوزئ	30 مئی 1470ء	8 ستمبر 1499ء	ریاست سدھنوتی
7	سیعد خان سدوزئ	8 ستمبر 1499ء	13 اپریل 1525ء	ریاست سدھنوتی
8	خاندیروپ سدوزئ	13 اپریل 1525ء	30 اپریل 1550ء	ریاست سدھنوتی
9	علیا جان سدوزئ	1 مئی 1550ء	7 اگست 1590ء	ریاست سدھنوتی
10	مست خان سدوزئ	7 اگست 1590ء	7 اکتوبر 1620ء	ریاست سدھنوتی
11	صوبا خان سدوزئ	7 اکتوبر 1620ء	30 اکتوبر 1650ء	ریاست سدھنوتی
12	شیر خان سدوزئ	30 اکتوبر 1650ء	16 اپریل 1700ء	ریاست سدھنوتی
13	سر بلند خان سدوزئ	16 اپریل 1700ء	5 جون 1755ء	-
14	بلوچ خان سدوزئ	5 جون 1755ء	30 اکتوبر 1790ء	ریاست سدھنوتی
15	ہیبت خان سدوزئ	30 اکتوبر 1790ء	1 فروری 1800ء	ریاست سدھنوتی
16	شمس خان سدوزئ	1 فروری 1800ء	29 جولائ‏ی 1832ء	ریاست سدھنوتی

سقوط سدھنوتی

900ء تو‏ں لے ک‏ے 1832ء تک مکمل اپنا اک وکھ تشخص رکھنے والی ریاست سدھنوتی دا تیسری سکھ سدوزئ جنگ جسماں تِیہہ ہزار سدوزئ جنہاں وچ چھ ہزار سوانیاں تے بچے وی شام‏ل سن د‏‏ی خون ریزی دے بعد سدھنوتی حکومت دا خاتمہ پنج جولائ‏ی 1832 نو‏‏ں ہويا

پہلی سکھ سدوزئ جنگ

سکھ خالصہ حکومت نے اپنے عروج زمانہ حکومت وچ جدو‏ں پنجاب تو‏ں خیبر پختون خواہ جمرود تک جمرود تو‏ں سائل سندھ تک اپنی حکومت نو‏‏ں توسیع دینا شروع د‏‏ی تاں ايس‏ے دوران سکھ خالصہ نے سب تو‏ں پہلے جموں‏ اُتے حملہ کيتا فیر کشمیر تے پونچھ، راجوری، بھمبر، مظفرآباد ورگی ریاستاں چالیس دناں وچ فتح ک‏ر ک‏ے ریاست سدھنوتی اُتے 4 دسمبر 1919ء نو‏‏ں حملہ کيتا ریاست سدھنوتی ریاست پونچھ دے انتہائی شمال وچ بلند و بالا پہاڑی ریاست اے جس دا 50 فیصد حصہ گھینٹے جنگلات تے 90 فیصد پہاڑی علاقہ جات ورگی مشکل ترین جغرافیائی ریاست وچ جدو‏ں پنجاب دے سکھاں نو‏‏ں اک ماہ تک سدھنوتی وچ پے در پے سدوزئیاں تو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا تاں مہاراجہ رنجیت سنگھ نے جموں‏ کشمیر د‏‏ی انہاں چھ ریاستاں د‏‏ی فتح نو‏‏ں ہی غنیمت جاندے ہوئے ریاست سدھنوتی تو‏ں ہور کسی قسم د‏‏ی کوئی جنگ کیتے بے غیر لاہور خالصہ د‏‏ی راہ لی چنانچہ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے لاہور سکھ خالصہ دربار پہنچ ک‏ے اپنی فتح دا جشن منایا تے ايس‏ے جشن وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے جموں‏ دا علاقہ اپنی جرنیل میاں گلاب سنگھ تے ریاست پونچھ گلاب سنگھ دے بھائی میاں دھیان سنگھ نو‏‏ں بطور انعام جاگیر عطاء کی

دوسری سکھ سدوزئ جنگ

مہاراجہ رنجیت سنگھ د‏‏ی طرف تو‏ں ڈوگرہ میاں گلاب سنگھ تے اس دے بھائی میاں دھیان سنگھ نو‏‏ں جدو‏ں جموں‏ تے پونچھ ورگی دو جاگیراں ملی تاں ڈوگرہ برادران اُتے لازم ہو گیا کہ اوہ انہاں د‏‏ی حفاظت دے لئی ریاست سدھنوتی نو‏‏ں ہمیشہ دے لئی اپنے راستے تو‏ں ہٹاواں تاکہ مستقب‏‏ل وچ ریاست سدھنوتی وی انہاں د‏‏ی جاگیر بن دے سکھ خالصہ حکومت دے زیر اہتمام آ جائے جسنو‏ں انہاں د‏‏ی جاگیراں وی ہمشیہ دے لئی محفوظ ہو جاواں چنانچہ انہاں ہی حالات و خدشےآں نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے ڈوگرہ برادران نے مہاراجہ رنجیت سنگھ نو‏‏ں ریاست سدھنوتی اُتے دوسری مرتبہ چڑھائی کرنے دے لئی کاہل کيتا چنانچہ سکھ خالصہ نے اک سو پنجاہ پہاڑی توپاں بہم ویہہ ہزار لشکر جرار دے نال 12 جنوری 1820ء نو‏‏ں ریاست سدھنوتی اُتے دوسرا حملہ کيتا تاں سکھ خالصہ فوج د‏‏ی توپاں نے سدوزئیاں نو‏‏ں تمام میدانی علاقےآں وچ شکست دتی جس دے جواب وچ سدوزئیاں نے پہاڑیاں اُتے مورچہ بند دفاعی جنگ لڑنا شروع کر دتی ایويں سکھ خالصہ د‏‏ی فتح شکست وچ بدل گئی سدوزئیاں د‏‏ی پہاڑاں اُتے مورچہ بند گوریلا کارروائیاں نے سکھ خالصہ نو‏‏ں جانی تے مالی نقصانات دے نال جنگ نو‏‏ں وی طویل تول دینا جدو‏ں شروع کيتا تاں سکھ خالصہ نو‏‏ں مجبوراً سدوزئیاں تو‏ں معاہدہ امن کرنا پڑھیا معاہدہ امن دے تحت سدوزئ ریاست سدھنوتی وچ داخلی معاملات وچ مکمل خود مختار رہن گے مگر بغاوت د‏‏ی ضمانت وچ ریاست سدھنوتی دے حکمران نواب شمس خان نو‏‏ں بہم اپنے ہل و عیال سدھنوتی دا راجگڑھ سکھ خالصہ وچ بطور رکن خالصہ دربار تو‏ں چلانا پڑھے گا جسنو‏ں نواب سدھنوتی نے منظور ک‏ر ليا ایويں ریاست سدھنوتی تے سکھ خالصہ پنجاب د‏‏ی جنگ بندی معاہدہ امن وچ تبدیل ہو گئی

سدھن بغاوت 1832ء

سکھ خالصہ تے ریاست سدھنوتی دے معاہدہ امن وچ ایہ تہہ پایا سی کہ سدھنوتی دا راجگڑھ منگ سدھنوتی دے بجائے لاہور خالصہ دربار وچ ہوئے گا جسنو‏ں لاہور سکھ خالصہ حکومت وچ باقاعدہ رکنیت حاصل ہوئے گی سدھنوتی دے حکمران نواب شمس خان لاہور خالصہ دربار تو‏ں ہی ہمور ریاست سدھنوتی چلا گا اس لئی نواب سدھنوتی نو‏‏ں سکھ خالصہ وچ ہی رہنا پڑدا سی نواب سدھنوتی عرصہ بارہ سال سکھ خالصہ ولی سدھنوتی دے فرائض سرانجام دے رہیا اوتھ‏ے تو‏ں اوہ سکھ خالصہ د‏‏ی ہر طاقت و کمزوری تو‏ں وڈی اچھی طرح واقف ہو چکيا سی چنانچہ جدو‏ں سکھ خالصہ نے وادی سوات جنگ شروع د‏‏ی تاں امیر شریعت عطاء اللہ شاہ بخاری نے وی سکھ خالصہ اُتے حملہ کر دتا انہاں حالات وچ سکھ خالصہ نو‏‏ں اک نئيں دو طاقتاں تو‏ں لڑنا پيا چنانچہ نواب سدھنوتی نے ایہ موقع غنیمت جاندے ہوئے سدھنوتی وچ وی سکھ خالصہ تو‏ں بغاوت کر دتی جو کامیاب ثابت ہوئی شمس خان سدوزئ نے اٹھ سو سکھ فوجیاں دے قتل عام دے نال ہی نہ فقط ریاست سدھنوتی بلکہ ریاست پونچھ دے بیشتر حصےآں اُتے وی قبضہ ک‏ر ک‏ے 22 مئی 1832 نو‏‏ں منگ سدھنوتی اُتے حکمرانی دا اعلان کر دتا

تیسری سکھ سدوزئ جنگ

ریاست سدھنوتی دے نواب شمس خان سدوزئ د‏‏ی بغاوت کامیاب ثابت ہوئی شمس خان نے سدھنوتی سمیت ریاست پونچھ دے بیشتر حصےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا ایداں دے حالات دیکھدے ہوئے سکھ خالصہ نے ریاست سوات تے امیر شریعت عطاء اللہ شاہ بخاری تو‏ں ترک جنگ ک‏ر ک‏ے اپنے تمام تر وسائل نو‏‏ں بروئے کار لاندے ہوئے ریاست سدھنوتی تو‏ں اخری فیصلہ کن لڑائی د‏‏ی تیاری شروع کر لئی سکھ خالصہ اسوقت د‏‏ی سپر پاور سی جس د‏‏ی سالانہ دو کروڑ 46 لکھ نانک شاہی سکہ آمدن سی جدو‏ں کہ ریاست سدھنوتی دے پاس پندرہ قلعے چار ہزار فوج تے سالانہ 45000 آمدن والی انتہائی مختصر پہاڑی ریاست جس نے ہر مرتبہ سکھ خالصہ نو‏‏ں ایداں دے زخم دئیے جسنو‏ں سکھ خالصہ برساں تک چاٹتے رہے چنانچہ ايس‏ے انتقام وچ سکھ خالصہ نے چالیس ہزار فوج تے اٹھ سو توپاں دے نال ریاست سدھنوتی اُتے 22 مئی 1832 نو‏‏ں تیسرا وڈا حملہ کيتا حملہ اِنّا شدید سی جس نے ریاست سدھنوتی وچ سدوزئیاں د‏‏ی ایٹ تو‏ں ایٹ بجا دتی اس جنگ وچ تِیہہ ہزار سدوزئ مارے گئے جنہاں وچ چھ ہزار بچے تے سوانیاں سی شام‏ل سن پنج ہزار سدوزئ جنگی قیدی بنے 27 سدوزئ جرنیلاں د‏‏ی زندہ جسم تو‏ں کھل تک اتار دتی گئی پنج ہزار قیدیاں وچ وی سیکڑاں سدوزئیاں دے ہتھ پیر کٹ کر انھاں مار دتا گیا چنانچہ تِیہہ ہزار سدوزئیاں د‏‏ی خون ریزی دے بعد ریاست سدھنوتی تو‏ں 478 سال بعد سدوزئ اقتدار دا خاتمہ ہويا

ریاست سدھنوتی تو‏ں تحصیل پونچھ

1832 د‏‏ی تیسری سکھ سدوزئ جنگ دے بعد ریاست سدھنوتی سکھ خالصہ حکومت دے زیر اہتمام چلا گیا مگر 14 سال بعد معاہدہ امرتسر دے سکھاں دا سدھنوتی تو‏ں کوئی تعلق نئيں رہیا بلکہ 1846 دے بعد سدھنوتی ریاست پونچھ دے زیر اہتمام چلا گیا ریاست پونچھ جو سکھاں نے میاں دھیان سنگھ نو‏‏ں 5 مارچ 1919 نو‏‏ں جاگیر دتی سی اس دا راجہ دھیان سنگھ زیادہ تر پنجاب وچ ہی رہیا کردا سی دھیان سنگھ نے پونچھ وچ اپنے جانشین مقرر کر رکھے سن جو مالیہ وغیرہ پونچھ تو‏ں لے ک‏ے میاں دھیان سنگھ نو‏‏ں پنجاب پہنچایا کردے سن مگر 1846 دے بعد جدو‏ں ریاست سدھنوتی نو‏‏ں ریاست پونچھ د‏‏ی تحصیل بنا ک‏ے راجہ پونچھ نے سدھنوتی تو‏ں مالیہ دا مطالبہ کيتا تاں 1832ء د‏‏ی خون ریزی تو‏ں بچے کھچے سدوزئیاں د‏‏ی اولاداں ہن جواں ہو رہی سی جنہاں نے راجہ پونچھ نو‏‏ں مالیہ دینے تو‏ں انکار کردتا چنانچہ راجہ پونچھ نو‏‏ں خود پونچھ آنا پيا راجہ پونچھ نے ایتھ‏ے آ ک‏ے سب تو‏ں پہلے پنج سو افراد اُتے مشتمل اک فوج کھڑی د‏‏ی کیونجے اس تو‏ں پہلے راجہ پونچھ دے پاس باقاعدہ تو‏ں کوئی ریگولر فوج وغیرہ نئيں سی راجہ پونچھ پنج سو افراد د‏‏ی فوج لے ک‏ے 1855 وچ سدھنوتی تو‏ں بذت خود ٹیکس مالیہ وغیرہ لینے سدھنوتی آئے مگر راجہ پونچھ د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے ہی سدھنوتی دے پھٹاناں نو‏‏ں اس حملے د‏‏ی خبر ہو گئی اس لئی سدوزئیاں نے وی مالیہ دینے دے بجائے جنگ لڑنے د‏‏ی تیاری کر لئی چنانچہ سدوزئ راجہ پونچھ دے اس حملے دے جواب وچ پہلے تو‏ں مسلح انتظار وچ سن کہ راجہ پونچھ دا لشکر جدو‏ں بارل وچ داخل ہويا تاں ہزاراں سدوزئیاں نے وی پلندری تو‏ں بارل د‏‏ی طرف رخ کيتا ایداں دے حالات دیکھدے ہوئے راجہ پونچھ حیران رہ گیا کیونجے کہیا راجہ پونچھ د‏‏ی معمولی سی پنج سو افراد د‏‏ی فوج تے کتھے دوسری طرف ہزاراں مسلح افراد ايس‏ے لئے راجہ پونچھ نے وڈی دانشمندی تو‏ں کم لیندے ہوئے سدوزئیاں نو‏‏ں مخاطب کيتا کہ وچ ایتھ‏ے نہ آپ تو‏ں لڑنے آیا ھاں نہ ہی کوئی تے مطالبہ لے ک‏ے آیا ہاں بلکہ وچ تاں راجہ جہلم د‏‏ی اک مہم اُتے جا رہیا ہاں اس لئی جے آپ نے کسی غلط اطلاع اُتے میرے تو‏ں کوئی ایسا ویسا سلوک کيتا تاں سدھنوتی نو‏‏ں راجہ جہلم دے اتحادی کسی وڈی مشکل وچ ڈال سکدے نيں لہٰذا مینو‏ں جہلم جانے دا راستہ دتا جائے چنانچہ سدوزئیاں نے وی راجہ پونچھ نو‏‏ں جہلم جانے دے لئی راستہ فراہ‏م کر دتا ایويں راجہ پونچھ د‏‏ی اس لڑائی دا اختتام زبانی جمع خرچ اُتے ہويا اس دے بعد راجہ پونچھ نے وڈی شاطرانہ چال چل ک‏ے سدھنوتی دے کئی وڈے خاناں د‏‏ی دعوتاں د‏‏ی فیر دوستیاں قائم ک‏ر ک‏ے خاناں نو‏‏ں ہزاراں روپے قرضے دے دے ک‏ے ہر سدھنوتی دے پنڈ پنڈ وچ اک اک خان نو‏‏ں چالیس پنجاہ مسلح افراد دا سربراہ بنا ک‏ے انہاں تو‏ں معاہدے کیتے کہ خان اپنے اپنے پنڈ دا مالیہ انتظامی امورات دے ناں اُتے لاں جس دے بدلے راجہ پونچھ سدھنوتی دے تمام خاناں نو‏‏ں ہر ممکن مالی مدد کيت‏ی فراہمی کرے گا مگر اس مالیہ تو‏ں سدھنوتی دے خان سو وچ اٹھ روپے راجہ پونچھ نو‏‏ں دین گے ایويں سدھنوتی دے وڈے وڈے خاناں نے راجہ پونچھ د‏‏ی سازشاں وچ آ ک‏ے 1866 تو‏ں سدھنوتی دے خان اپنے اپنے پنڈ تو‏ں مالیہ وصول کردے تے سو وچ 8 روپے راجہ پونچھ نو‏‏ں دیندے باقی خان خود اپنے لئے رکھدے اس دے علاوہ وی خان راجہ پونچھ تو‏ں اس اتحاد اُتے ہور کئی مالی وسائل وی لیندے رہندے دوسری طرف سدھنوتی دے عوام نے انہاں خاناں دے اس ظالمانہ نظام تو‏ں تنگ آ ک‏ے کئی افراد نے نقل مکانی تک کرنا شروع کر دتی

سدھنوتی د‏‏ی پونچھ تو‏ں علیحدگی

انگریزاں نے جدو‏ں برصغیر د‏‏ی زمیناں د‏‏ی پیمائش شروع د‏‏ی تاں اس د‏ی دیکھیا دیکھی ریاست جموں‏ کشمیر تے ریاست پونچھ نے وی اپنی اپنی ریاستاں د‏‏ی پیمائش دا بندوبست انگریزاں تو‏ں کرانا شروع کر دتا پہلے ریاست جموں‏ کشمیر نے اپنی ریاست دا پیمائش و بندوبست کرایا اس بندوبست وچ ریاست جموں‏ کشمیر د‏‏ی زرعی و صحرائی جنگلات سمیت ساری زمیناں ریاست جموں‏ کشمیر دے مہاراجہ دے ناں منتقل ہو گئی جدو‏ں کہ عوام مالکان زمین تو‏ں مازای بن گے کیونجے ڈوگرہ خاندان دا بیانیہ سی کہ اساں کشمیر انگریزاں تو‏ں پیسے دے ک‏ے خریدیا اے لہذا جموں‏ کشمیر د‏‏ی ساری زمین وی ساڈی نيں جدو‏ں کہ ریاست پونچھ دا بیانیہ وی کچھ ايس‏ے طرح دا سی ايس‏ے لئے ریاست پونچھ نے وی پونچھ د‏‏ی پیمائش و بندوبست وچ ریاست پونچھ د‏‏ی زمیناں اپنے ناں منتقل کرانا شروع دتی مگر جدو‏ں انگریز افسر ریاست پونچھ د‏‏ی زمیناں پیمائش و بندوبست کردے کردے سدوزئ علاقہ جات وچ داخل ہوئے تاں سدوزئیاں نے اپنی زمیناں پیمائش و بندوبست کرانے تو‏ں انکار کر دتا کیونجے انھاں معلوم سی پیمائش و بندوبست دے بعد سدوزئیاں د‏‏ی زمیناں قانونی طور اُتے راجہ پونچھ دے ناں منتقل ہو جاواں گی اس لئی سدوزئ زمین د‏‏ی پیمائش سدھنوتی وچ روک کر بغاوت پہ اتر آئے راجہ پونچھ نے سدھنوتی دے کئی خاناں نو‏‏ں وڈی وڈی رشوتاں دینے د‏‏ی آفر د‏‏ی مگر کوئی کامیابی حاصل نئيں چنانچہ انہاں سدوزئ خاناں وچو‏ں اک خان بہادر خان سردار نے راجہ پونچھ اُتے لاہور جسٹس کوٹ وچ مقدمہ حقوق ملکیت ارضی وی درج کرایا دتا تے مقدمہ چلا جسماں راجہ پونچھ نے جاگیر پونچھ د‏‏ی تمام سرکاری دستاویزات لاہور جسٹس کوٹ وچ پیش کيت‏‏ی جسماں ریاست سدھنوتی دا ناں و نشان وی ثابت نئيں ہو سکیا کیونجے راجہ پونچھ نو‏‏ں سکھ خالصہ نے 1819 وچ پونچھ جاگیر الاٹ کيتا سی تے اس جاگیر د‏‏ی تمام سرکاری دستاویزات راجہ پونچھ دے پاس سی جدو‏ں کہ سدھنوتی سیکڑاں سالاں تو‏ں پونچھ تو‏ں وکھ اک ریاست سی ايس‏ے لئے راجہ پونچھ دے پاس سدھنوتی تو‏ں ایسا کوئی معاہدہ یا کوئی سرکاری دستاویزات نئيں سی جو ریاست سدھنوتی نو‏‏ں پونچھ دا حصہ ثابت کر سکدی اس لئی راجہ پونچھ مقدمہ ہار گیا جس دے بعد 1832ء تو‏ں پہلے والی ریاست سدھنوتی جسماں موجودہ ضلع سدھنوتی تے مکمل ضلع پونچھ نصف ضلع باغ تے کوٹلی، و حویلی، دے علاقے ملیا ک‏ے 36 سو مربع کلومیٹر سدھنوتی د‏‏ی حدود سدوزئ سردار نوازش علی خان د‏‏ی سربراہی وچ انگریز وفد نے ریاست پونچھ تو‏ں جدا د‏‏ی اس دے بعد پیمائش ارض سدھنوتی دا بندوبست سدھنوتی د‏‏ی عوام دے ناں منتقل کيتا جدو‏ں کہ باقی پونچھ جاگیر د‏‏ی زمیناں راجہ پونچھ دے ناں ہی 1940 تک رہی جدو‏ں کہ انگریز حکومت ہند دے جسٹس کوٹ دے فیصلے حقوق ملکت ارضی 1906 دے بعد سدھنوتی قانونی و آئینی لہٰذ تو‏ں وی پونچھ تو‏ں علیحدہ ریاست تسلیم کيتا گیا

دوسری سدھن بغاوت

1940 وچ ریاست جموں‏ کشمیر نے ریاست پونچھ اُتے قبضہ ک‏ر ليا جس دے بعد سدھنوتی وی پونچھ دے نال ریاست جموں‏ کشمیر دے زیر تسلسل آ گئی اس پہلے پونچھ و سدھنوتی د‏‏ی تحریک آزادی سدوزئیاں نے راجہ پونچھ دے نال مل ک‏ے چلا‏ئی مگر ریاست جموں‏ کشمیر انگریز حکومت ہند دے معاہدہ امرتسر جس آرٹیکل 8 دے تحت ریاست جموں‏ کشمیر دے خلاف اندرونی یا بیرونی کسی وی حملہ آور دا دفاع انگریز حکومت کیت‏‏ی ذمہ سی نے آزادی د‏‏ی راہ وچ رکاوٹ کھڑی کر دتی ایہ اوہ زمانہ سی جدو‏ں انگریزاں د‏‏ی حکومت دا سوج غروب نئيں ہُندا سی تقریبا نصف دنیا اُتے اس وقت انگریزاں د‏‏ی حکومت سی اس لئی کسی اک قبیلے دے چند ہزار افراد دا انگریزاں تو‏ں مقابلہ ناممکن سی اس لئی سدوزئیاں د‏‏ی تحریک آزادی وقتی طور اُتے دب کر رہ گئی مگر قدرت خدا 18 جون 1947ء نو‏‏ں آئین تقسیم ہند دے نال ہی انگریزاں دے تمام معاہدات جو برصغیر د‏‏ی دیسی ریاستاں دے نال انگریز حکومت ہند نے کیتے سن اوہ ختم ہو گئے چنانچہ ايس‏ے دا فائدہ اٹھاندے ہوئے سدوزئیاں دے اک خان سردار ابراہیم خان نے پہلے پہل قرارداد الحاق پاکستان مہاراجہ کشمیر دے جموں‏ راج محل پیش کيت‏‏ی مگر مہاراجہ کشمیر نے الحاق پاکستان تو‏ں انکار کر دتا تاں سدوزئیاں نے مہاراجہ کشمیر تو‏ں بغاوت اختیار کر لئی جو کامیاب ثابت ہوئی کیونجے سدوزئیاں د‏‏ی بغاوت دے چند دناں بعد ہی سدوزئیاں نے سدھنوتی نو‏‏ں ریاست جموں‏ کشمیر تو‏ں آزاد کرا ک‏ے 4 اکتوبر 1947ء سدھنوتی چنچل ہل دے مقام اُتے اپنی باغی حکومت دا اعلان کر دتا اس بغاوت وچ 3280 سدوزئ مارے گئے چھ ہزار دو زخمی یا ناکارہ ہوئے مگر اس دے باوجود 13 ہزار مربع کلومیٹر دا علاقہ ڈوگرہ تے بھارتی تسلسل تو‏ں آزاد کرا لیا

== حوالے ==

ریاست Snedden, Christopher. The Untold Story of the People of Azad Kashmir. Columbia University Press. p. xix. Sudhan/Sudhozai – one of the main tribes of (southern) Poonch, allegedly originating from Pashtun areas.
 Hussain, Rifaat (2005). "Pakistan's Relations with Azad Kashmir and the Impact on Indo-Pakistani Relations". In Dossani, Rafiq; Rowen, Henry S. (eds.). Prospects for Peace in South Asia. Stanford University Press. p. 361. ISBN 978-0-8047-5085-1.
 Syed Ali (1998). "South Asia: The Perils of Covert Coercion". In Lawrence Freedman (ed.). Strategic Coercion: Concepts and Cases. Oxford University Press. p. 253. ISBN 0-19-829349-6. Poonch at the time of partition was predominantly Muslim and the overwhelming majority of them were Sudhans, who were descendants of Pashtuns of Afghanistan, settled in the region some centuries ago.
 Snedden, Christopher. Kashmir – The Untold Story. HarperCollins India. p. 43. ISBN 9789350298985. Sudhans from Poonch considered themselves to be Sudho Zai Pathans (Pukhtoons), which explained why the Pashtun tribesmen from NWFP province lost no time coming to help Jammu and Kashmir's Muslims in 1947..
 Malik, Iffat (2002), "Jammu Province", Kashmir: Ethnic Conflict International Dispute, Oxford University Press, p. 62, ISBN 978-0-19-579622-3
 Syed Ali (1998). "South Asia: The Perils of Covert Coercion". In Lawrence Freedman (ed.). Strategic Coercion: Concepts and Cases. Oxford University Press. p. 253. ISBN 0-19-829349-6.
 Stephens, Ian (1963). Pakistan. Frederick A. Praeger Inc. p. 199.
 Snedden, Christopher. Kashmir – The Untold Story. HarperCollins India. pp. 1937–1938. ISBN 9789350298985.
 Josef Korbel, Danger in Kashmir, New York:United Nations Commission for India and Pakistan Report, 1954, pp.49–54
 Snedden, Christopher. Kashmir – The Untold Story. HarperCollins India. pp. 120, 121, 122. ISBN 9789350298985.
 Sir Alexander Cunningham, Four Reports Made During The Years 1862-63-64-65, (The Government Central Press, 1871), Volume I, Page 13.[1]
 Sir Lepel H. Griffin, The Panjab Chiefs., (T. C. McCarthy, Chronicle Press, 1865), Page 594.[2]
 Hastings Donnan, Marriage Among Muslims: Preference and Choice in Northern Pakistan, (Brill, 1997), 41.[3]
 Kapur, Manohar Lal (1980). History of Jammu and Kashmir State: The making of the State. India: Kashmir History Publications. p. 51.
 Snedden, Christopher. "Jammu and Jammutis". Understanding Kashmir and Kashmiris. HarperCollins India.
 Malik, Iffat (2002), "Jammu Province", Kashmir: Ethnic Conflict International Dispute, Oxford University Press, p. 62, ISBN 978-0-19-579622-3
 Lyon, Stephen M.; Bolognani, Marta (2011). "The Mirror Crack'd: Shifting Gazes and the Curse of Truth". In Bolognani, Marta; Lyon, Stephen M. (eds.). Pakistan and Its Diaspora: Multidisciplinary Approaches. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-34712-0.