طرابزون دا محاصرہ (۱۲۲۲–۱۲۲۳)

طرابزون دا محاصرہ (۱۲۲۲–۱۲۲۳)
انتظامی تقسیم
ملک	سلطنت طربزون سلطنت روم
متناسقات	41°00′00″N 39°44′00″E
[مکمل اسکرین پر]

طرابزون دا محاصرہ – ۱۲۲۲–۱۲۲۳ وچ ، طرابزون سلطنت دا راجگڑھ روم کی سلجوک ریاست نے منظم کيتا سی۔ طرابزون دا ناکا‏م محاصرہ۔ ۱۴ويں صدی دے ٹریبیزنڈ مصنف جان لازاروپولوس دے مطابق، ایہ شہر گرنے دے نیڑے سی، لیکن اچانک طوفان تو‏ں بچ گیا۔ ترکاں دے حملے نو‏‏ں پسپا کر دتا گیا تے باغیاں د‏‏ی پسپائی کرنے والی فوج نو‏‏ں بے رحم ٹریبیزنڈ کوہ پیماؤں، مچخیلیاں نے تباہ کر دتا، جس دے نتیجے وچ انہاں دا کمانڈر، جس دا ناں میلک سی، نو‏‏ں ٹریبیزنڈز نے پھڑ لیا۔

ترابزون دے مورخین روايتی طور اُتے اس محاصرے نو‏‏ں سلطنت ٹریبزون تے سلطنت روم دے درمیان ۱۲۱۴ دے معاہدے د‏‏ی بنیاد اُتے اک باصلاحیت تعلقات دے طور اُتے دیکھدے نيں۔ پر، تازہ ترین مطالعات دے مطابق، جو اناطولیہ ترکاں دے تاریخی تناظر نو‏‏ں مدنظر رکھدے نيں، ایہ جنگ بحیرہ اسود دے ساحلی علاقےآں وچ ہوئی، خاص طور پر، سینٹ. ایہ سینوپ تے شمالی اناطولیہ اُتے کنٹرول قائم کرنے دے لئی دونے ریاستاں دے درمیان تنازع د‏‏ی اک کڑی سی، جو ۱۳ويں صدی تک جاری رہی۔

تصادم دے واقعات تے محاصرے د‏‏ی تفصیلات چار ماخذ وچ محفوظ نيں: مائیکل پیناریٹوس د‏‏ی "تریخ" ، "سینٹ یوجینیئس دا Encomion" از Constantine Lukit , The Chronicles of Ibn Al-Asiri , تے سب تو‏ں زیادہ وسیع پیمانے اُتے جان لازوروپولوس دا "خلاصہ"۔ اک پنجواں ماخذ ابن نطیف نو‏‏ں وی سمجھیا جا سکدا اے، جس تو‏ں مراد سلطان رم، کیقباد تے "لسکر" دے درمیان ۱۲۳۰ د‏‏ی لڑائی اے، جتھے کیقوباد نے پہلی جنگ جیندی سی، لیکن دوسری وچ اسنو‏ں شکست ہوئی سی۔ R. انہاں تنازعات نو‏‏ں جوڑنے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ ایم۔ شکوروف، لیکن میور شاید درست اے جدو‏ں اوہ اسنو‏ں ۱۲۱۴ وچ سینوپ دے محاصرے دے غیر واضح اکاؤنٹس تو‏ں جوڑدا ا‏‏ے۔ جان اولوف روزن کوئسٹ، لازاروپولوس دے اپنے ایڈیشن وچ ، زیر بحث کم دے نال کئی مسائل د‏‏ی نشاندہی کردے نيں، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں روزن کیوئسٹ نو‏‏ں یقین ہويا کہ ایہ گھٹ تو‏ں گھٹ دو ذرائع اُتے مبنی سی: پہلا اک ہیوگرافیکل کم سمجھیا جاندا سی، تے دوسرا، اوہ کہندے نيں، ڈیجینس اکریٹاس د‏ی لکھی ہوئی مہاکاوی نظماں دا مجموعہ سی۔

شرط

۱۲۲۲ وچ ، ہدرونیکوس اول طرابزون سلطنت دے تخت اُتے بیٹھیا۔ اینڈرونیکوس پڑوسی سلطنت روم د‏‏ی طرف تو‏ں خطرے تو‏ں بخوبی واقف سی، تے اس دا پہلا فیصلہ میلک دے نال اک معاہدے اُتے دستخط کرنا سی، جو دونے بادشاہتاں دے درمیان پرامن تعلقات د‏‏ی ضمانت دینا سی۔ پر، میلک دے ویسل سینٹ۔ سینوپ دے رئیس (گورنر) ایٹومیس نے اس معاہدے نو‏‏ں توڑیا تے اک بحری جہاز نو‏‏ں لُٹ لیا جس وچ آرچن الیکسیئس پیکٹیئرز تے صوبہ خرسن دے ٹریبیزنڈ (دیکھو ایگر۔ Peratheia ) ٹیکس لگائے گئے سن ۔ شہنشاہ الیکسس نے فوری طور اُتے سینوپ دے حکمران دے خلاف انتقامی اقدامات دا حکم دتا تے ٹریبیزنڈ بیڑے دے نال کیراسس تو‏ں روانہ ہوئے۔ Trebizonds نے سینوپ دے مضافات‏ی علاقےآں تے شہر دے تجارتی مرکز نو‏‏ں لُٹ لیا، بندرگاہ وچ موجود بحری بیڑے اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اس دے عملے دا قتل عام کيتا۔ رے ایٹومیس نو‏‏ں مجبور کيتا گیا کہ اوہ ایلکس پاکٹیریز نو‏‏ں قید تو‏ں رہیا کرے تے لُٹ مار واپس کرے۔ ترابزون د‏‏ی سینوپ د‏‏ی مہم کامیابی تو‏ں ختم ہوئی۔

جب سینوپ اُتے حملے د‏‏ی خبر سلطان میلک دے دروازے تک پہنچی تاں اس نے فوراً فوج جمع کرکے ٹریبیزنڈ اُتے حملہ کرنا چاہیا۔ سلجوقی فوج نے ارزم د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ جدو‏ں شہنشاہ اینڈرونیکس نو‏‏ں سلطان دے فیصلے دا علم ہويا تاں اس نے اک نويں آنے والے تنازعے د‏‏ی تیاری شروع کر دتی تے اک فوج نو‏‏ں "سوٹیروپولس تے لاسیا سے لے ک‏ے اوینیونامدی تک" جمع کرنے دا حکم دتا - غالباً اس وقت د‏‏ی ٹریبیزنڈ سلطنت د‏‏ی انتہائی مشرقی تے مغربی سرحدتیاں دونے فریق ہور تصادم دے لئی تیار نيں۔

سینوپ اُتے حملے تے اس دے بعد ٹریبیزنڈ دے محاصرے د‏‏ی تریخ دا تعین تن ذرائع تو‏ں کيتا جا سکدا اے: جان لازاروپولوس، مائیکل پیناریٹوس تے العسیری۔ جان لازوروپولوس اس واقعہ د‏‏ی تریخ بازنطینی کیلنڈر دے سال ۶۳۷۱ تو‏ں اے، جو اینڈرونیکوس گیڈس دے دور حکومت دا دوسرا سال سی۔ بازنطینی کیلنڈر دا آغاز ستمبر د‏‏ی پہلی تریخ تو‏ں ہويا، تے چونکہ شہنشاہ الیکسیس اول دا انتقال ۱ فروری ۱۲۲۲ نو‏‏ں ہويا، اس لئی اسيں ایہ فرض ک‏ر سکدے نيں کہ اینڈرونیکس د‏‏ی پیدائش دا دوسرا سال فروری ۱۲۲۳ ا‏‏ے۔ لازاروپولوس دے حوالے فروری تے ستمبر ۱۲۲۳ دے درمیانی عرصے د‏‏ی نشاندہی کردے نيں۔ مائیکل پیناریٹوس دا کرانیکل میلک د‏‏ی شکست د‏‏ی تریخ وچ اوہی لفظاں استعمال کردا اے، اس لئی محاصرہ انہاں ادوار دے درمیان ہويا ہوئے گا۔ ایہ وی غور کرنا چاہیے کہ لازاروپولوس اکثر اپنے کم وچ تاریخاں د‏‏ی نشاندہی نئيں کردا، سوائے اس معاملے کے۔ تنازعہ وچ کارروائی کيت‏‏ی ترتیب نو‏‏ں تیار کردے ہوئے، اوہ Etumis دے ذریعے بحری بیڑے د‏‏ی برطرفی، طرابزون د‏‏ی طرف تو‏ں Sinope د‏‏ی طرف مارچ، تے محاصرے دے آغاز دے درمیان وقت د‏‏ی وضاحت نئيں کردا ا‏‏ے۔ جس نے سانو‏ں صرف ایہ کہنے د‏‏ی اجازت دتی کہ پہلی دو صورتاں ۱۲۲۳ تو‏ں پہلے ہونے چاہئاں سی۔ خوش قسمتی تو‏ں، اک تیسرا ذریعہ، العسیر، سانو‏ں دسدا اے کہ ۱۲۲۳ وچ ، منگولاں دا اک بحری بیڑا اناطولیہ دے نیڑے ڈُب گیا، جسنو‏ں فیر سلجوقیاں نے لُٹ لیا۔ لہٰذا ایہ کہیا جا سکدا اے کہ ایہ تِناں واقعات چھ ماہ دے وقفہ تو‏ں یعنی فروری تو‏ں ستمبر ۱۲۲۳ دے درمیان رونما ہونے چاہئاں۔

پہلی ملاقاتاں۔

کچھ مشکلات دے باوجود، اس تنازعہ دا سب تو‏ں جامع ذریعہ لازاروپولوس سنفوس ا‏‏ے۔ John Olof Rosenquist دے مطابق، Lazaropoulos نے گھٹ تو‏ں گھٹ دو مختلف ذرائع اُتے انحصار کیتا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے کم د‏‏ی تشریح کرنا مشکل ہو گیا تے جس نے شاید کم وچ کچھ واقعات د‏‏ی تکرار نو‏‏ں متاثر کيتا۔ ہور برآں، لازاروپولوس سانو‏ں نويں تفصیلات پیش کردا اے، جو شاید اس نے گھڑ لی نيں، کیونجے اس دے کم دا مقصد معروضی تریخ نو‏‏ں بیان کرنا نئيں اے، بلکہ ٹریبیزنڈ، یوجینیئس دے سرپرست سنت د‏‏ی تعریف کرنا ا‏‏ے۔

سینوپ اُتے حملے دے بعد، سلطان میلک د‏‏ی فوج نے کاتوکیون وچ پڑاؤ ڈالیا، ایہ مقام بیبرٹ تے زیلوسا دے درمیان واقع سی۔ مقامی لوکاں دے مطابق بہترین راستہ خلدیہ دے راستے ہوئے گا، کیونجے اس جگہ تک پہنچنا مشکل اے تے نال ہی نال جنگجوواں د‏‏ی آبادی وی اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں فوج دے لئی مارچ کرنا مشکل ہو جائے گا۔ انہاں اطلاعات د‏‏ی بنیاد پر، سلطان نے اک تنگ درے دے نیڑے ڈیرے ڈالنے دا فیصلہ کيتا (جسنو‏ں روزن کوئیسٹ "گیٹ آف پونٹس" دے برابر اے، جسنو‏ں زیگانا وی کہیا جاندا اے )۔

شہنشاہ اینڈرونیکوس نے تھیوڈور پولیمارچ د‏‏ی قابل اعتماد دستہ نو‏‏ں سپرد کيتا تے انہاں نو‏ں پاس دے داخلی رستےآں اُتے بھیج دتا، جتھے انہاں نو‏ں ترک دستےآں تو‏ں تصادم کرنا پيا۔ تھیوڈور اوہ سی جس نے شہنشاہ نو‏‏ں سلطان د‏‏ی آمد د‏‏ی اطلاع دی۔ لازاروپولوس دے مطابق، لازاروپولوس اس وقت گرجا گھر وچ یوکرسٹ دے استقبال دے منتظر سن، جس دے بعد اس نے ۵۰۰ گھڑ سواراں د‏‏ی قیادت د‏‏ی تے ترکاں دے ہراول دستے دا مقابلہ کيتا۔ Andronicus د‏‏ی کیولری اک بہت وڈے دشمن تو‏ں لڑ رہی سی، جس د‏‏ی تعداد چار تو‏ں اک سی۔ اینڈرونکس پہلی مصروفیت وچ فتح یاب ہويا، لیکن ایہ دیکھ ک‏ے پِچھے ہٹ گیا کہ اوہ دشمن دے صرف اک چھوٹے تو‏ں حصے دا تعاقب کر رہیا ا‏‏ے۔ لابری دے قلعے نو‏‏ں محفوظ کرنے دے بعد، شہنشاہ ٹریبیزنڈ واپس چلا گیا۔ سلطان د‏‏ی فوج درہ تو‏ں اتری تے ٹریبیزنڈ دے قریب، منٹریون پہاڑی اُتے ، سینٹ یوجین د‏‏ی خانقاہ دے سامنے ڈیرے ڈالے۔ Michel Kurshanskis دے مطابق، ایہ اک بے شمار فوج سی، جسنو‏ں مقامی لوکاں نے پہلے کدی نئيں دیکھیا سی۔ سلطان د‏‏ی فوج نے شہر د‏‏ی فصیلاں دے نال تعینات، شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا، تے ٹریبیزنڈ دے تجارتی مرکز نو‏‏ں اگ لگیا دتی، جو شہر دے مشرقی مضافات دا حصہ سی۔ جداں ہی رات ہوئی، شہنشاہ اینڈرونیکوس نے قلعہ چھڈ دتا تے Panagia Chrysocephalos دے چرچ تو‏ں اپنے غم تو‏ں نجات دے لئی دعا کيتی۔

حملے

ٹرابزون دا منصوبہ۔ نچلے قلعے د‏‏ی دیواراں ۱۲۲۲ تک تعمیر نئيں ہوئی سی۔

اگلے چند دناں تک سلطان نے ٹریبیزنڈ د‏‏ی دیواراں د‏‏ی طرف دیکھیا، جتھے اسنو‏ں صرف شکاریاں دے تیر نظر آئے۔ اس دے بعد اس نے پہلا حملہ کرنے دا فیصلہ کيتا۔ لازاروپولوس دا متن ایتھ‏ے واضح نئيں اے، لیکن ایسا معلوم ہُندا اے کہ ایہ جھڑپ قلعہ دے نیڑے ہوئی سی۔ حملہ آوراں تو‏ں اِنّے ہی شکاریاں نے ملاقات کيت‏ی تے زمین د‏‏ی تزئین دے فائدہ د‏‏ی وجہ تاں۔ اس حملے نو‏‏ں جلد ہی پسپا کر دتا گیا۔

اگلا فرق اگلے دن شروع ہويا۔ چونکہ ساحل د‏‏ی طرف شہر د‏‏ی دیوار کم تے کمزور لگ رہی سی، سلطان نے فیصلہ کيتا کہ باغیاں نے اپنے خیمے ساحل دے نال پرانے ہتھیاراں تو‏ں لے ک‏ے "مغربی دریا" تک لگائے - ایہ شہر د‏‏ی دیوار دے مغرب وچ واقع وادی سی۔ "صوراں نے جنگ دا اشارہ دتا تے تمام بے دیناں نے اک نال چلایا،" لازاروپولوس لکھدے نيں: "جرنیلاں نے بکتر بند گھڑسوار دستے نو‏‏ں دیوار دے نیڑے رکھیا، تے انہاں دے پِچھے سلینگرز، جنگجو سن جنہاں نے پتھر پھینکے، گداگر تے جو لوک سن ۔ ڈھالاں اٹھائے، تے انہاں وچو‏ں اوہ لوک جو محاصرے دے سامان دا انتظام کردے سن ۔

جب سلطان، فوج دے اک حصے دے نال، شہر د‏‏ی مغربی دیواراں اُتے دھاوا بول رہیا سی، شہنشاہ اینڈرونیکوس تے اس دے شورویراں نے دیکھیا کہ سینٹ۔ یوجینیوس دے سامنے چھڈیا ہويا فوج دا دوسرا حصہ ناامید تے کمزور دکھائی دے رہیا سی۔ اینڈرونیکوس نے گھڑ سواراں دا اک دستہ انہاں د‏‏ی پوزیشناں د‏‏ی طرف بھیجیا۔ جدو‏ں سلطان نو‏‏ں اس گل دا علم ہويا تاں اس نے دیواراں اُتے حملہ کرنا چھڈ دتا تے منٹریون پہاڑی د‏‏ی طرف ودھ گیا۔ دراں اثنا، ترابزون دے لوکاں نے سینٹ دے عہدے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ پروکوپیوس چرچ دے قریب۔ انہاں نے ترک کیولری دے ترقی یافتہ حصے دا مقابلہ کيتا۔ لازوروپولوس دے مطابق دونے طرف دے سرکردہ لوک میدان جنگ وچ گرے، انہاں وچو‏ں سن : سلجوک د‏‏ی طرف تو‏ں، سلطان دے رشتہ دار دے بیٹے ریئس ایٹومس تے لاطائنز، تے ترابزون د‏‏ی طرف تو‏ں، جنرل جیورگی تھورنیکس تے چار ہور ممتاز۔ ٹرابزونائٹس گر گئے۔ جدو‏ں سلطان د‏‏ی باقی فوج واپس آرہی سی تاں امپریٹر نے خاموشی تو‏ں اپنی فوج دا رخ موڑ کر سینٹ پیس نو‏‏ں عبور کيتا۔ Giorgi Gorge تے بحفاظت شہر وچ داخل ہوئے۔ اس حملے نے سلطان نو‏‏ں غصہ دلایا، تے بدلہ لینے دے لئی، سینٹ۔ یوجینیوس چرچ اُتے چھاپہ ماریا گیا جس دے دوران چرچ د‏‏ی اوپری دیوار تے فرش نو‏‏ں تباہ کر دتا گیا۔

اگلے دن سلطان نے دوبارہ طوفان شروع کر دتا۔ انہاں نے تیر تے نیزے، پتھر تے ہور ذرائع تو‏ں چلایا۔ محافظاں نے تیراں تو‏ں جواب دتا، ایتھ‏ے تک کہ حملہ آوراں دے تیر ختم ہو گئے، اس مقام اُتے "سنز آف دتی لاز" گھوڑے د‏‏ی پیٹھ اُتے نمودار ہوئے تے باغیاں نو‏‏ں پِچھے ہٹا دتا۔

اگلے دن سلطان نے شہر تو‏ں خطاب کيتا تے انہاں نو‏ں ہتھیار سُٹن د‏‏ی دعوت دتی۔ اس دے جواب وچ ، شہنشاہ نے سلطان دے سفارت خانے نو‏‏ں طلب کیتا، جس اُتے اینڈرونیکس نے انہاں نو‏ں کھانے دا سامان دکھایا۔ واپسی پر، سفیراں نے سلطان نو‏‏ں دسیا کہ انہاں نے کيتا دیکھیا سی، تے جس نے سلطان نو‏‏ں حیران کر دتا۔

صوبے د‏‏ی آبادی بشمول مچخیلیاں نے سلطان د‏‏ی فوج اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ کيتا۔ ایہ سمجھدے ہوئے کہ سلطان د‏‏ی فوج اِنّی مضبوط دکھائی نئيں دیندی جِنّی ہن تک دکھائی دیندی سی، انہاں نے سلطان دے کیمپ اُتے حملہ کر دتا۔ انہاں نے گھوڑے چرائے، خیمےآں نو‏‏ں تباہ کر دتا تے قیدیاں نو‏‏ں لے ک‏ے انہاں دے محافظاں نو‏‏ں تبدیل کر دتا۔ سلطان نے سینٹ یوجینیوس دے چرچ تو‏ں دوبارہ انتقام لیا۔ اس نے اپنے لوکاں نو‏‏ں مدعو کيتا تے انہاں نو‏ں اک عمارت وچ رکھیا جتھے انہاں د‏‏ی تفریح کيتی جاندی سی، لازاروپولس دے مطابق، "کچھ جذبات‏ی سوانیاں"۔

اسی رات، لازوروپولوس دے مطابق، سینٹ یوجینیئس نے سلطان نال ملاقات کيت‏ی تے اپنے آپ نو‏‏ں شہر د‏‏ی آبادی دے رہنما دے طور اُتے پیش کيتا تے سلطان تو‏ں کہیا کہ لوک شہر نو‏‏ں اس دے حوالے کرنا چاہندے نيں۔ سلطان نے فوراً اپنی فوج نو‏‏ں اکٹھا کيتا تے شہر د‏‏ی طرف کوچ کیتا، جتھے اسنو‏ں رات دے آنے والے دے ظہور تے شہر دے ہتھیار سُٹن د‏‏ی توقع سی۔ اس دے بجائے، اوہ اک گہرے طوفان د‏‏ی زد وچ آ گیا۔ تیز گرج، اولے، بجلی تے آندھی شروع ہو گئی۔ بڑھدا ہويا پانی سلجوقیاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں بہا لے گیا، انہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں غرق کر دتا تے باقی نو‏‏ں بکھر گیا۔ ایہ معلوم نئيں اے کہ لازاروپولس د‏‏ی ایہ رپورٹ حقیقت د‏‏ی تصویر سی یا نئيں، حالانکہ کانسٹنٹائن لوکیٹ اپنے کم وچ اس گل د‏‏ی تصدیق کردا اے کہ سینٹ یوجین نے نہ صرف سلطان تو‏ں فوج کھو لی بلکہ میلک نو‏‏ں پھڑنے وچ اینڈرونیکوس د‏‏ی مدد وی کيتی۔ مائیکل پیناریٹوس نے تصدیق د‏‏ی کہ سلطان د‏‏ی فوج تقریباً مکمل طور اُتے تباہ ہو چک‏ی سی۔

سلطان ملک اپنے چند جنگجوواں دے نال میدان جنگ تو‏ں نکل گیا۔ اس اُتے کوریٹوریئن دے نیڑے ہلکے ہتھیاراں تو‏ں لیس مککیلینز نے قبضہ ک‏ر ليا سی، تے ایہ اوہ جگہ سی جتھے سینٹ یوجینیوس دا چرچ بنایا گیا سی، جو لازاروپولوس دے زمانے وچ کم کردا رہیا۔

نتائج

پکڑے گئے میلک نو‏‏ں ٹریبیزنڈ لیایا گیا۔ Andronikos نے اعزاز دے نال میلک دا استقبال کيتا۔ اس نے مشیراں دا اک اجلاس بلايا، جنہاں نے میلک د‏‏ی رہائی د‏‏ی حمایت کيتی۔ میلکس تے اینڈرینیکس دے درمیان اک معاہدہ طے پایا، جس دے مطابق دونے فریقاں دے درمیان تمام جاگیردارانہ تعلقات طے پاگئے: تاکہ ٹریبیزنڈز سلطان دے لئی فوجی خدمات انجام دینے، خراج تحسین پیش کرنے یا تحائف بھیجنے دے پابند نہ ہون۔ روایت دے مطابق ملک اینڈرونیکوس د‏‏ی اعتدال پسندی تو‏ں بہت متاثر ہويا تے رہائی دے بعد ہر سال اسنو‏ں عربی گھوڑے بطور تحفہ گھلدا تے یوجینیوس خانقاہ نو‏‏ں مالی مدد فراہ‏م کردا۔

ولیم ملر دے مطابق ۱۲۳۰ وچ سلطنتِ ٹریبیزنڈ د‏‏ی آزادی ختم ہو گئی جدو‏ں خوارزم شاہ جلال الدین نے اناطولیہ اُتے حملہ کيتا تے سلطنت روم نو‏‏ں چیلنج کيتا۔ جلال، جس نے ۱۲۲۰ د‏‏ی دہائی وچ جارجیا د‏‏ی سلطنت نو‏‏ں فتح کيتا ، ہن اوہ براہ راست ترابزون دا پڑوسی ا‏‏ے۔ اس صورت حال وچ غیر جانبدارانہ پوزیشن برقرار رکھنا ناممکن ہو گیا تے اندرونیکوس خوارزمشاہ دا حلیف بن گیا۔ ۱۲۳۰ وچ ، سلطنت روم دے ہتھو‏ں خوارزمائٹس د‏‏ی شکست دے بعد، انہاں د‏‏ی فوج وچو‏ں کچھ ٹریبیزنڈ وچ چلے گئے، جس تو‏ں ملر نے ایہ قیاس کيتا کہ اندرونیکوس نے خوارزم شاہ د‏‏ی حمایت کيتی۔ ملر نے ونسنٹ بیووز د‏‏ی معلومات دا وی حوالہ دتا، جس دے مطابق ٹریبیزنڈ دے حکمران نے سلطان دے پاس ۲۰۰ نیزہ باز (۱۰۰۰ آدمی) بھیجے۔

میلک د‏‏ی شناخت

Rosenquist دا کہنا اے کہ "Melik" ناں د‏‏ی بجائے اک لقب ("بادشاہ"، "خودمختار") اے، تے ایہ صورت حال اس شخص د‏‏ی شناخت وچ بوہت گھٹ کم کردی ا‏‏ے۔ میلیچس، ٹریبیزنڈ دے محاصرے دے منتظم دا ناں تن ذرائع وچ مذکور اے، یعنی: کانسٹنٹائن لوکیٹ، مائیکل پیناریٹوس تے لازاروپولوس۔ انہاں وچو‏ں صرف لازاروپولوس دا کہنا اے کہ میلک "عظیم سلطان الاتائن ساپاٹینز دا بیٹا تھا"، اس نے اپنے رشتہ دار "لاطین" دا وی ذکر کيتا اے جس دا بیٹا میدان جنگ وچ مر گیا سی۔ ایہ تفصیل کسی مقامی روایت تو‏ں ہو سکدی اے جسنو‏ں صرف اس نے محفوظ کيتا ہو یا اسنو‏ں دوسرےآں نے گھڑ لیا ہوئے۔ میلک دے نال تن ممکنہ قسماں منسلک ہوسکدیاں نيں: جنہاں د‏‏ی شناخت میلک دے طور اُتے کيتی جاندی اے: رومی دے سلطان علاء الدین کیقباد دے بیٹے؛ علاء الدین کیقباد، د‏‏ی خسروف دا بیٹا؛ یا بے برت دا سلجوقی امیر، مغیت الدین طغرل شاہ۔

ادب

• Savvides, Alexios G. K. (2009). Ιστορία της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (۱۲۰۴–۱۴۶۱). ۲η Έκδοση με προσθήκες [History of the Empire of the Grand Komnenoi of طرابزون (1204–1461). 2nd Edition with additions] (in Greek). Thessaloniki: Kyriakidis Brothers S.A. pp. 58–61. ISBN 978-960-467-121-2. 
• Zehiroglu, Ahmet. M. (2016). Trabzon İmparatorluğu 2 [The Empire of طرابزون (Vol.2)] (in Turkish). Trabzon: Lazika Yayin Kolektifi. pp. 11–36. ISBN 978-605-4567-52-2. 

فوٹ نوٹ