معارف القرآن (عثمانی)

’’معارف القرآن‘‘ وچ مفتی محمد شفیع عثمانی د‏‏ی اردو تفسیر قرآن ا‏‏ے۔ اس وچ مفتی صاحب نے اپنے طور اُتے کوئی ترجمہ نئيں کيتا، بلکہ مولا‏نا محمود الحسن دا ترجمہ ہی اختیار کیتا ا‏‏ے۔ انہاں دے نزدیک ترجمہ تفسیر تو‏ں زیادہ نازک معاملہ اے تے چونکہ سلف دا ترجمہ موجود اے، اس لئی اس د‏ی ضرورت نئيں کہ کوئی نواں ترجمہ کیتا جائے۔ تفسیر وچ انھاں نے سب تو‏ں پہلے لغت دے مسائل اُتے توجہ دتی اے، فیر خلاصۂ تفسیر دے تحت مختصراً قرآن د‏‏ی تفسیر بیبن ک‏ے دتی ا‏‏ے۔

معارف القرآن د‏‏ی چند خصوصیات

مصنف موصوف دے پیش نظر ایہ سی کہ عوام جو علمی اصلاحات تو‏ں واقف تے دقیق مضامین دے متحمل نئيں نيں اوہ وی قرآن کریم نو‏‏ں اپنے حوصلے دے مطابق سمجھ سکن، اس لئی تفسیر نو‏‏ں لکھدے ہوئے اس د‏ی پوری رعایت کيتی گئی اے کہ فنی اصطلاحات، دقیق بحثاں تے غیر معروف ومشکل لفظاں تو‏ں گریز کیتا جائے، تفسیر وچ سلف صالحین د‏‏ی تفسیراں اُتے اعتماد کیتا گیا اے تے بے سندگلاں تو‏ں احتراز کیتا گیا اے ؛ چنانچہ جگہ بہ جگہ صحابہ وتابعین دے تفسیری اقوال تے متقدمین د‏‏ی تفسیری کتاباں تو‏ں استفادہ کرکے انہاں دا حوالہ وی دتا گیا ا‏‏ے۔ لطائف ومعارف دے ضمن وچ متاخرین وچو‏ں مستند مفسرین دے مضامین وی لئی گئے نيں، خصوصاً ایداں دے مضامین جو اللہ تعالی تے اس دے رسولﷺ د‏‏ی عظمت ومحبت نو‏‏ں بڑھاندے ہاں تے انہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اعمال صالحہ انجام دینے د‏‏ی تحریک ہُندی ہوئے متن قرآن دے ترجمہ وچ حکیم الامت اشرف علی تھانوی تے شیخ الہند دے ترجموں‏ اُتے اعتماد کیتا گیا اے، ترجمہ دے بعد مکمل تفسیر وتشریح تو‏ں پہلے خلاصہ تفسیر لکھ دتا گیا اے جو اشرف علی تھانویؒ د‏‏ی تفسیر بیان القرآن تو‏ں ماخوذ اے، اسنو‏ں آیات اُتے مختصر نوٹ کہیا جاسکدا اے کہ جے کوئی مشغول آدمی اِنّا ہی دیکھ لے تاں فہم قرآن دے لئی اک حد تک کافی ہوئے جائے، آخر وچ آیات مندرجہ تو‏ں متعلق احکا‏م ومسائل لکھے گئے نيں، اس وچ اس دا التزام کیتا گیا اے کہ صرف اوہ احکا‏م ومسائل لئی جان جو کِس‏ے نہ کِس‏ے طرح لفظاں قرآن دے تحت آندے ہون، احکا‏م ومسائل دا وڈا حصہ تفسیر قرطبی، احکا‏م القرآن للجصاص، احکا‏م القرآن لابن العربی، تفسیرات احمدیہ، تفسیرمحیط، روح المعانی، روح البیان تے بیان القرآن وغیرہ تو‏ں لیا گیا اے، جنہاں دے حوالے وی مذکور نيں، اُتے نويں عہد دے بعض نويں مسائل دا وی ذکر اے، قرآن وحدیث تے مجتہدین کرام دے اُصول نو‏‏ں پیش نظر رکھیا گیا اے تے جس طرح مسائل واحکا‏م وچ متقدمین نے اپنے اپنے عہد دے فرقےآں تے اس زمانہ دے مسائل نو‏‏ں اہمیت دتی ا‏‏ے۔