نظریہ تال میل
چال دا سدھانت اک اجیہا شبد ہے ، جو مولت : کسے ناگرک ، آپرادھک جاں راجنیتک چال دے داعوے دے اک نرپکھّ وورنک لئی ورتوں کیتا جاندا ہے۔ حالانکہ ، ایہہ بعد وچّ کافی اپمانجنک ہو گیا اتے پوری طرحاں صرف ہاشئے اتے ستھت اس سدھانت لئی استعمال ہون لگا، جو کسے اتہاسک جاں ورتمان گھٹنا نوں لگبھگ اتیمانوی شکتی پراپت اتے دھوکھیبازاں دی گپت سازش دے نتیجے دے روپ وچّ وئکت کردا ہے۔
چال دے سدھانت نوں ودواناں دوارا شکّ دے نال ویکھیا جاندا ہے ،کیونکہ اوہ شاید ہی کسے نرنائک پرمان دوارا وویچت ہندا ہے اتے سنستھاگت وشلیشن دے الٹ ہندا ہے ، جو ساروجنک روپ ولوں گیات سنستھاواں وچّ لوکاں دے ساموہک سبھاء اتے کیندرت ہندی ہے اتے جو اتہاسک اتے ورتمان گھٹناواں دی ویاکھواا لئی ودوتاپورن سامگریاں اتے مکھدھارا دی میڈیا رپٹوں وچّ درج تتھیوں اتے ادھارت ہندی ہے ، نہیں کہ گھٹنا دے مقصد اتے آدمیاں دی گپت سنڈھ گنڈھ دیاں کاروائیاں دیاں اٹکلاں اتے۔
اسلئی ایہہ شبد اکثر ہلکے روپ ولوں اک وشواس نوں چترت کرن دی کوشش دے روپ وچّ پریوکت ہندا ہے ، جو وچتر طرحاں دا جھوٹھ ہو اتے سنکی دے روپ وچّ چہنت کیتے ہوئے جاں انمادی قدرت دے لوکاں والے سموہ دوارا وئکت کیتا گیا ہو۔ اس طرحاں دا چترن اپنے سمبھاوک بھیڑا اتے انپیوکتتا دے کارن اکثر وواد دا وشا ہندا ہے۔
راجنیتی وگیانی مائکل بارکن دے مطابق چال دے سدھانت کدے ہاشئے اتے جاں کجھ تھوڑھے لوکاں تکّ سیمت ہندے سن ، اتے ہن جنپرچار مادھئماں لئی عامَ ہو گئے ہن۔ اوہ دلیل دندے ہے کہ اسنے شڈئنترواد دی اودھارنا پیدا ہون وچّ یوگدان دتا ، جو 20 ویاں صدی دے اخیر اتے 21 ویاں صدی دے ارمبھ وچّ سنیوکت راج امریکہ وچّ سانسکرتیک گھٹنا دے روپ وچّ ابھریا اتے جنتا دے من وچّ راجنیتک کاروائی دے پربھاوی پرتیمان دے روپ وچّ لوکتنتر دے سمبھاوک پرتستھاپن دے روپ وچّ سازش نوں منیا گیا۔ مانووگیانی ٹاڈ سینڈرس اتے ہیری جی ویسٹ دے مطابق پرمان ولوں پتہ چلدا ہے کہ اج امریکیاں دا اک ویاپک ورگ۔.... چال دے گھٹّ ولوں گھٹّ کجھ سدھانتوں نوں ٹھیک مانتا ہے۔ اسلئی چال دے سدھانتوں وچّ وشواس سماجشاستریاں ، منوویگیانکوں اتیلوککتھاواندے وشیشگیاواں دی رچی دا اک وشا ہو گیا ہے۔
شبداولی
[سودھو]چال دا سدھانت شبد سول ، آپرادھک جاں راجنیتک سازش دے کسے نیمک جاں غیرکانونی داعوے لئی اک تٹستھ سوتردھار ہو سکدا ہے۔ چال کرن دا متلبّ ہے ، کسے غیرکانونی جاں غلط کارج نوں پورا کرن لئی اک گپت سمجھوتا کرنا جاں کسے نیمک مقصد نوں حاصل کرن لئی اجیہے طریقاں دا ورتو کرنا۔ حالانکہ ، چال دے سدھانت دا پریوگ اک ورنناتمک ودھے دے ولّ انگت کرن لئی وی ہندا ہے ، جس وچّ وڈے شڈئنتروں دے استیتو لئی ویاپک ترکاں ( ضروری نہیں کہ سبندھت ہون ) دا اک ڈھیر سنگریہہ شامل ہو۔
اس متلبّ وچّ سدھانت شبد کدے - کدے مکھدھارا دے وگیانی سدھانت دے بجائے اٹکل جاں اپکلپنا دے روپ وچّ زیادہ انوپچارک منیا جاندا ہے۔ اسدے علاوہ سازش شبد عامَ طور اتے شکتی شالی چیہروں ، اکثر اوہناں پرتیشٹھانوں لئی پریوکت ہندا ہے ، جنپر اک وڈی جنسنکھیا نوں دھوکھا دین دا وشواس کیتا جاندا ہے ، جویں راجنیتک بھرشٹاچار۔ حالانکہ کجھ چال واستو وچّ سدھانت نہیں ہندے ، لیکن اوہ اکثر عامَ جنتا دوارا اس روپ وچّ چہنت کر دتے جاندے ہے۔
چال دے سدھانت واکیانش دا پہلا درج ورتو 1909 ولوں دسدا ہے۔ مولت: ایہہ اک تٹستھ شبد سی ، لیکن 1960 دے دشک وچّ ہوئی راجنیتک اٹھاپٹک دے بعد اسنے اپنے ورتمان اپمانجنک متلبّ نوں دھارن کیتا۔ آکسفورڈ انگلش ڈکشنری وچّ ایہہ 1997 دے اخیر وچّ پورک دے روپ وچّ شامل ہویا۔
چال سدھانت شبد ودواناں اتے لوکاں نوں پیارا سنسکرتیاں دوارا لوکاں ولوں طاقت ، پیسہ جاں آزادی دا ہرن کرن دے مقصد ولوں دیاں گئیاں گپت فوجی ، بینکنگ ، جاں راجنیتک کاروائیاں دی پہچان لئی وار وار پریوگ کیتا جاندا رہا ہے۔ گھٹّ پرچلت متلبّ وچّ ایہہ لوککتھا اتے شہری اتہاس کتھا اتے وودھ طرحاں دے ویاکھیاتمک کسم دے کتھوپکتھن دے روپ وچّ پریوکت ہندا ہے ، جو پراچین کتھاواں ولوں جڈے ہندے ہن۔ ایہہ شبد اس داویاں نوں اپنے آپ : خارج کرن دے اپمانجنک متلبّ وچّ وی استعمال ہندا ہے ، جو ہاسیبھری ، ناسمجھیپورن ، پاگلپن بھریا ، نرادھار ، وچتر جاں اتارکک ہو۔ اداہرن لئی واٹرگیٹ چال سدھانت شبد عامَ طور اتے منجور متلبّ لئی نہیں ہندا ہے ، جس وچّ واستو وچّ کئی پرتیبھاگیاں نوں چال دے چلدے دوشی روکیا گیا اتے دوسریاں نوں الزام درج کرن ولوں پہلاں ہی معاف کر دتا گیا ، سگوں اسدا وکلپک اتے علاوہ سدھانتوں والے متلبّ لئی کیتا جاندا ہے جویں ایہہ داعوے کہ ڈیپ تھروٹ کیہا جان والا سوچنا سروت ( سروتاں ) گڑا ہویا سی۔
ایڈیپٹیڈ پھرام اے سٹڈی پرپیئرڈ فار سیائیے نامک اپنے ارمبھ دا لیکھ وچّ ڈینئل پائپس نے اسنوں پربھاشت کرن دی کوشش کیتا ، جو مانسکتا شڈئنتر نوں وچاراں دے زیادہ پارمپرک پیٹرن ولوں وکھ کرن وچّ وشواس جتاؤندا ہے۔ انھاننے اسنوں اس روپ وچّ پربھاشت کیتا : جو دسدا ہے ، اوہ دھوکھا ہے ؛ چال اتہاس نوں سنچالت کردا ہے ؛ کجھ وی اگڑ دگڑ نہیں ہے ، دشمن ہمیشہ طاقت ، شہرت ، پیسہ اتے سیکس حاصل کردا ہے۔
ویسٹ اتے سینڈرس دے انوسار جدوں وئتنام یگ وچّ چال دے بارے وچّ گلّ کیتی جا رہی سی تاں پائپس نے اسوچّ ہاشئے اتے پئے تتووں نوں اس سوچ نوں شامل کیتا کہ شڈئنتروں نے پرمکھ راجنیتک گھوٹالوں اتیہتیاوانوچّ اک پرمکھ بھومکا نبھائی ، جنھے وئتنام یگ وچّ امریکی راجنیتی نوں ہلیا دتا۔ اوہ اتپیڑن دے کسے وی مہتوپورن اتہاسک جاں ساماجک - وگیانی وشلیشن وچّ انمادی شیلی نوں ویکھدے ہے۔
پرکار
[سودھو]راجنیتی وگیانی مائکل بارکن نے چوڑائی دے آروہی کرم وچّ چال دے سدھانتوں نوں شرینیبدھّ کیتا ہے ، جو اس پرکار ہن :
٭ گھٹناتمک چال دے سدھانت۔ چال اک سیمت ، وکھ گھٹنا جاں جاں گھٹناواں دے سموہ لئی ذمہ دار ہندا ہے۔ سازشی شکتیاں نوں کہی طور اتے اپنی اورجا اک سیمت اتے چنگی طرحاں ولوں پربھاشت ادیش اتے دھیان کیندرت کرنا ہندا ہے۔ حالَ دے بھوتکال وچّ گیات سبھتوں اچھا اداہرن ہے کینیڈی دی ہتیا دے چال دا ساہت۔
٭ پرنالیگت چال دے سدھانت۔ منیا جاندا ہے کہ اس طرحاں دی سازش وچّ لکش ویاپک ہندا ہے ، عامطور اتے اسوچّ اک دیش دا قابو ، اک کھیتر جاں اتھے تکّ کہ ساری دنیا حاصل کرن دی کلپنا دی جاندی ہے۔ حالانکہ لکش بہت بہت ہندا ہے ، اتے عامَ طور اتے شڈئنترکاری مشینری سرل ہندی ہے : اک ایکل ، نقصان دہ سنگٹھن نوں موجودہ سنستھاناں وچّ پرویش اتے اسدے وناش دی یوجنا بناؤنی پیندی ہے۔ ایہہ اوہناں چال دے سدھانتوں وچّ عامَ گلّ ہے ، جنہاں وچّ انترراشٹری سامواد جاں انترراشٹری پونجیوادیاں دے آدھار اتے بنے سدھانتوں دے نال یہودیاں ، گپت سبھے دے میبراں ، سندر شکتیاں والے سمدایاں دے کہی شاسن تنتراں اتے دھیان کیندرت رکھیا جاندا ہے۔
٭ اتی-چال دے سدھانت اس شڑئنترپورن تانیبانے ، جس وچّ اجیہا وشواس کیتا جاندا ہے کہ کئی شڈئنتروں نوں اکٹھے پدانکرم روپ ولوں جوڑیا گیا ہے۔ گھٹنا اتے پرنالی اک مشکل طریقے ولوں شامل ہو گئے ہن ، اسلئی شڈئنتروں نوں اکٹھے گنیا جا سکے۔ شڈئنترپورن پدانکرم دی سکھر بیٹھک دور ہندی ہے ، لیکن سارے شکتی شالی نقصان دہ طاقتاں گھٹّ شڑئنترپورن کرتاواں نوں نئنترت کردی ہے۔ اتیشڈئنتر دے سدھانتوں نوں 1980 دے دشک دے بعد ولوں جم مارس ، ڈیوڈ آئک اتے ملٹن ولئم کوپر جویں لیکھکاں دے کارج دے بعد وشیش روپ ولوں وادھا حاصل ہوئی۔
چال-واد
[سودھو]اک سنسارک وچار چال دے سدھانتوں نوں کیندرت روپ وچّ اتہاس وچّ کدے - کدے شڈئنترواد دے روپ وچّ درج کردا ہے۔ اتیہاسکار رچرڈ ہوپھسٹیڈٹر 1964 وچّ پرکاشت د پیرانائڈ سٹائل آف امیرکن پالٹکس نام دے نبندھ وچّ پورے امریکی اتہاس وچّ موہ اتے شڈئنترواد دی بھومکا دی چرچہ کیتی ہے۔ برنارڈ بیلن دی شاستری کتاب د آئڈیولاجکل اورجنس آف امیرکن روولیوشن ( 1967 ) وچّ کیہا گیا ہے کہ اس طرحاں دی اودھارنا امریکی کرانتی دے دوران پائی جا سکدی ہے۔ تدّ شڈئنترواد لوکاں دے نجرئے اتے نال ہی چال دے سدھانتوں دے اوہناں پرکاراں نوں چہنت کردا ہے ، جو انپات وچّ زیادہ سنسارک اتے اتہاسک ہن۔ شڈئنترواد شبد 1980 دے دشک وچّ شکشاود پھرینک پی۔ منٹج دوارا لوکاں نوں پیارا کیتا گیا۔ چال دے سدھانتوں اتے شڈئنترواد دے سنبندھ وچّ سکھئک کارج ولوں ودھے دے پڑھائی دے آدھار دے روپ وچّ انشودھرن ( ہائپوتھسس ) دی اک ویاپک شرینیاں پیش کیتی جا سکی ہن۔ شڈئنترواد دے آگوُ ودواناں وچّ شامل ہن : ہوپھسٹیڈٹر ، کارل پاپر ، مائکل بارکن ، رابرٹ ایلن گولڈورگ ، ڈینئل پائپس ، مارک پھینسٹر ، منٹج ، کارل سیگن ، جارج جانسن اتے گیرالڈ پوسنر۔
منٹج دے انوسار شڈئنترواد اک سنکیتک ہے : کھلے اتہاس وچّ شڈئنتروں دی پردھانتا وچّ وشواس۔ :
- چال-واد امریکہ اتے ہور جگھاواں وچّ وکھرا راجنیتک اتے ساماجک سموہاں دی ضرورت نوں پورا کردا ہے۔ ایہہ سمبھرانت ورگ دی پہچان کردا ہے ، اوہناں نوں آرتھک اتے ساماجک مہاوپتی لئی دوشی ٹھہراندا ہے اتے مانتا ہے کہ اک وار ہرمنّ پیارا بناؤنن دے جرئے اوہناں نوں ستا دے پداں ولوں ہٹایا جاندا تاں حالات کجھ چنگے ہو سکدے سن۔ جویں ، چال دے سدھانت اک خاص یگکال جاں وچاردھارا دے پرکار نہیں دسدے۔
پورے منکھ اتہاس دے دوران راجنیتک اتے آرتھک نیتا سچمچّ بھاری گنتی وچّ موتاں اتے آپدے دے کارن بنے ہن اتے اوہ کدے - کدے اک ہی سماں وچّ اپنے لکشاں دے بارے وچّ چال دے سدھانتوں نوں بڑاوا دین وچّ شامل ہوئے ہن۔ ہٹلر اتے سٹالن سبھتوں پرمکھ اداہرناں وچوں ہن ؛ ہور سارے اداہرن وی ہے۔ کجھ ماملیاں وچّ داویاں نوں چال دے سدھانت قہقے خارج کر دتا گیا ، اتے بعد وچّ اوہ ٹھیک ثابت ثابت ہوئے۔ اس وچار کہ اتہاس اپنے آپ وڈے دیرگھاودھِ تکّ چلے شڈئنتروں دوارا نئنترت ہے ، نوں اتیہاسکار بروس کیومنگس دوارا اپروانگی کر دتا گیا :
- پر جیکر چال موجود ہن ، اوہ شاید ہی کدے اتہاس نوں بدلدے ہے ؛ اوہ سماں - سماں 'چ سیمانت اتے فرق لیا سکدے ہن ، لیکن اوہناں دے رچناکاراں دے قابو دے باہر اک دلیل دے اپرتیاشت نتیجیاں دے نال : اتے ایہی چال سدھانت دے نال غلط گلّ ہے۔ اتہاس منکھ سموہاں دی وڈی طاقتاں اتے ویاپک سنرچناواں دوارا بدلیا جاندا ہے۔
شڈئنترواد شبد دا ورتو مائکیل کیلی ، چپ برلیٹ اتے میتھیو این۔ لیونس دے لکھائی وچّ ہویا ہے۔
برلیٹ اتے لیونس دے انوسار ، شڈئنترواد قربانی دا بقرا بناؤن دا اک خاص ورتانتاتمک روپ ہے ، جو پیشاچک دشمناں نوں اک عامَ طور اتے بھلے کارج دے خلاف وڈی آنترک سازش وچّ پھنساتا ہے ، جدوں کہ ایہہ قربانی دے اس بکرے نوں خطرے دی گھنٹی وجاؤنے والے والے نائک دے روپ وچّ آنکدا ہے۔