پنجابی گریمر

پنجابی زبان دا تعلق بولیاں دے گروہ اِنڈو آریا نال اے ۔ پنجابی دی گریمر دے اجزاء تھلے دتے گئے نیں۔ ایہدے وچ 49 عام اَتے 6 نایاب حروف تہجی، 16 نقاطی نشانات یا حرف وغیرہ ہیگے نیں۔

شاہ مکھی دی عبارت نستعلیق انداز وچ لکھی جاندی ہے۔ ایہہ سجیوں کھبّے لکھی جاندی ہے۔

جملیاں وچ لفظاں دی ترتیب

جملیاں وچ لفظاں دی ترتیب”فاعل ۔ مفعول ۔ فعل“ اے ۔ اس تو علاوہ حرفاں دا استعمال وی عام اے ۔

علم صرف

علم صرف دا مطلب اے لفظاں دا علم۔ لفظ حرفاں دے ملن نال بندے نیں، لفظاں دے ملن نال جملے بندے نیں۔ لفظاں دیاں قِسماں آہ نیں۔

ضمیر

پنجابی ضمیراں وی اسماں ونگوںنیں۔ ضمیراں دیاں وی وکھریاں حالتاں نیں۔

فعل

پنجابی وچ تن ونڈ دے فعل ہن، 1. فعل ماضی 2. فعل حال 3. فعل مستقبل

اک انیک

1. جس لفظ دے مگر "ا" جاں "ہ" ہوۓ تے اوہدی انیک بنادے ہوۓ "ا" یا "ہ" نوں ہٹا کے 'یاں' لگا دتا جاندا اے ۔
2. ایسے بول جنہاں دے مگر "ا" جاں "ہ" ناں ہوۓ تے اوہناں دے انیک بناندیاں ہویاں اوہناں نال "اں" دا وادھا کردتا جاندااے ۔، جیویں: سجن سجناں، یار یاراں۔
3. اوہ اک جیہڑا مونث ہوے تے اوہدے پچھے "ی" ہوۓ تے اوہدی انیک بناندیان ہویاں "یاں" دا وادھا کردتا جاندا اے جنویں بکری بکریاں۔ ایہدی شاہ مکھی وچ املاء دیاں غلطیاں ویکھو جس وچ لکھن دا طریقہ دسیا ہویا اے۔

مذکر مونث

• ناں دے آخر اُتے جے 'الف' آؤندا اے تے اوہنوں مونث بناندیاں ہویاں 'الف' دی تھاں 'ی' لا دتی جاندی اے۔ ادھارن: بکرا بکری، کالا کالی۔

• ناں دے آخر تے جے 'ی' ہوے تے فیر 'ی' نوں 'ن' ج پلٹ دیندے نیں جیویں:جوگی جوگن، تیلی تیلن۔

• جے ناں صحیح لفظ تے مُکدا ہووے تاں فیر 'نی' یا 'انی' لوندے نیں جیویں لوہار لوہارنی، اونٹھ اونٹھنی۔
• پنجابی وچ اکھر عطف 'و' نيیں ورتیا جاندا جِداں فارسی دے شام و سحر وچ اے ایہدی تھاں تے پنجابی وچ شام سویرے کہیا جاندا اے ۔

واول (عِلّت)

پنجابی وچ دس واول نیں ۔

عِلّت

	اگلی	لگ بھگ-اگلی	کیندری	لگ بھگ-پچھلی	پچھلی
بند	اِی /iː/				اُو /u/
تقریباً بند		اِ /ɪ/		اُ /ʊ/
بند-درمیانی	اے /eː/				او /oː/
درمیانی			اَ /ə/
کھلی-درمیانی	اَے /ɛː/				اَو /ɔː/
کھلی			آ /aː/

کنسونینٹ (عِلّت اکھر)

عِلّت اکھر

	بُلّھاں والے		دندل		زبان مُڑیَل		سخت تالوِی		نرم تالوِی		کنٹھی
پھوٹک	پ /p/ پھ /pʰ/	ب /b/	ت /t̪/ تھ /t̪ʰ/	د /d̪/	ٹ /ʈ/ ٹھ /ʈʰ/	ڈ /ɖ/	چ /tʃ/ چھ /tʃʰ/	ج /dʒ/	ک /k/ کھ /kʰ/	گ /g/
ناسکی	م /m/		ن /n/		ݨ /ɳ/
گھِساوَٹی	ف /f/		س /s/	ز /z/			ش /ʃ/		خ /x/	غ /ɣ/	ہ /h/
رائیہ			ر /ɾ/		ڑ /ɽ/
نیڑکارک	و /ʋ/		ل /l/		لؕ /ɭ/		ی /j/

اشکالی علوم

اسم

اسم کسے چیز دا ناں ہوندا اے۔ پنجابی وچ کسے وی اسم دی دو جنساں ( مذکر ، مونث) ، دو گنتِیاں ( اک، زیادہ) ہور پنج حالتاں نیں جیہناں دے نہ، کرن والی حالت، کران والی حالت، آکھن (کہن) والی حالت، آون والی حالت ، ہوون والی حالت / جاون والی حالت۔

صفت

صفتاں نوں غیر مستحکم اَتے مستحکم زمراں وچّ ونڈیا جا سکدا ہے۔ غیر مستحکم صفتاں اسم دی جنس، تعداد اتے اسم دی حالت دے مطابق مختلف ہو جاندِیاں نیں۔ غیر مستحکم صفتاں دا اختتام وی کئی واری اسم ورگا ہوندا اے:

			واحد	جمع
غیر مستحکم	مذکر	سدھا	-آ	-ئے
		مفعولی (اسِدھا)	-ئے	-ئے, -یاں
	مونث		-ئی	-ئِیاں
مستحکم

مستحکم صفتاں تبدیل نہیں ہوندِیاں اَتے آخری اواز یا تے اک علّت (واول)، یا اک علّت اکھر (کنسونینٹ) ہو سکدی ہے۔ اک قاعدے دے طور تے، صفتاں جیہڑِیاں اک کنسونینٹ آواز وچ مُکدیاں نیں، ہمیشہ مستحکم ہوندِیاں نیں۔

صفت چنگا دا استعمال

سِدھا اسِدھا مخطوب اِستنباط مقامی/ ذریعہ مذکر واحد چنگا گھوڑا چنگے گھوڑے چنگے گھوڑیا چنگے گھوڑیوں (چنگے گھوڑے) جمع چنگے گھوڑے چَنگیاں گھوڑیاں چنگیو گھوڑیو مونث واحد چَنگی سہیلی چَنگی سہیلیے جمع چنگِیاں سہیلِیاں چنگِیو سہیلِیو

سِدّھا اسِدّھا مخطوب اِستنباط مقامی/ ذریعہ مذکر واحد چنگا گھر چنگے گھر چنگے گھرا چنگے گھروں چنگے گھرے جمع چنگے گھر چنگیاں گھراں چنگیوں گھروں چنگیاں گھریں مونث واحد چنگی گلّ (چَنگی گَلّے) چَنگی گَلّوں چَنگی گَلّے جمع چَنگِیاں گَلّاں چَنگِیاں گَلّو چَنگِیاں گَلِّیں

متعلقہ الفاظ

پنجابی وچ متعلقہ الفاظ اوہناں شبداں نوں کہیا جاندا ہے جیہڑے کسے جملے وچّ آئے اسم یا ضمیر دے بعد لگّ کے اوہناں نوں جملے دے دوسرے شبداں نال جوڑدے نیں۔ شکل دی بنیاد تے پنجابی سنجوگاں نوں دو قِسماں وچ ونڈیا جاندا ہے، غیر مستحکم اَتے مستحکم۔ غیر مستحکم متعلقہ الفاظ اوہ ہندے نیں جنہاں دی شکل وچ تبدیلی آ جاندی ہے اتے مستحکم متعلقہ الفاظاں دی شکل قائم رہندی ہے، اوہناں نوں جیوں دی تیوں ہی ورتیا جاندا ہے، کوئی تبدیلی نہیں کیتی جا سکدی۔

	Transliteration	Gurmukhi	Shahmukhi	NotesMay use dē
Used alone	dā	ਦਾ	دا	genitive marker; declines like an adjective. Example: "X dā/dī/etc. Y" means "X's Y", with dā/dī/etc. agreeing with Y.
	nū̃	ਨੂੰ	نُوں	marks the indirect object (dative marker), or, if definite, the direct object (accusative marker).
	nē	ਨੇ	نے	ergative case marker; applicable to subjects of transitive perfective verbs.
	tō̃	ਤੋਂ	توں	ablative marker, "from"
	vall	ਵੱਲ	وَلّ	orientative marker; "towards"
	takk, tāī̃	ਤੱਕ, ਤਾਈਂ	تَکّ، تائِیں	terminative marker, "until, up to"
	vikhē	ਵਿਖੇ	وِکھے	locative marker, "at (a specific location)", e.g. Hōshiārpur vikhē, "at Hoshiarpur" (a city). Often colloquially replaced with 'tē
May use a secondary preposition	vicc	ਵਿੱਚ	وِچّ	inessive marker, "in." Often contracted to 'c
	nāḷ	ਨਾਲ਼	نالؕ	comitative marker, "with"
	uttē	ਉੱਤੇ	اُتّے	superessive marker, "on" or "at." Often contracted to 'tē
	kōḷ	ਕੋਲ਼	کولؕ	possessive marker; "with" (as in possession) e.g. kuṛī (dē) kōḷ, "in the girl's possession."
	bārē	ਬਾਰੇ	بارے	"about"
	laī	ਲਈ	لَئی	benefactive marker; "for"
	vargā	ਵਰਗਾ	وَرگا	comparative marker; "like" (in resemblance)
	vāngū, vāng	ਵਾਂਗੂ, ਵਾਂਗ	وانگُو، وانگ	comparative marker; "like" (in manner)
	tarh̤ā̃ (tárā̃)	ਤਰ੍ਹਾਂ	طَرْحاں	comparative marker; "like" (non-specific)
	duāḷē	ਦੁਆਲ਼ੇ	دوالؕے	"around, surrounding" ex. manjē (de) duāḷē, "around the bed."
	binnā̃, bājhō̃	ਬਿੰਨਾਂ, ਬਾਝੋਂ	بِنّاں، باجھوں	abessive marker; "without"
	nēṛē	ਨੇੜੇ	نیڑے	"near"
	lāgē	ਲਾਗੇ	لاگے	apudessive marker; "adjacent/next to"
	vickār, gabbē	ਵਿਚਕਾਰ, ਗੱਬੇ	وِچکار، گَبّے	intrative marker, "between, middle of"
	mājh (mā́j)	ਮਾਝ	ماجھ	"in the midst of"
	andar	ਅੰਦਰ	اَن٘در	"inside"
	bāhar (bā́r)	ਬਾਹਰ	باہر	"outside"

اسم ضمیر

پنجابی وچ پہلے بندے اتے دوسرے بندے واسطے ذاتی اسم ضمیر ہوندے نیں جدکہ تیجے بندے واسطے نمائشی اسم ضمیر ورتے جاندے نیں جنہاں نوں اشارے دے لحاظ نال نیڑلے اَتے دور وچ ونڈیا جا سکدا ہے۔ ضمیراں نوں جنس نال کوئی فرق نہیں پیندا۔

پنجابی بولی وچّ "توں" اَتے "تسیں/تُسی" دا فرق ہے جتھے توں جان-پچھان اَتے گھٹّ رتبے جاں امر والے لوکاں لئی اَتے تسیں عزت دی علامت دے طور تے اعلیٰ مقام یا عمر دے لوکاں لئی ورتیا جاندا ہے۔ ایہہ پچھلا "تسیں/تسی" وی گرامر دے لحاظ نال جمع ہے۔

باہرلے جوڑ

• پنجابی گریمر

حوالے