گریویٹی

گریویٹی (کشش ثقل) اک قدرتی ورتارا اے جیہدے دوارا ساریاں طبیعی شیواں اک دوجے نوں کھچدیاں نیں ۔ ایہہ وستاں نوں بھار دیندا اے اتے اوہناں نوں چھڈن اتے تل اتے ڈگن دا کارن بندا اے۔ گرتاکرشن، بجلئی، پرمانُ شکتی اتے کمزور شکتیاں دے نال-نال قدرت دیاں چار بنیادی شکتیاں وچوں اک ہے۔ گرتاکرشن اکو-اک شکتی ہے، جو ہر وستو نں پربھاوت کردی ہے۔ اادھنک وگیان 'چ اس دی سبھ توں صحیح ویاکھیا آئینسٹائین دے سدھانت جنرل رلیٹیوٹی دے راہیں کیتی جا سکدی ہے۔ جس دے انوسار گرتاکرشن، جڑ وستاں دی رفتار دے کارن خلائی وقت (space-time) دے ٹیڈھیپن دی اک نتیجہ اے۔

اک چیز دے دروئمان ولوں انترکش-سمیں وچّ پیدا کتے وروپن دا دو آیامی سادرشء

سر آئیزک نیوٹن نے گریوٹی دی کھوج کیتی

ایہہ کھچّ گرہاں نوں اپنی صحیح جگہ اتے رکھدی ہے۔

گرتاکرشن پدارتھ دوارا اک دوجے دے ولّ آکرشٹ ہون دی پرورتی ہے ۔ گرتاکرشن دے بارے وچّ پہلی وار کوئی گنتیئے نیم دین دی کوشش آئجک نیوٹن دوارا کیتی گئی جو حیرانی جنک طور تے ٹھیک سی ۔ اس نے گرتاکرشن سدھانت دا پرتیپادن کیتا ۔ نیوٹن دے سدھانت نوں بعد وچّ البرٹ آئینسٹائین دوارا ساپیکھتا سدھانت ولوں بدلیا گیا۔

تریخ

بھاشکراچاریا تے گرتاکرشن

گرتاکرشن: پتاجی، ایہہ دھرتی، جس اتے اسیں نواس کردے ہن، کس اتے ٹکی ہوئی ہے ؟ لیلاوتی نے شتابدیاں پوروَ ایہہ پرشن اپنے پتا بھسکرآچاریا ولوں پچھیا سی ۔ اس دے جواب وچّ بھسکرآچاریا نے کیہا، بالے لیلاوتی !، کجھ لوک جو ایہہ کہندے ہن کہ ایہہ دھرتی شیشناگ، کچھو جاں ہاتھی جاں ہور کسے چیز اتے آدھارت ہے تاں اوہ غلط کہندے ہے ۔ جیکر ایہہ مان مان لیا جاوے کہ ایہہ کسے چیز اتے ٹکی ہوئی ہے تاں وی پرشن بنا رہندا ہے کہ اوہ چیز کس اتے ٹکی ہوئی ہے اتے اس پرکار کارن دا کارن اتے پھر اس دا کارن . . . ایہہ کرم چلدا رہا، تاں نیاں شاستر وچّ اسنوں انوستھا دوش کہندے ہاں ۔

لیلاوتی نے کیہا پھر وی ایہہ پرشن بنا رہندا ہے پتاجی کہ دھرتی کس چیز اتے ٹکی ہے ؟

تدّ بھسکرآچاریا نے کیہا، کیوں اسیں ایہہ نہیں مان سکدے کہ دھرتی کسے وی چیز اتے آدھارت نہیں ہے ۔ . . . . . جیکر اسیں ایہہ کہو کہ دھرتی اپنے ہی زور ولوں ٹکی ہے اتے اسنوں گرتاکرشن شکتی کہہ دیو تاں کی دوش ہے ؟

اس اتے لیلاوتی نے پچھیا ایہہ کویں سنبھوَ ہے ۔ تدّ بھسکرآچاریا سدھانت دی گلّ کہندے ہن کہ وستاں دی شکتی وڈی وچتر ہے ۔

مرچلو بھورچلا سوبھاوتو یتو

وچتراوتوستُ شکتء: ۔۔

- سدھانتشرومنِ گولادھیائے - بھونکوش

اگے کہندے ہن -

آکرشٹشکتیشچ دھرتی تیا یت کھستھں

گرسوابھمکھں سوشکتتیا ۔

آکرشئتے تتپتتیو بھاتی

سمیسمنتات کو پتتوئں کھے ۔ ۔

- سدھانتشرومنِ گولادھیائے - بھونکوش

ارتھات دھرتی وچّ کھچّ شکتی ہے ۔ دھرتی اپنی کھچّ شکتی ولوں بھاری پدارتھاں نوں اپنی ولّ کھچدی ہے اتے کھچّ دے کارن اوہ زمین اتے ڈگدے ہن ۔ اتے جدوں اکاش وچّ سامان طاقت چارے پاسے ولوں لگے، تاں کوئی کویں گرے ؟ ارتھات اکاش وچّ گریہہ نراولمب رہندے ہن کیونکہ وودھ گرہوں دی گرتو شکتیاں سنتلن بنائے رکھدیاں ہے ۔

اجکلھ اسیں کہندے ہاں کہ نیوٹن نے ہی سروپرتھم گرتاکرشن دی کھوج کیتی، پر اس دے 550 سال پوروَ بھسکرآچاریا نے دھرتی دی گرتاکرشن شکتی نوں وستھار وچّ سمجھیا دتا سی ۔

گیلیلیو

کوئی وی چیز اتے ولوں ڈگن اتے سدھی دھرتی دے ولّ آؤندی ہے ۔ اجیہا پرتیت ہندا ہے، منّ لؤ کوئی الکشء اتے اگیات شکتی اسنوں دھرتی دے ولّ کھچّ رہی ہے ۔ اٹلی دے وگیانی، گیللییو گیللیائی نے سروپرتھم اس سچائی اتے پرکاش پایا سی کہ کوئی وی پنڈ جدوں اتے ولوں ڈگدا ہے تدّ اوہ اک نئت تورن (constant acceleration) ولوں دھرتی دے ولّ آؤندا ہے ۔ تورن دا ایہہ مان مان وستاں لئی اک جیہا رہندا ہے ۔ اپنے اس سٹہ دی پشٹی اسنے پریوگاں اتے گنتیئے وویچنوں دوارا کیتی ہے ۔

کیپلر دی گرہیئے رفتار دے نیم

جرمن کھگولود کیپلر نے گرہوں دی رفتار دا پڑھائی کر کے تنّ نیم دتے ۔

ویکھیئے کیپلر دی گرہیئے رفتار دے نیم

نیوٹن دا ساروترک گرتاکرشن دا نیم

اس دے بعد سر آئجک نیوٹن نے اپنی مولک کاڈھاں دے آدھار اتے دسیا کہ کیول دھرتی ہی نہیں، اپتُ سنسار دا ہر اک کن ہر اک دوجے کن نوں اپنی ولّ آکرشت کردا رہندا ہے ۔ دو کناں دے وچّ کارج کرنوالا کھچّ زور اوہناں کناں دیاں سنہتییوں دے گننپھل دا (پرتکھ) سمانپاتی اتے اوہناں دے وچّ دی دوری دے ورگ دا ویوتکرمانپاتی ہندا ہے ۔ کناں دے وچّ کارج کرنوالے آپس دا کھچّ نوں گرتاکرشن (Gravitation) اتے استوں پیدا زور نوں گرتاکرشن زور (Force of Gravitation) کیہا جاندا ہے ۔ نیوٹن دوارا پرتیپادت اپروکت نیم نوں نیوٹن دا گرتاکرشن نیم (Law of Gravitation) کہندے ہن ۔ کدے - کدے اس نیم نوں گرتاکرشن دا پرتیلوم ورگ نیم (Inverse Square Law) وی کیہا جاندا ہے ۔

اپروکت نیم نوں نیم روپ وچّ اس پرکار وئکت کیتا جا سکدا ہے: مان لیا m1 اتے سنہتی والے m2 دو پنڈ آپس وچّ d دوری اتے ستھت ہن ۔ اوہناں دے وچّ کارج کرنوالے زور f دا سنبندھ ہووے گا:

F = G m1 m2 / d‍^2 ...................(1)

اتھے G اک سمانپاتی نئتانک ہے جسدا مان مان پدارتھاں لئی اک ورگا رہندا ہے ۔ اسنوں گرتو نئتانک (Gravitational Constant) کہندے ہن ۔ اس نئتانک دی وما (dimension) ہے اتے آنکک مان پریوکت اکائی اتے نربھر کردا ہے ۔ نیم (1) دوارا کسے پنڈ اتے دھرتی دے کارن لگنیوالے کھچّ زور دی گنتی کیتی جا سکدی ہے ۔