ہماچل پردیش دی تریخ
|
|
|
|
|
|
|
ہماچل پردیش دی تریخ اِنّی ہی قدیم اے جِنّی کہ اس دے انسانی وجود دی اپنی تریخ اے۔ ہماچل پردیش دی تریخ اس وقت واپس آچکی اے جدوں وادی سندھ دی رہتل نے ترقی کیتی۔ اس حقیقت دا ثبوت ہماچل پردیش دے مختلف حصےآں وچ کھدائی وچ پائے جانے والے مادے توں ملدا اے۔ قدیم زمانے وچ ، اس خطے دے ادی باشندےآں نوں داس ، داسیو تے نشاد دے ناں توں جانیا جاندا سی۔ انیہويں صدی وچ ، رنجیت سنگھ نے اس خطے دے بوہت سارے حصےآں نوں اپنی سلطنت توں منسلک کردتا۔ جدوں انگریز ایتھے آئے تاں انہاں نے گورکھیا لوکاں نوں شکست دتی تے کچھ بادشاہاں دی سلطنتاں نوں اپنی سلطنت وچ ضم کردتا۔ [۱]
- ریاست ہماچل پردیش نوں "دیو بھومی" کہیا جاندا سی۔
- اس مذہب وچ تریخ توں پہلے دے انساناں دے وجود دے گواہ نيں۔
- عام طور اُتے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ وقتا فوقتا اس خطے دے وڈے رہائشی وسطی ایشیا تے ہندوستان دے میدانی علاقےآں وچ آباد سن ۔
- ہماچل پردیش وچ داخل ہونے والی پہلی پرجاندی پروٹو آسٹریلوی سی اس دے بعد منگول تے آریائی لوک سن ۔
- رگوید وچ اس خطہ وچ رہنے والے دیسیاں تے نشاداں تے انہاں دے طاقتور بادشاہ شمبرا دے بارے وچ اک تذکرہ موجود اے جس دے پاس 99 قلعے سن ۔
- اس تریخ دے ابتدائی دور توں ہی کوئلیس ، ہالس ، ڈوگریاس ، غلاماں ، خاصان ، خواجہ سراواں تے کیرتاں جداں قبیلے آباد نيں۔
- اس خطے اُتے آریائی اثر رگویدک دور توں پہلے دا اے۔
- وقت نے ہماچل پردیش وچ اک چھوٹے توں ضلع تے جمہوریہ دا قیام وی دیکھیا۔
- اس نے موریاں دے نال اچھے تعلقات قائم رکھے تاکہ اوہ زیادہ دن آزاد رہ سکن۔
- انہاں نے شمالی گنگاقی میدانی علاقےآں وچ گپتااں دی ترقی دے نال اپنی آزادی کھو دی۔
- گپتااں دے زوال دے بعد ، متعدد چھوٹی چھوٹی ریاستاں نے اس پہاڑی ریاست اُتے حکمرانی کيتی تے اپنے مختلف علاقےآں وچ اپنی طاقت قائم کرلئی-
- کشمیر دے شاہ شنکر ورما نے ہماچل پردیش دے خطےآں اُتے تقریبا 883 ء وچ اپنا اثر ڈالیا۔
- اس خطے وچ 1009 ء وچ محمود غزنی اُتے حملے ہوئے۔
- مغل حکمراناں نے اس سرزمین دی تعریف دے طور اُتے فن دے بےشمار کم قائم کیتے۔
- راجپوتاں نے سنسار چند دی سربراہی وچ اس خطے نوں سن 1773 ء وچ اپنایا ، ایتھے تک کہ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے حملے اُتے ، جس نے ایتھے راجپوت اقتدار نوں 1804 ء وچ تباہ کردتا۔
- 19 ويں صدی عیسوی توں پہلے دے آس پاس ، انگریزاں نے اپنا اثر و رسوخ استعمال کيتا تے 1815–16 دی گورکھیا جنگ دے بعد شملہ دے علاقےآں نوں اپنے نال جوڑ لیا۔
- موسم گرما وچ شمالی میدانی علاقےآں دی شدید گرمی تے دھول توں خود نوں بچانے دے لئی انگریزاں نے اس خطے وچ کئی پہاڑی اسٹیشن قائم کیتے۔
- شملہ ہندوستان دا موسم گرما دا راجگڑھ بن گیا تے اج وی بہت سارے پرانے مکانات تے عمارتاں انگریزی فخر دی داستان سناندی نيں۔
- شملہ ہل اسٹیٹس دا قیام
سن 1945 تک ، ریاست بھر وچ پرجا منڈلاں دی تشکیل ہوگئی۔ 1946 ء وچ تمام پرجا منڈلاں نوں ایچ ایچ ایس آر سی وچ شامل کيتا گیا تے منڈی وچ ہیڈ کوارٹر قائم ہوئے۔ منڈی دے سوامی پورانند نوں چیئرمین ، پدم دیو نوں سکریٹری تے شیو نند رامول (سیرمور) نوں جوائنٹ سکریٹری مقرر کيتا گیا۔ 1946 وچ ایچ ایچ ایس آر سی دے نہان وچ انتخابات ہوئے ، جس وچ یشونت سنگھ پرمار صدر منتخب ہوئے سن ۔ جنوری 1947 وچ ، شملہ ہلز اسٹیٹس یونین راجہ درگا چند (بگھاٹ) دی صدارت وچ قائم ہوئی۔
آزادی دے بعد
[سودھو]- جنوری 1948 وچ شملہ ہلز اسٹیٹس یونین کانفرنس سولن وچ ہوئی ۔ اس کانفرنس وچ ہماچل پردیش دی تشکیل دا اعلان کيتا گیا سی۔ دوسری طرف ، شملہ وچ پرجا منڈل دے رہنماواں دی اک کانفرنس دا انعقاد کيتا گیا ، جس وچ یشونت سنگھ پرمار نے اس گل اُتے زور دتا کہ ہماچل پردیش دی تشکیل ايسے وقت ممکن اے جدوں اقتدار ریاست تے ریاست دے عوام دے حوالے کيتا جائے۔ شوانند رامول دی سربراہی وچ شملہ وچ صدر دفتر دے تحت ہمالیائی حکومت قائم کيتی گئی سی۔ 2 مارچ 1948 نوں ، دہلی وچ شملہ ہل اسٹیٹ دے راجہس کانفرنس منعقد ہوئی۔ بادشاہاں دی قیادت منڈی دے بادشاہ جوجندر سین نے کیتی۔ انہاں بادشاہاں نے ہماچل پردیش وچ شامل ہونے دے لئی 8 مارچ 1948 نوں اک معاہدے اُتے دستخط کیتے۔ ریاست ہماچل پردیش دی تشکیل 15 اپریل 1948 ء نوں کيتی گئی سی۔ اس وقت پوری ریاست نوں چار ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا سی تے پنجاب پہاڑی ریاستاں دا ناں پٹیالہ تے سابقہ پنجاب ریاست سی۔ 1948 ئ۔ نالگڑھ دے سولن وچ ریاستی فرائض دا احاطہ کردا اے۔ اپریل 1948 وچ ، اس علاقے دی 27،018 مربع کلومیٹر تک پھیلی تقریبا 30 30 سلطنتاں وچ شامل ہوکے اس ریاست نوں اک مرکزی علاقہ بنایا گیا۔ اس وقت ہماچل پردیش وچ چار ضلعے مہاسو ، سیرمور ، چمبہ ، منڈی شامل سن ۔ ریاست دا کل رقبہ 27018 مربع کلومیٹر سی تے آبادی لگ بھگ 9 لکھ 35 ہزار سی۔
1950 ء وچ ریاست دی تنظیم نو
[سودھو]1950 ء وچ ، ریاست دی تنظیم نو دے تحت ریاست دی حدود نوں از سر نو تشکیل دتا گیا۔ کوٹخائ نوں اپتہسیل دا درجہ دے کے ، خنٹی ، درکوٹی ، کمارسین اپتہاسیل دے کچھ علاقےآں تے بلسان دے کچھ علاقےآں تے بلسان دے کچھ علاقےآں نوں کوٹکھادی وچ شامل کيتا گیا۔ کوٹ گڑھ کومارسین اپا تحصیل دے نال مل گیا۔ تحصیل جوبل وچ اتر پردیش دے دو دیہات ، سنسوگ تے بھٹاد ، جو دیوگھر خط وچ شامل سن ، شامل سن ۔
تحصیل سولان وچ پنجاب دے نالہ گڑھ دے ست دیہات شامل سن ۔ اس دے بدلے وچ شملہ دے نیڑے کسمپتی ، بھارڈی ، سنجولی ، وکنا ، بھاری ، کٹو ، رام پور۔ اس دے نال ہی ، تحصیل کسمپٹی وچ پیپسو ( پنجاب ) دے چھابروٹ دا علاقہ وی شامل سی۔
- سال 1952 وچ ، ریاست وچ ہندوستان دے پہلے عام انتخابات دے نال ہماچل وچ وی انتخابات ہوئے تے کانگریس پارٹی نے اس وچ کامیابی حاصل کيتی۔ چیف منسٹر یشونت سنگھ پرمار نے 24 مارچ 1952 نوں ریاست دی باگ ڈور سنبھالی۔
ضلع بالس پور دا انضمام
[سودھو]1948 ء وچ بلاسپور دی سلطنت نوں ریاست توں وکھ رکھیا گیا سی۔ انہاں دناں وچ ، اس علاقے وچ بھاکھڑا ڈیم منصوبے دے کم دی وجہ توں ، ریاست وچ اسنوں وکھ رکھیا گیا سی۔ یکم جولائی 1954 نوں ریاست کہلوڑ نوں ریاست وچ شامل کيتا گیا تے اس دا ناں بلس پور رکھیا گیا۔ اس وقت دو تحصیلاں بلاسپور تے گھومروین نامی بنی سن۔ ایہ ریاست دا پنجواں ضلع بن گیا۔ 1954 وچ ، جدوں 'سی' گٹھ راجستانی ریاست بلاسپور نوں اس دے نال ملیا دتا گیا تاں اس دا رقبہ ودھ کے 28،241 مربع کلومیٹر ہوئے گیا۔
ضلع کنور دا قیام
[سودھو]کھنور یکم مئی 1960 نوں چھیويں ضلع دے طور اُتے تشکیل دتا گیا سی۔ اس ضلع وچ ، مہاسو ضلع دی تحصیل چنی تے تحصیل رام پور وچ 14 دیہات شامل کیتے گئے۔ اس دی تن تحصیلاں نوں کالپا ، نیکر تے پوہ بنایا گیا سی۔
پنجاب دی تنظیم نو
[سودھو]سال 1966 وچ ، پنجاب دی تنظیم نو کيتی گئی تے پنجاب تے ہریانہ نوں دو ریاستاں بنا دتیاں گئیاں۔ پنجاب تے ہماچل پردیش وچ بولی تے تہاڑی خطہ شامل سی۔ سنجوؤلی ، بھارڈی ، کسمپتی وغیرہ جداں علاقےآں جو پہلے پنجاب تے نالا گڑھ وغیرہ وچ سن جو پہلے پنجاب وچ سن نوں دوبارہ ہماچل پردیش وچ شامل کيتا گیا۔ 1966 وچ ، جدوں اس نے پنجاب دے پہاڑی علاقےآں نوں شامل کرکے اس دی تشکیل نو دی تاں اس دا رقبہ ودھ کے 55،673 مربع کلومیٹر ہوئے گیا۔
1972 ء وچ تنظیم نو
[سودھو]25 جنوری 1971 نوں ہماچل پردیش نوں مکمل ریاستی حیثیت حاصل ہوگئی۔ 25 جنوری 1971 نوں ، اس وقت دی وزیر اعظم اندرا گاندھی نے بھارت دی 18 ويں ریاست دے طور اُتے دے طور اُتے ہماچل پردیش دا افتتاح کيتا ۔ یکم نومبر 1972 نوں کانگڑا ، کانگڑا ، اونا تے ہیمیر پور دے تن ضلعے تشکیل دتے گئے۔ سولن ضلع مہسو ضلع دے علاقےآں توں تشکیل دتا گیا سی۔
ریاستی حکومت تے وزیر اعلیٰ
[سودھو]ڈاکٹر یشونت سنگھ پرمار سن 1976 تک ہماچل پردیش دے وزیر اعلیٰ رہے۔ انہاں دے بعد ٹھاکر رام لال وزیر اعلیٰ بن گئے تے انہاں نے ریاست دی باگ ڈور سنبھالی۔ 1977 وچ ، ریاست وچ جنتا پارٹی نے انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی تے شاندا کمار وزیر اعلیٰ بن گئے۔ سن 1980 وچ ، ٹھاکر رام لال اک بار فیر وزیر اعلیٰ دی کرسی اُتے بیٹھے۔ 8 اپریل 1983 نوں وزیر اعلیٰ ویربھدرا سنگھ دی جگہ لی گئی۔ 1985 دے انتخابات وچ ، ویربھدرا سنگھ دی سربراہی وچ کانگریس (ای) پارٹی نوں بھاری اکثریت حاصل ہوئی۔ تے ویربھدرا سنگھ وزیر اعلیٰ بن گئے۔ 1990 دے اسمبلی انتخابات وچ ، بھارتیہ جنتا پارٹی دی حکومت تشکیل دتی گئی تے شاندا کمار دوبارہ وزیر اعلیٰ منتخب ہوئے۔ بی جے پی حکومت تے اسمبلی نوں 15 دسمبر 1992 نوں صدارتی آرڈیننس دے ذریعے تحلیل کردتا گیا۔ ہماچل پردیش وچ صدر راج نافذ کيتا گیا سی۔ ریاست وچ اک بار فیر انتخابات ہوئے تے ویربھدرا سنگھ اک بار فیر وزیر اعلیٰ بن گئے۔ 1998 دے انتخابات وچ ، سیندا بی جے پی وچ گئياں۔ تے پریم کمار دھومل نوں پہلی بار ریاست دا وزیر اعلیٰ بننے دا اعزاز حاصل ہويا۔ 2003 دے انتخابات وچ ، بی جے پی اقتدار توں محروم ہوگئی تے کانگریس حکومت بنانے وچ کامیاب ہوگئی تے اس دوران وزیراعلیٰ نوں اک بار فیر ویربھدرا سنگھ نے راضی کيتا۔ سال 2007 وچ ، بی جے پی ریاست وچ حکومت بنانے وچ کامیاب ہوگئی تے اس دوران وزیر اعلیٰ پریم کمار دھومل وزیر اعلیٰ بنے۔ ہماچل پردیش دی ہماچل پردیش قانون ساز اسمبلی دے لئی انتخاب نومبر 2012 وچ ہويا سی۔ کانگریس نے ایہ الیکشن جِت لیا۔ کانگریس پارٹی نے 7 وچوں 36 نشستاں جِت کر حکومت بنائی تے ویربھدرا سنگھ اک بار فیر وزیر اعلیٰ بن گئے۔ نومبر 2017 دے اسمبلی انتخابات وچ ، بی جے پی نے پروفیسر پریم کمار دھومل دی سربراہی وچ ریاستی اسمبلی انتخابات لڑے۔ 18 دسمبر 2017 نوں اعلان کردہ نتائج وچ دھومل دی شکست دے بعد ، مرکزی قیادت نے ہماچل دی باگ ڈور منڈی ضلع دے سراج اسمبلی حلقہ توں پنج بار دے ایم ایل اے جیرام ٹھاکر کے حوالے کردتی۔ ہماچل دی تریخ وچ ایہ پہلا موقع اے جدوں منڈی ضلع توں وزیر اعلیٰ بنایا گیا اے۔