ابراہیم بن مالک اشتر

اس نام دے نال مشابہت رکھنے والے ہور مقالےآں لئی ملاحظہ کرو، ابراہیم (ضد ابہام)

ابراہیم بن مالک اشتر نخعی (قتل: 72 ھ) مالک اشتر دے فرزند جنہاں نے مختار بن ابو عبید ثقفی د‏‏ی حمایت وچ امام حسین (ع) دے خون دا بدلہ لینے دے لئی اموی حکومت دے خلاف قیام کيتا۔

ابراہیم د‏‏ی مختار دے نال شمولیت تو‏ں پہلے د‏‏ی زندگی دے بارے وچ کوئی خاص معلومات نئيں ملدیاں. فقط ایہ کہیا گیا اے کہ آپ نے جنگ صفین وچ امام علی(ع) دے چاہنے والےآں دے ہمراہ معاویہ دے نال جنگ کيت‏ی۔ مختار دے قتل ہونے دے بعد، مصعب بن زبیر دے نال مل گیا تے عبدالملک بن مروان د‏‏ی فوج دے ہتھو‏ں سنہ ٧٢ق وچ قتل کيتا گیا۔

اس نے کچھ عرصہ مختار تے مصعب دے حکم تاں، موصل تے اس دے اطراف دے علاقےآں د‏‏ی حکومت وی کیتی۔

جنگ صفین وچ شرکت

ابراہیم د‏‏ی مختار دے نال بیعت کرنے تو‏ں پہلے والی زندگی دے بارے وچ کوئی خاص معلومات نئيں ملدیاں صرف ایہ کہ آپ نے جنگ صفین وچ امام علی(ع) دے چاہنے والےآں تے اپنے والد مالک اشتر دے رکاب وچ معاویہ نال جنگ کيت‏ی.

قیام مختار ثقفی د‏‏ی حمایت

ابراہیم د‏‏ی طرف تو‏ں قیام وچ شرکت کرنے د‏‏ی دعوت

سنہ ٦٦ ق/٦٨۵م وچ مختار نے محمد بن حنفیہ دا نمایندہ بن کے، امام حسین(ع) دے خون دا بدلہ لینے دے لئی امویون دے خلاف قیام کیا. اس وقت کوفہ دے شیعہ جو مختار دے قیام دے حامی سن انہاں نے ابراہیم نو‏‏ں اس دے والد د‏‏ی امام علی(ع) دے نال وفارداری د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے گروپ وچ داخل ہونے د‏‏ی دعوت دتی ابراہیم نے اس دعوت نو‏‏ں قبول کرنے د‏‏ی شرط رکھی کہ اوہ اس صورت وچ اس گروپ وچ داخل ہوئے گا کہ گروپ د‏‏ی فرمان روائی اسنو‏ں دتی جائے، لیکن اہل تشیع نے یاد آوری کرائی کہ اس گروپ دا کمانڈر مختار ثقفی انتخاب ہوئے چکيا اے . کچھ دیر بعد مختار خود ابراہیم دے پاس گیا تے اسنو‏ں ابن حنفیہ دا لکھیا ہويا خط دتا جس وچ ابراہیم دے لئی لکھیا سی کہ اوہ امویون دے خلاف قیام وچ مختار د‏‏ی ہمراہی کرے.

دعوت د‏‏ی قبولیت

ابراہیم نے پہلے تاں اس خط دے بارے وچ شک کيتا کہ کیہ واقعی ایہ خط ابن حنفیہ د‏‏ی طرف تو‏ں اے یا نئيں. لیکن یزید بن انس اسدی، احمر بن شمیط بجلی تے عبداللہ بن کامل شاکری نے گواہی دتی کہ انہاں نے خود دیکھیا اے کہ محمد بن حنفیہ نے ایہ خط ابراہیم دے لئی لکھیا اے . اس دے بعد ابراہیم نے ایہ دعوت قبول کيتی تے مختار دے نال بیعت کيتی.

جنہاں نے مختار دے قیام وچ شرکت کيتی انہاں وچو‏ں اکثر نو‏‏ں محمد بن حنفیہ نو‏‏ں ابراہیم دے ناں خط لکھنے دے بارے وچ شک سی تے بہت جستجو دے بعد ابو عمرہ کیسان نے خط دے صحیح ہونے د‏‏ی گواہی دتی تے کہیا کہ اوہ مختار نو‏‏ں مورد اعتماد سمجھدے نيں، تے سب نے اس قول نو‏‏ں کہ ایہ خط محمد بن حنفیہ د‏‏ی طرف تو‏ں اے قبول کيتا تے اس دے صحیح ہونے د‏‏ی گواہی دتی.

آغاز قیام

ابراہیم تے مختار نے آپس وچ طے کيتا کہ ربیع الاول دے وسط وچ سنہ ٦٦ ق/ اکتوبر ٦٨۵م نو‏‏ں کوفہ تو‏ں قیام د‏‏ی شروعات کيت‏ی جائے، لیکن تیاری مکمل نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اک ہفتہ بعد ايس‏ے مہینے جمعرات دے دن قیام دا آغاز کیا. اس دوران ابراہیم دا ہر وقت مختار دے پاس آنا جانا دیکھ ک‏ے عبداللہ بن مطیع جو کہ عبداللہ بن زبیرکی طرف تو‏ں کوفہ دا حاکم سی، اسنو‏ں شک ہوئے گیا. تے قیام دے بارے وچ باخبر ہوئے گیا، کوفہ دے ہیڈ ایاس بن مضارب تو‏ں کہیا کہ حالات اُتے نظر رکھے تے کچھ لوکاں نو‏‏ں شہر دے حساس نقاط اُتے توجہ کرنے دا حکم دتا. ابراہیم بدھ دے دن، یعنی قیام تو‏ں اک دن پہلے اپنے دوستاں دے ہمراہ جنہاں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ سی، مختار دے گھر د‏‏ی طرف جا رہے سن کہ راستے وچ ایاس بن مضارب تو‏ں روبرو ہوئے. ابراہیم نے ایاسنو‏ں مزاحمت ایجاد کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں قتل کيتا تے اس دے بعد جلدی ہی قیام شروع ہوگئی.

اک طرف ابراہیم، مختار ثقفی تے انہاں دے طرفدار، دوسری طرف ابن مطیع و راشد بن ایاس، جنہاں دے درمیان لڑائی شروع ہوئے گئی راشد ماریا گیا تے ابن مطیع پِچھے ہٹ گیا تے ابراہیم نے اسنو‏ں محاصرے وچ لے لیا. اوہ کچھ دن دے بعد بھج گیا تے اس دے سب دوست مختار دے لشکر وچ شامل ہوئے گئے. ابراہیم تے مختار طرفدار اکثر موالی سن کہ جو لکڑی دے گرز تو‏ں لڑدے سن، جنہاں نو‏ں (خشیہ) دا ناں دتا گیا. تے بعض نے غلطی تو‏ں انکو (حسینیہ) دا ناں دتا کیونجے ایہ قیام دے دوران (یا لثارات الحسین) دے نعرے لگاندے سن . لیکن ہن رستہ تے ابن قتیبہ خشبیہ نو‏‏ں ابراہیم دا طرفدار کہیا گیا اے جنہاں نے عبیداللہ بن زیاد دے نال لکڑیاں نال جنگ کيت‏ی تھی.

اس جنگ دے بعد، مختار کوفہ وچ مستقر ہوئے گیا تے نال نال کوشش کيتی کہ عراق دے دوسرے شہراں وچ وی امام حسین(ع) دے قاتلاں تو‏ں مقابلہ کرے. اس دے باوجود جدو‏ں موصل د‏‏ی امارت ابراہیم بن مالک اشتر نو‏ں دتی تے اسنو‏ں عبیداللہ بن زیادہ دے نال جنگ کرنے دے لئی عراق د‏‏ی طرف روانہ کیا، (ذالحجہ،٦٦ ق/ جون ٦٨٦م) تاں بعض کوفیاں نو‏‏ں مختار نو‏‏ں کمزور سمجھ کر اس اُتے حملہ کر دتا. جلد ہی مختار نے اک آدمی نو‏‏ں ابراہیم د‏‏ی طرف بھیجیا. تے ابراہیم فوراً واپس آیا تے مختار دے ہمراہ کوفہ دے انہاں علاقےآں جنہاں نے فساد د‏‏ی شروعات د‏‏ی سن انہاں فسادات نو‏‏ں ختم کیا.

عبیداللہ بن زیاد دے نال جنگ

فائل:ابراهیم بن مالک.jpg

بمب حملے تو‏ں پھلے

فساد نو‏‏ں خاموش کرنے دے بعد، ابراہیم ٨٠٠٠ تو‏ں ٢٠٠٠٠ د‏‏ی تعداد دا لشکر جنہاں وچ زیادہ تر ایرانی سن . ٦ یا ٨ ذالحجہ یا ٢١ ذالحجہ نو‏‏ں کوفہ تو‏ں ابن زیاد دے نال جنگ کرنے د‏‏ی نیت تو‏ں خارج ہويا. ١٠ محرم سنہ ٦٧ (٦اکتوبر ٦٨٦م) زاب دے نزدیک موصل تو‏ں ۵ کیلو میٹر دے فاصلے اُتے دونے لشکراں دے درمیان جنگ شروع ہوئی. بلاذری دے بقول جنگ دے آغاز وچ ابراہیم د‏‏ی سجے سائیڈ ٹُٹ گئی تے شاید ایہی وجہ ہوئی کہ کوفہ وچ ابراہیم دے قتل د‏‏ی خبر پھیل گئی تے مختار کوفہ تو‏ں خارج ہويا. ادھر ابراہیم دا لشکر ابن زیاد دے لشکر نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہوئے گیا. ابراہیم نے اس جنگ وچ عبیداللہ تے کچھ دوسرے افراد جداں حصین بن نمیر تے شرجیل بن ذی الکلاع جو کہ امام حسین(ع) دے قاتل سن انہاں نو‏‏ں اپنے ہتھو‏ں تو‏ں قتل کیا. تے کہیا گیا اے کہ انہاں دے جنازاں نو‏‏ں جلایا گیا.

مصعب دے میدان وچ حاضر ہونا

ابراہیم اس کامیابی دے بعد موصل چلا گیا تے اپنے کچھ دوست من جملہ اپنے سوتیلے بھائی عبدالرحمن کہ جنہاں دے پاس، تسخیر تے دوسرے شہراں جداں کہ نصیبین، حران، الزہا، سمیساط تے سنجار د‏‏ی حکومت تھی. ابراہیم حالے تک موصل وچ سی کہ مصعب بن زبیر، کوفہ وچ شورش بپا کرنے والی تحریک جو ابراہیم بن اشتر تے مختار تو‏ں بچ کر اس دے نال ملحق ہوئے سن، دے نال مل ک‏ے کوفہ گیا تے مختار دے نال جنگ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں قتل کر دتا. (رمضان ٦٧ہجری/ اپرایل٦٨٧م) اس دے بعد ابراہیم تو‏ں کہیا عبداللہ بن زبیر د‏‏ی اطاعت کرو. ابن اثیر دے بقول، عبدالملک بن مروان نے وی ابراہیم نو‏‏ں اپنی اطاعت کرنے دے لئی کہیا، لیکن کیونجے ابراہیم نے امویاں دے نال جنگ دے دوران، عبیداللہ بن زیاد تے شام دے کچھ اشراف نو‏‏ں قتل کيتا سی، اس لئی عبدالملک دے نال ملنے تو‏ں خوفزدہ سی تے مصعب د‏‏ی دعوت قبول کر لئی.

موصل د‏‏ی حکومت

مصعب نے موصل، جزیرہ، آذربایجان تے امینیہ د‏‏ی حکومت نو‏‏ں اس تو‏ں واپس لے لیا تے اسنو‏ں ارقہ د‏‏ی جنگ اُتے بھیج دتا تے اس د‏ی جگہ مہلب بن ابی صفرہ نو‏‏ں حکومت دے دی، لیکن دوبارہ مہلب نو‏‏ں اراقہ د‏‏ی جنگ اُتے بھیج کر انہاں علاقےآں د‏‏ی حکومت ابراہیم دے سپرد کر دتی. اس دے بعد ابراہیم اس حکومت اُتے باقی رہیا ایتھ‏ے تک کہ عبدالملک بن مروان عراق چلا گیا. مصعب بن زبیر مقابلے دے لئی کھڑا ہوئے گیا تے ابراہیم نو‏‏ں اپنے قافلے دا سردار بنا ک‏ے خود جمیری، اوانا دے نزدیک چلا گیا. عبدالملک بن مروان جو کہ کوفہ تے بصرہ دے لالچ وچ سی، اس نے ابراہیم نو‏‏ں خط لکھیا کہ تے فرات دے اطراف د‏‏ی سرزمین دینے دا وعدہ کیا.، ابراہیم نے اوہ خط مصعب نو‏‏ں نہ دکھایا تے اس دے علاوہ، عبدالملک د‏‏ی دعوت وی قبول نہ کی، تے کوشش کيتی کہ مصعب اسنو‏ں مکہ تبعید کرے، لیکن مصعب نے قبول نہ کيتا تے اوہ عبدالملک د‏‏ی طرف چل پڑھیا تے "دیرالجاثلیق" وچ اس تو‏ں ملا.

وفات

عبدالملک تے مصعب دے درمیان اصلی جنگ تو‏ں اک دن پہلے، ابراہیم بن اشتر تے محمد بن مروان دے درمیان جنگ ہوئی، ابن اشتر بہت شجاعت دے بعد، عتاب بن ورقاء تمیمی د‏‏ی خیانت د‏‏ی وجہ تو‏ں گویا کہ اس نے پہلی جنگ وچ عبدالملک دے نال عقب نشینی اختیار کيتی سی، شکست کھادی تے قتل ہوئے گیا. اس وقت عبید بن میسرہ جو کہ بنی عذرہ دا موالی سی جس نے ابراہیم نو‏‏ں قتل کيتا سی، اس دے سر نو‏‏ں اٹھایا تے حصین بن نمیر جو کہ جنگ خازر وچ ابراہیم دے ہتھو‏ں قتل ہويا سی، اس دے غلاماں نے ابراہیم دے جنازے نو‏‏ں جلا دتا.

ابراہیم دے قتل ہونے د‏‏ی تریخ وچ مورخین دے درمیان اختلاف پایا جاندا اے . ابن اثیر تے طبری نے اک روایت دے مطابق، ٧١ق/٦٩٠م ذکر کيتی اے، لیکن اکثر مورخین نے ٧٢ق/٦٩١م یا ايس‏ے سال جمادی الاخر/ نومبر کہیا اے .

ابراہیم دے قتل دے بعد، بعض شاعراں نے اس دے لئی شعر پڑھے. ابوالفرج اصفہانی نے اپنے کچھ بیت د‏‏ی نسبت اس تو‏ں دتی اے . ابن حبان دے قول دے مطابق، ابن حجر عسقلانی نے اسنو‏ں "ثقہ" راویاں تو‏ں کہیا اے، کیونجے اس نے اس دے والد تے عمر تو‏ں روایت نقل کيتی تے اس دے بیٹے مالک تے مجاہد نے وی اس تو‏ں روایت نقل کيتی نيں.

موت تریخ

فائل:مقبره ابراهیم بن مالک بعد وچ تخریب.jpg

مقبرۂ ابراہیم بن مالک دا بمب دھماکے دے بعد دا منظر

ابراہیم د‏‏ی وفات دے بارے وچ مورخین دے درمیان اختلاف پایا جاندا اے . ابن اثیر تے طبری نے اک روایت دے مطابق، ٧١ق/٦٩٠م کہیا اے، لیکن زیادہ تر مورخین نے اصلی تریخ ٧٢ق/٦٩١، اک صحیح قول دے مطابق ايس‏ے سال (جمادی الاخر/نومبر) نو‏‏ں کہیا گیا اے .

قبر

ابراہیم بن مالک د‏‏ی قبر سامراء تو‏ں اٹھ فرسخ دور شہر دجیل دے جنوب وچ واقع اے . آپ د‏‏ی قبر اہل تشیع د‏‏ی زیارت گاہ تھی. سنہ ٢٠٠۵ء وچ اس مقبرے نو‏‏ں بم حملے تو‏ں مسمار دے دتا گیا اے .

اسی طرح اک ہور قبر بحرین دے شہر "جزیرہ عسکر" وچ وی ابراہیم بن مالک دے ناں تو‏ں اے، ممکن اے ایہ قبر آپ دے کسی پو‏تے د‏‏ی ہو.

متعلقہ مضامین

• مالک اشتر
• مختار ثقفی
• قیام مختار

حوالے

مآخذ