احمد شاہ ابدالی دا ہندستان اُتے چھیواں حملہ

اکتوبر 1761ء وچ احمد شاہ ابدالی نے ہندستان اُتے چھیواں حملہ کر دتا ۔

احمدشاہ ابدالی دا چھیواں حملہ اتے وڈا گھلوگھارا[سودھو]

27 اکتوبر، 1761 عیسوی دی دیوالی دے موقعے اتے امرتسر وچ چاراں سمتاں وچوں آمد ہویا۔ ادور بنگے دے ساہمنے بھاری بھیڑ سی۔ ساری مسلاں دے سردار اپنے ساتھیاں سمیت مذہبی اجتماع لئی آئے سن۔ 'سربت خالصہ' نے وچار کیتا کہ دیس وچ ہنے تک ابدالی دے دلال ایجنٹ ہن اتے اوہ لوک دیس دا ہتّ نہیں سوچدے، سگوں دشمناں دی ہاں وچ ہاں ملاندے ہن۔ ایہناں وچوں جنڈیالا نگر دا نرنجنیا، کسورواسی، پیسیگی، مالیرکوٹلے دے افغان اتے سرہند دے فوجدار جین خان دے نام پرمکھ ہن۔

قصور اتے مالیرکوٹلے دے افغان تاں احمدشاہ ابدالی دی نسل دے لوک سن۔ زین خان دی تعیناتی ابدالی نے سرہند دے سپہ سالار دے عہدے اتے خود کیتی سی۔ صرف نرنجنیاں دا مہنت آکلداس اکارن ہی سکھاں ولوں دشمنی کرن لگا سی۔ ات: پنجاب وچ سکھاں دے راج دے مکمل روپ وچ قیام کرن لئی ایہناں ساری مخالف طاقتاں نوں قابو وچ کرنا انا ضروری سی، پر اس تجربہ وچ پتہ نہیں کنی اڑچناں آ جان اتے پتہ نہیں کدوں احمدشاہ ابدالی کابل ولوں نواں حملہ کر دوے، کجھ واضع نہیں سی، اسلئی سکھ اس مخالف طاقت دے نال کٹھور کارواہی کرن وچ تذبذب کر رہے سن۔

ایہناں سارے پہلوآں نوں دھیان وچ رکھکے اوہ ‘گرمتا’ پارت کیتا گیا کہ سارے سکھ جنگجو اپنے پرواراں نوں پنجاب دے مالوا کھیتر وچ اپڑیا کے اوہناں ولوں نشچنت ہو جان اتے باقی دے مخالفاں ولوں جدوجہد کرکے مکمل پنجاب وچ ‘خالصہ راج’ دی قیام کیتی جاوے۔ گرمتے دے دوجے تجویز وچ پنتھدوکھیواں، پنتھ دے شترواں ولوں سروپرتھم نبڑ لیا جاوے تاکہ اوہ پھیر غداری نہ کر سکن۔ جنڈیالے نگر دا مہنت عاقل داس سکھی سوروپ وچ سی پر اوہ ہمیشاں سکھ مخالف کماں وچ نتھی رہندا سی اتے ویری ولوں ملیبھگت کرکے پنتھ نوں کئی وار نقصان اپڑیا چکیا سی۔

ات: فیصلہ ایہہ ہویا کہ سروپرتھم سردار جسا سنگھ آہلووالیا ، مہنت عاقل داس ولوں ہی نپٹنگے۔ اس پرکار جنڈیالا نگر گھیر لیا گیا پر ویری پکھ نے ترنت مدد لئی احمدشاہ ابدالی نوں پتر بھیجیا۔ احمدشاہ ابدالی نے پہلاں ولوں ہی سکھاں نوں بہتر دنڈ دا نشچا کر رکھیا سی۔ ات: اسنے پتر حاصل ہندے ہی کابل ولوں بھارت اتے چھیواں حملہ کر دتا۔ اوہ سیدھے جنڈیالے اپڑیا پر سماں رہندے سردار جسا سنگھ جی نوں ابدالی دے آؤن دی انفارمیشن مل گئی اتے انھاننے گھیرا چک لیا اتے اپنے پروار اتے فوجیاں نوں ستلج دریا اتے کسے سرکھات تھاں اتے پہنچان دا حکم دتا تاکہ نشچنت ہوکے ابدالی ولوں ٹکر لئی جا سکے۔

جدوں احمدشاہ جنڈیالا اپڑیا تاں سکھاں نوں اتھے نہیں ویکھکے بہت نراش ہویا۔ دوجے پاسے جدوں مالیرکوٹلے دے نواب بھیکھن خان نوں معلوم ہویا کہ سکھ صرف 10 میل دی دوری اتے آ گئے ہن تاں اوہ بہت چنتیت ہویا۔ اس ویلے سرہند دا صوبیدار زین خان دورے اتے کسے نزدیک تھاں اتے ہی سی۔ بھیکھن خان نے استوں مدد دی بنتی کیتی۔ اسدے علاوہ اسنے ترنت ابدالی نوں وی ایہہ اطلاع بھیجی کہ سکھ اس ویلے اسدے کھیتر وچ اکٹھے ہو چکے ہن۔ ات: انھاننوں گھیرن دا ایہی موقع اے۔ احمدشاہ ابدالی لئی تاں ایہہ بہت چنگیاں خبراں سی۔

اسنے 3 فروری نوں پرات:دور ہی کوچ کر دتا اتے کسے تھاں اتے پڑاؤ پائے بناں ستلج ندی نوں پار کر لیا۔ ابدالی نے 4 فروری نوں سرہند دے فوجدار جین خان نوں سنیہا بھیجیا کہ اوہ 5 فروری نوں سکھاں اتے ساہمنے ولوں حملہ کر دوے۔ ایہہ آدیس ملدے ہی جین خان، مالیرکوٹلے دا بھیکھن خان، مرتجا خان وڑیچ، قاسم خان مڈھل، دیوان لچھمی نرائن اتے ہور ادھیکاریاں نے ملکے اگلے دن سکھاں دی قتل کرن دی تیاری کر لئی۔

احمدشاہ 5 فروری، 1762 عیسوی نوں پرات:دور مالیرکوٹلے دے نزدیک بپّ گرام وچ پہنچ گیا۔ اتھے لگبھگ 40,000سکھ شور پائے بیٹھے سن، سارے اپنے پرواراں سمیت لکھی جنگل دے ول ودھن لئی آرام کر راے سن۔ اس تھاں ولوں اگے دا کھیتر بابا اعلیٰ سنگھ دا کھیتر سی، جتھے بہآبادی سکھاں دی سی۔

فوجدار جین خان نے سیوجنت ڈھنگ ولوں سکھاں اتے ساہمنے ولوں ہلاّ بول دتا اتے احمد شاہ ابدالی نے پچھلی طرف ولوں۔ ابدالی دا اپنی فوج نوں ایہہ وی حکم سی کہ جو وی انسان بھارتی وضع وچ وکھائی پئے، اسنوں ترنت موت دے گھاٹ اتار دتا جاوے۔ زین خان دے فوجیاں نے بھارتی وضع دھارن کیتی ہوئی سی۔ ات: انھاننوں اپنی پگڑیاں وچ پیڑاں دی ہری پتیاں لمکاؤن لئی حکم دتا گیا۔ سکھاں نوں دشمناں دی اس چال دا علم نہیں سی۔

ات: اوہ بناں کارن حملے دے کارن بری طرحاں شکنجے وچ پھنس گئے۔ پھر وی اوہناں دے سرداراں نے صبر نہیں کھوہیا۔ سردار جسا سنگھ آہلووالیا، سردار شام سنگھ راٹھور سندھیا اتے سردار چڑھت سنگھ وغیرہ جتھیداراں نے ترنت بیٹھک کرکے لڑن دا نشچا کر لیا۔ سکھاں لئی سبھتوں وڈی کٹھنائی ایہہ سی کہ اوہناں دا سارا سامان، ہتھیار، گولہ بارود اتے کھادء سامان اتھے ولوں چار میل دی دوری اتے کرما پنڈ وچ سی۔

اسلئی سکھ سپہ سالاراں نے ایہہ فیصلہ لیا کہ پہلاں سامان والے استوں ولوں تعلقات جوڑیا جاوے اتے اسنوں برنالہ وچ بابا اعلیٰ سنگھ دے کول اپڑیا دتا جاوے کیونکہ اس ویلے سکھاں دا اکماتر بابا جی ولوں ہی مدد حاصل ہون دی آس سی۔ انھاننے اس ادیس نوں لے کے برنالہ نگر دے ول ودھنا شروع کر دتا اتے اپنے پرواراں نوں سرکھیا حاصل کرن لئی انھاننوں اپنے مرکز وچ لے لیا۔ اس پرکار یودھاواں دی مضبوط دیوار پرواراں نوں سرکھیا حاصل کردے ہوئے اتے دشمناں ولوں لوہا لیندے ہوئے اگے ودھن لگے۔

جتھے کتے سکھاں دی حالت کمزور وکھائی دندی، سردار جسا سنگھ اوہناں دی مدد لئی اپنا خاص دسدا لے کے ترنت پہنچ جاندے۔ اس پرکار سردار چڑھت سنگھ اتے سردار شام سنگھ نرائن سنگھ نے وی اپنی بہادری دے چمتکار وکھائی۔ احمدشاہ ابدالی دا ہدف سکھاں دے پرواراں نوں ختم کرن دا سی۔ ات: اسنے سید ولی خان نوں خاص فوجی ٹکڑی دتی اتے اسنوں سکھ فوجیاں دے گھیرے نوں توڑ کے پرواراں نوں کچل دین دا حکم دتا، پر ایہہ اس کم وچ سفلتا حاصل نہیں کر سکیا اتے بہت سارے فوجی مروا کے پرط آیا۔

پھر اسنے جہان خان نوں اٹھ ہزار فوجی دیکے سکھاں دی دیوار توڑ کے پرواراں اتے ہلاّ بولن نوں کیہا۔ اس اتے گھماسان دی لڑائی ہوئی۔ سکھ تاں لڑدے ہوئے اگے ودھدے ہی چلے جا رہے سن۔ اجیہے وچ ابدالی نے زین خان نوں سنیہا بھیجیا کہ اوہ سکھاں نوں کسے نہ کسے طرحاں اگے ودھن ولوں روکے۔ زین خان نے اپنا پورا زور لگا دتا کہ کسے نہ کسے تھاں اتے سکھاں نوں روکن اتے مجبور کر دتا جاوے پر سکھاں دے اگلے دستے جیون موت دا کھیل کھیڈن اتے تلے ہوئے سن۔

اوہ سمرپت ہوکے لڑ رہے سن، جسدے نال ویری اوہناں دے اگے رکّ نہیں سکدا سی۔ ات: زین خان نے ابدالی نوں جواب بھیج دتا کہ اجیہا کرنا ممکن ہی نہیں کیونکہ سکھ ساہمنے آؤن والے نوں زندہ ہی نہیں چھوڑدے۔ بھلے ہی سکھاں دے ساہمنے آکے ویری فوج انھاننوں روکن وچ ناکام رہی، پھر وی احمدشاہ ابدالی سکھ جنگجوآں دی اس دیوار نوں اخیر وچ توڑن وچ کامیاب ہو گیا جو انھاننے اپنے پرواراں نوں سرکھات رکھن لئی بنائی ہوئی سی۔

نتیجہ: سکھاں دے پرواراں نوں بھاری نقصان چکنا پیا۔ افغاناں نے بڈھیاں، بچیاں اتے عورتاں نوں موت شیا اتے سوا دتا کیونکہ اوہناں وچ سارے نسہائے، تھکے ہوئے اتے بیمار سمت وچ سن۔ سورج است ہون ولوں سابق سکھاں دا کارواں ہولی–ہولی کتبا اتے باہمنی پنڈاں دے نیڑے پہنچ گیا۔ بہت سارے بیمار اتے لاچار سکھ آسرا لبن لئی اس پنڈاں دے ول ودھے پر اس پنڈاں دی زیادہتر آبادی مالیرکوٹلے دے افغاناں دی سی، جو اس ویلے ویری دا ساتھ دے رہے سن اتے سکھاں دے خون دے پیاسے بنے ہوئے سن۔

ایہناں پنڈاں دے مسلمان راجپوت رنگھڑ ڈھول وجاکے اکٹھے ہو گئے اتے انھاننے سکھاں نوں سہارا دین دی بجائے للکارنا شروع کر دتا۔ اس پرکار اوہناں دی کئی ستھاناں اتے جھڑپاں وی ہو گئیاں۔ اس اوکھے سماں وچ سردار چڑھت سنگھ سکرچکیا اپنا جتھا لے کے مدد لئی سمینتے پہنچ گیا، انھاننے میدان وچ دشمناں نوں تلوار دے خوب جوہر وکھائی اتے انھاننوں پچھے دھکیل دتا۔ کئی یاتناواں جھیل کے وی سکھ نروتساہت نہیں ہوئے۔ اوہ دشمناں نوں کٹدے–کٹدے اتے آپ نوں دشمناں دے واراں ولوں بچاؤندے ہوئے اگے ودھدے چلے گئے۔

کتبا اتے باہمنی پنڈاں دے نزدیک اک سوچھ (صاف) پانی دی جھیل (ڈھاب) سی۔ افغان اتے سکھ فوجی اپنی پیاس بجھان لئی جھیل دے ول ودھے۔ اوہ سارے سویرے ولوں بھکھے–پیاسے سن۔ اس جھیل اتے دوناں ورتکنیک پکھاں نے اکٹھے پانی پیتا۔ یدھّ آپ ہی بند ہو گیا اتے پھر دوبارہ جاری نہیں ہو سکیا کیونکہ ابدالی دی فوج وی بری طرحاں تھکّ چکی سی۔ پچھلے چھتی گھنٹیاں وچ انھاننے ڈیڈھ سو میل دی منزل پار کیتی سی اتے دس گھنٹے ولوں جاری لڑائی وچ مصروف سن۔ اسدے علاوہ اوہ سکھاں دے کھیتر دے ول ودھن دا جوکھم وی مول نہیں لینا چاہندے سن۔

ات: احمدشاہ نے لڑائی روک دتی کیونکہ ہن رات ہون لگی سی اتے اسنے اپنے زخمیاں اتے لاشاں نوں سمبھالنا سی۔ اس لڑائی وچ سکھاں نے وی زوردار تلواراں چلائیاں اتے شترواں دے بہت سارے فوجی مار دتے پر انھاننوں آس نہیں سی کہ انی جلدی بناں پڑاؤ کیتے احمدشاہ اوہناں تک پہنچ جاویگا۔ اندازا کیتا جاندا اے کہ اس لڑائی وچ لگبھگ ویہہ ولوں پنجی ہزار سکھ فوجی اتے استریاں اتے بچے، بوڑے مارے گئے، اسلئی سکھ اتہاس وچ اس دکھانت گھٹنا نوں دوجا گھلوگھارا (مہاوناش) دے نام ولوں یاد کیتا جاندا اے۔

کیہا جاندا اے کہ اک ہی دن وچ سکھاں دا جانی نقصان استوں پہلاں کدے وی نہیں ہویا سی۔ اس لڑائی وچ بہت سارے سردار مارے گئے۔ زندہ سرداراں وچوں شاید ہی کوئی اجیہا بچیا ہووے جسدے شریر اتے پنج دس گھاو نہ لگے ہون۔ ‘پرانے پنتھ پرکاش’ دے لکھاری رتن سنگھ بھنگو دے پیؤ اتے چاچا اس ویلے اس لڑائی دے مکھ سرکھیا دستے وچ کاریارت سن۔

اوہناں دے ڈریکٹ ساکشی ہون دے بنیاد اتے انھاننے لکھیا اے کہ سردار جسا سنگھ آہلووالیا نے ادوتی مضبوطی اتے ساہس دی نمائش کیتی سی اتے انھاننوں بائی (22) گھاو ہوئے سن۔ بھلے ہی احمدشاہ ابدالی نے اپنے ولوں سکھاں نوں بہتّ وڈا نقصان پہنچاا پر سکھاں دا صبر ویکھدے ہی بندا سی۔ اسی دن سندھیا وچ لنگر ونڈدے سماں اک نہنگ سنگھ وڈی اچی آواز لگاکے کہہ رہا سی– جتھیدار جی ! خالصہ، اس طرحاں اڈگ اے، تتو خالصہ سو رہیو، گیو سو کھوٹ گوائے۔ یعنی سکھاں دا ستو باقی اے اتے اسدی برائیاں لپت ہو گئیاں ہن۔

احمدشاہ ابدالی اتے اعلیٰ سنگھ[سودھو]

کپّ پنڈ دی لڑائی وچ احمدشاہ نے سکھاں دی بہادری دے جوہر اپنی اکھاں دے ساہمنے ویکھے۔ اسنوں احساس ہو گیا کہ سکھ صرف چھاپامار لڑائی ہی نہیں لڑدے سگوں آمنے ساہمنے لڑائی لڑن وچ وی ایہناں دا کوئی ثانی نہیں۔ اوہ دوبارہ اپنی نویں پالیسیاں بناؤن وچ مجبور ہو گیا۔ اسنوں محسوس ہویا کہ جیکر سکھاں نوں ویری دے تھاں اتے متر بنا لیا جاوے تاں شاید اوہ قابو وچ آ جانگے، جسدے نال لاہور نگر اتے سکھاں دا منڈراندا ہویا خطرہ ہمیشہ لئی ٹل جاوے اتے اتھے افغانستان ولوں گورنر دی تعیناتی چرمستقل ممکن ہو سکے۔

ات: اسنے بابا اعلیٰ سنگھ ولوں رابطہ کیتا اتے سنیہا بھیجیا کہ اوہ ‘خالصہ دل’ دے نال اسدا سمجھوتا کروا دین، جیکر اوہ میرے خلاف اپدرو نہیں کرن تاں اسدے بدلے وچ جتھے کتے وی اوہناں دا کھیتر ہووےگا، میں اوہناں دا اختیار قبول کر لیندا ہاں، اس موضوع وچ میرے ولوں بھلے ہی لکھوا لیا جاوے۔ بابا اعلیٰ سنگھ جی نے اپنے وکیل نانو سنگھ گریوال دے ہتھاں ابدالی دا ایہہ سنیہا ‘دل خالصہ’ نوں بھجوا دتا۔

‘دل خالصہ’ دے سرداراں نے، جس وچ سردار جسا سنگھ آہلووالیا شرومنِی سن، نے وکیل نوں جواب دتا کہ: کدے منگن ولوں کوئی راج کسے نوں دندا اے ؟

انھاننے اگے کیہا: ترکاں اتے سکھاں دا میل ملاپ ہونا اسی پرکار ناممکن اے جس طرحاں بارود اتے اگّ دا۔ ایہہ واضع جواب سنکے احمدشاہ بوکھلا گیا۔

ادوں سرہند دے سپہ سالار نے اسنوں بھڑکایا اتے کیہا: اعلیٰ سنگھ نوں تاں تسیں ہی راج دتا اے، ات: پہلاں اس دی خبر لینی چاہیدی اے۔ بس پھر کی سی، ابدالی نے بناں سوچے بابا اعلیٰ سنگھ جی دے کھیتر برنالہ نگر اتے حملہ کر دتا۔

بابا اعلیٰ سنگھ تاں غیر جانبدار پالیسی اتے چل رہے سن، اوہ لڑائی لئی بلکل تیار نہیں سن، مردا کی نہیں کردا دی لوک کہاوت مطابق انھاننے ابدالی دی فوج دا سامنا کیتا پر ہار ہو گئے اتے بھجکے بھوانیگڑھ دے قلعے وچ پناہ لئی۔ احمدشاہ نے برنالہ اتے بھوانیگڑھ نوں گھیر لیا۔ اخیر وچ بابا اعلیٰ سنگھ نے مدھئستھتاں دے زریعہ ولوں ابدالی ولوں اک سمجھوتے دے دوران اسنوں پنج لکھ روپئے کر اتے نذرانے دے روپ وچ اتے سوا لکھ روپئے سکھی سوروپ وچ بنے رہن لئی دتے۔

احمدشاہ نے ایہہ وچار کرکے کہ اعلیٰ سنگھ ہی سکھاں وچ ملورتنشیل ہن اتے ایہی کجھ نرم طبیت یعنی کٹرپنتھی نہیں ہن، اسنوں ہی اس پردیس وچ بنا رہن دتا جاوے تاکہ امن رہِ سکے۔ استوں فی سال مقررہ تاوان لگان دے روپ وچ لینا مقررہ کیتا گیا۔ ابدالی نے پنجاب صوبہ نوں اپنے سامراج دا حصہ بنائے رکھن لئی سکھاں دے ڈر دے مارے مراٹھیاں دے نال صلاح کرن لئی وی لکھپڑ شروع کر دتی تاکہ اوہ سکھاں دے نال ملکے استوں بدلہ لین دا جتن نہیں کرن اتے گھٹ ولوں گھٹ اوہ پنجاب وچ سکھاں دی مدد نہیں کرن۔

امرتسر دی سکھ افغان لڑائی وچ ابدالی دی بھاری ہار[سودھو]

سن 1762 عیسوی دے ستمبر مہینے وچ دل خالصے دے جتھیداراں نے وچار کیتا کہ ہن بہتر سماں اے، ابدالی ولوں دربار صاحب دی بے عزتی دا بدلہ لیا جاوے۔ انھاننے سارے پنتھ لئی اعلان کروا دتی کہ اس دیوالی پرو اتے امرتسر سربت خالصہ سمیلن ہووےگا۔ ات: سارے ‘نانک نام لیوا’ سکھ دھرم اتے یعقین کرن والے شری امرتسر نگر وچ ‘تیار بر تیار’ رن سامان ولوں سسجت ہوکے پہنچن۔

سارا سکھ جگت اس موقعے اتے شری دربار صاحب دے دھوست بھون نوں ویکھکے ابدالی دیاں کرتوتاں دا استوں بدلہ لین لئی پرامرش کرن لئی شری امرتسر صاحب جی ابھر پیا۔ دوردراج دے سکھ تاں ہرِ مندر صاحب دے درشناں لئی بے چین سن۔ ات: انمانت: سٹھّ ہزار دے لگبھگ استراں–شستراں ولوں سسجت سکھ شری دربار صاحب دی بے عزتی دا بدلہ لین اتے اپنی قربانی دین لئی اکٹھے ہوئے۔ اس ویلے تک احمدشاہ ابدالی وی کلانور وچ پہنچ چکیا سی۔ اوہ ایہہ سنکے بہت حیرانی جنک ہویا کہ ‘وڈے گھلوگھارے’ دے باو جود وی سکھ انی جلدی کویں سمبھل گئے ہن۔

اوہ ہن پھیر سکھاں ولوں نہیں الجھنا چاہندا سی کیونکہ اسنوں معلوم ہو گیا کہ سی کہ ایہہ کسے دا وی ڈر نہیں منندے اتے ایہناں نوں موت دا تاں ڈر ہندا ہی نہیں، ایہہ تاں سر اتے کفن باندھ کے شہیداں دی موت مرن دا چاو لے کے رنکشیتر وچ جوجھدے ہن۔ اسنوں اپنی کرتوت، بھیانک کیتی گئی بھلّ دا احساس سی، اوہ ہن نویں سرے ولوں سکھاں دے نال پنگا لین ولوں بچن لئی کوٹپالیسی دا رستہ لبن لگا۔ اسنے سکھ جتھیداراں دے کول اپنا اک پرتیندھیمنڈل بھیجیا اتے سنیاے وچ کیہا کہ لڑائی کرنا ومطلب اے، رکتپات دے تھاں اتے سمسیا دا سمادھان وارتالاپ ولوں ڈھونڈھ کے کوئی نویں صلاح کر لئی جاوے۔

سکھ تاں دربار صاحب دی بے عزتی دے زہر دا گھونٹ پیئے ہوئے سن اتے مرن–مارن لئی داند پیس راے سن۔ ات: آویش وچ کجھ سکھاں نے ابدالی دے دوت اتے اسدے ساتھیاں دا مال–اسواب لوٹ کے انھاننوں بھجا دتا۔ اس بے عزتی دے کارن احمدشاہ دا چپ بیٹھے رہنا اک اوکھی جئی گل سی۔

ات: اوہ دیوالی دے اک دن سابق سندھیادور نوں سری امرتسر صاحب جی وچ داخلہ کر گیا۔ سٹھّ ہزار سکھاں نے ادور تخت دے سنمکھ ہوکے اپنے جتھیدار دے نیترتو وچ سہں لئی کہ جدوں تک اوہ احمدشاہ ابدالی ولوں اسدے سارے ایاچاراں دا بدلہ نہیں لے لینگے تدّ تک شترقی ولوں نہیں بیٹھنگے کیونکہ اوہ اپنے پوجء گرودھاماں دی بے عزتی کدے وی صحن نہیں کر سکدے سن۔

سکھاں نے 17 اکتوبر، 1762 نوں تڑکے ہی ادور تختے دے ساہمنے ‘ارداس سودھکے’ ارداس دے بعد ابدالی دی فوج اتے ہلاّ بول دتا۔ سارا دن گھماسان لڑائی ہندی رہی۔ سکھاں دے دل وچ درانیاں دے خلاف دوہرا روش سی۔ اک تاں ‘گھلوگھارے’ وچ مارے گئے پرواراں دے کارن اتے دوجا دربار صاحب دے بھون نوں دھوست کرن اتے سروور دی بے عزتی کرن دے کارن، اسلئی اوہ جان ہتھیلی اتے رکھکے بدلے دی بھاونا ولوں فتح اتے موت وچوں اک نوں حاصل کرنا چاہندے سن۔

مسیا دا دن سی، ات: اتیپھاک ولوں دوپہر 3 وجے دے لگبھگ سممکمل سورج گرہن لگ گیا، جسدے کارن گھور اندھیرا چھا گیا، اس پرکار دن وچ تارے وکھائی پین لگے۔ ابدالی دی فوج سکھاں دی مار جھیل نہیں سکی۔ اوہ تاں اپنی سرکھیا دا دھیان رکھکے لڑ راے سن پر سکھ شہید ہونا چاہندے سن۔ ات: اوہ ابھئے ہوکے ویری اتے ہلاّ بول راے سن۔ اس کارن ابدالی دے فوجیاں دے پیر اکھڑ گئے اتے اوہ پچھے ہٹن لگے۔

قدرت نے وی انھاننوں بھجن دا پورا موقع حاصل کیتا، پورے سورج گرہن دے کارن سماں ولوں پہلاں ہی اندھکار ہو گیا، ات: اوہ ہنیرے دا منافع چکدے ہوئے واپس لاہور نگر دے ول بھجن لگے پر سکھاں نے اوہناں دا پچھا کیتا۔ بھجدے ہوئے افغان فوجیاں ولوں بہت ساری رن سامان کھوہ لئی گئی۔ اس لڑائی وچ احمدشاہ نوں بری طرحاں ہار دا منہ ویکھنا پیا اتے اوہ رات دے ویلے لاہور بھاجّ گیا۔ اس پرکار اسدی جان بچّ گئی۔ ابدالی نے بھارت دی اس ویلے دی سبھتوں وڈی طاقت مراٹھیاں نوں تاں پراست کیتا سی پر اوہ سکھاں دے ساہمنے بے بس اتے لاچار ہوکے رہِ گیا