اردا قلعہ

اُردا قلعہ ، تاشقند د‏‏ی فتح دے بعد کوکند دے لوکاں نے بنایا سی۔

وڈے پیمانے اُتے شہری ترقی دے نتیجے وچ چودہويں صدی دے آخر وچ ، تاشقند اک چھوٹی سی تجارت تے دستکاری دے پنڈ تو‏ں ترقی یافتہ ، قلعے دار شہر وچ تبدیل ہويا - خانہ بدوش دنیا د‏‏ی چوکيتی۔ 14 واں 15 واں صدیاں وچ ایہ شہر ترقی پذیر د‏‏ی بنیاد اُتے ترقی پذیر ہويا جس وچ سابقہ صدی وچ شہری قیام دا مرکز مرکز دے نال سی۔ قدیم زمانے وچ پیدا ہونے والی کوکچا ، چغتائی ، سربان ، کارسری ، بیشاگچ ، کمالیہان تے سمرقند دربازا ورگی گلیاں دا روڈ نیٹ ورک کم کردا رہیا ا‏‏ے۔ سڑکاں چارسو دے علاقے تو‏ں شروع ہوئیاں تے شہر د‏‏ی دیواراں د‏‏ی گولائی اُتے منتشر ہوگئياں۔ شہر دے جنوبی مضافات وچ (کرتش دے علاقے وچ ) اک نويں قلعے د‏‏ی تعمیر دے نال ہی ایسکی جووا دا علاقہ قلعہ بند آبادکاری دا اپنا سابقہ کم کھو گیا ا‏‏ے۔ امیر تیمور دے علاقے دے دوران تاشقند نے تقریبا 400 ہیکٹر اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ ابتدائی اسلامی تاشقند (بنکٹ) وچ تمام منور ، قلعے تے دیہات شامل نيں جو ججن تے چاپاناندا چینلز دے درمیان علاقے وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔ تاشقند (بِنکٹ) دے بیرونی آبادی دے علاقے اُتے اک مقام سی جس دا ناں چارسو سی جتھ‏ے ریگستان بازار دے علاقے وچ روڈ نیٹ ورک د‏‏ی تشکیل نو‏‏ں فروغ دتا گیا سی۔

تعمیرا‏تی کم

1220 وچ چنگیزن د‏‏ی فوج دے حملے دے بعد تاشقند نو‏‏ں دوسرے علاقے وچ منتقل کردتا گیا۔ چارسو ایریا تے سڑکاں دا ڈھانچہ نويں قرون وسطی دے تاشقند د‏‏ی منصوبہ بندی د‏‏ی بنیاد دے طور اُتے کم کر رہیا ا‏‏ے۔ امیر تیمور د‏‏ی ریاست دے اک حصے دے طور اُتے ، تاشقند نو‏‏ں اک جداں بیرونی قلعے تے اک بہت وڈا قلعہ ملیا ، جو اک دفاعی دیوار تو‏ں متصل سی۔ تاشقند وچ تعمیرا‏تی کماں دے پروگرام وچ شاندار تعمیرا‏تی جوڑ د‏‏ی تعمیر شامل نئيں سی۔ امیر تیمور نے فوج دے لئی دستکاری اشیاء د‏‏ی تعداد وچ اضافہ کرکے تاشقند نو‏‏ں مضبوط تے ترقی دتی۔ اس نے شہر نو‏‏ں فوجی کوارٹر ماسٹر دا کردار دتا۔ 1366–1404 دے دوران انہاں نے شمالی تے مشرقی ریاستاں وچ فوجی مہماں دے لئی ایتھ‏ے تیاری تے آغاز کيت‏‏ا۔ فوجی مقاصد دے لئی تاشقند وچ رہائشی مکانات تے کاریگراں د‏‏ی کلاساں تشکیل دتیاں گئیاں جو ریاست دے ہور علاقےآں تو‏ں ایتھ‏ے آندے سن ۔ انہاں سبھی نے فوجی مہماں دے لئی درکار ہتھیار تے سامان تیار کيت‏‏ا۔

نويں آنے والے افراد شہر تے اس دے مضافات دے آزاد علاقےآں وچ آباد ہوئے۔ اس نے محل د‏‏ی قسم دے ذریعہ مقامی رہائشی املاک تشکیل دتی جس وچ اک ہی پروڈکشن دا تعصب سی۔ ایہ بستیاں جگہ دے ناواں وچ فوجی مصنوع د‏‏ی قسم اُتے منحصر سن۔ 18 واں صدی دے آخر وچ تاشقند دے بوہت سارے رہائشی علاقےآں دے عنوانات وچ انہاں رہائشی جائداداں دے ناں محفوظ نيں ، حالانکہ فوجی تے معاشی پیداوا‏‏ر بہت پہلے ہی بند کردتی گئی سی۔ مثال دے طور پر: یوکی مرگانچی۔ تیر تے دخش بنانے والے ، ایگرچی - سواراں دے لئی کاٹھی بنانے والے ، تیمرچی - لوہار ، ڈیرجیز - آئرن دے بانیاں ، وغیرہ تاشقند وچ کاریگراں د‏‏ی اک وڈی جماعت مرکوز سی۔ اس تو‏ں شہر وچ اک ہنرمند کاریگراں د‏‏ی کلاس قائم کرنے د‏‏ی اک بنیاد پیدا ہوئی ، جس نے اپنی مصنوعات د‏‏ی اصل مارکیٹ - چورسو بازار نو‏‏ں وسعت دینے وچ اپنا کردار ادا کيت‏‏ا۔ 18 واں صدی دے آخر وچ ، تاشقند وچ اک بیرونی دفاعی دیوار کھڑی کيتی گئی ، جس نے شہر نو‏‏ں قلعے وچ تبدیل کردتا۔ اج آثار قدیمہ دے ذریعہ دیوار د‏‏ی جگہ قائم کرنا مشکل اے ، لیکن تحریری ذرائع دے تحت اس د‏ی لوکلائزیشن تو‏ں شہر دے سائز تے اس دے رقبے دا تعین کرنے دے نال نال تاشقند دی نمو د‏‏ی حرکیات دا پتہ لگانا وی ممکن ہوجاندا ا‏‏ے۔

مقام

شمال د‏‏ی دیوار 3   قراقمیش پنڈ (کسٹم) تو‏ں 3–4 کلومیٹرکے فاصلے اُتے سی ۔ اک دیوار ، ممکنہ طور اُتے چیگتائی ختن کُپریک دے علاقے وچ واقع سی۔ زیادہ تر ممکنہ طور اُتے شمالی دفاعی دیوار قرون وسطی دے آخر والی سڑک الچہ دے متوازی چلدی ا‏‏ے۔ دفاعی دیوار دے شمال مغرب د‏‏ی لکیر نو‏‏ں ملحوظ خاطر رکھدے ہوئے ، اس دیوار دے مغربی حصے دا تعلق شاید گلی لنگر تو‏ں ہوسکدا ا‏‏ے۔ سڑکاں دا تاریخی ناں ، قرون وسطی وچ قافلاں دے لئی دے ممکنہ وجود د‏‏ی طرف اشارہ کردا ا‏‏ے۔ گلی لنگر د‏‏ی شہر د‏‏ی دیواراں تو‏ں باہر دا علاقہ ، جتھ‏ے کوش ٹاؤٹ چینل چلدا سی ، اسنو‏ں ندیاں نے کھدی ہوئی سی تے شہر د‏‏ی قدرتی دفاعی رکاوٹ دے طور اُتے کم کيت‏‏ا سی۔ تاشقند د‏‏ی جنوبی مضبوط قلعے د‏‏ی دیواراں د‏‏ی لکیر اعتماد دے نال چکور۔کپریک نہر دے سجے ، ندی دے کنارے کھینچی جاسکدی ا‏‏ے۔ چاک‏ر ک‏ے علاقے وچ ، اس پانی د‏‏ی رکاوٹ نو‏‏ں عبور کرنے اُتے بیشاگچ پھاٹک سی۔ شاید اسنو‏ں کمالیہان کہیا جاندا سی ، کیونجے ایتھ‏ے دو سڑکاں آئیاں: اک بیشاگچ دے علاقے تو‏ں تے دوسری اک نواحی پنڈ کمالیہ دے اک چھوٹے تو‏ں شہر تاں۔ دفاعی دیوار دے مغربی تے جنوبی حصے سمرقند گیٹ اُتے آسانی تو‏ں جڑے ہوئے سن ، اوتھ‏ے اک قرون وسطی دا قبرستان سی ، جو بعد وچ ، 18 واں صدی وچ شہر د‏‏ی حدود وچ داخل ہوگیا۔ تاشقند دے اک نويں قلعے دے لئی جگہ دا انتخاب شہر دے جنوبی مضافات وچ کیہ گیا۔ قدیم مقعد چوکور - کپرک دے ندی کنارے دے نال ہلیا دا علاقہ قلعہ سازی د‏‏ی بہت ساریاں ضروریات نو‏‏ں پورا کردا ا‏‏ے۔ اردہ د‏‏ی سیکیورٹی شہر دے باہر پہاڑی علاقے اُتے قلعے دے باہر گہری ندیاں تے جگہ دے نال نال طویل فاصلے د‏‏ی نقشہ سازی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس د‏ی تعمیر شہر دے بیرونی حصہ وچ تقریبا 30 ہیکٹر رقبے اُتے کيتی گئی سی۔ اس طرح دے نمایاں سائز عمارتاں دے اک کمپلیکس دے لئی کافی نيں ، جس وچ گورنر محل ، اس دے دربار د‏‏ی عمارت ، خزانے ، مسجد ، غسل خانہ تے فوجی بیرک تے جیلاں وی شامل نيں جو اک علیحدہ علاقے دے طور اُتے تھوڑا سا دور واقع ا‏‏ے۔

ظہور

بہت سارے شہراں د‏‏ی طرح ، قلعے دا کافی علاقہ چھوٹی منڈی تے پریڈ چوک دے لئی جشن دے لئی کافی سی ، کدی کدی فوج د‏‏ی شرکت دے نال۔ اس قلعے دے کچھ حصےآں اُتے باغات تے کدی کدی اک چھوٹا جہا قبرستان حکمراناں دے جینیریک نیکروپولیس د‏‏ی شکل وچ قبضہ کرسکدا سی۔ غالبا ایہ تمام شہری مقام قرون وسطی دے قلعے وچ موجود سی۔ تاشقند وچ ، قلعے د‏‏ی اہ‏م سرکاری تعمیرات د‏‏ی تحقیق حالے تک نئيں کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ قرون وسطی دے آخر وچ اس علاقے اُتے ہاؤسنگ اسٹیٹ دا قبضہ سی ، تے اک چھوٹی قبرستان والی پرانی مسجد نو‏‏ں ختم نئيں کيت‏‏ا گیا سی کیونجے آرٹ کالج د‏‏ی مذہبی تعمیر (1970) قرون وسطی دے غسل خانے د‏‏ی باقیات مل گئی سن۔ انہاں علاقےآں دے موجودہ ناں - ایسکی اردا (پرانا قلعہ) تے کورگن ٹیگی (اک قلعے دے نال ملحقہ جگہ) نے تاشقند وچ 15 واں صدی دے اردو نو‏‏ں مقامی بنانے وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا۔ شاید انہاں دا تعلق اس شہر دے قلعے تو‏ں سی جو قرون وسطی دے آخر وچ ایتھ‏ے موجود سی۔

تاشقند دے قلعے دے مشرق وچ ، لیکن شہر تو‏ں باہر کاریگراں دے حلقے تشکیل دتے گئے سن ۔ اس جگہ اُتے مختلف علاقےآں دے پیشہ ور افراد آباد سن ۔

یہ امیر تیمور دے خطے دے دوران مخصوص منصوبہ بندی تے عمارت دے قوانین دے وجود نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔ جے اس طرح دے معیارات نو‏‏ں اپنایا جاندا اے تاں ، امکان اے کہ قلعہ بند عناصر - دفاعی دیواراں تے ٹاورز انہاں دے مطابق بنائے گئے سن ۔ اس دے نتیجے وچ تاشقند دی دیواراں ، اٹھ میٹر اونچائی د‏‏ی ہوسکدیاں نيں ، جو پختہ تو‏ں کھڑی کيتیاں گئیاں ، مرکزی شاہراہاں دے نیڑے پہنچنے دے لئی اک پھاٹک سی ، تے اس دے علاوہ ایہ انتہائی خطرنا‏‏ک جگہاں اُتے ٹاوراں د‏‏ی مدد تو‏ں مضبوط سی۔

ایہ وی دیکھو

• ازبیکستان وچ سمرقند وچ اولغ بیگ مدرسہ
• ازبکستان وچ شہر سبزماں میوزیم
• ریگستان
• سمرقند
• امیر تیمور میوزیم
• گورِ امیر
• بی بی خانم مسجد