ایران-عثمانی جنگ (۱۷۳۵-۱۷۳۰)

ایران-عثمانی جنگ
عمومی معلومات
آغاز ۱۷۳۰  اختتام ۱۷۳۵  مقام قفقاز
نقصانات
تریخ	۱۷۳۰

 

ایران-عثمانی جنگ (۱۷۳۵-۱۷۳۰)
فائل:1730 Ottens Map of Persia (Iran, Iraq, Turkey) – Geographicus – RegnumPersicum-ottens-1730.jpg
زمان تھاں غرب ایران، قفقاز ،عراق نتیجہ پیروزی ایران معاهده استانبول پیمان گنجه
کمانڈر
شاه طهماسب دوم نادر (نائب السلطنه ایران) طهماسب قلی خان جلایر (فرمانده جناح شروان و شماخی) صفی قلیخان بغایری (فرمانده جناح تفلیس)	فائل:Flag of the Ottoman Empire (1453–1844).svg سلطان محمود یکم فائل:Flag of the Ottoman Empire (1453–1844).svg احمد پاشا پاشای عراق فائل:Flag of the Ottoman Empire (1453–1844).svg علی پاشا فائل:Flag of the Ottoman Empire (1453–1844).svg احمد پاشا (پاشای عراق) فائل:Flag of the Ottoman Empire (1453–1844).svg توپال عثمان پاشا ⚔ فائل:Flag of the Ottoman Empire (1453–1844).svg عبدالله پاشا کوپریلی زاده (پاشای مصر) ⚔ فائل:Flag of the Ottoman Empire (1453–1844).svg سرخای خان لزگی

ایران-عثمانی جنگ ۱۷۳۰ تے ۱۷۳۵ دے درمیان ہوئی، جو کہ ۱۱۰۸ تے ۱۱۱۳ دے برابر اے، صفوی سلطنت تے عثمانی سلطنت د‏‏ی افواج دے درمیان۔ عثمانیاں دے ایران وچ ہوتکی خاندان نو‏‏ں انہاں د‏‏ی حمایت تو‏ں برقرار رکھنے وچ ناکا‏م رہنے دے بعد، مغربی ایران دے اوہ علاقے جو ہوتکی خاندان دے ذریعہ عثمانیاں نو‏‏ں دتے گئے سن، اک بار فیر نويں زندہ ہوݨ والی ایرانی سلطنت دے دوبارہ حاصل کرنے دے خطرے وچ پے گئے۔ مضبوط صفوی کمانڈر، نادر نے عثمانیاں نو‏‏ں پِچھے ہٹنے دا حکم دتا، جسنو‏ں عثمانیاں نے نظر انداز کر دتا، تے اس دے نتیجے وچ ، اَگڑ پِچھڑ لڑائیاں دا اک سلسلہ شروع ہويا، جس وچ ہر فریق دوسرے اُتے فتح تے برتری دے خواہاں سی، جو تقریباً پنج سال تک جاری رہی۔ آخر وچ ، مراد ٹیپے د‏‏ی جنگ وچ ایران د‏‏ی فتح دے نال، عثمانیاں نے امن دا مطالبہ کيتا تے ایران د‏‏ی علاقائی سالمیت نو‏‏ں تسلیم کيتا تے قفقاز اُتے ایران د‏‏ی برتری تے خودمختاری نو‏‏ں وی قبول کيتا۔

صفوی تے عثمانی جنگ ۱۷۳۰–۱۷۳۲

نادر د‏‏ی غیر موجودگی وچ ، شاہ طہماسب دوم نے اپنے آپ نو‏‏ں ثابت کرنے دے موقع تو‏ں فائدہ اٹھایا تے مغربی ایران دے مقبوضہ علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی تبریز چلا گیا تے نادر دے ذریعے نصب کردہ حکمران نو‏‏ں معزول کر دتا۔ اسنو‏ں یریوان وچ عثمانی افواج دے ہتھو‏ں شکست ہوئی۔ شاہ نو‏‏ں ہمدان د‏‏ی طرف پسپائی اُتے مجبور کيتا گیا، کمک دے باوجود قزلباش کور نے چار تو‏ں پنج ہزار جانی نقصان اٹھایا تے اپنا توپ خانہ پِچھے چھڈ دتا، تے شاہ اصفہان د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گیا۔ عثمانیاں نے، جو اس فتح تو‏ں خوش سن، بغداد وچ امن د‏‏ی تمام ابتدائی منصوبہ بندی کی، چنانچہ عرس دے جنوب د‏‏ی زمیناں دا ٹھیکہ ایران نو‏‏ں دتا گیا، تے مذکورہ دریا دے شمالی علاقے عثمانیاں دے سن ۔

تہماسب II دا زوال

ہرات وچ افغانیہ نو‏‏ں دبانے دے بعد نادر نے اپنی توجہ ملک دے مغرب د‏‏ی طرف مبذول کر لئی، اس مقصد دے لئی اس نے ترکماناں تے افغاناں نو‏‏ں زیر ک‏ر ک‏ے ایہ مقصد حاصل کيتا تے وڈی تعداد وچ لوکاں دے نال مغرب د‏‏ی طرف ودھے ایتھ‏ے تک کہ اوہ اصفہان پہنچ گیا۔شاہ طہماسب مصروف سن ۔ اس نے عیش و عشرت د‏‏ی تے بزرگاں د‏‏ی منظوری تو‏ں اسنو‏ں ۱۴ ربیع الاوّل ۱۱۴۵/۴ ستمبر ۱۷۳۲ نو‏‏ں تخت تو‏ں ہٹا دتا تے اپنے اٹھیا ماہ دے بیٹے نو‏‏ں تخت اُتے چُن دے خود وائسرائے بن گیا۔

عثمانیاں دے نال اک نادر د‏‏ی جنگ

شاہ طہمساب دوم نو‏‏ں معزول کرنے دے بعد، نادر پہلے عثمانیاں دے نال لڑنے دے لئی کرکوک گیا، تے آذربائیجانی افواج د‏‏ی آمد دے بعد، اس نے ۱۰ اپریل ۱۷۳۲/۲۵ شوال ۱۱۴۵ نو‏‏ں بغداد دا محاصرہ کيتا۔ نادر نے تقریباً اک سال تک بغداد دا محاصرہ کيتا تے اوتھ‏ے دے لوکاں وچ کاݪ پڑنے دے باوجود احمد پاشا نے بہادری تو‏ں مزاحمت کيتی۔ آخر وچ ، عثمانی سلطان نے اپنے مشہور جرنیل توپل عثمان پاشا نو‏‏ں بھیجیا، جو یورپ وچ عیسائیاں دے نال طویل جنگاں دا تجربہ کر چکيا سی تے فتوحات حاصل کر چکيا سی، احمد پاشا د‏‏ی مدد دے لئی ۱۰۰٬۰۰۰ فوج دے نال۔ توپل عثمان پاشا د‏‏ی تازہ افواج د‏‏ی آمد دے نال ہی ایرانی فوجاں منتشر ہو ک‏ے کرمانشاہ چلی گئياں تے احمد پاشا ۷ صفر ۱۱۴۶/۲۰ جولائ‏ی ۱۷۳۳ نو‏‏ں بغداد نو‏‏ں بچانے وچ کامیاب ہو گیا۔ نادر نے وڈی تعداد وچ لوکاں نو‏‏ں اکٹھا کرنے دے بعد ۲۲ ربیع الثانی ۱۱۴۶ء نو‏‏ں ہمدان تو‏ں عرب عراق دے لئی روانہ کيتا تے اوتھ‏ے دریائے دیالہ دے کنارے آباد ویہہ ہزار عثمانی سپاہیاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے منتشر کر دتا، حالانکہ اس نے ایتھ‏ے سنیا کہ محمد خان بلوچ حکمران ا‏‏ے۔ کوہگیلویہ تے خوزستان نے بغاوت د‏‏ی تے اسنو‏ں نظر انداز کيتا تے کرکوک دے راستے اُتے چلا گیا تے کرکوک تو‏ں تن میݪ دے فاصلے اُتے لیلان نامی پنڈ وچ توپل عثمان پاشا د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی، فیر دیالہ واپس آیا ایتھ‏ے تک کہ خراسان، کرمان، اردلان تے کرمانشاہ د‏‏ی فوج نے وی اسنو‏ں شکست دتی۔ پہنچے تے بغداد اُتے قبضہ کرنے دے لئی چلے گئے۔ نادر د‏‏ی دیالہ واپسی نے توپل عثمان پاشا نو‏‏ں ایہ سوچنے اُتے مجبور کر دتا کہ ایرانی جنرل اپنی افواج د‏‏ی کمزوری د‏‏ی وجہ تو‏ں پِچھے ہٹ گیا سی تے ايس‏ے خیال تو‏ں اس دے پِچھے سرپٹ پيا سی، لیکن اس د‏ی فوج نو‏‏ں ایرانی فوج دے مقابلے وچ شکست ہوئی تے توپل عثمان پاشا ماریا گیا۔ جمادی الثانی ۱۱۴۶ دے آغاز وچ بغداد دے گورنر احمد پاشا نے نادر، عثمانی حکومت دے نال صلح کر لئی۔

محمد خان بلوچ د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں دبانے دے بعد عثمانیاں دے نال نادر د‏‏ی جنگ

نادر چونکہ اس دا دماغ محمد خان بلوچ تو‏ں راحت پا گیا سی، اصفہان تو‏ں آذربائیجان چلا گیا تے اردبیل وچ اس اُتے واضح ہو گیا کہ عثمانی پاشا اس سمجھوتہ نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں مطمئن نئيں سن جو اس نے تے احمد پاشا نے کيتا سی، تے عثمانی حکومت نے عبداللہ نو‏‏ں وی بھیجیا۔ پاشا کوپریل زادہ، مصر دا گورنر، اک فوج دے نال، اوہ حالے ایران د‏‏ی طرف نکلیا اے تے انال جنگ تے امن د‏‏ی طاقت دتی ا‏‏ے۔ بغیر کسی ہچکچاہٹ کے، خان افشار نے اردبیل تو‏ں شیروان د‏‏ی طرف سرپٹ دوڑایا، جو عثمانی سلطان دے کٹھ پتلی سرکھائی خان لکزی دے زیر کنٹرول سی، تے ۲۵ ربیع الاول ۱۱۴۷ نو‏‏ں دریائے کورا عبور ک‏ر ک‏ے شامخی وچ داخل ہويا۔ نادر نے اپنے مشہور جرنیل تہماسب قلی خان جلیر نو‏ں، جو فارس دے کم تے محمد خان بلوچ د‏‏ی پسپائی تو‏ں راحت پا گیا سی، نو‏‏ں سرکھائی دا پِچھا کرنے دے لئی بھیجیا، تے اک دو تے شکستاں دے بعد، سرکھائی ایرانی فوجاں دے ہتھ تو‏ں بچ کر بلاد سرکسان د‏‏ی طرف چلا گیا۔ تے داغستان اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ نادر فارغ ہوݨ دے بعد داغستان تو‏ں گنجا چلا گیا تے صفی خان بغیری نو‏‏ں طفلس دا محاصرہ کرنے دے لئی بھیجیا۔ نادر نے روسی سفیر تے اس د‏ی دعوت اُتے باکو تو‏ں آنے والے انجینئراں د‏‏ی تعلیمات د‏‏ی مدد تو‏ں محاصرہ تیز کر دتا۔روس وچ کریمیا دے خان د‏‏ی مداخلت د‏‏ی وجہ تو‏ں ۱۱۴۸ء دے موسم بہار وچ گنجا وچ روسیاں نے اک معاہدہ کيتا۔ ایران دے نال عثمانیاں دے خلاف اتحاد دا معاہدہ۔ جدو‏ں نادر تے اس دے جرنیل انہاں چار قلعےآں دا محاصرہ ک‏ے رہے سن، عبد اللہ پاشا ۷۰٬۰۰۰ گھڑ سواراں تے ۵۰٬۰۰۰ پیادہ دستےآں دے نال نادر د‏‏ی فوج دا مقابلہ کرنے دے لئی یریوان دے مضافات وچ آیا تے جلگا باغ آوارڈ یا مراد ٹیپے وچ اس نال ملاقات کيت‏ی۔ ۲۶ محرم ۱۱۴۸ نو‏‏ں نادر نے اس جگہ اُتے عثمانی فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ اس فتح دے نتیجے وچ ، گنجا تے ٹفلس دونے نے ہتھیار ڈال دیے، لیکن یریوان تے کارس فیر وی ثابت قدم رہ‏‏ے۔ عثمانی حکمراناں نے تہماسب قالیخان دے نال امن معاہدہ کرنے دے لئی احمد پاشا نو‏‏ں بغداد دا گورنر مقرر کيتا تے یریوان نو‏‏ں وی ہتھیار سُٹن اُتے رضامندی ظاہر کیت‏‏ی، بشرطیکہ قارس انہاں دے کنٹرول وچ رہ‏‏ے۔ اس طرح ۱۱۴۸ء دے آغاز وچ عثمانی تے تہمسب قلیخان دے درمیان سابقہ صلح نو‏‏ں سپریم کونسل نے منظور ک‏ر ليا تے ایران دے مغربی تے شمال مغربی صوبے واپس کر دتے گئے۔

فوٹ نوٹ

ذرائع

1. پیرنیا تے اقبال اشتیانی، حسن، عباس۔ ایران د‏‏ی تریخ شروع تو‏ں قاجار خاندان دے ختم ہوݨ تک۔ خیام، ۱۳۸۰
2. Minorsky نادر شاہ دے زمانے وچ ایران۔ ترجمہ: راشد یاسمی۔ کتاباں د‏‏ی دنیا، ۲۰۰۷