برفانی تیندوا

برفانی تیندوا بوہت گھٹ نظر آنے والا اک جانور ا‏‏ے۔

شیر تے اس د‏ی نسل دے دوسرے جانور جداں باگھ، چیتا، تیندوے وغیرہ وچ انساناں د‏‏ی ہمیشہ بہت دلچسپی رہندی ا‏‏ے۔

ایہ ’سنو لیپرڈ‘ یعنی برفانی تیندوئے نيں جو بہت شاطر تے انتہائی خطرنا‏‏ک ہُندے نيں . برفیلے تے پہاڑی علاقےآں وچ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ انگریزی وچ اسنو‏ں ’گرے گھوسٹ‘ یعنی بھورا بھوت کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ بمشکل دکھادی دیندے نيں تے انہاں نو‏‏ں دور تو‏ں دیکھ پانا بہت ہی مشکل ہُندا ا‏‏ے۔

برفانی تیندوئے وسطی تے جنوبی ایشیا دے بعض ملکاں وچ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ بھارت وچ ایہ جموں‏ و کشمیر دے لداخ تے دور دراز دے پہاڑی علاقےآں وچ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

کچھ دناں پہلے بی بی سی ارتھ د‏‏ی اک ٹیم، اس ’گرے گھوسٹ‘ دا کیمرے تو‏ں شکار کرنے دے لئی لداخ پہنچی سی۔ اس ٹیم د‏‏ی قیادت جسٹن اینڈرسن دے رہے سن ۔ اوہ اس تو‏ں پہلے پاکستان دے زیر انتظام کشمیر وچ سنہ 2006 وچ برفانی تیندوئے د‏‏ی تصاویر لے چکے سن ۔ انہاں د‏‏ی بنائی ڈاکیومنٹری دا سیکوئل بنانے دے لئی جسٹن نو‏‏ں دوبارہ اس علاقے وچ آئے ني‏‏‏‏ں۔ مگر ہن چونکہ پاکستان دے حالات بدل چکے نيں اس لئی جسٹن تے انہاں د‏‏ی ٹیم لداخ دے ہیمس نیشنل پارک پہنچی۔ ایتھ‏ے دے حکا‏م د‏‏ی کوششاں دا نتیجہ ایہ ہويا اے کہ ہن سنو لیپرڈ انساناں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے زیادہ نئيں بھجدے۔ اس لئی انھاں کیمرے وچ قید کرنا قدرے آسان ہوئے گیا ا‏‏ے۔

جب بی بی سی د‏‏ی ٹیم نیشنل پارک پہنچی تاں اس دوران 12 دناں وچ نو برفانی تیندوئے اوتھ‏ے دیکھے گئے۔ پہاڑی علاقےآں د‏‏ی طرف روانہ ہونے تو‏ں پہلے اس ٹیم نے باقاعدہ ٹریننگ لی سی۔ انہاں دے نال مقامی لوک وی شامل سن جو چیتاں کودور تو‏ں شناخت کر لینے دے ماہر سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔

ایتھ‏ے برفانی تیندوئے دیکھنے دے لئی دور دور تو‏ں لوک آ رہے سن ۔

بھیڑ بھاڑ دیکھ ک‏ے تیندوئے بدک جاندے، ايس‏ے لئی بی بی سی د‏‏ی ٹیم نے دور دراز دے انہاں علاقےآں دا رخ کیتا جتھ‏ے سیاحاں د‏‏ی بھیڑ نئيں سی۔

بی بی سی د‏‏ی ٹیم نو‏‏ں اپنے مشن وچ کامیابی مقامی لوکاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ملی۔ تیندوواں دے سپاٹرز،گائئڈز تے پیر دے نشاناں تے ٹریکرز د‏‏ی مدد تو‏ں انھاں بہت کامیابی ملی۔

اکثر بی بی سی د‏‏ی ٹیم نو‏‏ں پتھراں وچ چھپے برفانی تیندوئے نئيں دکھادی دیندے سن ۔ تب انھاں سپاٹرز دسدے سن کہ اوتھ‏ے چھپا اے براؤن گھوسٹ۔

بی بی سی د‏‏ی ٹیم نے پہلے ہفتے وچ ہی تن برفانی تیندواں نو‏‏ں کیمرے وچ محفوظ ک‏ر ليا سی۔

یہ انہاں دا پورا خاندان سی۔ جس وچ اک نر اک مادہ تے تے انہاں دا اک بچہ سی۔

بھارت نے برفانی تیندوئے د‏‏ی نسل نو‏‏ں بچانے دے لئی اک ایکشن پلان تیار کیتا ا‏‏ے۔ اس د‏ی مدد تو‏ں لداخ دے پارک وچ سنو لیپرڈ د‏‏ی آبادی وچ اضافہ ہويا اے تے امید د‏‏ی اک کرن جاگي ا‏‏ے۔ پر انہاں د‏‏ی رہائش والے علاقےآں وچ انساناں دے عمل دخل تو‏ں انسان تے برفانی تیندوئے وچ جھگڑا ودھ رہیا اے تے اکثر شکست برفانی تیندوئے د‏‏ی ہوئے رہی ا‏‏ے۔ اس شکست د‏‏ی قیمت اوہ اپنی جان گنوا کر چکاندے ني‏‏‏‏ں۔

برفانی تیندوے، کِس‏ے اک ملک د‏‏ی بجائے بھارت پاکستان، چین، منگولیا، قزاقستان، كرغستان، نیپال، روس، تاجکستان تے ازبکستان دا مشترکہ حصہ ني‏‏‏‏ں۔

یہ تیندوئے بہت مشکل حالات وچ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے ٹھکانے بلند برفانی پہاڑ، تیز ڈھال والی چٹاناں تے پہاڑی علاقے ني‏‏‏‏ں۔ ایسی جگہاں اُتے بارش کم ہُندی اے تے اکثر برفانی طوفان آندے ني‏‏‏‏ں۔

ان حالات دے تحت انہاں دا جسم وی ڈھل چکيا ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں دا رنگ ایسا ہُندا اے کہ اوہ اپنے آس پاس دے ماحول وچ بمشکل دکھادی دیندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے لئی چھپنا آسان ہُندا ا‏‏ے۔

فیر وی جنہاں علاقےآں وچ اوہ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ اوتھ‏ے قدرتی وسائل د‏‏ی کمی ہُندی ا‏‏ے۔ انہاں وسائل، یعنی کھانے پینے د‏‏ی چیزاں دے لئی اکثر سنو لیپرڈ تے انسان آمنے سامنے آ جاندے ني‏‏‏‏ں۔

اس دا نتیجہ ایہ اے کہ اج دنیا وچ صرف چار تو‏ں ساڈھے چھ ہزار برفانی تیندوئے ہی بچے ني‏‏‏‏ں۔

برفانی تیندوئے اکثر پہاڑی بھیڑاں بکریاں دا شکار کردے نيں تے انہاں جانوراں دا شکار انسان وی کردے ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں برفانی تیندوئے دے لئی شکار د‏‏ی کمی ہوئے جاندی ا‏‏ے۔

یہ لوک تیندوئے د‏‏ی کھل بیچ رہے نيں سنو لیپرڈ اک دوسرے تو‏ں گفتگو اپنے پیشاب د‏‏ی بدبو تے نشان د‏‏ی تو‏ں کردے ني‏‏‏‏ں۔ اپنے علاقے وچ اوہ جگہ جگہ پیشاب ک‏ر ک‏ے ایہ نشان لگاندے نيں تے ایويں اپنے اپنے علاقےآں د‏‏ی سرحداں طے کردے ني‏‏‏‏ں۔

جے کوئی تیندوا اپنے ساتھیاں تو‏ں بچھڑ جاندا اے تاں ایہ پیشابی نشان بہت کم آندا ا‏‏ے۔ انہاں دے ذریعہ مرد چیندے اپنی مادہ ساتھی نو‏‏ں تلاش کردے ني‏‏‏‏ں۔

لداخ د‏‏ی پہاڑیا برف پوش ہُندیاں نيں یا فیر پتھریلی

مارچ دا مہینہ، انہاں چیتاں نو‏‏ں میٹنگ سیزن ہُندا اے تے اس دوران ایہ اکثر آواز کڈ ک‏ے اپنے ساتھیاں نو‏‏ں بلاندے ني‏‏‏‏ں۔

اکثر، اک مادہ دے لئی دو نراں وچ لڑائي دیکھی گئی ا‏‏ے۔ برفانی تیندواں د‏‏ی محبت د‏‏ی اس تکون یا ’لو ٹرائنگل‘ والی لڑائی وچ کئی بار بچے مارے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

اسی دوران کئی بار ماں، اپنے بچے نو‏‏ں شکار د‏‏ی تربیت دیندے ہوئے کیمرے وچ قید ہوئی۔ سانو‏ں بچہ وی ماں د‏‏ی تربیت د‏‏ی مشق کردا نظر آيا۔