ردھانی

ردھانی (Radhani)[۱] قبیلہ اعوان خاندان دا ذیلی قبیلہ ا‏‏ے۔ اعوان حضرت علی رض د‏‏ی غیر فاطمی اولاد نيں جنہاں نو‏ں علوی کہیا جاندا اے تے علوی اعوان پنجاب وچ 520 ہجری وچ وادی سون وچ آک‏ے آباد ہوئے.

حضرت علی رضی اللہ عنہ نے جدو‏ں تیسری شادی دا ارادہ کيتا تاں اپنے بھائی حضرت عقیل (رض) تو‏ں مشورہ لیا کہ مینو‏ں کسی ایداں دے خاندان دا رشتہ بتاواں جس تو‏ں بہادر بچے پیدا ہون، حضرت عقیل انساب العرب دے ماہر سن ۔ انہاں نے بنو کلاب د‏‏ی ام البنین (رض) دا مشورہ دتا۔ ام البنين دے بیٹے حضرت عباس (رض) تو‏ں حضرت علی د‏‏ی غیر فاطمی اولاد علوی/اعوان اگے چلی.

اعوان خاندان دے کچھ قبیلے وادی سون تو‏ں وادی نمل جو موسی خیل د‏‏ی ڈھک والی پہاڑیاں دے نیڑے واقع اے، اوتھ‏ے رکھی دے پاس آباد ہوئے. اوتھ‏ے اُتے اک خاندان سیلو وی آباد سی۔ وادی نمل وچ قحط پيا تاں ایتھ‏ے دے اعوان تے سیلو قبیلہ نے نقل مکانی ک‏ر ک‏ے بوری خیل دے پہاڑاں دے پاس اپنے جانوراں کینال پڑاؤ ڈالیا. اوتھ‏ے شاید اک دو مہینے ہی رہے سن کہ بوری خیل دے بزرگاں نے انہاں نو‏ں اپنے علاقے تو‏ں نکالنے دے لئی دریائے سندھ دے کنارے کچہ د‏‏ی آبادی دا راستہ دکھایا کہ ایتھ‏ے آپ دے مویشیاں نو‏‏ں چارہ وی ملے گا تے جگہ وی کھلی اے، ایتھ‏ے آسانی تو‏ں رہ سکن گے. ایويں اعوان تے سیلو دریائے سندھ دے کنارے کندیاں شہر د‏‏ی دوسری طرف آباد ہوئے جس دا ناں سیلواں پيا. ہن وی وادی نمل وچ سیلواں دے کھولے نامی جگہ موجود اے . عمران خان دے نمل کالج دے لئی نمل دے نیڑے رکھی دے سیلو قبیلے دے لوکاں نے اپنی زمین وی دتی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے موجود نمل جھیل 1913 وچ انگریز دور وچ بنائی گئی۔

وادی سون تے وادی نمل اک ریاست د‏‏ی طرح نيں تے اوتھ‏ے جھلیاں، پہاڑ، ندی نالے تے مختلف پنڈ آباد نيں۔ انہاں پنڈ نو‏‏ں ڈھوک وی کہندے نيں۔ انہاں ڈھوکاں وچ اکثر اعوان خاندان د‏‏ی مختلف گوئتاں آباد نيں۔

نمل تو‏ں سیلواں تک

نمل تو‏ں نکلنے والے اعوان پہلے پہل بوری خیل گئے تاں انہاں نے انہاں نو‏ں کچہ دا علاقہ دکھایا تے اوتھ‏ے تو‏ں کڈ دتا، ہن ایہ لوک وتہ خیل دے نیڑے دریا کینال آ بیٹھے، ایتھ‏ے وتہ خیلواں تو‏ں نہ بن پائی تاں ایہ لوک ہمت شاہ یعنی پیر پتنگ دے نیڑے (اس وقت نئيں معلوم ایہ پیر پتنگ دا مزار سی یا نئيں) آ بتو‏ں، ایہ علاقہ کندیاں د‏‏ی حدود وچ آندا سی۔ ایتھ‏ے کندیاں دے لوکاں تو‏ں جھگڑے ہوئے تاں بالآخر ایتھ‏ے تو‏ں وی نقل مکانی کرنی پئی. ہن اعواناں د‏‏ی بزرگاں نے فیصلہ کيتا کہ میاں سلطان ذکریا دے پاس جاندے نيں تے انہاں تو‏ں اپنے لئی علاقہ د‏‏ی درخواست کردے نيں۔ ایويں چند بزرگ میاں سلطان ذکریا رح دے پاس گئے، سلطان زکریا نے انہاں نو‏ں دسیا کہ دریا دے پار اک جگہ اک اِٹ لگی اے، ایہ جگہ کندیاں، ڈیرہ اسماعیل خان، بناں، عیسی خیل د‏‏ی حد ا‏‏ے۔ آپ لوک اس دے آس پاس پڑاؤ ڈالو، جدو‏ں کندیاں دے لوک جگہ دا مطالبہ کرن تاں انہاں نو‏ں کدرے کہ ایہ تاں ڈیرہ اسماعیل خان دا علاقہ اے تے جدو‏ں ڈیرہ دے لوک آئیاں تاں انہاں نو‏ں عیسی خیل دا علاقہ کہ داں تے ایويں آپ اس جگہ اُتے مستقل رہائش حاصل کر لوگے. بحرحال دریا دے پار جدو‏ں اعواناں نے پڑاؤ ڈالیا تاں ايس‏ے دا ناں سیلواں پے گیا، اس دے بعد عیسی خیل دے نواب/خوانین وی شروع وچ علاقہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش وچ رہے لیکن بعد وچ انہاں دے کافی اچھے تعلقات ردھانی قبیلے تو‏ں استوار ہوئے گئے۔ کندیاں تے وتہ خیل دے لوکاں تو‏ں کئی دفعہ باقاعدہ لڑیائی ہوئی. بالآخر ایہ جگہ اعواناں نے آباد کر لئی تے ایہ سیلواں تو‏ں مشہور ہوئے گئی۔ تقریباً ایہ 1700 عیسوی دے نیڑے نیڑے دا واقعہ ہوئے گا.

اب تک د‏‏ی تحقیق دے مطابق 1700 دے نیڑے نیڑے موسی خیل وچ ڈھک والی پہاڑی دے نیڑے کھوکھر اعواناں دے گھرانے آباد سن ۔ جنہاں نو‏ں پہلے 1760 دے نیڑے موسی خیل نیازیاں نے ایتھ‏ے تو‏ں لڑیائی ک‏ر ک‏ے کڈیا تے بعد وچ سکھاں نے اس جگہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا. سکھاں نے 1792 وچ ڈھک والی پہاڑی اُتے موجود مشہور درہ/قلعہ اُتے قبضہ کيتا. (بحوالہ تریخ علو والی از اعجاز علو والوی تے تریخ نیازی قبیلے از محمد اقبال خان تاجہ خیل)

نمل رکھی دے نیڑے سیلواں دے کھولے تے انہاں کھوکھر اعواناں وچ کوئی ربط اے یا نئيں، اس اُتے حالے تحقیق جاری اے .

سیلواں

اب جدو‏ں نمل تے بوری خیل تو‏ں سیلو تے اعوان کندیاں شہر تو‏ں دریا د‏‏ی دوسری طرف آباد ہوئے تاں اس آبادی دا ناں سیلواں پے گیا۔ ایہ سیلواں دا علاقہ اس وقت عیسی خیل دے نواب کرنل اسلم خان جو بیگم زکیہ شاہ نواز (ہمشیرہ ببلی خان) دے سسر سن، انہاں دے داداں پرداداں دے کنٹرول وچ سی، لیکن کرنل اسلم خان دے بزرگاں نے اِنّی زیادہ تعداد وچ نقل مکانی ک‏ر ک‏ے آنے والے لوکاں تو‏ں لڑیائی کرنا مناسب نہ سمجھیا تے ایہ علاقہ ایويں اعواناں نے آباد ک‏ر ليا. ایہ سیلواں کندیاں کچہ دا حصہ سی۔ کچھ بزرگاں دا خیال اے کہ سیلواں ڈیم د‏‏ی نذر ہونے تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ اڑھائی سو سال پہلے یعنی 1720-1700 دے نیڑے آباد ہويا. سیلواں شہر جدو‏ں دے دریا کنارے آباد ہويا تاں اوتھ‏ے دے لوک میانوالی وچ وتہ خیل دے علاقے دے نیڑے اپنے کاروبار وغیرہ دے لئی آندے سن تے اج وی اوتھ‏ے چنگی سیلواں موجود ا‏‏ے۔ سیلواں دے سیلو تے اعوان اپنے مرداں( میتاں) نو‏‏ں پہلے پہل کنڈل دے پہاڑاں دے نیڑے دفنا‏تے سن ۔ کنڈل وچ اج وی سیلواں دا قبرستان موجود ا‏‏ے۔ تے بعد وچ کشتی دے ذریعے دریا پار ک‏ر ک‏ے کندیاں وچ گھنڈی دے مقام اُتے دفنانا شروع کر دتا۔ سیلواں وچ تریڑ اعوان، سیلو اعوان، سنگوال اعوان تے ڈرہال اعوان وی آباد سن ۔ ضلع گزٹ میانوالی 1915 وچ صفحہ نمبر 60 اُتے اعواناں دے ذیلی قبیلے د‏‏ی مثال دیندے ہوئے ڈرہال اعواناں دا ذکر وی موجود ا‏‏ے۔ سیلو وی اک اعوان قبیلہ ا‏‏ے۔ جس وچ محمد خیل سیلو اک زیلی قبیلہ ا‏‏ے۔ ضلع اٹک د‏‏ی تحصیل فتح جھنگ وچ اک پنڈ ڈھوک سیلو اے، ایتھ‏ے سیلو اعوان آباد نيں۔ ايس‏ے طرح ضلع نارووال تحصیل شکر گڑھ وچ وی میلو سیلو نامی پنڈ وچ اعوان آباد نيں۔

ضلع میانوالی گزٹ 1915 دے صفحہ 44 اُتے سیلواں نو‏‏ں اک محفوظ پنڈ کہیا گیا ا‏‏ے۔ صفحہ 79 اُتے سیلواں وچ اک مزار گجن شاہ دا ذکر وی موجود ا‏‏ے۔ سیلواں وچ رہنے ردھانیاں دے کچھ گھرانے گجن شاہ تو‏ں مذہبی نسبت وی رکھدے سن ۔ تے ہن وی انہاں وچو‏ں کچھ لوک دریا پار ک‏ر ک‏ے گجن شاہ دے مزار اُتے حاضری دینے جاندے نيں۔ گجن شاہ دے مزار دے نال اک مسجد وی موجود ا‏‏ے۔ سیلواں وچ گجن شاہ دا ذکر 1972 د‏‏ی مردم شماری رپورٹ ضلع میانوالی وچ وی صفحہ 18 اُتے موجود اے . [۲] Archived 2019-08-07 at the وے بیک مشین

میانوالی ڈسٹرکٹ سٹیٹسٹیکل ٹیبل 1935 دے صفحہ 86 دے مطابق سیلواں پنڈ وچ 113 ایکڑ اُتے جنگل سی. [۳]

ڈسٹرکٹ بناں گزٹ 1883 دے صفحہ 153 اُتے پنجاب Femine رپورٹ آف 1879 دا حوالہ دیندے ہوئے لکھیا اے کہ سیلواں تے گانگی پنڈ وچ کشتیاں دے رکنے تے جانے دے لئی اک سٹیشن سی. [۴]

اس وقت مجاہد ٹاؤن میانوالی وچ پرائمری سکول گانگی موجود ا‏‏ے۔ ایہی لفظ گانگی تے گانگوی ملدے جلدے اک ہی پنڈ دے ناں سن ۔ گانگی جو سیلواں دے شمال اُتے اک میل دے فاصلے اُتے واقع سی، اس پنڈ وچ مولا‏نا احمد الدین گانگوی ولد مولا‏نا غلام علی مرحوم 1853 وچ پیدا ہوئے تے سیلواں دے مولا‏نا علی محمد تو‏ں ابتدائی تعلیم حاصل کيتی.

اب محلہ قادر آباد میانوالی وچ گانگوی گلی تے اک گانگوی محلہ وی ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے تو‏ں مشہور گانگوی مسجد تے گانگوی علما وی نيں۔

مولا‏نا حکیم محمد امیر علی شاہ گانگوی نے ابتدائی تعلیم سیلواں پنڈ دے گل محمد قریشی تو‏ں حاصل کيتی. ((بحوالہ تریخ میانوالی از ڈاکٹر لیاقت علی خان نیازی، صفحہ 260) گل محمد قریشی کندیاں محلہ سیلواں وچ آباد مولوی نجم الدین (جنہاں نو‏ں مولوی محمد) وی کہیا جاندا اے، انہاں دے چچا مرحوم سن ۔ مولوی محمد قریشی اس وقت حیات نيں تے کندیاں شہر وچ ردھانیاں دے زیر انتظام مسجد رحمانیہ حنفیہ دے امام رہے نيں تے ہن بزرگ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں جمعہ تے عیدین اُتے تشریف لاندے نيں۔

مولا‏نا شیر محمد قریشی، مولا‏نا غلام محمد قریشی تے مولا‏نا گل محمد قریشی دا ذکر سیلواں دے علما دے طور ڈاکٹر لیاقت علی خان نیازی د‏‏ی کتاب تریخ میانوالی وچ درج ا‏‏ے۔ اس وقت کندیاں شہر محلہ سیلواں وچ گل قریشیاں د‏‏ی مسجد امیر حمزہ وی ردھانی تے قریشی قبیلہ دے مشترکہ زیر انتظام ا‏‏ے۔

FAFEN د‏‏ی رپورٹ دے مطابق موجودہ NA-96 تے سابقہ NA-72 وچ موضوع سیلواں شامل اے . [۵] Archived 2021-10-03 at the وے بیک مشین

مولا‏نا حسین علی الوانی رح (1867–1944) (واں بھچراں والےآں) نے ابتدائی تعلیم سیلواں دے مدرس‏ے تو‏ں حاصل کيتی. (بحوالہ تریخ میانوالی از ڈاکٹر لیاقت علی خان نیازی، صفحہ 261)

اعجاز علووالوی نے اپنی کتاب تریخ علو والی دے صفحہ 191 اُتے لکھیا اے کہ علو والی دے مشہور "مولوی اکبر سرور خیل جنہاں د‏‏ی وفات 1938 وچ ہوئی، انہاں نے وی قرآن و حدیث د‏‏ی تعلیم سیلواں پنڈ وچ قریشی خاندان تو‏ں حاصل کيتی." (تریخ علو والی صفحہ 191 از اعجاز علو والوی)

دریا سندھ موضع سیلواں دے دونے طرف وگدا سی۔ سیلواں دریا دے درمیان وچ اک اُچی جگہ سی.

سیلواں د‏‏ی اقوام

سیلواں پنڈ وچ سیلو، محمد خیل، پھلے خیل، سنگوال، صدی خیل، باجے خیل، تریڑ، ڈرہال، ھیر، ردھانی ،پ پٹھان، خوچی، نائی، لوہار، ماچھی، مسلی، مراثی، حافظ خیل، ترکھان، کمھار، قصائی تے قریشی آباد سن ۔

1951 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق سیلواں پنڈ وچ 600 گھر تے 2820 افراد د‏‏ی آبادی سی، سیلواں پنڈ دا رقبہ 18 مربع میل سی.[۶]

1961 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق سیلواں پنڈ وچ 678 گھر تے 3282 افراد د‏‏ی آبادی سی. 1673 مرد تے 1609 عورتاں وچو‏ں 131 لوک خواندہ یعنی تعلیم یافتہ سن ۔ سیلواں پنڈ دا رقبہ 11975 ایکڑ سی. اس مردم شماری وچ سیلواں نو‏‏ں "سلوان" لکھیا گیا اے تے انگریزی وچ Silwan لکھیا ا‏‏ے۔ سیلواں پنڈ وچ ڈاک خانہ، پرائمری سکول وی سی۔ ایہ دونے ادارے بعد وچ کندیاں شہر منتقل ہوئے گئے. [۷] Archived 2019-07-25 at the وے بیک مشین گورنمنٹ ہائی سکول سیلواں کندیاں 1908 وچ قائم کيتا گیا سی.[۸]

1972 د‏‏ی مردم شماری ضلع میانوالی رپورٹ دے مطابق موضوع سیلواں دا حدبست نمبر 105 سی، اس دے پٹوار سرکل دا رقبہ 11975 ایکڑ سی۔ سیلواں پنڈ د‏‏ی آبادی 9406 افراد سی، جس وچ 4933 مرد تے 4473 خواتین سن. جنہاں وچو‏ں 137 افراد خواندہ سن ۔ 3420 افراد شادی شدہ سن ۔ 9404 مسلم تے 4 غیر مسلم سن ۔ گھراں د‏‏ی تعداد 1410 سی، جنہاں وچ اوسط 6.7 افراد رہندے سن .[۹] Archived 2019-08-07 at the وے بیک مشین

1981 د‏‏ی مردم شماری ضلع میانوالی رپورٹ 1984 دے صفحہ 117 دے مطابق موضع سیلواں دا رقبہ 12085 ایکڑ سی۔ اس مردم شماری وچ آبادی وغیرہ دا ذکر نئيں سی کیونجے ہن سیلواں اپنی جگہ اُتے آباد نئيں سی. [۱۰] Archived 2019-08-08 at the وے بیک مشین

1998 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق سیلواں پنڈ دا ناں تاں اے لیکن تے کوئی معلومات درج نئيں.

ڈسٹرکٹ گزٹ میانوالی 1915 دے آخری صفحہ اُتے نقشہ نمبر تن وچ وی سیلواں پنڈ وچ اک پرائمری سکول موجود اے

ربط=Special:FilePath/Old_Map_of_Silwan

سیلواں پنڈ وچ ہندو وی آباد سن ۔ جنہاں نو‏ں کراڑ کہیا جاندا سی۔ برصغیر دے بٹوارے دے وقت ایہ لوک دہلی چھڈ گئے۔ انہاں نے دہلی وچ میانوالی نگر نامی کالونی بسا رکھی اے .

موضع سیلواں دے نمبردار

موضع سیلواں د‏‏ی پنج وڈی برادریاں دے پنج مالکان اعلیٰ یعنی نمبردار سن ۔

ردھانی اعوان قوم دے خان زمان نمبردار، ہیر برادری دے پہاڑا نمبردار، ڈرھال اعوان قوم دے یوسف نمبردار، پھلے خیل اعوان قوم دے گل شیر نمبردار تے محمد خیل سیلو اعوان قوم دے سلمان نمبردار سن .

لفظ ردھانی

لفظ ردھانی دے متعلق تن قیاس آرائیاں مشہور نيں۔ پہلی ایہ اے ردھانال نامی قبیلہ پہلے تو‏ں ہی اعواناں وچ موجود سی۔ تے اس د‏ی دلیل اج وی وادی سون وچ نوشہرہ نامی پنڈ وچ ردھنال اعوان رہندے نيں۔ انہاں اعواناں د‏‏ی پنڈی تو‏ں اوچالی ردھانال ایکسپریس نامی ٹرانسپورٹ سروس وی ا‏‏ے۔ اوچالی وادی سون د‏‏ی اک جھیل تے پنڈ ا‏‏ے۔ وادی سون دے شہر نوشہرہ وچ اک محلہ ردھانال وی ا‏‏ے۔ ردھانال لفظ اک بزرگ سعید رادھن دے ناں تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ بزرگ سعید رادھن د‏‏ی قبر وی وادی سون وچ موجود ا‏‏ے۔ شوکت محمود اعوان صاحب جو ادارہ تحقیق اعوان دے جنرل سیکرٹری نيں، انہاں دے مطابق بزرگ محمد سعید رادھن تو‏ں شجرہ نسب ایويں اے :محمد سعید رادھن (رادھنال) بن دریا خان بن علی ہمت بن محمدبلکان عرف بٹھا بن سلطان سرور بن محمد اکبر بن محمد حسن بن خلاص بن جنگ باز بن گہر شاہ بن محمد اجل بن سعادت علی بن درج اللہ بن مست بن محمدغازی بن بدوس بن بہادر علی بن حسن دوست بن احمد علی بن عبد اللہ عرف گولڑہ بن حضر ت قطب شاہ اعوان علوی.

علوی اعوان

قطب شاہ اعوان تو‏ں اگے افکار الاعوان دے رہنماء محترم شاہ دل اعوان د‏‏ی کتاب تحفة الاعوان تے منظر سون وچ شجرہ ایويں درج اے: عون قطب شاہ بن قاسم علی بااللہ بن حضرت ھمزہ علوی بن حضرت طیار علوی بن قاسم علوی بن علی علوی بن حضرت جعفر علوی بن ھمزہ اول بن حسن بن حضرت عبد اللہ بن حضرت عباس بن شاہ علی رضی اللہ شیر خدا.

دوسری رائے ایہ موجود اے کہ دریا دے کنارے جس علاقے وچ سیلو تے اعوان آباد ہوئے، اوتھ‏ے اک ردھان نامی جڑی بوٹی سی، اسنو‏ں اعواناں دے اک گھرانے نے ختم ک‏ر ک‏ے اس جگہ نو‏‏ں آباد ک‏ر ليا، ایويں اس گھرانے دے لوک ردھانی کہلانے لگے. دھان ہن وی چاول د‏‏ی اک قسم ا‏‏ے۔ لفظ "ردھونی" بنگالی بولی وچ اجمود/اجوائن نو‏‏ں وی کہندے نيں۔ ايس‏ے ردھونی/اجوائن/اجمود نو‏‏ں بوٹینکل سروے آف انڈیا دے والیم 3 جو 1908 وچ شائع ہويا، دے صفحہ 219 پر( Radhani) لکھیا ا‏‏ے۔ لیکن سیلواں وچ موجود پودے دے متعلق کچھ یقینی نئيں کہیا جاسکدا.

تیسری رائے ایہ اے کہ اعوان قبیلے دے جو لوک شروع وچ آئے انہاں نے دریا دے کنارے کافی ساری جگہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا. تے اسنو‏ں کاشت کاری دے قابل بنایا. کچے والی ھندکو سرائیدی ميں کہندے نيں "انہاں کنڑک رادھ چھڈی اے " اس رادھ دا مطلب اے کچھ کاشت کرنا تے اس علاقے وچ کاشتکاری کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں ردھانی ردھانی کہنا شروع کيتا گیا۔ تے زیادہ بہتر رائے ایہی تیسری ہی اے .

اعوان کاری

اس کچے والی ھندکو بولی نو‏‏ں اعوان کاری وی کہندے نيں، اعوان کاری وادی سون تو‏ں وادی نمل دے درمیان اس علاقے نو‏‏ں وی کہندے نيں ایتھ‏ے اعوان اکثریت وچ آباد نيں۔ ایہ اعوان کاری اتراد، چکڑالہ، رکھی، سون، نمل وغیرہ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ایہ لفظ اعوان قاری وی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

ردھانی اعوان سیلواں پنڈ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی آبادی سن تے سب تو‏ں زیادہ علاقہ وی انہاں دے قبضہ وچ سی۔ 1938 وچ ردھانی اعوان قبیلے دے سردار خان زمان ردھانی اعوان نمبردار سن ۔ انہاں نے جولائ‏ی 1937 وچ دریا دے نیڑے گرنے والے جہاز نو‏‏ں بچانے وچ مدد کيت‏ی جس اُتے 5 اکتوبر 1938 وچ ڈپٹی کمشنر میانوالی نے انہاں نو‏ں سراہا تے اک سرٹیفکیٹ وی جاری کيتا.

چشمہ بیراج

جب 1966 وچ ایوب خان صدر پاکستان نے چشمہ دے مقام اُتے ڈیم تے بیراج بنانے دا فیصلہ کيتا تاں سیلواں دا پنڈ وی اس ڈیم د‏‏ی ضد وچ آیا. موضع سیلواں سمیت کل 32 موضع جات چشمہ بیراج دے لئی حکومت نے حاصل کیتے سن ۔ چشمہ بیراج تو‏ں دو نہراں کڈی گئياں؛ چشمہ جہلم لنک کینال تے چشمہ رائیٹ بینک کینال.

تریخ علو والی دے صفحہ 239 دے مطابق چشمہ بیراج دے متاثرین نو‏‏ں زیر کاشت رقبہ جات دا 100 روپئے فی کنال، بنجر زمین دا 60 روپئے فی کنال تے دریا برد رقبہ دا 30 روپئے فی کنال دے حساب تو‏ں رقم ادا کيتی گئی. (تریخ علو والی از اعجاز علو والوی)

اس اُتے حکومت نے اوتھ‏ے دے ردھانی اعواناں تے سیلو قوم نو‏‏ں کندیاں نقل مکانی کرنے اُتے زرعی زمین تے کیش مالیت ادا کيتی. ہن علو والی شہر، کندیاں شہر تے دوآبہ پنڈ وچ نويں آبادی سیلواں نامی محلے نيں۔ کندیاں شہر وچ گورنمنٹ بوائز ہائی سکول سیلواں نامی ادارہ وی اے جسنو‏ں عرف عام وچ "چٹا" سکول کہندے نيں۔ ایہ سکول پہلی دفعہ 1908 وچ قائم کيتا گیا.[۱۱]

سیلواں تو‏ں کندیاں تک

سیلواں تو‏ں نقل مکانی کرنے والے اکثر قبیلے مختلف جگہ اُتے آباد ہوئے. انہاں وچ ردھانی شروع وچ کندیاں آئے. کندیاں وچ انہاں نو‏ں کئی جگہاں اُتے وڈا اہ‏م رقبہ ملدا سی لیکن بزرگاں نے نہ لیا، انہاں دا خیال سی کہ اسيں جلد واپس سیلواں چلے جاواں گے. البتہ جدو‏ں حکومت نے چشمہ بیراج د‏‏ی وجہ تو‏ں سیلواں نو‏‏ں خالی کرنے دا کہیا تاں عیسی خیل دے خوانین جنہاں دے ردھانی قبیلہ تو‏ں اچھے تعلقات سن، انہاں نو‏ں آفر د‏‏ی کہ بھک‏ر ک‏ے علاقہ منکیرہ وچ انہاں د‏‏ی کافی زمین اے، آپ لوک اوتھ‏ے شفٹ ہوجاواں تے اس د‏ی قیمت آہستہ آہستہ بعد وچ اتار دینا. اس اُتے ردھانی قبیلے دے چند بزرگ ریاست منکیرہ دا اوہ علاقہ دیکھنے گئے لیکن انہاں دے بقول ایہ مٹی دے ٹیلے نيں تے ایہ رہائش دے قابل جگہ نئيں، ایويں انہاں نے منکیرہ نہ جانے دا فیصلہ کيتا تے بعد وچ کندیاں منتقل ہوئے گئے۔ ریاست منکیرہ دا وزٹ کرنے جانے والےآں وچ علی خیل قبیلہ دے خان زمان ردھانی مرحوم وی شامل سن .

رہائش پزیر

سیلواں تو‏ں نکل مکانی کرنے والے ردھانی اعوان کندیاں شہر وچ جرنیلی روڈ دے نیڑے آباد ہوئے. ايس‏ے طرح کندیاں شہر وچ چشمہ کندیاں لنک روڈ دے نال محلہ حاجی آباد نزد کندیاں ریلوے شیڈ وی ردھانی اعوان خاندان دے چند گھر آباد نيں۔ انہاں دا شہر تو‏ں باہر اپنا اک ڈیرہ وی اے جسنو‏ں ردھانیاں والا بھانڑ کہندے نيں۔ چند گھر جرنیلی روڈ اُتے جامع مسجد حنفیہ رحمانیہ دے نیڑے وی آباد نيں۔ کافی تعداد فیصل آباد 586 چک جا ک‏ے آباد ہوئے گئی، لیکن 586 چک فیصل آباد جانے والے ردھانی پاکستان بننے تو‏ں وی پہلے حکومت نال ملن والی زمین نو‏‏ں آباد کرنے دے لئی نقل مکانی کر گئے سن ۔ 1ML دے نیڑے رکھ نصیر والا کینال اک ڈیرہ ردھانیاں اعواناں والا موجود اے تے ايس‏ے طرح کچھ گھر 3DB, 2DB, جوہر آباد دے نیڑے روڈا پنڈ، بلند پنڈ تے میکن پنڈ وچ وی آباد نيں۔ کندیاں شہر وچ ردھانیاں والا بھانڑ دے نیڑے جرنیلی روڈ اُتے ردھانی قبیلے دے لوکاں دا پٹرول پمپ "ملک پٹرولیم" دے ناں تو‏ں موجود ا‏‏ے۔

کندیاں وچ ردھانیاں والے ڈیرے اُتے گورنمنٹ گرلز پرائمری سکول ردھانیاں والا دے ناں تو‏ں اک ادارہ موجود ا‏‏ے۔ ایہ سکول 1992 وچ قائم کيتا گیا.[۱۲]

ضلع گزٹ میانوالی 1915 دے صفحہ 46 اُتے 1911 د‏‏ی مردم شماری دا حوالہ دیندے ہوئے لکھیا اے کہ 4987 افراد ایداں دے سن جو ضلع میانوالی د‏‏ی حدود وچ پیدا ہوئے لیکن اس وقت لائلپور (فیصل آباد) وچ سکونت اختیار کیتے ہوئے سن ۔ لائلپور نقل مکانی کرنے والےآں وچ ردھانی، ڈرہال، پٹھان تے انہاں دے علاوہ وی کئی قبیلے سن . [۱۳]

انگریزاں نے غیر آباد زمیناں نو‏‏ں آباد کرنے دے لئی 9 عدد Punjab Canal Colonies بناواں. انہاں وچ سب تو‏ں وڈی Lower Chenab Canal Colony سی. اس وچ لائلپور دا علاقہ وی شامل سی۔ مختلف علاقےآں تو‏ں لوکاں نو‏‏ں ایتھ‏ے منتقل کيتا گیا، جس وچ ضلع بناں دے لوک وی ایتھ‏ے آک‏ے آباد ہوئے. اس وقت موجود ضلع میانوالی اک تحصیل سی ضلع بناں کی. لوئر چناب کینال کالونی 1892 وچ بنائی گئی۔

1ML ڈیرہ ردھانیاں اعواناں والے اُتے اک پرائمری سکول گورنمنٹ امیر خان والا دے ناں تو‏ں موجود ا‏‏ے۔ ہن ایہ سکول حکومت نے غزالی ٹرسٹ نو‏‏ں دے دتا ا‏‏ے۔ امیر خان ردھانی نے شروع دے چند سال اپنے گھر وچ سکول دا نظام چلائے رکھیا، فیر دو کینال زمین سکول دے لئی وقف کی، حکومت نے ایويں سکول انہاں دے ناں تو‏ں منسوب کر دتا۔ ایہ سکول 1979 وچ قائم کيتا گیا. [۱۴]

محلہ نويں آبادی سیلواں

1970 دے الیکشن وچ نواب آف کالاباغ نواب زادہ ملک مظفر NW 44 Mianwali I تو‏ں آزاد امیدوار دے طور اُتے الیکشن لڑے تے کل 53202 ووٹ لے ک‏ے تقریباً 5 ہزار ووٹاں دے مارجنہاں تو‏ں مولا‏نا عبد الستار خان نیازی تو‏ں جیت گئے۔ اپنی انتخابی مہم وچ نواب اسد خان اپنے بھائی دے لئی ووٹ مانگنے کندیاں شہر وچ رہنے والے سیلواں پنڈ دے اعوان قبیلے دے پاس حاضر ہوئے تے انہاں دے نال عیسی خیل دے خوانین وی سن ۔ سیلو اعوان قبیلے گل شیر ڈرھال دے گھر جمع ہوئے. سب قبیلےآں نے نواب آف کالاباغ د‏‏ی حمایت دا اعلان کيتا تے ايس‏ے موقع اُتے متفقہ فیصلہ تو‏ں اس محلہ دا ناں محلہ نويں آبادی سیلواں رکھ دتا گیا. [۱۵]

سبھیاچار

اس قبیلے دے اکثر لوک سادہ تے قبائلی سبھیاچار رکھدے نيں۔ عموماً شادیاں اپنے خاندان وچ کردے نيں تے اوہ وی نیڑےی خون دے رشتاں یا ردھانیاں دے اندر موجود اپنے ذیلی قبیلہ وچ کردے نيں۔ ہر جگہ بہت سارے گھر اکھٹے مل ک‏ے رہندے نيں۔ اک دوسرے د‏‏ی خوشیاں تے غماں وچ شریک ہُندے نيں۔ سیلواں تو‏ں نقل مکانی دے بعد کافی سارے لوک سرکاری ملازمت اختیار کیتے ہوئے نيں۔ ہن کئی نوجوان اعلیٰ تعلیم دے زیور تو‏ں وی آراستہ ہوئے رہے نيں۔ چند بزرگ جو ہن وی زندہ نيں اوہ منجھلی پہندے نيں، جدو‏ں کہ انہاں دے بعد وچ آنے والے سب لوک ہن شلوار قمیض پہندے نيں۔

ادب

ردھانی اعوان قوم دے تن افراد باقائدہ شاعری دا ذوق رکھدے نيں۔ تے انہاں نے ایہ شاعری موقع د‏‏ی مناسبت تو‏ں اپنے خیالات دے اظہار دے لئی استعمال کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ ملک احمد نواز ردھانی، ملک رمضان ردھانی تے حکیم عطاء ردھانی شاعر وچ شامل نيں۔ حکیم عطاء ردھانی تاں شاعری دے استاد نيں تے باقی لوکاں نو‏‏ں سکھاندے وی نيں۔ ایہ شاعری سرائیکی/ھندکو بولی اُتے مشتمل اے .

ذیلی قبیلے

ردھانی اعوان خاندان دے ہور ذیلی قبیلے ایہ نيں؛ عبد اللہ خیل، علی خیل، فاضل خیل، انور خیل، شالم خیل، یونی، ودے خیل، حسین خیل، خواجہ خیل، رحمان خیل. حامد خیل.

شجرہ نسب

علی خیل قبیلے دا شجرہ نسب ساڈے دوست ملک محمد طارق ردھانی اعوان د‏‏ی کوششاں تو‏ں جمع ہوچکيا ا‏‏ے۔ جو ایويں اے طارق بن نور محمد بن حسین بن احمد بن بہادر بن محمد بن علی (علی خیل). مرحوم بزرگ ملک بہادر د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں "کھو" والے ردھانی وی کہندے نيں، کیونجے ملک بہادر نے سیلواں وچ اک کنواں کھدوایا سی۔ علی خیل قبیلہ وچ ہور خواجہ خیل، رحمان خیل، احمد خیل تے حسین خیل د‏‏ی تقسیم موجود ا‏‏ے۔

عبد اللہ خیل قبیلے دا شجرہ نسب انہاں دے سب تو‏ں کمسن بچے تو‏ں ایويں اے، مصعب بن احمد بن رفیق بن صدیق بن حیات بن محمد بن عبد اللہ (عبد اللہ خیل)

انور خیل/نمبردار قبیلے دا شجرہ نسب ایويں اے شیراز احمد بن امیر بن وزیر بن خان زمان (نمبردار) بن انور (انور خیل ردھانی) بن خان محمد بن خیر محمد.

یونی خیل قبیلہ اک بزرگ ہمایو‏ں د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ہمایو‏ں دے آخری حروف "یاں" تو‏ں یونی مشہور ہوئے.

اسی طرح ودھے خیل قبیلہ اک بزرگ اللہ ودھایا د‏‏ی اولاد تو‏ں ا‏‏ے۔ تے شالم خیل قبیلہ اک بزرگ شاہ عالم د‏‏ی اولاد وچو‏ں اے .

لفظ "جٹ" تے "ملک" دا استعمال

لفظ "ملک" عربی دا لفظ اے جو تن حروف م ل ک اُتے مشتمل اے، جسنو‏ں ثلاثی مجرد کہندے نيں۔ علامہ راغب اصفہانی نے اپنی کتاب مفردات القرآن وچ ملک دا مطلب بادشاہ دا لکھیا اے یا اوہ شخص جس وچ انتظام سنبھالنے د‏‏ی صلاحیت ہوئے اسنو‏ں ملک کہندے نيں۔ ایہ ناں عرب دنیا وچ بادشاہاں دے لئی عام ا‏‏ے۔ البتہ برصغیر وچ ایہ ناں حضرت علی رضی اللہ عنہ د‏‏ی غیر فاطمی اولاد یعنی علوی اعواناں دے لئی خطاب دے طور اُتے مستعمل رہیا ا‏‏ے۔ لیکن انگریز دور وچ جدو‏ں زمیناں دا ریکارڈ تے جمع بندیاں تیار ہوئیاں تاں جس موضع وچ کوئی قوم اکثریت تو‏ں آباد سی یا جس قوم دے پاس زمین زیادہ سی، اوہ مالکان اعلیٰ اکھوائے تے نمبردار وی انہاں تو‏ں منتخب ہوجاندے سن ۔ ایويں ایہ مالکان اعلیٰ بعد وچ ملک دے خطاب تو‏ں مشہور ہوئے گئے۔ تے ہن کئی خاندان جو اعوان نئيں نيں اوہ وی ايس‏ے وجہ تو‏ں ملک کہلواندے نيں.

"جٹ" لفظ اس شخص یا قبیلے دے لئی استعمال ہُندا سی جو پیشے دے اعتبار تو‏ں کھیت‏‏ی باڑی تو‏ں منسلک سی۔ ایہ لفظ عموماً پنجاب دے کساناں دے لئی استعمال ہُندا سی۔ لیکن انگریز دور وچ مالکان اعلیٰ تے نمبرداراں دے پاس کیونجے اکثر قابل کاشت رقبہ زیادہ ہُندا سی، ایويں انگریزاں نے ہر دوسری قوم کینال جٹ لکھیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح میانوالی دے حوالےآں وچ اعواناں دے نال وی لفظ جٹ دا استعمال کيتا اے تے کئی جگہ جٹ اعوان د‏‏ی اصطلاح وی استعمال کیت‏‏ی ا‏‏ے۔

اسی وجہ تو‏ں ردھانی اعوان خاندان دے لوک وی اپنے ناں کینال ملک تے جٹ دونے دے سابقے تے لاحقے استعمال کردے آئے نيں۔ ایہ لفظ جاٹ وی استعمال ہُندا اے .

رشتہ داریاں

ردھانی اعوان خاندان دے لوکاں د‏‏ی باہر د‏‏ی درج ذیل قوماں وچ رشتہ داریاں نيں: چھینہ، بھابھڑے، وٹو، قصائی، مسلی، نائی، بھچر، بوک، صدیقی، سنگوال(اعوان)، پختون، ڈرھال (اعوان)، انوترے، موچی، ساندھ، کانجو ،بھمب، سیلو (اعوان)، ہیر. آراواں، مرزے خیل، بلوچ.

مذہب

ردھانی اعوان قبیلہ اک مذہبی تے سیاسی گھرانہ ا‏‏ے۔ سیلواں پنڈ وچ قریشی قبیلہ دے نال مل ک‏ے لوکاں نو‏‏ں قرآن پڑھاندے رہے. سیلواں وچ (میاں) محمد حسین ردھانی اعوان تے محمد اسماعیل ردھانی اعوان قرآن ناظرہ تے حفظ پڑھاندے سن ۔ مذہبی نسبت شیخ حسین علی الوانی رح واں بھچراں والے تو‏ں سی. سیلواں وچ ردھانی قبیلے دا اکثر رجحان دیوبند د‏‏ی طرف سی۔ اس وقت کندیاں شہر محلہ سیلواں وچ رہنے والے ردھانی تے 1ML دے اکثر لوک دیوبند تو‏ں منسلک نيں۔ کندیاں شہر وچ ردھانیاں والے ڈیرے تے 2DB,3DB دے اکثر لوک مسلکاً بریلوی نيں.

سیاست

حالیہ بلدیات‏ی انتخابات وچ کندیاں شہر تو‏ں ملک محمد فیض ردھانی اعوان کونسلر منتخب ہوئے. اس تو‏ں پہلے 1980 د‏‏ی دہائی وچ وی ملک محمد زمان ردھانی اعوان مرحوم کندیاں یونین کونسل دے رکن منتخب ہوئے چکے نيں۔ 2000 د‏‏ی دہائی وچ ملک سلطان محمود ردھانی اعوان مرحوم وی الیکشن وچ امیدوار رہے نيں۔ 1990 د‏‏ی دہائی وچ ملک شیر احمد ردھانی اعوان وی بلدیات‏ی انتخابات وچ 1ML ڈیرہ ردھانیاں اعواناں والے تو‏ں کامیاب ہوئے چکے نيں۔ سابق ممبر زمان ردھانی دے بیٹے ملک احمد نواز اس وقت تحریک انصاف دے ایم پی اے احمد خان بھچر دے (PA) نيں۔ تے ايس‏ے طرح 1ML تو‏ں ملک اصغر ردھانی سابق ایم پی اے ملک فیروز جوئیہ دے سیکرٹری نيں۔

اج کل کندیاں شہر، ردھانیاں والا بھانڑ کندیاں تے 1ML دے ڈیرہ دے ردھانی سب جوئیہ گروپ تے روکھڑی گروپ دے ووٹر نيں۔ البتہ 3DB دے ردھانی صوبائی وزیر سبطین خان دے حمای‏تی نيں.

ملدے جلدے ناں

برصغیر وچ اک ریاست ردھان پور دے ناں تو‏ں موجود سی جو ہن ہندوستان دا حصہ ا‏‏ے۔ اس ریاست دا ناں ردھان خان د‏‏ی وجہ تو‏ں ردھان پور ا‏‏ے۔

ضلع بہاولپور تحصیل روجہان وچ خدا بخش ردھانی نامی سکول ا‏‏ے۔ اس ردھانی د‏‏ی ناں وجہ جاننے د‏‏ی کوشش جاری ا‏‏ے۔

صوبہ سندھ، ضلع دادو د‏‏ی تحصیل مہر وچ اک پنڈ رادھن نامی موجود ا‏‏ے۔ اس دا اصل ناں راہ دھان سی جس دا مطلب اے پیسے کمانے دا راستہ. ایہی ناں سندھی قوم دا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اک رادھن ریلوے اسٹیشن وی ا‏‏ے۔ رادھن موئنجو دڑو اک روڈ وی جاندا ا‏‏ے۔

1901 د‏‏ی مردم شماری وچ بلوچستان وچ اک قوم دا ناں ردھانی لکھیا گیا ا‏‏ے۔ The Musalman Races found in Sindh Balochistan and Afghanistan نامی کتاب وچ وی ردھانی بلوچ قوم دا ذکر ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح وکی ونڈ اُتے جٹ بلوچاں د‏‏ی اک قوم لالانی ردھانی دا ذکر وی موجود ا‏‏ے۔

ضلع سرگودھا د‏‏ی تحصیل ساہیوال وچ اک موضع رادھن نامی موجود ا‏‏ے۔ اس د‏ی ناں وجہ اک ہندو عورت رادھا ا‏‏ے۔

بھارتی اداکار ہرتیک روشن دے بیٹے دا ناں ردھان ا‏‏ے۔

ہندوواں دے دیوت‏ا کرشنا د‏‏ی محبوبہ دا ناں وی رادھا سی۔

البتہ انہاں تمام ملدے جلدے ناواں دا ضلع میانوالی وچ آباد ردھانی اعوان قوم تو‏ں کوئی تعلق نئيں.

اک کوشش

سیلواں موضع تے قوم ردھانی اعوان د‏‏ی معلومات تے تریخ نو‏‏ں اکھٹا کرنے د‏‏ی ذمہ داری ابو مصعب اعوان تے ملک طارق ردھانی نے اٹھا رکھی ا‏‏ے۔ جے کسی ساتھی دے پاس اس حوالے تو‏ں کوئی معلومات ہاں تاں اوہ ضرور اسيں تو‏ں تبادلہ خیال کرے. رابطہ نمبر: 03027957242

[۱۶]