عبداللہ کویلیام

عبداللہ کویلیام
(انگریزی وچ: Abdullah Quilliam)
پیدائشی نام	(برطانوی انگریزی وچ: William Henry Quilliam)
جم	10 اپریل 1856  لیور پول
وفات	23 اپریل 1932 (76 سال)  لندن
مدفن	بروک ووڈ قبرستان
شہریت	برطانیا متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ (–۱۲ اپریل ۱۹۲۷)
عملی زندگی
مادر علمی	کنگ ولیمز کالج
پیشہ	مفسرِ قانون،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	انگریزی

ولیم ہنری کویلیم (10 اپریل 1856 – 23 اپریل 1932)، جنہاں نے اپنا ناں عبد اللہ کویلیم تے بعد وچ ہنری مرکل لیون یا ہارون مصطفٰی لیون رکھ لیا سی، 19 ويں صدی وچ عیسائیت تو‏ں اسلام قبول کرنے والے نومسلم سن، انگلستان د‏‏ی پہلی مسجد تے اسلامی مرکز دے بانی دے طور پرمشہور ہوئے۔

مڈھلا جیون

ولیم ہنری کویلیام 10 اپریل 1856 نو‏‏ں لیور پول دے 22 ایلیٹ اسٹریٹ وچ رہائش پزیر اک مالدار مقامی گھرانے وچ پیدا ہوئے سن ۔ انہاں نے اپنا بچپن دا بیشتر حصہ آئل آف مین اُتے گزاریا تے اک میتھوڈسٹ د‏‏ی حیثیت تو‏ں انہاں د‏‏ی پرورش ہوئی۔ انہاں نے لیورپول انسٹی ٹیوٹ تے مانکس کنگ ولیم کالج وچ تعلیم حاصل کيتی۔

وہ 1878 وچ وکیل بن گیا، انہاں نے فوجداری قانون وچ مہارت حاصل کيتی، تے 28 چرچ اسٹریٹ، لیورپول وچ پریکٹس کيتی۔ انہاں نے قتل دے متعدد اعلیٰ مقدمات وچ ملزماں دا دفاع کيتا۔ 1879 وچ اس نے حنا جان اسٹون نال شادی کيتی۔ اس وقت، کوئیلم ویسلیان تے برطانیہ وچ الکوحل دے خلاف تحریککے حامی سن ۔

قبولِ اسلام

لیورپول مسلم انسٹی ٹیوٹ دا مقام، 8 بروغہم ٹیرس

کوئیلئم نے علاج دے لئی مراکش دے دورے دے بعد 1887 وچ اسلام قبول کيتا۔ قبولِ اسلام دے بعد، کوئیلیم نے افغانستان دے ولی عہد شہزادہ نصراللہ خان د‏‏ی طرف تو‏ں دتے گئے اک عطیہ د‏‏ی بدولت، لیورپول وچ 8 ، 11 تے 12 نمبر بروغہم ٹیرس خریدے۔ 8 بروغہم ٹیرس لیورپول مسلم انسٹی ٹیوٹ بن گیا، جو برطانیہ وچ پہلی مسجد سی۔ ایہ یوم کرسمس، 1889 دے موقع اُتے کھولیا گیا۔ کوئیلیم نے لڑکےآں دے لئی اقامتی اسکول تے لڑکیو‏ں دے لئی اک سادہ اسکول تے یتیم خانہ کھولیا۔ اس دے علاوہ مدینہ ہاؤس انہاں غیر مسلم والدین د‏‏ی سہولت دے لئی کھولیا جو اپنے بچےآں د‏‏ی دیکھ بھال کرنے تو‏ں قاصر سن تے انھاں بطور مسلما‏ن پالنے اُتے رضامند ہوگئے سن ۔ اس دے علاوہ، انسٹی ٹیوٹ نے متعدد مضامین اُتے مشتمل تعلیمی کلاسز دا انتظام کيتا، اس وچ اک میوزیم تے سائنسی تجربہ گاہ وی شامل سی۔ 1889 وچ ، انہاں نے سب تو‏ں پہلے عقیدۃ الاسلام(انگریزی: The Faith of Islam) نامی کتاب شائع کی، جو دعوتِ اسلام تے اس دے کلیدی اصولاں تو‏ں متعلق سی۔ ابتدا وچ ، 2000 کاپیاں شائع کيتیاں گئیاں، لیکن 1890 وچ ہور 3000 کاپیاں شائع کيتیاں گئیاں۔ کوئیلئم نے برطانیہ دے مسلماناں دا ہفتہ وار مجلہ دتی کریسنٹ تے ماہنامہ اسلامک ورلڈ، جس دے قارئین پوری دنیا وچ سن، شائع کيتے۔

1890 وچ ، کوئیلم نے ہال کین دے اسٹیج ڈرامے، محمد کے خلاف مظاہرے منظم کيتے۔ لیورپول وچ مائیکل ہال، جو اک سابق میتھوڈسٹ مبلغ سی لیکن فیر 1891 وچ اسلام قبول کرلیا سی، دا پہلا عوامی مسلم جنازہ پڑھایا سی۔

کوئلیم د‏‏ی تبلیغ دے نتیجے وچ متعدد قابل ذکر افراد نے اسلام قبول کيتا۔ انہاں وچ پروفیسر نصراللہ وارن تے ہاشم ویلڈ دے علاوہ جے پی تے اسٹالی برج دے سابق میئر وی شامل سن ۔ اک اندازے دے مطابق کوئیلم دے کم دے براہ راست نتیجے دے طور اُتے 600 دے نیڑے افراد نے برطانیہ وچ اسلام قبول کرلیا سی۔

بروک ووڈ قبرستان دے مسلم حصے دے اس چھوٹے تو‏ں علاقے وچ کوئیلم د‏‏ی بے ناں قبر ا‏‏ے۔

انہاں نے وڈے پیمانے اُتے سفر کيتا تے عالم اسلام دے رہنماواں تو‏ں بہت سارے اعزازات حاصل کیتے۔ 26 ويں عثمانی خلیفہ، عبدالحمید ثانی نے کوئیلیم نو‏‏ں برطانوی جزیرے کےشیخ الاسلام دا خطاب عطا کيتا۔ افغانستان دے امیر نے انہاں نو‏ں برطانیہ وچ مسلماناں دا شیخ تسلیم کيتا تے لیورپول وچ شاہِ ایران دے فارسی نائب قونصل مقرر ہوئے۔ انہاں دا انگریزی بولنے والے مغربی افریقی مسلماناں تو‏ں وی رابطہ سی تے انہاں نے 1894 وچ شیٹا بے مسجد د‏‏ی افتتاحی تقریب وچ شرکت دے لئی لاگوس جاندے ہوئے خطے دے ساحلی شہراں دا دورہ کيتا۔

وہ دسمبر 1914 تو‏ں پہلے ایچ ایم لیون دے ناں تو‏ں برطانیہ واپس آگئے۔ انہاں نے اپنا زیادہ تر وقت آئل آف مین اُتے اونکان وچ گزاریا۔ اوہ ٹاویتن اسٹریٹ، بلومزبری، لندن وچ انتقال کرگئے۔ انہاں نو‏ں ووکنگ دے نیڑے بروک ووڈ قبرستان وچ اک بے نشان قبر وچ دفن کيتا گیا۔ ممتاز اینگلو مسلم عبداللہ یوسف علی، محمد مارماڈیوک پکتھال (دونے نے قرآن دا ترجمہ کيتا سی)، تے لارڈ ہیڈلی نو‏‏ں بعد وچ انہاں دے نیڑے دفن کيتا گیا۔

سیاسی نظریات

کوئیلیم نے استدلال کيتا کہ مسلماناں نو‏‏ں یورپی طاقتاں د‏‏ی طرف تو‏ں مسلماناں دے مقابلہ وچ نئيں لڑنا چاہیدا۔ انہاں نے سوڈان وچ برطانوی خارجہ پالیسی د‏‏ی مذمت کيتی۔ عثمانی خلیفہ د‏‏ی بیعت تے انہاں دے سیاسی نظریات د‏‏ی وجہ تو‏ں کچھ لوکاں نے انہاں نو‏‏ں غدار قرار دے دتا۔

میراث

ان د‏‏ی میراث نو‏‏ں بنیادی طور اُتے عبد اللہ کوئیلیم سوسائٹی نے برقرار رکھیا ہويا اے، جو 1996 وچ قائم کيتی گئی سی۔ اس سوسائٹی دا مقصد بروغہم ٹیرس وچ واقع لیورپول مسلم انسٹی ٹیوٹ د‏‏ی بحالی دا کم مکمل کرنا ا‏‏ے۔ اس سوسائٹی وچ ماہرینِ تعلیم د‏‏ی مدد کيت‏ی گئی اے جنہاں وچ یونیورسٹی لیورپول ہوپ دے سابق رون گیویز تے ڈوکوز ایلول یونیورسٹی دے محمد سیکر وی شامل نيں۔ ایہ سوسائٹی یونیورسٹی دے طلباء نو‏‏ں رہائش وی فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔

ذرائع

• لیوس, فلپ (1994). اسلامی برطانیہ: مذہب، سیاست، تے برطانوی مسلماناں د‏‏ی پہچان: 1990 د‏‏ی دہائی وچ بریڈ فورڈ(اصل عنوان: Islamic Britain: Religion, Politics, and Identity among British Muslims: Bradford in the 1990s). لندن: آئی بی ٹورس. ISBN 1-85043-861-7. 
• Singleton, Brent D. (2009). The Convert's Passion: An Anthology of Islamic Poetry from Late Victorian and Edwardian Britain. Rockville, MD: Wildside. ISBN 1-4344-0354-8.  (کویلیم تے ہور لوکاں د‏‏ی شاعری اُتے مشتمل)

باہرلے جوڑ

• عبد اللہ کوئیلیم سوسائٹی
• عبد اللہ کوئلیم: برطانوی مسلماناں د‏‏ی تریخ
• کوئیلیم فاؤنڈیشن
• اسلام دا فراموش کردہ چیمپئن: اک شخص تے اس د‏ی مسجد، دتی انڈیپنڈنٹ اخبار، 2 اگست 2007
• عبد اللہ کوئلہم تے انہاں د‏‏ی مسجد اُتے بی بی سی د‏‏ی خصوصی رپورٹ، جس وچ انہاں د‏‏ی نواسی تے مداحاں دے آڈیو تعریفی پیغامات وی شامل نيں
• مسلم کونسل آف برطانیہ د‏‏ی سوانح تے کوئیلیم د‏‏ی زندگی اُتے پروفائل
• دتی رڈل آف لائف، عبد اللہ کوئلیم د‏‏ی نظم
• برطانیہ وچ مسلماناں اُتے اک مختصر نظر

حوالے