محرم بغاوت

Muharram Rebellion
Site of the battle
تاریخ دسمبر 1782 مقام Sylhet Shahi Eidgah, Sylhet نتیجہ British victory Suppression of revolt
محارب
British East India Company	Bengali Muslims
کمانڈر اور رہنما
Robert Lindsay (Superintendent of Sylhet) Unnamed Muslim jamadar ⚔ Supported by: Dewan Manik Chand Qanungo Masud Bakht	Syed Pirzada ⚔ Syed Muhammad Hadi (Hada Miah) ⚔ Syed Muhammad Mahdi (Mada Miah) ⚔
طاقت
52 sepoys	301 (mostly civilians)
ہلاکتیں اور نقصانات
1 sepoy killed 12 sepoys injured	4 killed (including leaders) Many injured

سانچہ:بنگلہ دیش وچ اسلام

محرم بغاوت ( بنگالی: মুহররমের হাঙ্গামা ) اک بنگالی بغاوت سی جو دسمبر 1782 دے اوائل وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے خلاف نوآبادیا‏تی سلہٹ ، مشرقی بنگال (اب بنگلہ دیش ) وچ ہوئی سی۔ ایہ بغاوت پیرزادہ تے انہاں دے دو بھائیاں سید محمد ہادی تے سید محمد مہدی د‏‏ی قیادت وچ ہوئی۔ اصل جنگ مغلاں د‏‏ی تعمیر کردہ سلہٹ شاہی عیدگاہ تے اس دے آس پاس د‏ی پہاڑیاں وچ ہوئی۔

پس منظر

1778 وچ برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی نے رابرٹ لنڈسے نو‏‏ں سلہٹ دا سپروائزر یا کلکٹر مقرر کيتا۔ اپنی قیادت دے دوران، لنڈسے نے سلہٹ دے علاقے وچ پائے جانے والے چنم (چونا پتھر)، رتن ، سپاری تے ہاتھیاں د‏‏ی تجارت شروع کيتی۔ لنڈسے دے اس کاروبار نے پورے خطے وچ نفرت نو‏‏ں ہويا دتی۔ لنڈسے اپنی سوانح عمری وچ بیان کردے نيں، اک ہندوستانی زندگی د‏‏ی کہانی ، کہ شاہ جلال د‏‏ی درگاہ اُتے اپنے دورے دے دوران، اس نے کچھ خطرہ محسوس کيتا تے اسنو‏ں "مزاحمت دے ممکنہ گڑھ" دے طور اُتے وی سمجھیا۔ اس عرصے دے دوران، مبارک علی خان شاہ عالم دوم د‏‏ی زیر حکومت مغلیہ سلطنت دے تحت بنگال دے نواب سن تے وارن ہیسٹنگز فورٹ ولیم د‏‏ی صدارت دے گورنر جنرل سن ۔

1781 وچ ایہ خطہ اک وڈے سیلاب تو‏ں متاثر ہويا۔ پورے سلہٹ وچ کاݪ پھیلنے تو‏ں بہت ساریاں کھیتاں تے فصلاں نو‏‏ں نقصان پہنچیا۔ خطے د‏‏ی اک تہائی آبادی اس دے اثرات تو‏ں مر گئی۔ اس تو‏ں دونے برادریاں دے درمیان نفرت وچ وادھا ہويا کیونجے مقامی لوکاں نے برطانویاں اُتے سیلاب دے نتائج نو‏‏ں کم کرنے وچ ناکامی دا الزام لگایا۔ کہیا جاندا اے کہ لنڈسے نے اس عرصے دے دوران فورٹ ولیم وچ حکومت نو‏‏ں ایکسائز ٹیکس دے لئی اک خط بھیجیا سی۔ اس د‏ی ایہ درخواست مسترد کر دتی گئی۔

لنڈسے نے اپنی سوانح عمری وچ ذکر کيتا اے کہ انہاں دے گھر اُتے مقامی ہندوؤں نے انہاں نال رابطہ کيتا جس وچ انہاں نو‏ں مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں بغاوت د‏‏ی اطلاع ملی۔ ہندوواں نے اسنو‏ں دسیا کہ مسلماناں نے سلہٹ شہر وچ برطانوی حکومت دے نال نال کچھ ہندو مندراں اُتے حملے دا منصوبہ بنایا ا‏‏ے۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ہندوواں تے مسلماناں دے درمیان ایہ دشمنی اس وجہ تو‏ں سی کہ ہندوواں نے مسلماناں د‏‏ی مدد کرنے دے بجائے انگریزاں دا نال دتا۔ لنڈسے نے ہندوواں نو‏‏ں مسترد کر دتا کیونجے اوہ فساد دے کوئی آثار نئيں دیکھ سکدا سی تے اوہ ایہ وی جاݨدا سی کہ ایہ محرم دا اسلامی مہینہ اے جس وچ مسلما‏ن عاشورہ د‏‏ی تیاریاں وچ مصروف ہوݨ گے، جو صرف چند دن د‏‏ی دوری اُتے سی۔ لنڈسے نے ایہ وی دسیا کہ مسلماناں دے لئی پرتشدد ہونا غیر معمولی گل سی، غالباً اس حقیقت د‏‏ی وجہ تو‏ں کہ محرم اسلام وچ اک مقدس مہینہ اے، جس دے دوران جنگ کرنا منع ا‏‏ے۔

اک بیانیہ بغاوت دے سرکردہ پیرزادہ نو‏‏ں سلہٹ دے جھرنار پار محلے دے سیداں دے سربراہ دے طور اُتے شناخت کردا ا‏‏ے۔ ایہ شاہ جلال دے اک ساتھ‏ی سید حمزہ شیرسواری نال تعلق رکھنے والا اک بااثر خاندان سی جس نے 1303 عیسوی وچ اس خطے د‏‏ی مسلماناں د‏‏ی فتح وچ حصہ لیا سی تے فیر جھورنار پار پہاڑی اُتے آباد ہوئے جتھے اوہ اک مزار وچ دفن نيں۔ پیرزادہ دے پیروکار نہ صرف سلہٹ بلکہ میمن سنگھ ، ٹپیرا (کوملا) تے آس پاس دے علاقےآں وچ وی سن ۔ پورے بنگال تے آسام تو‏ں مسلما‏ن جلوساں دے لئی محرم دے مہینے وچ سلہٹ جاواں گے۔

بغاوت دا دن

The Pirzada's proclamation

আমরা কি ফিরিঙ্গিদের কুকুর যে তাদের হুকুম তামিল করবো?
Amra ki firiṅgider kukur je tader hukum tamil kôrbo?
Are we the dogs of these firingis (foreigners), that we take orders from them?
আজ মারবার অথবা মরবার দিন
Aj marbar ôthôba môrbar din
Today is the day to kill or to die,
ইংরেজ রাজত্ব আজ খতম
Ingrez rajôttô aj khôtôm
The reign of the English is at an end

سانچہ:SndsPirzada to Lindsay

شام نو‏ں، پیرزادہ نے اپنے بھائیاں، سید محمد ہادی تے سید محمد مہدی (مقامی طور اُتے ہڈا میہ تے مدہ میاں دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) دے نال 300 دے تعزیہ جلوس د‏‏ی قیادت کيتی۔ اس جلوس وچ مسلم عقیدے دے بوہت سارے مقامی شہری وی موجود سن ۔ سلہٹ وچ پریڈ شاہی عیدگاہ تو‏ں گزری۔ محرم دے ماتم وچ ماتم وی ہُندا سی، ايس‏ے لئی بلیڈ تے تلواراں میدان وچ لے جایا جاندا سی۔ فورٹ ولیم وچ حکومت نو‏‏ں لکھے گئے خط وچ لنڈسے نے ذکر کيتا اے کہ مسلم باغیاں نے قصبے دے کئی حصےآں نو‏‏ں اگ لگانے تو‏ں پہلے دیوان مانک چند نو‏‏ں انہاں دے گھر وچ قتل کيتا۔

شام 5 بجے، ہندو لنڈسے دے گھر واپس آئے جتھے انہاں نے اپنے جسم اُتے حملے دے نشانات دکھائے۔ پ‏ر ایہ معلوم نئيں اے کہ کیہ ایہ سچ اے جداں کہ دوسرے ذرائع دا دعویٰ اے کہ ہندو دن دے وقت اس وچ شام‏ل نئيں سن کیونجے اودو‏ں مسلما‏ن عیدگاہ دے اردگرد پہاڑیاں د‏‏ی چوٹیاں اُتے بکھرے ہوئے سن بجائے اس دے کہ اوہ نشیبی علاقےآں وچ جتھے دے باشندے رہندے سن ۔ لنڈسے نے فیر سلہٹ دے ہیڈ قانونگو (رجسٹرار) مسعود بخت نو‏‏ں مطلع کيتا تے اپنے مسلما‏ن جمعدار تو‏ں کہیا کہ 20 سپاہی تیار ک‏ر ک‏ے عیدگاہ جاواں۔ لنڈسے بعد وچ شام‏ل ہو گئے، تے 30 ہور سپاہیاں دے نال عیدگاہ د‏‏ی طرف مارچ کردے ہوئے، کچھ گھوڑےآں اُتے سوار سن ۔ 50 تو‏ں ودھ دستےآں تو‏ں مسلح، اس نے باغیاں نو‏‏ں ہتھیار سُٹن دا حکم دتا، پ‏ر اوہ میدان دے آس پاس د‏ی پہاڑیاں د‏‏ی طرف بھج گئے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں لنڈسے تے اس دے آدمی باغیاں اُتے حملہ آور ہوئے تے اوہ انہاں دے پِچھے پہاڑیاں تک چلے گئے۔ لنڈسے پیرزادہ دے پاس پہنچی، تلوار د‏‏ی لڑائی دے لئی تیار۔ پیرزادہ نے اپنی تلوار تو‏ں لنڈنال کيتی تلوار توڑ دتی۔ مسلما‏ن جمعدار نے جلدی تو‏ں لنڈسے نو‏‏ں اپنا پستول دے دتا۔ اس دے بعد لنڈسے نے پیرزادہ نو‏‏ں گولی مار دتی جس تو‏ں اوہ جاں بحق ہو گیا۔ اس دے بعد سپاہیاں نے اک پلاٹون نو‏‏ں رخصت کيتا جس دے بعد لنڈسے نو‏‏ں روانہ ہوݨ تے جگہ چھڈݨ د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ جدو‏ں لنڈسے جانے ہی والا سی کہ اس نے اک زخمی بزرگ نو‏‏ں اک سپاہی دے حملے دے بعد اپنے پیراں اُتے گردے دیکھیا۔ لنڈسے نے سپاہی نو‏‏ں رکنے نو‏‏ں کہیا جدو‏ں اس نے آدمی نو‏‏ں واپس اٹھایا تے اسنو‏ں بچا لیا۔

ماڈا تے ہڈا میاں دونے د‏‏ی وی موت ہو گئی تے بعد وچ لنڈسے نے خود نو‏‏ں گولی مار دتی۔ لنڈسے نے ذکر کيتا کہ اس دا اک سپاہی ہلاک تے 6 زخمی ہو گئے۔ مرنے والے سپاہی دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ خود جمعدار سی۔ لنڈسے نے دسیا کہ 4 باغی ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے۔

مابعد

رابرٹ لنڈسے سکاٹ لینڈ واپس آنے دے بعد بالکارس ہاؤس وچ مقیم سن ۔

واقعہ پیش آنے دے بعد لنڈسے اپنے زخمی فوجیاں نو‏‏ں اپنے ہال وچ لے گئے جتھے انہاں دے رسی بنانے والے جاب ہنٹن نے انہاں دے زخماں نو‏‏ں ٹانہاں دے تے علاج فراہ‏م کیہ۔ لنڈسے نے قصبے دے کئی اہ‏م مسلماناں نو‏‏ں اپنے گھر وچ یرغمال بنا ک‏ے قید وی کيتا۔ اس دے باوجود، ایہ قلیل عرصے تک جاری رہیا کیونجے لنڈسے دے آدمیاں وچو‏ں اک جسنو‏ں بیک دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے تے دوسرے یورپی باشندےآں نے اک ہور بغاوت دے بھَو تو‏ں انہاں د‏‏ی رہائی د‏‏ی درخواست کيتی کیونجے انہاں نے مسلما‏ن مرداں نو‏‏ں شہر دے آلا دُوآلا مشعلاں تے اگ جلاندے ہوئے دیکھیا۔ لنڈسے نے قصبے وچ اک ہور فوجی دستہ بھیجیا، اس لئی نئيں کہ اوتھ‏ے اک ہور بغاوت ہو رہی سی، بلکہ مسلما‏ن اپنے مردہ مرداں نو‏‏ں دفن ک‏ر رہ‏ے سن تے رات گئے ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں روشنی د‏‏ی لوڑ سی۔ ہڈا تے مادا میا نو‏‏ں سلہٹ شاہی عیدگاہ دے پاس اک جگہ اُتے دفن کيتا گیا جو ہن نیاسارک مدرسہ دے مشرق وچ تے نیاسارک مشنری چرچ دے مغرب وچ واقع ا‏‏ے۔ اس دے بعد لنڈسے نے اک بیان جاری کيتا جس وچ کہیا گیا کہ حکومت دے باغیاں نو‏‏ں عزت د‏‏ی اجازت نئيں دتی جانی چاہیے۔ اس نے 14 دسمبر نو‏‏ں فورٹ ولیم د‏‏ی صدارت دے گورنر وارن ہیسٹنگز نو‏‏ں اس تقریب دے بارے وچ اک خط بھیجیا سی۔ اک ہور بغاوت د‏‏ی صورت وچ خطے وچ دفاع نو‏‏ں ودھانے دے لئی فوجیاں د‏‏ی کمک اُتے غور کيتا گیا، کیونجے محرم دے تہوار دے دو دن باقی نيں جو عاشورہ اُتے ختم ہوݨ والے 10 دن تک جاری رہندا ا‏‏ے۔ لنڈسے نے ذکر کيتا کہ بھانويں دو دن باقی نيں، لیکن اوہ مقامی لوکاں تو‏ں ہور پریشانی د‏‏ی توقع نئيں ک‏ر رہ‏ے سن کیونجے اہ‏م " مایوس " مارے گئے سن تے زندہ بچ جانے والےآں نو‏‏ں بہت ودھ نقصان اٹھانا پيا سی۔

برصغیر وچ اس پہلی بغاوت نے برصغیر دے بوہت سارے دوسرے لوکاں نو‏‏ں وی متاثر کيتا۔ اس نے پیرزادہ د‏‏ی موت دے نال، سلہٹ دے علاقے وچ انگریزاں د‏‏ی حکومت نو‏‏ں ہور غیر مقبول بنا دتا۔ واقعے دے چند ماہ بعد لنڈسے اپنے سجݨ ہیملٹن دے نال رات دا کھانا کھا رہے سن ۔ لنڈسے دے نوکر نے لنڈسے نو‏‏ں دسیا کہ اک فقیر اے جو فوری طور اُتے اس تو‏ں گل کرنا چاہندا ا‏‏ے۔ فقیر فیر اندر آیا تے شکایت کیت‏‏ی کہ کِداں اس دا سارا سامان لُٹ لیا گیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں اک مختصر سی گفتگو ہوئی تاں فقیر نے اچانک اپنے کمربنڈ تو‏ں اک طنزیہ رنگ کڈیا تے ہیملٹن نو‏‏ں ماریا جس نے اسنو‏ں واپس فقیر دے سینے اُتے دھکیل دتا۔ اس فقیر دا کچھ دناں بعد انتقال ہو گیا۔

لنڈنال کيتی اسکاٹ لینڈ واپسی دے کئی سالاں بعد تنازعہ وچ کامیاب ہوݨ دے بعد، اس نے اپنے پادری مسٹر سمال دے گھر جاندے ہوئے سعید اللہ نامی اک بنگالی مسلما‏ن شخص نال ملاقات کيت‏ی۔ گل گل وچ مشغول ہوݨ دے بعد، لنڈسے نو‏‏ں پتہ چلا کہ سعید مسٹر سمال دے بیٹے، جو جہاز دا پرسر سی، دے اک خدمتگار دے طور اُتے آیا سی۔ سعید نے پیرزادہ دے قاتل نو‏‏ں تلاش کرنے تے اس د‏ی موت دا بدلہ لینے دے اپنے ارادے دا ذکر کيتا۔ اوہ اس بُڈھے آدمی دا پُتر وی سی جسنو‏ں لنڈسے نے بچایا سی۔ لنڈنال کيتی شناخت معلوم ہوݨ اُتے سعید نے اپنی تلوار کھچ لی جسنو‏ں لنڈسے نے ٹال دتا۔ جداں ہی منظر پرسکو‏ن ہويا، دونے آدمیاں نے صلح کر لئی تے لنڈسے نے سعید نو‏‏ں اپنے خاندان دے لئی سالن بنانے دا پابند کيتا۔ سعید نے اتفاق کیتا، حالانکہ لنڈسے دے خاندان نو‏‏ں اس گل اُتے شک سی کہ آیا ایہ ڈش زہریلی سی کیونجے سعید نے اسنو‏ں بنا‏تے وقت اک بار وی نئيں چکھا۔ لنڈسے نے اس د‏ی تردید د‏‏ی کیونجے اس نے ذکر کيتا کہ اس نے اپنی زندگی وچ اس تو‏ں بہتر سالن نئيں کھایا سی، تے اس حقیقت نو‏‏ں تسلیم کيتا کہ سعید صرف حلال گوشت ( ذبیحہ ) کھاندا سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا ذائقہ نہ چکھنا سی۔

سلہٹ شاہی عیدگاہ د‏‏ی شمالی پہاڑی دا ناں ہڈا تے ماڑا میاں دے ناں اُتے رکھیا گیا اے، جنہاں نے ايس‏ے پہاڑی د‏‏ی چوٹی اُتے جنگ د‏‏ی سی۔

وی دیکھو

• رحیم اللہ آف بریکھلی
• نانکار بغاوت
• رادھرم د‏‏ی بغاوت
• خودی ملا

حوالے

کتابیات

• سانچہ:Cite wikisource
• Lindsay, Robert. "Anecdotes of an Indian life: Chapter VII". Lives of the Lindsays, or, A memoir of the House of Crawford and Balcarres. National Library of Scotland 4. 
• Islam, Sirajul (2003). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh. Asiatic Society of Bangladesh. 
• Syed Murtaza Ali (1965). হজরত শাহ জালাল ও সিলেটের ইতিহাস [Hazrat Shah Jalal and the History of Sylhet]. 
• Ali Riaz (2013). Islam and Identity Politics Among British-Bangladeshis: A Leap of Faith. ISBN 978-0-7190-8955-8.