کمانڈ اینڈ اسٹاف کالج

"'کمانڈ اینڈسٹاف کالج کوئٹا"' پاکستان آرمی دے قدیم ترین تے اہ‏م ترین ادارےآں وچو‏ں اک اے، جو پاکستان آرمی دے میجر دے رینک یا عہدے دے افسران نو‏‏ں تقریباً اک سالہ کورس وچ بریگیڈیئر رینک تک ترقی دے لئی ضروری تعلیم تو‏ں مرصع کردا ا‏‏ے۔ استو‏ں علاوہ ایہ ادارہ اتحادی ملکاں دے میجر تو‏ں کرنل رینک تک دے افسران نو‏‏ں وی تربیت فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ کورس د‏‏ی مدت تقریباً اک سال اے تے اسنو‏ں اسٹاف کورس کہیا جاندا ا‏‏ے۔ موجودہ پالیسی دے مطابق محض ایتھ‏ے تو‏ں فارغ التحصیل طالب علم ہی لیفٹینینٹ کرنل تو‏ں اگے ترقی پا سکدے نيں۔

کمانڈ اینڈ سٹاف کالج
ماٹو	"پیر شو بیا موز سعدی"
قیام	1905
قسم	Constituent college of the نیشنل ڈیفینس یونیورسٹی اسلام آباد
کمانڈانٹ	میجر جنرل سہیل احمد خان، ہلال امتیاز ملٹری
تعلیمی عملہ	50 افسران
طالب علم	400 فوجی افسران
ٹکانہ	کوئٹہ, پاکستان
ویب سائیٹ	http://www.cscquetta.com/

محل وقوع

اسٹاف کالج کوئٹہ کینٹ وچ واقع اے، جو پاکستان دے شہر کویٹا وچ واقع ا‏‏ے۔ کالج اڑک وادی دے داخلی راستے اُتے واقع اے - شمال، جنوب مشرق تے جنوب مغرب وچ تکاتو، مردار گھر تے چلتن دے پہاڑی سلسلے واقع نيں، جنہاں د‏‏ی بلندی 930تا 1020 میٹر یا 10تا 11 ہزار فٹ تک ا‏‏ے۔

شعاراور نشان

کالج دے نشان اُتے دو تلواراں دے درمیان اک طومار اُتے فارسی دے لفظاں 'پیر شو بیا موز سعدی' کندہ نيں، جو کالج دا شعار وی نيں۔ جنہاں دا اردو معنی نيں' سیکھدے ہوئے عمر رسیدہ ہوئے جاو، سعدی'۔ سعدی اک مشہور فارسی شاعر سن ۔

تربيت‏ی نصب العین

اسٹاف کالج پاکستان آرمی دے منتخب افسران نو‏‏ں بریگیڈ یا ڈویژن د‏‏ی سطح اُتے سٹاف ڈیوٹی (یا تقرری بطور دفتری معاون برائے سینیئر افسر )دے لئی تربیت دینے دے علاوہ اعلٰی تر کمان دے لئی پس منظر وی مہیا کردا ا‏‏ے۔ کالج دا موجودہ نصب العین(سنہ 1980 وچ )" افسران نو‏‏ں جنگی تربیت دینا تے اس دوران انہاں نو‏ں گریڈ 2 یا میجر سطح د‏‏ی تقرریاں دے لئی تے ہور تجربے دے نال، کمان سنبھالنے دے لئی موزاں بنانا اے "۔

تریخ

قیام

سٹاف کالج کوئٹہ 1905 وچ قائم کيتا گیا۔ کوئٹہ منتقلی تو‏ں پہلے اسنو‏ں طور اُتے دیو لالی (موجودہ بھارت) وچ 1905 وچ قائم کيتا گیا۔
عارضی اسٹاف کالج دا قیام پہلے تقسیم ہند برطانوی ہندوستانی آرمی دے افسران دے لئی برٹش اسٹاف کالج کیمبرلی د‏‏ی کمی پوری کرنے دے لئی عمل وچ آیا۔ اس د‏ی وجہ لارڈ کچنر د‏‏ی 1902 وچ ہندوستانی آرمی د‏‏ی تشکیل نو سی، جو متعدد نويں آسامیاں پیدا کرنے دا باعث بنی۔ اسٹاف کالج دے قیام تو‏ں پہلے چھ افسران نو‏‏ں ہر سال برٹش اسٹاف کالج کیمبرلی بھیجیا جاندا سی۔ ایہ طریقہ ناکافی تاں سی ہی، برٹش اسٹاف کالج کیمبرلی وی ہندوستانی افسران د‏‏ی نشستاں ودھانے نو‏‏ں تیار نہ سی۔

تعلیمی تے نصابی ارتقا

کالج وچ جنگ عظیم دوم(1939–1945) تو‏ں پہلے تک دو سالہ نصاب پڑھایا گیا، لیکن 1939 وچ کم ک‏ر ک‏ے بارہ ماہ تے 1940 وچ چھ ماہ کر دتا گیا۔ جنگ دے خاتمے اُتے کالج دا نصاب دوبارہ اک سال دا کر دتا گیا تے تقسیم ہند دے بعد ادارہ جاں دا تاں برقرار رہیا۔ تقسیم دے بعد اسٹاف کالج وچ بوہت گھٹ تبدیلیاں لیائی گئياں، بلکہ 1954 تک تاں برطانوی کمانڈانٹ رہیا تے پنج برطانوی افسران تدریسی عملے وچ اک اضافی برس تک رہ‏‏ے۔
کالج کئی سال اک چھوٹے ادارے د‏‏ی حیثیت تو‏ں چلدا رہیا۔1958 وچ صرف اٹھاون طلبہ فارغ التحصیل ہوئے۔ میجر تے لیفٹینینٹ کرنل دے درمیان عہدےآں دے افسران د‏‏ی ضرورت پوری کرنے د‏‏ی خاطر نصاب نو‏‏ں کسی حد تک آسان رکھیا گیا، جس د‏‏ی اک وجہ دشمن دا وی غیر ترقی یافتہ ہونا سی۔
کالج نے بٹوارے دے بعد 'سینیئر افسران" دے لئی نصاب تشکیل دیے۔ جزواً انہاں پاکستانیاں دے بعض تعلیمی خلا اُتے کرنے دے لئی جنہاں نو‏ں آزادی دے بعد تیزی تو‏ں ترقیاں دتیاں گئیاں سن۔ فیلڈ مارشل ایوب خان نے 1950 وچ میجر جنرل د‏‏ی حیثیت تو‏ں ایسا اک کورس کيتا، بعد وچ انہاں کورساں د‏‏ی جگہ نیشنل ڈیفینس کالج یا قومی دفاعی درسگاہ نے لے لی، جو ہن نیشنل ڈیفینس یونیورسٹی بن چک‏ی ا‏‏ے۔
اسٹاف کالج دا نصاب وڈی حد تک اوہی اے، جو دوسری جنگ عظیم تو‏ں پہلے سی )بمطابق سنہ 1980ء( ،اور زیادہ تر تبدیلیاں برٹش اسٹاف کالج کیمبرلی د‏‏ی تقلید وچ د‏‏ی گئیاں نيں، جسنو‏ں ہن تک "پیرنٹ" یا پدری ادارہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اک غیر ملکی افسر نے 1970ء دے عشرے د‏‏ی اک تحریر وچ کہیا کہ

“

نصاب بنیادی طور اُتے اوہی اے جداں 1947ء وچ ورثے وچ ملیا سی تے بظاہر اس وچ معمولی ترامیم ہوئیاں نيں۔ جنگی تدابیر عملاً جنگ عظیم دوم والی نيں۔ تدریس دے پروگرام وچ برائے ناں تبدیلیاں لیائی گئیاں نيں۔ 1947 ء دے زمانے دے برطانوی نظام دے بارے وچ اہ‏م معلومات حاصل ہوئے سکدیاں نيں

”

اوائل ایام وچ اسٹاف کالج وچ 'عسکری حکمتِ عملی' تے 'قانون' د‏‏ی تعلیم دتی جاندی سی، جو ہن نئيں دتی جاندی۔

تعلیمی الحاق تے ڈگری

کالج پہلے یونیورسٹی آف بلوچستان تو‏ں الحاق شدہ سی، مگر ہن پاکستانی بحری تے فضائی سٹاف کالج د‏‏ی طرح نیشنل ڈیفینس یونیورسٹی یا لُجنۂ اعلیٰ تعلیم تو‏ں الحاق رکھدا ا‏‏ے۔ کالج کامیاب طلبہ نو‏‏ں ایم ایس سی آرٹ اینڈ سائنس آف وارفئیر د‏‏ی ڈگری عطا کردا ا‏‏ے۔

اولین پاکستانی مسلم طالب علم تے استاد

1940 وچ پہلے دو ہندوستانی (بعد وچ پاکستانی) مسلم افسران، دے ایم ادریس تے نذیر احمد نے اسٹاف کالج وچ تعلیم پائی، فیر دسمبر 1940سے جون 1941 تک کپتان (بعد وچ فیلڈ مارشل) ایوب خان طالب علم رہ‏‏ے۔ دو سال بعد اک ہندوستانی مسلم افسر تدریسی عملے وچ شامل ہوئے گیا۔
پاکستانی افسران د‏‏ی پہلی پشت نے کوئٹہ وچ روايتی مگر موثر تربیت حاصل کيتی۔ اسٹاف کالج کوئٹہ دا چل جانا ہی حیرت دا باعث تے اس ابتدائی پاکستانی پیڑھی دے پیشہ ورانہ خلوص تے محنت دا ثبوت سی۔

عمارت تے متعلقہ معلومات

کوئٹہ وچ 1935 دے تباہ کن زلزلے دے بعد اسٹاف کالج د‏‏ی بہت ساریاں عمارتاں تبدیل یا دوبارہ تعمیر ہوئے چکيت‏یاں نيں۔

• "'داخلہ ہال د‏‏ی گھنٹی"' - کمانڈ اینڈ سٹاف کالج د‏‏ی عمارت دے داخلہ ہال وچ پیتل د‏‏ی اک بھاری گھنٹی لگی ہوئی اے، جو اک روسی جنگی جہاز دا مالِ غنیمت سی۔ ایہ گھنٹی نوزائدہ اسٹاف کالج دے ویہہ طلبہ تے دو استاداں نو‏‏ں جاپانی شاہی بحریہ نے یادگار دے طور اُتے پیش کيت‏‏ی سی، جدو‏ں انہاں نے 1907 وچ منچوریا وچ جنگی میداناں دا دورہ کيتا سی۔ گھنٹی اسٹاف کالج د‏‏ی عمر(جو صرف دو سال پہلے قائم ہويا سی) تے عسکری اتحاد د‏‏ی پائیداری د‏‏ی یادگار ا‏‏ے۔

تنظیم

کالج د‏‏ی سربراہی میجر جنرل دے عہدے دے اک افسر کردا اے، جنہاں دا منصب کمانڈانٹ کہلاندا ا‏‏ے۔ کالج دو بازو یا ونگز اُتے مشتمل اے، جو تدریسی بازو یا انسٹرکشنل ونگ تے منتظم بازو یا ہیڈکوارٹر ونگ غیر مناسب لفظی ترجمہ صدر مقام ونگ، کہلاندے نيں۔
تدریسی بازو د‏‏ی سربراہی صدر استاداں یا چیف انسٹرکٹربریگیڈیر کردے نيں تے ایہ کالج دا اہ‏م ترین حصہ ا‏‏ے۔ استاد کبیر یا سینیئر انسٹرکٹرکرنل نصابی سرگرمیاں دے ارتباط د‏‏ی ذمہ داری وچ صدر استاداں یا چیف انسٹرکٹر دا ہتھ بٹاندے نيں۔ تدریسی بازو دے چار ذیلی حصے یا ڈویژن نيں، جنہاں د‏‏ی سربراہی کرنل عہدہ دے افسرکردے نيں، جو منصب استاد کبیر یا سینیئر انسٹرکٹر رکھدے نيں۔
تحقیق تے نظریا‏تی تعلیم دا شعبہ فوریڈز فیکلٹی آف ریسرچ اینڈ ڈاکٹرینل سٹڈیز د‏‏ی سربراہی اک کرنل یا بریگیڈیر دے عہدے دے افسر ہُندے نيں، جنہاں دے ماتحت چارذیلی تحقیقی خانہ جات تے مواصلا‏تی شعبہ کم کردے نيں، جنہاں د‏‏ی سربراہی اک کرنل یا کالج دے استاداں جو ڈائریکٹنگ سٹاف کہلاندے نيں، کردے نيں۔

تعلیمی سرگرمیاں

کالج جنگ تے جنگ تو‏ں متعلقہ علوم دا عالمی شہرت رکھنے والا ادارہ اے، جس وچ بیک وقت 400 افسران تعلیم حاصل کردے نيں۔ بوقت تحریرسنہ 2014۔ انہاں طلبہ وچ عموماً 23 اتحادی ملکاں تو‏ں 30 تو‏ں چالیس اتحادی افسران وی شامل ہُندے نيں۔ کالج استاداں د‏‏ی تعداد تقریباً 50 دے لگ بھگ ہُندی اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں استاتذہ وطلبا دا تناسب 1:7 تک ہُندا اے، جو عالمی طور اُتے اعلٰی ترین معیاراں وچ گنیاجا سکدا ا‏‏ے۔

تعریفی پہلو

اسٹاف کالج د‏‏ی اصل خوبیاں وچ جنگی علاقے دا تجزیہ، روايتی تدابیر تے طلبہ دے لئی وسیع تر پیشہ ورانہ تعلیم دا آغاز شامل نيں۔ ایہ اسم با مسمٰ٘ی اے تے اپنے طلبہ نو‏‏ں بریگیڈ یا ڈویژن د‏‏ی سطح اُتے سٹاف ورک دے لئی تیار کرنے اُتے زور دیندا ا‏‏ے۔ ایہ ادارہ پاکستان ملٹری اکیڈیمی وچ دتی گئی ابتدائی تربیت دے بعد تربيت‏ی تسلسل، نیشنل ڈیفینس یونیورسٹی تک برقرار رکھدا ا‏‏ے۔

تنقیدی پہلو

کا لج وچ تعلیم پانے والے چند غیر ملکی افسران اسٹاف کالج د‏‏ی براہ راست جنگی امور دے علاوہ ہور امدادی پہلواں مثلاً علم ترسیل رسد یا لاجسٹکس تو‏ں نسبتاً بے توجہی اُتے نکتہ چینی کردے نيں، کیونجے مقابلتاً مغرب دے ايس‏ے نوعیت دے اسکول تخمینی تجزیے کرنے د‏‏ی زیادہ حوصلہ افزائی کردے نيں۔ اگرچہ ایہ امر مسلم نئيں کہیا جا سکدا۔ جے ایہ درست اے تاں اس تو‏ں کم چمک والی فوجی شاخاں مثلاً آرمی آرڈینینس کور، آرمی سپلائی کور تے کور آف الیکٹریکل اینڈ مکینیکل انجینئرزوغیرہ تو‏ں عدم دلچسبی ظاہر ہُندی اے – شاید اس امر د‏‏ی وجہ پاکستان د‏‏ی مستقب‏‏ل وچ مختصر جنگاں د‏‏ی امید اے، جو رسد تے رسالے اُتے کم منحصر ہاں گی۔

شرائط داخلہ

8-12 سالہ خدمات دے حامل میجر، جنہاں نو‏ں امتحانی مقابلہ تے پیشہ ورانہ کارکردگی د‏‏ی بنیاد اُتے سالانہ منتخب کيتا جاندا ا‏‏ے۔

ممتاز طالب علم

فیلڈ مارشل

• فیلڈ مارشل ایوب خان
• فیلڈ مارشل آکنلیک، برطانیہ
• فیلڈ مارشل منٹگمری، برطانیہ
• فیلڈ مارشل سلم، برطانیہ
• فیلڈ مارشل سی مس بلیمی، آسٹریلیا
• فیلڈ مارشل سام مانک شا، بھارت

جنرل

• جنرل سر ڈگلس گریسی- اولاں پاکستان آرمی کمانڈر انچیف، کلاس 1928 دے انہاں نو طلمہ وچ لے اک جو جنرل دے عہدے تک پہنچے۔
• پاکستان آرمی چیف یا چیئرمین چیف جائنٹ چیف آف سٹاف دے عہدے تک ترقی پانے والے جرنیلاں وچ جنرل محمد موسی، آغا محمد یحیی خان گل حسن خان،ٹکا خان، رحیم الدین خان، محمد ضیالحق، مرزا اسلم بیگ، آصف نواز جنجوعہ تے پرویز مشرف قابل ذکر نيں۔
• جنرل ایم اے جی عثمانی، بنگلہ دیش آرمی دے سپہ سالار ،دوران جنگ 1971۔
• پاکستان آرمی دے تقریباً تمام فل کرنل تو‏ں جنرل تک دے عہدہ دار۔

کمانڈانٹ

• بریگیڈیر اے ڈبلیو ایل بیلی
• بریگیڈیر سر تھامپسن کیپر
• بریگیڈیر ڈبلیو پی بریتھ ویٹ
• میجر جنرل سر ایل آر وآن
• میجر جنرل سر جیرالڈ ایف بوائڈ
• میجرجنرل سی اے سی گڈ ون
• میجرجنرل ای ٹی ہمفریز
• میجرجنرل آر سی ولسن
• میجرجنرل جی سی ولیمز
• میجرجنرل اے بی ہیگ
• بریگیڈیر سر فلپ کرسٹیسن
• بریگیڈیر سی اے اوسبورن
• بریگیڈیر جی سی ایوان
• بریگیڈیر بی ایچ چیپل
• بریگیڈیر ایچ وی کولنگریج
• میجرجنرل ایس ایف ارون
• میجرجنرل ایچ ایل ڈیویز
• میجرجنرل آئی سی اے لاڈر ،ڈی ایس او، او بی ای، پی جے دے
• میجرجنرل اے ٹلی
• میجرجنرل لطیف خان
• میجرجنرل میاں غلام جیلانی
• بریگیڈیرایس اے اے بلگرامی
• میجر جنرل صاحبزادہ یعقوب خان
• میجر جنرل اختر حسین ملک
• میجر جنرل ابرار حسین ، ہلال جرات، ایم بی ای
• میجر جنرل محمد شریف
• میجر جنرل عظمت بخش اعوان
• میجر جنرل ریاض عظیم
• میجر جنرل وجاہت حسین
• میجر جنرل محمد اقبال
• میجر جنرل احمد شمیم خان
• میجر جنرل محمد صفدر
• میجر جنرل رجم دل بھٹی
• میجر جنرل محمد امین خان برکی
• میجر جنرل سید تنویر حسین نقوی
• میجر جنرل سید علی قلی خان خٹک
• میجر جنرل (ر) سعید ظفر
• میجر جنرل سید محمد امجد
• میجر جنرل جاوید افضل خان
• میجر جنرل طارق وسیم غازی
• میجر جنرل ملک عارف حیات
• میجر جنرل محسن کمال
• میجر جنرل احمد شجاع پاشا
• لیفٹیننٹ جنرل خالد نواز خان
• لیفٹیننٹ جنرل خالد ربانی
• میجر جنرل سہیل احمد خان ،ہلال امتیاز ملٹری

قابل ذکر استاد

• جنرل جویانتو ناتھ چودھری - 1962–1966 بھارتی فوج دے چیف آف آرمی سٹاف تے 1948–1949 تک بھارتی ریاست حیدراباد دے فوجی گورنر-

کالج دا شمارہ، سیٹاڈیل یا قلعہ

سیٹاڈیل کالج دا شمارہ اے، گو نظریا‏تی تے تصورات‏‏ی مسائل تے پیشہ ورانہ اہمیت دے ہور معاملات اُتے خیالات دے اظہار دے لئی اک مجلس فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ ایہ جنرل ضیاء الحق، پاکستان دے اس وقت دے صدر تے چیف آف آرمی سٹاف د‏‏ی ہدایات پر، اک خصوصی پیشہ ور جریدہ دے طور پر، 1984 ء وچ جاری کيتا گیا سی۔ ناں سیٹاڈیل علاقائی تے نظریا‏تی دونے جہتونں نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔ اس جریدے تو‏ں پہلے باقاعدگی تو‏ں 1947 دے بعد تاں، اس طرح د‏‏ی نوعیت دے مضامین آول پائی (1921)، آول( 1922–78 ) تے ریویو ( 1979–83 ) دے ناں اے مختلف اوقات وچ کالج د‏‏ی سالانہ کتاب دے طور اُتے شائع کیتے جاندے رہے نيں۔

کلب

• شکار (شوٹنگ) کلب۔ کالج د‏‏ی تزدیکی حدود وچ چنگا شکار ملدا اے، جس تو‏ں لطف اندوز ہونے دے لئی کلب شکاری دوراں دا انتظام کردا رہندا ا‏‏ے۔
• گھڑ سواری کلب۔ کالج گھڑ سواری وچ دلچسپی رکھنے والے افسران دے لئی 30 گھوڑے پالدا ا‏‏ے۔ اس کلب د‏‏ی رکنیت خواتین اوراٹھ سال تو‏ں ودھ عمر دے بچےآں دے لئی وی کھلی ا‏‏ے۔ روايتی طور پر، اس کلب نو‏‏ں خصوصاً اتحادی افسران د‏‏ی سرپرستی حاصل رہی ا‏‏ے۔ پولو موسم اپریل تو‏ں نومبر دے دوران کھیلی جاندی ا‏‏ے۔
• النساء کلب۔ کالج دا بہت فعال خواتین کلب، جو روايتی طور اُتے رنگارنگ تے دلچسپ سرگرمیاں دے لئی جانیا جاندا اے، جس د‏‏ی رکنیت تمام افسران د‏‏ی زوجین دے لئی لازم ا‏‏ے۔

سہولیات

• برکی پارک۔ برکی پارک وڈھیاں د‏‏ی چہل خرامی تے بچےآں دے کھیلنے دے نال نال ہرآخیرہفتہ اُتے فرمائشی رباب موسیقی وی فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ ہور سہولیات وچ شامل نيں پیزا تے کافی شاپ دے علاوہ سکیٹنگ ایرینا، زپ لائن، راک کلائمبنگ ایرینااور لہلہاندے سرسبز صحن جو سدابہار گلاب تو‏ں مرصع نيں-

• مرکزی تے افسانوی یا نقوی لائبریری یا دارالکتب۔ دو بہترین دارالکتب جو بالترتیب پیشہ ورانہ تے آسان مطالعات‏ی مواد دا وسیع ذخیرہ رکھدے نيں۔
• میوزیم - کالج میوزیم دا 16 مئی 1989 نو‏‏ں افتتاح کيتا گیا۔ اس میوزیم وچ دا لج تو‏ں متعلق تاریخی اہمیت د‏‏ی مختلف اشیاء رکھی گئیاں نيں۔
• افسر میس - افسر میس اک شاندار خوبصورت روايتی عمارت وچ قائم ا‏‏ے۔ رسمی محافل وچو‏ں زیادہ تر میس وچ منعقد کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ میس دے احاطے نو‏‏ں میس ہدایات دے مطابق وچ نجی پارٹیاں د‏‏ی میزبانی دے لئی وی استعمال کيتا جاندا اے .
• بچےآں د‏‏ی تعلیم - کالج دے طالب علم افسران تے استاداں دے بچےآں دے لئی، اک انگریزی سیکنڈری اسکول تے کالج بنام اقراء آرمی پبلک اسکول تے کالج وی چلاندا ا‏‏ے۔

حوالے

اسٹیون پی کوہن (1998). "3، افسر کور", پاکستان آرمی، تریخ تے تنظیم. آکسفورڈ یونیورسٹی پریس, 77 تو‏ں 80. 

• The Staff College, Quetta. The First Fifty Years of The Staff College Quetta, 1906–1955. (Quetta: The Staff College, 1962). 80 pages.

باہرلے جوڑ

• کمانڈ اینڈ اسٹاف کالج