آب و ہوا دی تبدیلی دا بھارت تے اثر

بھارت دے موسم ڈیپارٹمنٹ ولوں بھارت وچ بھرویں مینہہ پین اتے بھارت دے کجھ حصیاں وچ ہڑ آؤن دی چتاونی دتی سی۔ بھارت دے وکھ-وکھ حصیاں، سمیت پنجاب، وچ کجھ دناں توں مینہہ پے رہا اے۔ چنڈی گڑھ وچ گڑیماری وی ہوئی اے۔

زیادہ مینہہ کارن پہاڑاں توں لے کے میداناں تک بھارت دے کئی صوبیاں وچ ہڑ دے حالت پیدا ہو گئے ہن اتے اتھے جن-جیون بد توں بدتر ہو گیا اے۔ گجرات، آسام، اڑیسہ اتے مغربی بنگال دے کجھ حصیاں وچ تاں ندیاں خطرے دے نشان توں اپر وگ رہیاں ہن۔ بھارت دے کئی حصیاں وچ ہائی الرٹ جاری کیتا گیا اے۔ بھارت دے وزیر اعظم ولوں ہڑھاں کارن پیدا ہوئی حالت دے مدے نظر اچّ-ادھیکاریاں نال میٹنگ کیتی گئی اے۔

بھارت وچ کجھ تھاں ایہو جاے ہن، جتھے اک ہی علاقے وچ واری واری کدے سوکے دا ساہمنا کرنا پیندا اے اتے کدے بھاری مینہہ دا۔ سرکار ولوں ترقی دیاں یوجناواں لاگوُ کردیاں، انھے واہ جنگل کٹے گئے ہن، نویں درخت لگاؤن ول دھیان ہی نہیں دتا گیا۔ قدرت نال کھلواڑ کرن دے کارن بھارت وچ منکھ-ماروکھ حالت پیدا ہو رہی اے۔ درختاں دی کٹّ-کٹائی نال مونسون متاثر ہو رہا اے، کھیتی پیداوار اتے اثر پینا تاں پھر لازمی سی۔ ندیاں نال دھرتی دے کٹاء وچ وی لگاتار وادھا ویکھن نوں وی مل رہا اے۔

ہڑ اتے سوکا مڈھ قدیم توں ہی انسانی اتے پشو-پنچھیاں دے جیون نوں پریشانی وچ پاؤندے راے ہن۔ سوکا اتے ہڑ صرف قدرتی آفتاں ہی نہیں ہن، ایہہ قدرت ولوں دتیاں جا رہیاں چتاونیاں ہن۔ پر انسان ایہناں چتاونیاں نوں سمجھ ہی نہیں رہا باو جود اس گل دے کہ اج دا انسان پرانے ویلے دے انسان نالوں اپنے آپ نوں ودھ سبھئک اتے سیانا سمجھ رہا اے۔ ایہہ تراسدی ہی کہی جا سکدی اے کہ پہلاں توں ودھ پڑھیا انسان سماج وچ قدرت دے نال تالمیل بٹھاکے جیون جیؤن دی سمجھداری ترقی یافتہ نہیں کر پا رہا۔

انسان ولوں ہوا دا آلودگی پھیلایا جا رہا اے۔ موٹراں-کارانں، ہور وہیکلاں دی ورتوں دے نال نال ایئر کنڈیشنر دی ورتوں ہوا آلودگی دا وڈا کارن اے۔ پانی آلودگی پھیلاؤن وچ تاں انسان نے جویں اتّ ہی چکی ہوئی اے۔ کچرا دھرتی تے شریام سٹیا جا رہا اے۔ کچرے توں علاوہ انسانی جیون وچ پلاسٹک نے جویں تھاں بنا لئی اے، اوہ آلودگی لئی وڈی چتاونی بنی ہوئی اے۔ 1.60 لکھ پلاسٹک بیگاں دا ہر سیتالاب وچ پیداوار ہو رہا اے۔ 5 ٹرلیئن پلاسٹک بیگ ہر سال ورتوں وچ آؤندے ہن۔ ایہہ جاندیاں ہویا وی کہ پلاسٹک نوں پوری طرحاں ختم ہون لئی 1000 سال لگدے ہن، پھر وی ایہناں دی ورتوں لگاتار ودھدی ہی جا رہی اے۔ سن 1950 توں سن 2015 تک انسان نے دھرتی اتے 8.3 عرب ٹن دا پیداوار کیتا اے۔ اس پلاسٹک وچوں 6.3 عرب ٹن پلاسٹک جاں تاں دھرتی وچ ڈمپ کیتا جا رہا اے جاں ساڈے ماحول وچ موجود پیا اے۔ اس وچوں صرف 9 فیصدی نوں ہی ریسائیکل (مڑ ورتوں) کیتا جا رہا اے۔ امریکہ دی جارجیا یونیورسٹی دی اک کھوج مطابق 2050 تک 12 عرب ٹن پلاسٹک دھرتی وچ ڈمپ جاں ماحول وچ موجود ہو جاویگا۔ کیونکہ وڈی گنتی وچ پلاسٹک نوں قدرتی طریقے نال نشٹ نہیں کیتا جا سکدا اس لئی ایہہ پلاسٹک وڈی مقدار وچ سیکڑے جاں ہزاراں سال تک انسان دا پچھا نہیں چھڈیگی۔ سائنس ایڈوانس ناں دے اک میگزین وچ چھپی رپورٹ تاں ایہہ وی کہندی اے کہ 1950 وچ جتھے 20 لکھ ٹن پلاسٹک ہر سال پیدا کیتا جاندا سی، اوہ 2015 وچ ایہہ آبادی 40 کروڑ ٹن متعلق سال تک پہنچ گئی اے۔ اس سارے آلودگی دا اثر پونپانی تبدیلی اتے پے رہا اے۔

پونپانی تبدیلی مطلب کلائیگوشت چینج کارن دنیا اجیاے موڑ تے آ کھڑی اے، جتھوں پچھے آؤنا جاں اس نوں سدھار سکنا ممکن ہی نہیں اے۔ اک کھوج مطابق انسان دے غیر-قدرتی کاریاں کارن دنیا تاں ہن اجیاے پڑھاء اتے پجّ جاوے گی جدوں پونپانی بدلاء کارن ہون والے خطرناک اتے تباہی کاری نتیجیاں نوں روک پاؤن ممکن ہی نہیں ہووےگا۔ اس کھوج مطابق کاربن گیساں دے نکاس نوں گھٹاؤن دا یتن نہیں ہو رہا۔ جیکر کاربن گیساں گھٹاؤن دا ودھ توں ودھ یتن کیتا وی جاویگا تاں وی 90 فیصدی اس گل دا امکان اے کہ اس صدی دے انت تک دھرتی دے تاپمان وچ دو ڈگری سیلسیس دا وادھا ہو جاویگا۔ اسدا نتیجہ ایہہ ہووےگا کہ دنیا دے الگ الگ حصیاں وچ سوکا پویگا، تاپمان وچ بہت زیادہ تبدیلیاں آؤنگیاں۔ سمندر دے پانی دا پدھر خطرناک حد تک پجّ جاویگا۔ پیرس کلائیگوشت ایگریمینٹ (دنیا بھر دے دیساں دے مکھیاں دی میٹنگ ویلے) وچ دنیا بھر دے دیساں نے دھرتی دے تاپمان نوں ڈیڈھ ڈگری سیلسیس تک محدود رکھن دا ٹیچا طے کیتا سی۔ پر سائنسداناں دا کہنا اے کہ اس مقصد دا ناکام ہونا طے اے۔ اوہناں مطابق دھرتی دی جنآبادی ودھ رہی اے، ترقی تے معاشی سرگرمیاں نال متعلق کماں وچ لگاتار وادھا ہو رہا اے۔ اوہناں پچھلے 50 سالاں دے انکڑیاں دے مطالعہ توں بعد ایہہ سٹہ کڈھیا اے کہ 99 فیصدا امکان اے کہ تاپمان وچ وادھے دا ریکارڈ پیرس ڈیل وچ طے کیتے گئے تاپمان نوں پار کر جاویگا۔ تاپمان وچ وادھے دا سٹہ دھرتی تے جیون جیؤ راے انسان نوں بھگتنا پویگا جو کہ جیون لئی بوہت زیادہ گھاتک ثابت ہوئےگا۔

بھارت وی اس گلوبل وارمنگ دے اثر توں بچیگا نہیں۔ بھارت نوں لگاتار سوکے اتے ہڑ دا ساہمنا کرنا پے رہا اے۔ سوکے نال لوکاں دا جیون متاثر ہندا اے۔ وڈی گنتی لوک ہڑھاں نال مردے ہن۔ 1950 وچ ساڈے بھارت وچ لگبھگ ڈھائی کروڑ ہیکٹیئر زمین ایہو جہی سی، جتھے ہڑ آؤندے سن، پر ہن ستّ کروڑ ہیکٹیئر دھرتی اتے ہڑ آؤن لگے ہن۔ بھارت وچ صرف چار مہینے ایہو جاے ہندے ہن، جدوں مینہہ پیندے ہن۔ پر مینہہ پین وچ ابرابری ہندی اے، بھارت دے اک حصے وچ تاں سوکا ہندا اے، دوجے حصے وچ ہڑ آئے ہندے ہن۔ قومی ہڑ آیوگ دی رپورٹ دے مطابق ساڈے بھارت وچ ہڑ دے کارن ہر سال لگبھگ اک ہزار کروڑ روپئے دا نقصان ہندا اے۔ پوری دنیا وچ ہڑ نال جنیاں موتاں ہندیاں ہن، اسدا پنجواں حصہ بھارت وچ ہندیاں ہن۔ اس ویلے چین، بنگلا بھارت ، پاکستان اتے نیپال وی بھارت جہی حالت دا ساہمنا کر راے ہن۔ ماحول بدلاء نال اگلے کجھ دہاکیاں وچ دکھنی ایشیا دا علاقہ شاید لوکاں تے جیواں دے رہن لایق نہیں راے گا۔ وگیانکاں دا اندازا اے کہ ماحول بدلاء کارن بھارت تے پاکستان سمیت دکھنی ایشیائی دیساں وچ انیاں گرم ہواواں چلنگیاں کہ اتھے جیون لگبھگ ناممکن ہو جاویگا۔ تاپمان وچ وادھے کارن پوری دنیا وچ انی گرمی تے ہمس ہو جاوے گی کہ حالات برداشت توں باہر ہو جانگے۔ ایہناں بدلے ہوئے حالات وچ جیون اسمبھو جیہا ہو جاویگا۔ جنہاں علاقیاں تے اس بدلاء دا سبھ توں زیادہ اثر ہووےگا، اوہناں وچ اتری بھارت، بنگلہ بھارت تے دکھنی پاکستان شامل ہن۔ ایہناں علاقیاں دی موجودہ آبادی ڈیڈھ عرب توں زیادہ اے۔ رسرچ مطابق گرمی دا سبھ توں برا اثر ادوں ویکھن نوں ملدا اے جدوں تاپمان وچ وادھے دے نال نال ہمس وی کافی زیادہ ہندی اے۔ اس نوں ‘ویٹّ بلب’ تاپمان دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ اس طریقے نال گننا کرن تے نمی دے واشپیکرت ہون دی صلاحیت دا پتہ لگدا اے۔ جدوں ویٹّ بلب تاپمان 35 ڈگری سیلسیس تے پہنچ جاندا اے، تاں انسانی سریر گرمی مطابق خود نوں انکولت نہیں کر پاؤندا۔ جیواں دے سریر وچ سبھاوک طور تے مطابق دی صلاحیت ہندی اے۔ 35 ڈگری سیلسیس ویٹّ بلب تاپمان ہون تے انساناں دا سریر انی گرمی توں خود نوں بچاؤن لئی ٹھنڈھا نہیں ہو پاؤندا۔ ایہی حالت راے تاں کجھ ہی گھنٹیاں وچ انسان دم توڑ سکدا اے۔

سال 2100 آؤندے آؤندے بھارت دی 70 فیصدی توں زیادہ دی آبادی 32 ڈگری سیلسیس ویٹّ بلب تاپمان نوں جھلن تے مجبور ہو جاوے گی۔ دو فیصدی آبادی نوں 35 ڈگری سیلسیس ویٹّ بلب تاپمان دیاں بھیانک حالات دا ساہمنا کرنا پویگا۔ دھرتی دا ویٹّ بلب تاپمان 31 ڈگری سیلسیس دے پار جا چکا اے۔ 2015 وچ ایران دی کھاڑی دے علاقے وچ ایہہ لگپگ 35 ڈگری سیلسیس دی حد تک پہنچ گیا سی۔ اس کارن پاکستان تے بھارت وچ لگپگ 3500 لوکاں دی موت ہوئی سی۔ جیکر گرین ہاؤس گیساں دی نکاسی نوں گھٹ نہیں کیتا گیا، تاں بے حدّ گرم ہوا دے تھپیڑے ویٹّ بلب تاپمان نوں 31 ڈگری سیلسیس توں 34.2 ڈگری سیلسیس وچکار تک لجا سکدے ہن۔

اصل وچ انسان ولوں قدرت نال انتاں دی چھیڑ-چھاڑ کرکے آپے سہیڑیاں مصیبتاں انسان دی بربادی دا کارن بن رہیاں ہن۔ دنیا بھر وچ سوکے اتے ہڑ توں پیڑت لوکاں لئی کئیاں گھوشناواں کیتیاں جا رہیاں ہن، پر اہنا گھوشناواں دے سہارے ہی پیڑتاں دا درد گھٹ نہیں ہو سکدا۔ اصل وچ تاں عالمی پدھر اتے “قدرت نال سانجھ” پاؤن دی مہم نال، منکھاں نوں جاگروک کرکے “قدرتی کروپی” روکن لئی کجھ حل کڈھے جا سکدے ہن۔ انسانی رہن سہن وچ تبدیلی، درختاں دا لگاؤنا، جاے قدم شاید دھرتی دی تپش نوں کجھ ٹھنڈھیاں کر سکن وچ وی سہائی ہو سکدے ہن۔