آسمانی بجلی دا سب توں زیادہ متاثر ملک
گذشتہ سال مارچ وچ انڈیا دے راجگڑھ دہلی دے مضافاتی علاقے گڑپنڈ وچ اپنے کم وچ مصروف چار مالیاں (باغبان) نے تیز بارش دے دوران اک درخت دے تھلے پناہ لی سی۔ چند ہی منٹاں وچ کڑکتی بجلی دی اک نارنجی لہر درخت دے تنے توں تھلے دوڑ گئی تے اس دے بعد گھن گرج نے کناں نوں بہرا کر دتا۔ بجلی دے گرنے دا دورانیہ عام طور اُتے اک سیکنڈ توں کم ہُندا اے۔ اک عام آسمانی بجلی دی چمک تقریباً ۳۰۰ ملین وولٹ تے ۳۰٬۰۰۰ ایمپئر ہُندی، جو کہ اپنی زد وچ آنے والی کسی وی جاندار شے نوں ہلاک کرنے دے لئی کافی ہُندی اے۔ زمین اُتے گرنے والی آسمانی بجلی اپنے ارد گرد دی ہوا نوں سورج دی سطح دے درجۂ حرارت توں پنج گنیازیادہ گرم کر سکدی اے۔ جداں ہی اُتے بجلی گری چاراں مالی زمین اُتے گر گئے۔ انہاں وچوں اک دی موقع اُتے ہی موت ہو گئی، جدوں کہ باقی بھانويں جھلس گئے مگر زندہ رہے۔زندہ بچ جانے والےآں وچوں اک نے مقامی اخبار نوں دسیا کہ ’مینوں یاد نئيں کہ میرے نال کیہ ہویا تے کِداں ہويا۔ چند سیکنڈ وچ سب کچھ تباہ ہو گیا۔‘
انڈیا وچ ہر سال ۲۵۰۰ توں زیادہ افراد آسمانی بجلی گرنے توں اپنی جان گنوا بیٹھدے نيں۔ سرکاری اعداد و شمار دے مطابق سنہ 1967 توں ۲۰۱۹ دے درمیان ملک وچ آسمانی بجلی گرنے توں اک لکھ توں زیادہ افراد ہلاک ہو چکے نيں۔ ایہ اس عرصے دے دوران قدرتی آفتاں توں ہونے والی اموات دا اک تہائی حصہ اے۔ آسمانی بجلی گرنے دے واقعات وچ زندہ بچ جانے والےآں نوں جسمانی کمزوری، چکر آنے تے یادداشت وچ کمی ورگی علامات دے نال باقی زندگی گزارنا پڑ سکدی اے انڈیا دے محکمہ موسمیات نے تن سال پہلے آسمانی بجلی دی پیش گوئی کرنے والے نظام دا آغاز کيتا سی، اُتے ہن موبائل ایپس دے ذریعے وی بجلی گرنے نوں ٹریک کيتا جا سکدا اے۔ لوکاں نوں ریڈیو، ٹی وی تے میگا فون تے رضاکاراں دے ذریعے اس حوالے توں خبردار کيتا جاندا اے۔
لائٹننگ انڈیا ریزیلیئنٹ[سودھو]
’لائٹننگ انڈیا ریزیلیئنٹ‘ نامی اک مہم تن سال پہلے شروع کيتی گئی سی، جس دے ذریعے بجلی دی زد وچ آنے دے خطرات توں دو چار دیہاتاں وچ بیداری پیدا کرنے تے اموات نوں کم کرنے دے لئی بہت محنت دی جا رہی اے۔ لیکن اس عرصے وچ بجلی گرنے دے واقعات دی تعداد وچ وی تیزی توں وادھا ہويا اے۔ اک خیراندی تنظیم ’کلائمیٹ ریزیلیئنٹ آبزرونگ سسٹمز پروموشن کونسل‘ دی اک تحقیق دے مطابق انڈیا وچ اپریل 2020 تے مارچ 2021 دے درمیان بجلی گرنے دے واقعات ریکارڈ کیتے گئے نيں اوہ گذشتہ سال دے ايسے عرصے دے مقابلے وچ 34 فیصد زیادہ نيں۔ انڈین انسٹیٹیوٹ آف ٹراپیکل میٹرولوجی دے ذریعے حاصل کیتے گئے سیٹلائٹ ڈیٹا توں ایہ وی پتہ چلدا اے کہ سنہ 1995 تے 2014 دے درمیان بجلی گرنے دے واقعات وچ 'تیزی توں وادھا' ہويا اے۔
بھانويں بجلی گرنے دے زیادہ تر واقعات انڈیا دی نصف درجن ریاستاں وچ ریکارڈ کیتے گئے نيں لیکن 70 فیصد اموات ملک دی تن ریاستاں اڈیشہ، جھارکھنڈ تے مغربی بنگال وچ ہوئیاں۔ تحقیق دے مطابق کھیتاں وچ کم کرنے والے مرد آسمانی بجلی دا سب توں زیادہ نشانہ بندے نيں۔
مغربی بنگال دے اک سکول توں منسلک سندھیا رانی گری کہندی نيں کہ ’ساڈے علاقے وچ بہت زیادہ آسمانی بجلی ڈگدی اے۔ مینوں ہن وی یاد اے کہ اک ست سالہ لڑکا اس وقت ماریا گیا سی جدوں اوہ طوفان دے دوران اپنی بھینساں لینے نکلیا سی۔ ہن اسيں ایسی صورت حال وچ صرف گھر اُتے رہنے دی کوشش کردے نيں۔‘
مزکری ریاستی راجگڑھ کولکتہ توں تقریباً 120 کلومیٹر جنوب وچ خلیج بنگال توں متصل اک گنجان آبادی والے ماہی گیراں دے پنڈ وچ رہندیاں نيں۔ ایہ اک لحاظ توں سب توں زیادہ آسمانی بجلی گرنے دا مقام اے۔ بجلی گرنے دی وجہ توں ہر سال ایتھے تقریباً 60 افراد ہلاک ہو جاندے نيں۔
ساحلی دیہات زمین تے پانی دا منظر پیش کردے نيں جتھے کھیتاں، تالاباں تے ٹین دی چھتاں والے گھر تے جھونپڑیاں نظر آندیاں نيں۔ سمندر دے نیڑے رہنا خطرناک ہو سکدا اے کیونجے ایتھے ہر وقت طوفان تے سمندری لہراں دا خطرہ رہندا اے۔ آسمانی بجلی گرنے دا امکان زمین اُتے زیادہ ہُندا اے، لیکن ساحل توں دور پانی والا علاقہ وی متاثر ہُندا اے۔
بجلی دا گرنا بنیادی طور اُتے بجلی دے زیادہ اخراج دی صورت وچ ہُندا اے جو زیادہ تر طوفانی بادلاں دے اندر عدم توازن دی وجہ توں پیدا ہُندی اے۔ اس لئی دیہات دے لوکاں نے بجلی دی لہر نوں براہ راست زمین وچ لے جانے دے لئی سستے، گھریلو بجلی دے کنڈکٹر بنا کے بیداری پیدا کرنے تے بجلی گرنے توں ہونے والی اموات نوں کم کرنے وچ مدد کيتی اے۔
ان کنڈکٹرز نوں بنانے دے لئی پنڈ والے پرانی سائیکل دے پہیاں، بانس تے دھاتی تاراں دا استعمال کردے نيں۔ سائیکل دے رِم نوں بانس دے کھمبے دے اُتے لگایا جاندا اے۔ بعض اوقات ایہ کھمبا 30 فٹ تک بلند ہُندا اے جو عمارتاں، خاص طور اُتے کمیونٹی سینٹرز تے مقامی سکولاں اُتے لگایا جاندا اے۔ کنڈکٹر اس گل نوں یقینی بناندا اے کہ گرنے والی آسمانی بجلی بغیر کسی نوں نقصان پہنچائے زمین دے اندر جذب ہو جائے۔