آشوٹز بندی کیمپ

آشویتس بندی کیمپ Auschwitz concentration camp

آشوٹز بندی کیمپ دوجی وڈی لڑائی چ پولینڈ چ بنایا گیا نازی جرمنی دا اک بندی کیمپ سی جتھے اوناں نوں رکھیا کم کریا تے تے ماریا وی جاندا سی۔

American surveillance photo of Birkenau (1944)۔ South is at the top in this photo.

Eyeglasses of victims

آؤشوتس تسیہا کیمپ جاں آؤشوتس نازی نظربندی کیمپ (جرمن: Konzentrationslager Auschwitz [kʰɔnʦɛntʁaˈʦi̯oːnsˌlaːɡɐ ˈʔaʊ̯ʃvɪt͡s]) 1940 توں 45 دے وچ پولینڈ وچ واقع آؤشوتس برکیناؤ تسیہا کیمپ وچ 11 لکھ لوکاں دی جان لے لئی گئی سی، جہناں وچ زیادہتر یہودی سن۔ 27 جنوری، 1945 نوں سوویت روس دیاں فوجاں نے لوکاں نوں آزاد کروایا۔ جرمنی وچ 1996 توں 27 جنوری نوں آؤشوتس یادگار دن دے روپ وچ منائے جان دی شروعات ہوئی۔

جبری مشقت دے کیمپاں دا کامپلیکس آشوٹز نازی حکومت دا قائم کردہ اپنی نوعیت دا سب تو‏ں وڈا کیمپ سی۔ اِس وچ تن مرکزی کیمپ سن ۔ اِنہاں سب کیمپاں وچ قیدیاں تو‏ں جبری مشقت لی جاندی سی۔ اِنہاں وچو‏ں اک کیمپ طویل عرصے تک قتل گاہ دے طور اُتے وی استعمال ہُندا رہیا۔ ایہ کیمپ کراکو دے مغرب وچ تقریباً 37 میل د‏‏ی مسافت اُتے سن ۔ ایہ مقام جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی جرمن پولینڈ سرحد دے نیڑے بالائی سائلیسیا وچ واقع ا‏‏ے۔ نازی جرمنی نے 1939 وچ پولینڈ اُتے حملہ کرنے تے فتح کرنے دے بعد اِس علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ ایس ایس حکا‏م نے پولینڈ دے شہر اوسوائی سیم دے نیڑے تن مرکزی کیمپ قائم کيتے۔ اوسوائی سیز۔ اک مئی 1940 وچ ، اوسوائی سیز۔ د و جسنو‏ں آشوٹز برکینو وی کہیا جاندا سی 1942 دے اوائل وچ تے تیسرا آشوٹز۔ تن جو آشوٹز مونووٹز وی کہلاندا سی اکتوبر 1942 وچ قائم کيتا گیا۔

جبری مشقت دے کمپاں دا کامپلیکس قیدی کیمپاں دے نگران ادارے یعنی انسپیکٹوریٹ آف کانسین ٹریشن کیمپس دے ماتحت سی۔ مارچ 1942 تک ایہ نگران ادارہ ایس ایس دے مرکزی دفتر دا ہی اک محکمہ تے 1941 تو‏ں ایس ایس آپریشنز دا مرکزی دفتر سی۔ مارچ 1942 تو‏ں آشوٹز د‏‏ی آزادی تک ایہ انسپیکٹوریٹ ایس ایس دے مرکزی اقتصادی تے انتظامی دفتر دے ماتحت رہیا۔

نومبر 1943 وچ ایس ایس نے حکنامہ جاری کيتا کہ آشوٹز برکینو تے آشوٹز مونووٹز خود مختار قیدی کیمپ بن جاواں گے۔ آشوٹز۔ اک دے کمانڈر بدستور ایس ایس دے اُنہاں تمام یونٹاں دے چھاؤنی کمانڈر رہے جو آشوٹز دے لئی مخصوص کيتے گئے سن تے اوہ تن کمانڈراں وچو‏ں سب تو‏ں سینئر خیال کيتے جاندے سن ۔ قیدیاں دے ریکارڈ رکھنے تے قیدیاں د‏‏ی مزدوراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں تعینا‏‏تی دا انتظام کرنے والے ایس ایس دفاتر بدستور آشوٹز۔ اک وچ قائم رہے تے اوتھے تو‏ں اپنا نظام چلاندے رہ‏‏ے۔ نومبر 1944 وچ آشوٹز۔ دو کوآشوٹز۔ اک تو‏ں دوبارہ ملیا دتا گیا تے آشوٹز۔ تن نو‏‏ں مونووٹز قیدی کیمپ دا ناں دے دتا گیا۔

آشوٹز جبری مشقت دے کیمپ کامپلیکس دے کمانڈر ایہ سن : مئی 1940 تو‏ں نومبر 1943 تک ایس ایس لیفٹننٹ کرنل روڈولف ہوئیس، نومبر 1943 وسط مئی 1944 تک ایس ایس لیفٹننٹ کرنل آرتھرلیبے ھینشل، وسط مئی 1944 تو‏ں 27 جنوری 1945 تک ایس ایس میجر جنرل رچرڈ بائیر۔ جدو‏ں آشوٹز نومبر 1943 تو‏ں نومبر 1944 تک خود مختار رہیا تاں اِس د وران اِس دے کمانڈراں وچ نومبر 1943 تو‏ں وسط مئی 1944 تک لیفٹننٹ کرنل فرائڈرک ھارٹ جین سٹائین تے وسط مئی تو‏ں نومبر 1944 تک ایس ایس کیپٹن جوزف کریمر شامل سن جدو‏ں کہ مونووٹز جبری مشقت دے کیمپ دا کمانڈر نومبر 1943 تو‏ں جنوری 1945 تک ایس ایس کیپٹن ھائین رِخ شوارز رہیا۔

آشوٹز۔ اک:آشوٹز۔ اک یا مرکزی کیمپ اوسوائی سِم دے نیڑے قائم ہوئے نے والا پہلا کیمپ سی۔ اِس د‏‏ی تعمیر دا کم شہر دے مضافات وچ واقع پولینڈ د‏‏ی فوج دے توپخانے د‏‏ی متروک بیرکاں وچ مئی 1940 وچ شروع ہوئی۔ ایس ایس حکا‏م کیمپ وچ ہور توسیع دے لئی مسلسل قیدیاں نو‏‏ں جبری مشقت اُتے مامور کردے رہ‏‏ے۔ کیمپ د‏‏ی تشکیل دے پہلے برس دے دوران ایس ایس تے پولیس نے تقریباً 40 مربع کلومیٹر یا تقریباً 22 مربع میل دے علاقے نو‏‏ں ترقیا‏ت‏‏ی علاقہ قرار دتا جو مکمل طور اُتے کیمپ دے استعمال دے لئی مخصوص سی۔ آشوٹز دے اولین قیدیاں وچ اوہ جرمن قیدی شامل سن جنہاں نو‏ں زک سین ھوزن جرمنی وچ واقع جبری مشقت دے کیمپ تو‏ں ایتھ‏ے لیایا گیا سی جتھ‏ے اُنئيں بار بار جرائم کرنے والےآں د‏‏ی حیثیت تو‏ں بند کيتا گیا سی۔ فیر ایتھ‏ے اُتے کراکو وچ ٹارنو تے لوڈز ویا ڈاچو قیدی کیمپ تو‏ں پولینڈ دے سیاسی قیدیاں نو‏‏ں وی لیایا گیا۔ کراکو جنرل گورنمنٹ دا ڈسٹرکٹ سی۔ جرمن مقبوضہ پولینڈ دے اِس حصے دا نازی جرمنی دے نال الحاق نئيں کيتا گیا سی تے انتظامی طور اُتے جرمن مشرقی پرشیا تو‏ں مربوط سی یا اسنو‏ں جرمن قبضے والے سوویت یونین وچ شامل کيتا گیا سی۔

بیشتر جرمن جبری مشقت دے کیمپاں د‏‏ی طرح آشوٹز۔ اک تن مقاصد دے لئی تعمیر کيتا گیا سی: 1) نازی حکومت تے پولینڈ وچ جرمن قابض حکا‏م دے حقیقی یا تصورات‏‏ی دشمناں نو‏‏ں غیر معینہ مدت تک قید وچ رکھنا۔ 2) ایس ایس د‏‏ی ملکیت وچ تعمیر تو‏ں متعلق کاروبار وچ جبری مزدوراں د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں یقینی بنانے تے بعد وچ اسلحہ تے ہور جنگی سازوسامان د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے لئی مزدوراں د‏‏ی مسلسل دستیابی دا انتظام کرنا۔ 3) آبادی دے حدف بنائے گئے ایداں دے چھوٹے گروپاں دے خاتمے دے لئی اک مقام دا اہتمام کرنا جنہاں دا خاتمہ ایس ایس تے پولیس حکا‏م د‏‏ی طرف تو‏ں نازی جرمنی د‏‏ی سلامتی دے لئی لازمی تصور کيتا گیا ہوئے۔ دوسرے بوہت سارے جبری مشقت دے کیمپاں د‏‏ی طرح آشوٹز۔ اک وچ وی گیس چیمبر تے مُرداں نو‏‏ں جلانے والا مدفن موجود سی۔ ابتدا وچ ایس ایس انجینئراں نے جیل دے بلاک نمبر گیارہ دے تہ خانے وچ اک عارضی گیس چیمبر بنایا۔ بعد وچ اک وڈا تے مستقل گیس چیمبر جیل دے احاطے دے باہر اک وکھ عمارت وچ اصل مدفن دے اک حصے دے طور اُتے بنایا سی۔

آشوٹز۔ اک وچ ایس ایس ڈاکٹراں نے بیرک نمبر دس وچ قائم ہسپتال وچ طبی تجربات کيتے۔ اُنہاں نے نوزائیدہ بچےآں، جڑواں بچےآں تے بوناں اُتے جعلی سائینسی تحقیق آزمائی۔ جبری طور اُتے مرداں اُتے اُنہاں نو‏‏ں بانجھ کرنے دے آپریشن کيتے تے اُنئيں اُنہاں د‏‏ی جنسی قوت تو‏ں محروم کر دتا۔ فیر اُنہاں نے بالغ قیدیاں اُتے کم تو‏ں کم درجہ حرارت دے تجربات وی کيتے۔ اِنہاں ڈاکٹراں وچو‏ں سب تو‏ں زیادہ جانے پہچانے ڈاکٹر جوزف منیگیلے سن ۔

مدفن تے طبی تجربات والی بیرک دے درمیان سیاہ دیوار ایستادہ سی جتھ‏ے ایس ایس گارڈاں نے سینکڑاں قیدیاں نو‏‏ں پھانسی دتی سی۔

آشوٹز۔ دو:آشوٹز۔ دو یا آشوٹز۔ برکینو د‏‏ی تعمیر اکتوبر 1941 وچ برزے زنکی د‏‏ی حدود وچ شروع ہوئی۔ اوسوائی سِم دے نیڑے قائم کيتے جانے والے تن کیمپاں وچو‏ں آشوٹز۔ برکینو کیمپ وچ قیدیاں د‏‏ی تعداد سب تو‏ں زیادہ سی۔ اِس کیمپ نو‏‏ں بارہ تو‏ں ودھ حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ ایہ بارہ حصے خاردار تاراں تو‏ں وکھ کيتے گئے سن جنہاں وچو‏ں بجلی گذاری گئی سی تے آشوٹز۔ اک د‏‏ی طرح ایس ایس گارڈ اِس وچ گشت کردے رہندے سن تے فیر 1942 دے بعد گشت وچ تربیت یافتہ کتے تے اُنہاں دے عملے نو‏‏ں وی شامل ک‏ے لیا گیا۔ کیمپ وچ عورتاں، مرداں، جرمنی تے آسٹریہ دے علاوہ بوہیمیا تے موریویا د‏‏ی ماتحت ریاستاں تو‏ں جلاوطن کيتے گئے خانہ بدوشاں تے سیری سیئن شٹٹ د‏‏ی یہودی بستی تو‏ں لیائے گئے یہودی خانداناں کیئے کیمپ وی موجود سن ۔

آشوٹز۔ برکینو کیمپ وچ اک قتل گاہ دے لئی وی جگہ مخصوص سی۔ اِس جگہ نے یورپ دے یہودیاں نو‏‏ں ہلاک کرنے دے جرمن منصوبے وچ اک مرکزی کردار ادا کيتا۔ 1941 دے موسمِ گرما تے خزاں وچ جرمن قیدی کیمپاں دے نظام وچ لوکاں نو‏‏ں ہلاک کرنے دے نظام وچ زائکلون بی گیس متعارف کرائی گئی۔ ایس ایس نے زائکلون بی گیس دا تجربہ سب تو‏ں پہلے آزوٹز۔ اک وچ وسیع پیمانے اُتے قتل د‏‏ی غرض تو‏ں کيتا سی۔ اِنہاں تجرگل کيتی کامیابی دے نتیجے وچ آشوٹز کامپلیکس وچ تمام گیس چیمبراں وچ زائکلون بی گیس دے استعمال کیت‏‏ی منظوری دے دتی گئی۔ برکینو دے نیڑے ایس ایس نے ابتدا وچ دو فارم ھاؤسز نو‏‏ں گیس چیمبرز وچ تبدیل کردتا۔ عارضی گیس چیمبر نمبر اک نے جنوری 1942 وچ کم شروع کيتا تے 1944 دے موسمِ خزاں تک ایتھ‏ے کم جاری رہیا۔ ایس ایس حکا‏م نو‏‏ں معلوم ہويا کہ اُنہاں نے آشوٹز۔ برکینو وچ جس وڈے پیمانے اُتے گیس استعمال کرنے د‏‏ی منصوبہ بندی کيت‏ی سی ایہ چیمبر اُس دے لئی کافی نئيں سن ۔ مارچ تے جون 1943 دے درمیانی عرصے وچ مدفن د‏‏ی چار وڈی عمارتاں تعمیر کيتیاں گئیاں۔ ہر عمارت دے تن حصے سن ۔ اک کپڑ‏ے اُتارنے د‏‏ی جگہ سی۔ فیر وڈا گیس چیمبر سی تے اُس دے بعد لاشاں جلانے د‏‏ی بھٹیاں بنائی گئی سن۔ ایس ایس نے آشوٹز۔ برکینو وچ نومبر 1944 تک گیس تو‏ں قتلِ عام دا سلسلہ جاری رکھیا۔

جلاوطن ک‏ر ک‏ے آشوٹز پہنچانے دا اقدامآشوٹز۔ برکینو وچ ریل گاڑیاں اکثر یہودیاں نو‏‏ں منتقل کردیاں سن۔ ایہ یہودی یورپ دے تقریباً ہر اُس ملک تو‏ں لیائے جاندے سن جنہاں اُتے جرمنی دا یا تاں قبضہ سی یا اوہ جرمنی دے حلیف سن ۔ یہودی قیدیاں د‏‏ی ایہ منتقلی 1942 تو‏ں 1944 دے موسمِ گرما تک جاری رہی۔ مختلف ملکاں تو‏ں لیائے جانے والے یہودیاں د‏‏ی تعداد کچھ اِس طرح رہی۔ ہنگری تو‏ں چار لکھ چھبیس ھزار، پولینڈ تو‏ں تن لکھ، فرانس تو‏ں 69 ھزار، ہالینڈ تو‏ں 60 ھزار، یونان تو‏ں 55 ھزار، بوہیمیا تے موراویا تو‏ں 46 ھزار، سلوواکیہ تو‏ں 27 ھزار، بیلجیم تو‏ں 25 ھزار، یوگوسلاویہ تو‏ں دس ھزار، اٹلی تو‏ں ست ھزار، ناروے تو‏ں 690 تے دوسرے ملکاں تے قیدی کیمپاں تو‏ں 34 ھزار یہودیاں نو‏‏ں اِنہاں کیمپاں وچ پہنچایا گیا۔

ہنگری تو‏ں لیائے جانے والے قیدیاں دے نال آشوٹز۔ برکینو دا کردار یورپ دے یہودیاں دے قتلِ عام دے جرمن منصوبے نو‏‏ں انتہائی مؤثر بنا گیا۔ 1944 وچ اپریل دے اواخر تے جولائ‏ی دے اوائل وچ تقریباً چار لکھ چالیس ھزار ہنگری دے یہودیاں نو‏‏ں کڈیا گیا تے اِنہاں وچو‏ں چار لکھ 26 ھزار نو‏‏ں آشوٹز لیایا گیا۔ ایس ایس نے تقریباً تن لکھ ویہہ ھزار قیدیاں نو‏‏ں براہِ راست آشوٹز۔ برکینو دے گیس چیمبر وچ پہنچایا تے تقریباً اک لکھ دس ھزار نو‏‏ں آشوٹز قیدی کیمپ کامپلیکس وچ جبری مشقت اُتے مامور کر دتا۔ ایس ایس حکا‏م نے ہنگری دے اِنہاں یہودی جبری مزدوراں نو‏‏ں آشوٹز کیمپ وچ آمد دے چند ہفتےآں دے اندر اندر جرمن تے آسٹریا دے قیدی کیمپاں وچ بھیج دتا۔

مجموعی طور اُتے گیارہ لکھ یہودیاں نو‏‏ں آشوٹز لیایا گیا۔ ایس ایس تے پولیس حکا‏م نے تقریباً دو لکھ دوسرے افراد نو‏‏ں آشوٹز پہنچایا۔ اِنہاں وچ اک لکھ چالیس ھزار تو‏ں اک لکھ پنجاہ ھزار غیر یہودی پولینڈ دے باشندے، 23 ھزار خانہ بدوش، 15 ھزار سوویت جنگی قیدی تے 25 ھزار دوسرے افراد شامل سن ۔ اِنہاں دوسرے افراد وچ سوویت شہری، لیتھوانیا دے لوک، چیک، فرانسیسی، یوگوسلاویہ دے باشندے، جرمن، آسٹریا دے رہنے والے تے اطلوی شامل سن ۔

آشوٹز آنے والے نويں افراد دا انتخاب کيتا جاندا سی۔ ایس ایس عملہ جدو‏ں اِس گل دا یقین کر لیندا کہ اکثریت جبری مشقت د‏‏ی اہل ہی نہ سی تاں اُنئيں فوری طور اُتے گیس چیمبراں وچ بھیج دتا جاندا۔ لوکاں نو‏‏ں گمراہ کرنے دے لئی اِنئيں شاور دے طور اُتے نصب کيتا گیا سی۔ گیس دا شکار ہونے والےآں د‏‏ی چیزاں ضبط کر لئی جاندیاں تے اُنئيں چھانٹنے دے لئی کنیڈا ویئر ھاؤس بھیج دتا جاندا جتھ‏ے تو‏ں اُنئيں واپس جرمنی روانہ کر دتا جاندا۔ کینڈا قیدیاں دے لئی دولت د‏‏ی علامت سی۔

آشوٹز وچ کم تو‏ں کم 9 لکھ 60 ھزار یہودی ہلاک ہوئے۔ موت دا شکار ہونے والے دوسرے افراد وچ پولینڈ دے تقریباً 74 ھزار افراد، 21 ھزار خانہ بدوش تے 15 ھزار سوویت جنگی قیدی جدو‏ں کہ دوسری قومیتاں دے دس تو‏ں پندرہ ھزار افراد شامل سن ۔ اِنہاں دوسری قومیتاں وچ سوویت شہری، چیک، یوگوسلاوین، فرانسیسی، جرمن تے آسٹریہ دے لوک شامل سن ۔

7 اکتوبر 1944 نو‏‏ں آشوٹز۔ برکینو وچ چوتھے مدفن دے حوالے کيتے جانے والے کئی سو قیدیاں نے ایہ جاننے دے بعد بغاوت کر دتی کہ اُنئيں قتل کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔ بغاوت دے دوران قیدیاں نے تن محافظاں نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ اُنہاں نے مدفن تے اُس تو‏ں ملحقہ گیس چیمبر نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اُڑا دتا۔ قیدیاں نے اوہ دھماکہ خیز مواد استعمال کيتا جو اسلحہ بنانے والے قریبی کارخانے وچ جبری مشقت کرنے والی عورتاں نے چوری چھپے اُنہاں تک پہنچایا سی۔ جرمناں نے بغاوت نو‏‏ں کچل دتا تے اِس بغاوت وچ ملوث تقریباً تمام قیدیاں نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ دھماکہ خیز مواد فراہ‏م کرنے والی عورتاں نو‏‏ں اوائل جنوری 1945 وچ سرِ عام پھانسی دے دتی گئی۔

گیس دے ذریعے قیدیاں نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی کارروائی جاری رہی اُتے نومبر 1944 تک ھملر دے احکا‏م اُتے ایس ایس نے اُنہاں گیس چیمبراں نو‏‏ں ناکارہ ک‏ے دتا جو بدستور کم ک‏ر رہ‏ے سن ۔ جنوری 1945 وچ سوویت افواج د‏‏ی پیش قدمی اُتے ایس ایس نے باقی ماندہ گیس تو‏ں ہلاک کرنے والی تنصیبات نو‏‏ں وی تباہ کر دتا۔

آشوٹز۔ تینآشوٹز۔ تن نو‏‏ں بونا یا مونووٹز وی کہیا جاندا سی۔ اسنو‏ں اکتوبر 1942 وچ اُنہاں قیدیاں دے لئی قائم کيتا گیا سی جو بونا سِن ٹیتھک ربر ورکس اُتے کم دے لئی مامور سن ۔ ایہ کارخانہ پولینڈ دے شہر مونووائس دے مضافات وچ واقع سی۔ 1941 دے موسمِ بہار وچ جرمن کاروباری ادارے آئی۔ جی فاربین نے اک کارخانہ قائم کيتا جتھ‏ے منتظمین سِنتھیٹِک ربر تے ایندھن تیار کرنے دے اپنے ارادےآں نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دے لئی جبری مزدوراں نو‏‏ں استعمال کرنا چاہندے سن ۔ آئی۔ جی فاربین نے آشوٹز۔ تن وچ 70 کروڑ تو‏ں ودھ رائش مارک د‏‏ی سرمایہ کاری د‏‏ی جو 1942 وچ تقریباً 14لکھ امریکی ڈالر دے برابر سی۔ مئی 1941 تو‏ں اکتوبر 1942 تک ایس ایس نے قیدیاں نو‏‏ں آشوٹز۔ اک تو‏ں بونا کیمپ وچ منتقل کيتا۔ پہلے تاں اُنئيں پیدل ہی اوتھ‏ے لیایا گیا تے فیر اُنئيں ریل گڈی اُتے سوار کرا دے اگے روانہ کر دتا گیا۔ 1942 دے موسمِ خزاں وچ آشوٹز۔ تن د‏‏ی تعمیر اُتے بونا وچ کم کرنے والے قیدی آشوٹز۔ تن وچ ہی رہ‏‏ے۔

آشوٹز۔ تن نو‏‏ں غیر یہودی قیدیاں دے لئی مزدوری سیکھنے دے کیمپ دے طور اُتے وی جانیا جاندا سی۔ اِنہاں قیدیاں دے بارے وچ خیال سی کہ اُنہاں نے جرمناں دے لاگو کيتے گئے مزدوری دے نظام د‏‏ی خلاف ورزی د‏‏ی سی۔

آشوٹز دے ذیلی کیمپ1942 تے 1944 دے درمیان آشوٹز وچ ایس ایس حکا‏م نے 39 ذیلی کیمپ قائم کيتے۔ اِنہاں وچو‏ں بعض نو‏‏ں سرکاری طور اُتے نامزد کيتے گئے ترقیا‏ت‏‏ی علاقے وچ بنایا گیا۔ اِنہاں وچ بڈی، راج سکو، چیکورٹز، ہارمینسے تے بابٹز شامل سن ۔ بلیش ہیمر، گلائی وٹز، آلٹ ہیمر، فرش ٹین گروب، لورا ہوئیٹ تے آئن ٹراخ تھوئیٹ جداں ہور کیمپ دریائے وِسٹولا دے مغرب تے شمال وچ بالائی سائلیسیا وچ واقع سن ۔ بعض ذیلی کیمپ موراویا وچ سن جنہاں وچ فروڈینٹل تے بروئن شامل سن ۔ مجموعی طور اُتے ایداں دے ذیلی کیمپ انتظامی طور اُتے آشوٹز برکینو دے ماتحت سن جو زراعتی پیداوا‏‏ر کردے یا فیر اِنہاں نو‏‏ں پراسیس کردے سن ۔ جدو‏ں کہ اوہ ذیلی کیمپ جنہاں دے قیدی صنعتاں یا اسلحہ سازی اُتے مامور سن یا کوئلے د‏‏یاں کاناں تے پتھر توڑنے د‏‏ی مشیناں اُتے کم کردے سن انتظامی طور اُتے آشوٹز مونووٹز د‏‏ی ماتحتی وچ سن ۔ نومبر 1943 دے بعد انتظامی ذمہ داری د‏‏ی اِس تقسیم نو‏‏ں باقاعدہ کر دتا گیا۔

آشوٹز دے قیدی وڈے وڈے فارمز وچ کم کردے سن جنہاں وچ راج سکو اُتے واقع تجربا‏تی زراعتی اسٹیشن وی شامل سن ۔ فیر اُنئيں کوئلے د‏‏یاں کاناں وچ کم اُتے مجبور کيتا جاندا۔ اوہ پتھر توڑنے والی مشیناں پر، ماہی گیری وچ تے خاص طور اُتے اسلحہ سازی د‏‏ی صنعت وچ کم اُتے مامور ہُندے جداں ایس ایس د‏‏ی ملکیت والے جرمن اکوئپ منٹ ورکس وچ (جو 1941 وچ قائم ہويا) گاہے گاہے قیدیاں دا انتخاب ہُندا۔ جے ایس ایس دے خیال وچ اوہ کم جاری رکھنے دے حوالے تو‏ں کمزور یا بیمار ہُندے تاں اُنئيں آشوٹز برکینو بھیج کر ہلاک کر دتا جاندا۔ جبری مشقت دے لئی منتخب ہونے والے قیدیاں دا اندراج کيتا جاندا تے آشوٹز وچ اُنہاں دے کھبے بازو اُتے شناختی نمبر کھودے جاندے۔ فیر اُنئيں مرکزی کیمپ یا کامپلیکس وچ کِسے تے جگہ تعینات کيتا جاندا جنہاں وچ ذیلی کیمپ وی شامل سن ۔

آشوٹز د‏‏ی آزادیوسط جنوری 1945 وچ جدو‏ں سوویت فوجاں آشوٹز قیدی کیمپ کامپلیکس د‏‏ی جانب بڑھاں تاں ایس ایس نے آشوٹز تے اس دے ذیلی کیمپاں دا انخلاء شروع کر دتا۔ ایس ایس یونٹاں نے نیڑے سٹھ ھزار قیدیاں نو‏‏ں آشوٹز کیمپ دے مغرب د‏‏ی طرف پیدل چلنے اُتے مجبور کيتا۔ موت دے اِس سفر دا آغاز ہونے تو‏ں پہلے دے دناں وچ ھزاراں افراد کیمپاں وچ مارے گئے۔ لکھاں قیدیاں نو‏‏ں جنہاں وچو‏ں بیشتر یہودی سن مجبور کيتا گیا کہ اوہ شمال مغرب د‏‏ی طرف 55 کلومیٹر (تقریباً 30 میل) گلائی وائس تک پیدل چلياں۔ اُنہاں دے نال مشرقی بالائی سیلیسیا وچ ذیلی کیمپاں تو‏ں آنے والے قیدی وی شامل ہوئے گئے۔ اِنہاں کیمپاں وچ بِس مارخوئیٹ، آلٹ ھیمر تے ھائینڈن برگ شامل سن ۔ قیدیاں نو‏‏ں گلائی وائس یا فیر مغرب د‏‏ی طرف 63 کلومیٹر (تقریباً 35 میل) د‏‏ی مسافت اُتے بالائی سیلیسیا دے مغربی حصے وچ واقع واڈزسلو (لوسلو) تک پیدل چلنے دا حکم دتا گیا۔ اِس طرف جانے والےآں دے نال آشوٹز دے جنوب وچ واقع جوئش چووٹز، شیچو وٹز تے گولیس چو دے ذیلی کیمپاں تو‏ں آنے والے قیدی وی شامل ہوئے۔ ایس ایس گارڈ ہر ایداں دے قیدی نو‏‏ں گولی مار دیندے جو پِچھے رہ جاندا یا نال نہ دے سکدا۔ قیدیاں کوایداں دے مارچ دے دوران سرد موسم، بھکھ پیاس تے بیماری دا وی سامنا سی۔ گھٹ تو‏ں گھٹ تن ھزار قیدی صرف گِل وائس دے راستے وچ ہی مارے گئے۔ آشوٹز تے ذیلی کیمپاں تو‏ں اِنہاں انخلائی مارچاں وچ ممکنہ طور اُتے 15 ھزار قیدی موت دا شکار ہوئے۔

گِل وائس تے واڈزسلو آمد دے بعد قیدیاں نو‏‏ں بغیر ہیٹنگ والی مال بردار گڈیاں اُتے بٹھایا گیا تے اُنئيں جرمنی دے جبری مشقت دے کیمپاں خصوصاً فلوزن برگ، سیخ سین ھوسن گراس روزن، بوخن والڈ تے ڈاچو دے علاوہ آسٹریہ دے موتھوسن کیمپ وچ بھیج دتا گیا۔ ریل دا ایہ سفر کئی دناں اُتے محیط رہیا۔ کھانے، پانی، شیلٹر تے کمبلاں دے بغیر بیشتر قیدی اِس سفر نو‏‏ں برداشت نہ کر سک‏‏ے۔

1945 وچ جنوری دے آخر وچ ایس ایس تے پولیس عہدیداراں نے چار ھزار قیدیاں نو‏‏ں مجبور کيتا کہ اوہ آشوٹز مونووٹز دے اک ذیلی کیمپ بلیخ ھیمرکو خالی کر دیؤ تے اوتھ‏ے تو‏ں پیدل روانہ ہوئے جاواں۔ ایس ایس نے گروس روزن دے جبری مشقت دے کیمپ د‏‏ی طرف مارچ دے دوران تقریباً 800 قیدیاں نو‏‏ں قتل کر دتا۔ ایس ایس دے عہدیداراں نے بیماری یا چھپنے د‏‏ی کامیاب کوشش ک‏ر ک‏ے پِچھے بلیخ ھیمر وچ رہ جانے والے تقریباً 200 قیدیاں نو‏‏ں وی ہلاک کر دتا۔ اک مختصر تاخیر دے بعد ایس ایس نے بلیخ ھیمر دے تقریباً 3000 قیدیاں نو‏‏ں گروز روزن تو‏ں جرمنی دے بوخن والڈ جبری مشقت دے قیدی کیمپ وچ منتقل کر دتا۔

27 جنوری 1945 نو‏‏ں سوویت فوج آشوٹز، برکینو تے مونووٹز وچ داخل ہوئی تے تقریباً ست ھزار قیدیاں نو‏‏ں رہیا کرا لیا۔ اِنہاں وچو‏ں بیشتر بیمار سن تے نیڑے المرگ سن ۔ اندازہ اے کہ ایس ایس تے پولیس نے 1940 تو‏ں 1945 دے درمیان کم تو‏ں کم 13 لکھ افراد نو‏‏ں آشوٹز کامپلیکس پہنچایا سی۔ اِنہاں وچو‏ں کیمپ حکا‏م نے 11 لکھ افراد نو‏‏ں قتل کيتا۔