آپریشن باربروسا دی اہمیت
،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES یہ 22 جون سنہ 1941 دی گل اے جدوں نازی جرمنی نے آپریشن باربروسا دا آغاز کيتا سی۔ ایہ سوویت یونین دے خلاف اک وڈا حملہ سی۔ اس وقت سویت یونین دی کمان اسٹالن دے ہتھوں وچ سی۔
یہ تریخ دا سب توں وڈا فوجی حملہ سی۔ ایہ اک خطرناک بازی وی سی، جسنوں ایڈولف ہٹلر نے اس وقت جاری دوسری جنگ عظیم نوں فیصلہ کن انداز وچ اپنے حق وچ کرنے دی کوشش کيتی سی۔
لیکن جرمنی دے قائد ہٹلر جس طرح چاہندے سن چیزاں اس طرح نئيں ہوئیاں۔ مورخین اس کارروائی کيتی ناکامی نوں دوسری جنگ عظیم دا اک اہم موڑ تے جرمنی دی برتری دے خاتمے دا آغاز وی سمجھدے نيں۔
آپریشن باربروسا نے دونے مطلق العنان سپر پاوراں دے وچکار چھ ماہ تک جاری رہنے والی شدید جنگ دا آغاز کيتا۔ ایہ اک ایسا تصادم سی جو دوسری عالمی جنگ دا فیصلہ کن نتیجہ لیانے والا سی۔
آپریشن باربروسا دا ناں 12 ويں صدی دے مقدس رومی شہنشاہ فریڈرک باربروسا دے ناں اُتے رکھیا گیا سی۔ جرمنی دے سوویت یونین اُتے حملے دے نال ہی سنہ 1939 وچ ہونے والا جرمنی-سوویت معاہدہ وی ٹُٹ گیا۔
اتحادی ملکاں دی فوجاں نے 30 لکھ افراد نوں تن گروہاں وچ تقسیم کيتا تے لینین گراڈ، کیئف تے ماسکو نوں نشانہ بنایا۔
سوویت فوج اس اچانک دے حملے توں دنگ رہ گئی تے پہلی جنگ وچ اسنوں شدید نقصان اٹھانا پيا۔ ایہ خیال ظاہر کيتا جاندا اے کہ کئی لکھ افراد ہلاک ہوئے۔ کیئف، اسمولنسک تے ویازما جداں شہراں نوں نازیاں نے فتح کر ليا۔
جنگی سازوسامان ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES پر انھاں وی بھاری قیمت ادا کرنا پئی۔ سوویت دفاع وچ بتدریج بہتری تے روس دی شدید برفیلی سردی دی وجہ توں دسمبر وچ جرمن انفینٹری دی پیش قدمی رک گئی۔
بھانويں اس وقت جرمن فوج ماسکو تک پہنچ گئی سی لیکن ہٹلر نے فیصلہ کيتا کہ جرمن فوج جارحانہ کارروائی نئيں کرے گی بلکہ لینن گراڈ دے گرد اک طویل محاصرہ کرے گی۔
بھانويں ابتدائی حملےآں وچ سوویت افواج بچ گئياں لیکن جرمن افواج نے سنہ 1942 وچ نواں حملہ شروع کيتا تے سوویت دے بہت اندر تک گھس آئے۔ 1942 تے 1943 دے درمیان اسٹالن گراڈ دی لڑائی نے صورتحال نوں بدل دتا تے بالآخر جرمن افواج نوں پِچھے ہٹنا پيا۔
جرمنی دی حملےآں وچ سوویت یونین دے شہریاں نوں وسیع پیمانے اُتے تشدد دا نشانہ بنایا گیا سی۔ انہاں وچ یہودی سب توں زیادہ متاثر ہوئے سن ۔ دس لکھ توں زیادہ یہودی مارے گئے۔ ہٹلر نے یہودیاں دے مکمل خاتمے دا منصوبہ بنایا سی۔
اب اس آپریشن دے تقریباً 80 سال بعد برطانوی تریخ دان تے فوجی تریخ تے دوسری جنگ عظیم دے ماہر انٹونی بیور نے بی بی سی ہسٹری دے دس سوالات دے جوابات دتے نيں تے ہٹلر دی وڈی غلطیاں نوں سمجھنے دی کوشش کيتی اے۔
ہٹلر ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES 1۔ کيتا ہٹلر دا سوویت یونین اُتے حملہ کرنے دا اک طویل مدتی منصوبہ سی؟ ایڈولف ہٹلر نے وڈے کاروبار دے متعلق اپنا رویہ تیزی توں تبدیل کیا، لیکن میرے خیال وچ سوویت یونین اُتے انہاں دا حملہ پہلی جنگ عظیم دے اختتام تک دا شاخسانہ اے۔
بولشیوزم نال نفرت انہاں دے اندر بسی ہوئی سی۔ لیکن اس دا سبب سنہ 1918 وچ جرمنی دے یوکرائن اُتے قبضے دے نال اس گل وچ وی مضمر سی کہ مستقبل وچ بولشیوزم فیر توں پنپ سکدی اے۔
اک نظریہ ایہ وی سی کہ اس خطے نوں اپنے کنٹرول وچ رکھنے توں برطانوی ناکہ بندی نوں روکیا جا سکدا اے جس دی وجہ توں پہلی جنگ عظیم دے دوران جرمنی وچ قحط پيا سی۔ تاں ایہ فطری طور اُتے اک اسٹریٹجک فیصلہ سی۔
درحقیقت ایہ منصوبہ دسمبر سنہ 1940 تک پوری طرح تیار نئيں سی۔ دلچسپ گل ایہ اے کہ ہٹلر نے اپنے جرنیلاں دے سامنے سوویت یونین اُتے حملے دا جواز پیش کردے ہوئے کہیا سی کہ برطانیہ نوں اس جنگ توں ہٹانے دا ایہی واحد راستہ اے۔
اگر سوویت یونین نوں شکست ہوئی تاں برطانیہ دے پاس ہتھیار سُٹن دے سوا کوئی چارہ نئيں رہے گا۔ جو اس وقت دے حالات وچ اہم تجزیہ سی۔
معاہد ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES ،تصویر دا کیپشن 23 اگست 1939 نوں جرمنی تے سویت روس دے درمیان معاہدہ ہويا تھا
2۔ کيتا جرمن-سوویت معاہدہ ہٹلر دے لئی عارضی حل توں زیادہ سی؟ یہ دانستہ طور اُتے کيتا گیا سی۔ ہٹلر سمجھ گئے سن کہ انھاں پہلے مغربی اتحاد نوں شکست دینا اے۔ تے انہاں دی غیر معمولی خود اعتمادی دا مظہر اے، خاص طور اُتے ایداں دے وچ جدوں اس وقت فرانسیسی فوج نوں سب توں زیادہ طاقتور سمجھیا جاندا سی۔
نصف توں زیادہ یورپی ملکاں نوں کئی دہائیاں تک نازیاں تے سوویت یونین دے وچکار ربینتروپ-مولوتوف معاہدے دی وجہ توں نقصان اٹھانا پيا۔
اسٹالن نوں وڈی امید سی کہ اس توں سرمایہ دار ملک تے نازی دے درمیان خونریزیاں ختم ہوجاواں گی۔
جرمن سوویت معاہدہ وی اسٹالن دی اک ضرورت سی کیونجے اس نے حال ہی وچ اپنی ریڈ آرمی نوں ختم کردتا سی تے جرمنی دے نال کسی وی ممکنہ تصادم نوں روکنا سی۔
سویت یونین ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES ،تصویر دا کیپشن نازی سویت معاہدہ
3۔ اکثر ایہ تنقید کيتی جاندی اے کہ جرمنی نے حملہ دے لئی بہت طویل انتظار کيتا۔ کیہ تسيں اس توں متفق نيں؟ یقینا، ایہ سچ اے کہ آپریشن باربروسا کافی دیر توں شروع ہويا سی تے اس بارے وچ کافی بحث ہُندی رہی اے کہ اس وچ اِنّی تاخیر کیوں ہوئی۔ اک پرانا خیال ایہ اے کہ اپریل سنہ 1941 وچ یونان اُتے حملے دی وجہ توں اسنوں روکنا پيا سی، لیکن اس وقت تک ایہ معلوم ہوچکيا سی کہ اس دی اصل وجہ وقت سی۔
سنہ 41-1940 دے موسم سرما دے دوران شدید بارش ہوئی تے اس توں دو مسائل پیدا ہوگئے۔ پہلا مسئلہ ایہ سی کہ جرمن ملٹری ایوی ایشن لفٹ وافے دا فارورڈ ایئر فیلڈ مکمل طور اُتے پانی وچ غرقاب سی تے جدوں تک ایہ ایر فیلڈ خشک نئيں ہو جاندا سی طیارےآں دی نقل و حرکت نئيں ہو سکدی سی۔
دوسرا مسئلہ ایہ سی کہ خراب موسم دی وجہ توں مشرقی محاذ اُتے ٹرانسپورٹ گڈیاں دی تعیناتی تاخیر دا شکار ہوئی۔ اک ہور دلچسپ حقیقت ایہ سی کہ جرمن موٹر ٹرانسپورٹ ڈویژن دے 80 فیصد لوک شکست خوردہ فرانسیسی فوج توں آئے سن ۔
ایہی وجہ سی کہ اسٹالن نوں فرانسیسیاں نال نفرت سی۔ انھاں نے سنہ 1943 وچ تہران کانفرنس وچ دلیل پیش کيتی سی کہ انہاں دے نال غدار تے شراکت دار دا سلوک کيتا جانا چاہیے۔ حقیقت ایہ اے کہ جدوں انھاں نے ہتھیار ڈال دتے تاں انھاں نے اپنی گاڑیاں تباہ نئيں کیتیاں۔ تے ایہی اوہ چیز سی جو اسٹالن دے لئی بہت سنگین سی۔
جنگ ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES 4۔ ایہ گل سب نوں معلوم اے کہ اسٹالن اک جوش و جنون توں اُتے شخصیت دے حامل سن ۔ اوہ کسی جرمن حملے دے بارے وچ اِنّے انتباہات نوں کِداں نظرانداز کرسکدے سن ؟
یہ تریخ دے سب توں وڈے تضادات وچوں اک اے ایہ ہر چیز اُتے شبہ کرنے والے اسٹالن نوں ہٹلر نے دھوکہ دے دتا۔ اس دی وجہ توں بہت ساری افواہاں اڑاں، انہاں وچوں اک ایہ سی کہ اسٹالن پہلے جرمنی اُتے حملہ کرنے دا منصوبہ بنا رہے سن ۔
بہر حال، اس وچ کوئی صداقت نظر نئيں آندی اے۔ دراصل ایہ گل سوویت یونین دی 11 مئی 1941 دی ہنگامی دستاویز اُتے مبنی اے۔ اس دستاویز وچ نازی حملے دے منصوبےآں توں واقف جنرل زوخوف تے ہور افراد نے جوابی حملے دے بارے وچ تبادلہ خیال کيتا سی۔
جن چیزاں اُتے انھاں نے غور کیہ انہاں وچوں اک پیشگی حملہ کرنا سی، لیکن اسٹالن دی ریڈ آرمی اس وقت ایسا کرنے دی پوزیشن وچ بالکل نئيں سی۔ اک پریشانی ایہ وی سی کہ جنہاں ٹریکٹرز اُتے انہاں دے توپ خانے جانے سن اوہ فصلاں دی کٹائی دے لئی استعمال ہورہے سن ۔
لیکن ایہ گل کافی دلچسپ اے کہ اسٹالن نے کس طرح تمام انتباہات نوں مسترد کر دتا۔ انھاں صرف برطانیہ نے خبردار نئيں کيتا سی بلکہ انہاں دے اپنے سفارت کاراں تے جاسوساں نے وی انھاں آگاہ کيتا سی۔ شاید ہسپانوی خانہ جنگی توں ہی انھاں اس گل دا یقین ہو گیا سی کہ بیرون ملک مقیم ہر شخص کرپٹ تے سوویت مخالف نيں۔
چنانچہ جدوں انھاں برلن توں اطلاع ملی تاں انھاں نے اسنوں نظرانداز کر دتا۔ ایتھے تک کہ جدوں انھاں جرمن فوجیاں دی اک چھوٹی سی لغت بھیجی گئی سی جس وچ ’مینوں اپنے فرقہ وارانہ فارم وچ لے چلو‘ جداں اظہار موجود سن ۔ لیکن اسٹالن نوں پوری طرح یقین سی کہ جرمنی دے نال لڑائی اُتے مجبور کرنا انگریزاں دی اشتعال انگیزی سی۔
پر ایہ وی قابل ذکر اے کہ اسٹالن نے ہٹلر دی اس یقین دہانی نوں قبول کيتا سی کہ بہت سارے فوجیاں نوں برطانوی بمباراں دی زد توں دو مشرق بعید توں لے جایا جارہیا سی۔ اُتے اس وقت اوہ اِنّے کمزور سن کہ اوہ مخالف فوج وچ نقب زنی توں قاصر سن ۔
سویت فوجی ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES ،تصویر دا کیپشن سویت فوجی جرمن سامان دی جانچ پڑتال کردے ہوئے
5۔ جرمنی دا مقصد کيتا سی؟ کيتا جرمنی واقعتاً سوویت یونین اُتے مکمل فتح حاصل کرنا چاہندا سی؟ منصوبہ ایہ سی کہ آرکگیل توں استرخان تک اے اے لائن دی جانب پیش قدمی کيتی جائے۔ جے ایہ ہوجاندا تاں جرمن فوج نوں ماسکو تے وولگا توں اگے ودھنے وچ مدد ملدی۔ چنانچہ جدوں اسٹالن گراد دی جنگ شروع ہوئی تاں بوہت سارے جرمن فوجیاں نے سوچیا کہ صرف اس شہر اُتے قبضہ کرنے تے وولگا تک پہنچنے توں ہی اوہ جنگ جِت جاواں گے۔
خیال ایہ سی کہ سوویت فوجی جو حملے دے آغاز وچ وڈی لڑائیاں وچ زندہ بچ گئے سن اوہ منتشر ہاں دے تے انہاں نوں بمباری دے ذریعے اک جگہ گھیر لیا جائے گا۔
اس دوران وچ روس تے یوکرین دے فتح شدہ علاقےآں نوں جرمن کالونیاں تے بستیاں دے لئی کھول دتا جائے گا۔ جرمن ہنگر پلان دے مطابق بوہت سارے وڈے شہراں وچ لوک بھکھ توں مر جاواں گے۔ ایہ تخمیہ لگایا گیا سی کہ مرنے والےآں دی تعداد تقریباً ساڈھے تن کروڑ ہوئے گی۔
لیکن اس پورے منصوبے دا انحصار اے اے لائن اُتے تیزی توں پیش رفت اُتے سی تے سب توں ودھ کے وڈے پیمانے اُتے محاصرہ کرکے ریڈ آرمی دے مکمل خاتمے اُتے ۔
انہاں وچوں کچھ چیزاں واقعتاً ہوئیاں بھی۔ مثال دے طور اُتے کیئف انسانی تریخ وچ گرفتار شدہ قیدیاں دے معاملے وچ دنیا دی سب توں وڈی جنگاں وچوں اک ثابت ہويا۔
فوجی ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES 6۔ کيتا جرمنی دے پاس کامیابی دا کوئی امکان سی؟ سنا 1941 دے آخر وچ گھبراہٹ دے اک لمحے وچ اسٹالن نے بلغاریہ دے سفیر توں کہیا کہ انہاں دا خیال اے کہ ماسکو اُتے قبضہ ہوسکدا اے تے سب کچھ بکھر جائے گا۔
لیکن سفیر اسٹیمینوف نے جواب دتا: ’وہ خطبی نيں، تے جے اوہ یورال توں پِچھے ہٹتے یورالز دی جانب چلے جاواں گے انہاں دی فتح ہوئے گی۔‘
میرے نزدیک ایہ اک اہم نکتہ دی طرف اشارہ کردا اے کہ آپریشن باربروسا کیوں ناکام ہونے والا سی۔ اس ملک دے رقبے نوں دیکھدے ہوئے ایہ گل واضح ہو گئی کہ جرمن فوج تے اس دے اتحادی رومانیہ تے ہنگری دے پاس اِنّے وڈے علاقے اُتے فتح تے قبضہ کرنے دے لئی وافر فوج نئيں اے۔
دوسری گل ایہ کہ ہٹلر نے چین اُتے جاپانی کارروائی توں کوئی سبق نئيں سکھیا سی، جس وچ اک انتہائی مکینیکل تے تکنیکی اعتبار توں اعلیٰ اہلیت دے حامل ملک نے اک ایداں دے ملک اُتے حملہ کيتا جس دا رقبہ بہت وڈا سی۔
اس توں ظاہر ہويا کہ آپ ابتدا وچ جِت سکدے نيں لیکن ہٹلر نے سوویت یونین دے خلاف جس بربریت دا مظاہرہ دا سی اس دی وجہ توں جو صدمہ تے دہشت پیدا ہوئی اس نے ايسے قدر رد عمل پیدا کيتا جِنّا کہ دہشت گردی تے بدنظمی کردی اے۔
ہٹلر نے کدی اس اُتے غور نئيں کيتا۔ اوہ ہمیشہ ایہ جملہ استعمال کردے رہے کہ 'دروازے اُتے لات ماریے تاں سارا ڈھانچہ گر جائے گا۔ لیکن انھاں نے سوویت یونین دے زیادہ تر لوکاں دی حب الوطنی، عمر تے عزم نوں کم سمجھیا۔
یہ وی پڑھو
’ڈیئر پوتن، ہٹلر تے سٹالن نے دوسری جنگ عظیم دا آغاز کیا‘
سوویت یونین دا بکھرنا حیران کن کیوں؟
یہودی لڑکی نازیاں توں چھپنے وچ کِداں کامیاب ہوئی؟
زندگی دے آخری دن ہٹلر نے شادی رچائی، جشن منایا تے فیر خود نوں گولی مار لی۔۔۔
سٹالن ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES 7۔ کیہ ایہ کہنا درست ہوئے گا کہ اسٹالن سوویت دی حفاظت کيتی راہ وچ رکاوٹ سن ؟
خاص طور اُتے کیئف دے محاصرے توں دستبردار نہ ہونے دی وجہ توں لکھاں لوکاں دیاں جاناں گئيں۔ ایہ مزاحمت کرنے یا مرمٹنے دا حکم سی۔ اس حکم وچ تبدیلی دی بوہت گھٹ گنجائش سی۔
اسٹالن نے ماسکو دی طرف پِچھے ہٹنے دے معاملے وچ آخری مراحل وچ تھوڑی چھُٹ دی۔ انہاں دا ایسا کرنا مناسب وی سی کیونجے اس دی وجہ توں شہر نوں بچانے دے لئی کافی فوجی نوں بچایا جاس دا۔
ہٹلر ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES 8۔ کيتا حملے دے ابتدائی مراحل وچ سوویت حکومت دے خاتمے دا کوئی خطرہ سی؟ اوتھے بغاوت دا کوئی امکان نئيں سی جس توں سوویت حکومت دا خاتمہ ہوئے۔
درحقیقت سوویت حکومت کیتی کوئی خاص تنقید وی نئيں سی کیوںکہ کسی نوں نئيں معلوم سی کہ واقعتا کيتا ہو رہیا اے۔ اس وقت لوکاں دا غم و غصہ جرمنی تے جرمن-سوویت معاہدے دے ٹوٹنے اُتے سی۔
اک وقت سی جدوں کچھ سوویت رہنما انہاں نال ملن آئے سن، اوہ اس وقت ڈپریشن دی حالت وچ اپنے کٹیج وچ رہ رہے سن ۔
جب اسٹالن نے سوویت رہنماواں نوں اوتھے آندے دیکھیا تاں انھاں لگیا کہ اوہ انہاں نوں گرفتار کرنے آرہے نيں۔ لیکن جلد ہی انھاں احساس ہويا کہ اوہ انہاں دی طرح ہی خوفزدہ نيں۔ انھاں نے اسٹالن نوں یقین دلایا کہ انھاں اگے ودھنا اے۔
روس دی برفیلی سردی ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES 9۔ ماسکو دی لڑائی وچ روس دا سرد موسم کتنا فیصلہ کن رہیا؟ اس وچ کوئی شک نئيں کہ سخت سردی بہت اہم سی۔
اس وقت بہت زیادہ سردی ہُندی سی تے کدی کدی درجہ حرارت منفی 40 ڈگری تک چلا جاندا سی۔ جرمن فوجی اس دے لئی تیار نئيں سن تے نہ ہی انہاں دے ہتھیار تے کپڑے اس ماحول دے لئی موزاں سن ۔
مثال دے طور اُتے جرمن مشین گناں اکثر جم جاندیاں سن۔ اسنوں قابل عمل بنانے دے لئی فوجیاں نوں اکثر انہاں اُتے پیشاب کرنا پڑدا سی۔
پینجر ٹینکاں دے ٹریک بہت تنگ سن تے اس وجہ توں اوہ برف وچ ٹھیک توں حرکت نئيں کرسکدے سن جدوں کہ سوویت یونین دے پاس ٹی-34 ٹینکس سن تے اس دی وجہ توں انہاں نوں برتری حاصل سی۔
روس دی سخت سردی نے جرمنی دی حوصلہ مند تے بہادر انفنٹری دی پیش قدمی نوں سست کردتا سی۔ بارش توں پیدا ہونے والے کیچڑ نے جرمن فوج دی پیش قدمی نوں پہلے ہی سست کردتا سی، ہن سردی دی وجہ توں حالات ہور خراب ہوگئے۔
انھاں رات بھر طیارےآں دے انجناں دے تھلے اگ لگیا کر رکھنی پڑدی تاکہ اگلی صبح جدوں اوتھے پہنچیاں تاں اوہ کم کر سکن۔
ہٹلر ،تصویر دا ذریعہGETTY IMAGES 10- کيتا سوویت یونین اُتے حملہ کرنا ہٹلر دی سب توں وڈی غلطی تھی؟ بالکل سی۔ جے فرانس دے ہتھوں شکست دے بعد جرمنی نے جاں دی تاں حالت قائم رکھی ہُندی تے انہاں ملکاں دے وسائل توں اپنے ملک دی فوج نوں مضبوط بنایا ہُندا جس اُتے پہلے ہٹلر نے کامیابی حاصل کيتی سی تاں جرمنی دی پوزیشن تے زیادہ مضبوط ہُندی۔
لہذا جے اسٹالن نے سنہ 1942 تے 1943 وچ پہلے حملہ کيتا ہُندا تاں ایہ سوویت یونین دے لئی کافی تباہ کن ہُندا۔
اس وچ کوئی شک نئيں کہ ایہ جنگ دا اہم موڑ سی۔ جرمن فوج نوں 80 فیصد نقصانات مشرقی محاذ اُتے ہويا۔ ایہ آپریشن باربروسا ہی سی جس نے جرمنی دی فوج دی کمر توڑ دی۔