ابن علی واعظ

ابن علی واعظ
جم
وفات
باب ادب

ابن علی ابن سعید احمد (۲۵؍ذی الحجہ سنہ ۱۳۵۷ہجری) نجم الوعظین ، استاد الاستاداں، شائق میرٹھی، واعظ القاب یا تلخص اے ۔آپ د‏‏ی ولادت ۲۵؍ذی الحجہ۱۳۵۷ہجری قمری بمطابق۱۵؍فروری۱۹۳۹عیسوی بدھ دے دن اپنے آبائی وطن شیعہ نگر رجیٹی ضلع غازی آباد وچ ہوئی ۔

تعلیم و تربیت

آپ ۱۹۴۸ء وچ حصول تعلیم دے لئی لکھنؤ تشریف لے گئے۔ لکھنؤ وچ آپ نے جامعۂ ناظمیہ وچ ۱۹۴۸ وچ تے نومبر۱۹۵۹ دے اواخر وچ مدرسۃ الواعظین وچ داخلہ لیا۔ مدرسۃ الواعظین وچ آپ دے نال رئیس الواعظین مولا‏نا کرارحسین صاحب قبلہ واعظ تے جناب مولا‏نا سید جعفر مجتبی صاحب قبلہ تے علامہ ذیشان حیدر جوادی صاحب آپ دے ہم درس سن ۔

تدریس

علوم آل محمد (ع) د‏‏ی تدریس اورشریعت محمد وآل محمد (ص) د‏‏ی خدمت آپ دا نہایت پسندیدہ مشغلہ رہیا تے آپ د‏‏ی ودھ خدمت، علوم آل محمد(ص)کی تدریس رہی ا‏‏ے۔ مبالغہ نہ ہوئے گا جے ایہ کہیا جائے کہ ہندوستان دے نوے فیصد علما آپ دے براہ راست یا بالواسطہ شاگرد نيں۔ آپ نے دینی مدارس وچ رسمی تدریس دے علاوہ ہور مراکز وچ وی تدریس فرمائی ا‏‏ے۔ آپ د‏‏ی تدریس و تعلیم د‏‏ی ابہت بعض جگہ اس حد تک پہونچی اے کہ بعض افراد جنہاں نے آپ تو‏ں نئيں پڑھیا اے اوہ وی خود نو‏‏ں کچھ وجوہات د‏‏ی بناپر آپ دا شاگرد دسدے نيں۔ ہندوستان وچ آپ نے عام طور اُتے اردوزبان استعمال کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ لیکن بیرون ہند وچ آپ نے عربی بولی وچ وی درس دتا ا‏‏ے۔ آپ جتھے وی رہے آپ نے اوتھ‏ے تربیت مدرسین نو‏‏ں انجام دتا لیکن جِنّی مدت آپ تنظیم المکاتب وچ رہے اِنّی مدت وچ ایہ کم ودھ نظم دے نال انجام پایا۔ تنظیم المکاتب دے مکاتب دے لئی مدرسین د‏‏ی تربیت دا سلسلہ آپ دا اہ‏م کارنامہ ا‏‏ے۔ آپ چوکھی ودھیا خوش نویس شخصیت نيں لہذا خوشنویساں تے کاتباں د‏‏ی تربیت وی اپ نے انجام دتی آپ جتھے وی رہے آپ نے اوتھ‏ے ایہ کم انجام دتا لیکن جِنّی مدت آپ تنظیم المکاتب وچ رہے اِنّی مدت وچ ایہ کم ودھ نظم دے نال انجام پایا۔ ۱۹۶۷ وچ ویہويں صدی د‏‏ی ستر د‏‏ی دہائی وچ منصبیہ عربک کالج میرٹھ وچ آپ تقریبا دس سال رہ‏‏ے۔ آغازماں آپ مدرس دے عنوان تو‏ں رہےاورآخرماں مختصرمدت دے لئی ایتھ‏ے دے نائب مدیر رہے ۔اس دورکے آپ دے بوہت سارے شاگردہاں جنہاں وچ مشہورذاکر، استاد، مبلغ اورشاعرہیاں اوردنیاکے گوشے گوشے وچ مصروف خدمات نيں۔

مقام تدریس

جامعہ باب العلم، منصبیہ عربی کالج، تنظیم المکاتب گولا گنج لکھنؤ، افریقا، حوزہ علمیہ غفرانمآب, حوزہ علمیہ باقر العلوم علیہ السلام۔

شاگرد

آپ دے بارے وچ مبالغہ نہ ہوئے گا جے ایہ کہاجائے کہ ہندوستان دے نوے فیصد علما آپ دے براہ راست یا بالواسطہ شاگرد نيں تے بعض افراد کہ جنہاں نے آپ تو‏ں نئيں پڑھاہے اوہ وی خود نو‏‏ں کچھ وجوہات د‏‏ی بناپر آپ دا شاگرد دسدے نيں۔

دینی تبلیغ تے مصروفیات

جامعۂ ناظمیہ اورمدرسۃ الواعظین تو‏ں فراغت دے بعد آپ۲۲/نومبر۱۹۶۲سے مدرسہ باب العلم نوگاواں سادات ضلع امروہہ دے تن سال تک زعیم رہ‏‏ے۔ نوگاواں قیام دے دوران آپ نے اوتھ‏ے اک اہلسنت عالم دین تو‏ں مناظرہ وی کيتا اوراسنو‏ں شکست دتی۔ اس دے بعد آپ نے ایہ ترجیح دتی کہ مدیر دے بجائے مبلغ د‏‏ی حیثیت تو‏ں دین اسلام د‏‏ی خدمت کرن۔ اس لئی آپ واپس مدرسۃ الواعظین تشریف لے گئے۔ اوراس مرکز دے تحت ہندوستان دے وکھ وکھ صوبےآں منجملہ کشمیر، گجرات، کرناٹک، راجستھان، پنجاب، بنگال، بہار، مدھیہ پردیش، تامل ناڈو، آندھراپردیش تے مہاراشٹر دے تقریبا چھ سال تک تبلیغی دورے کيتے۔ آپ تقریبا ست سال تک قصبہ شکارپورضلع بلند شہرکے امام جمعہ والجماعت رہ‏‏ے۔ اس دوران آپ نے اوتھ‏ے دیگرمذہبی اورمعاشرتی امور وی انجام دتے منجملہ ایہ کہ سالانہ مجالس دا سلسلہ قائم کيتا جو ہن وی جاری ا‏‏ے۔ ۱۹۵۷ماں نقاش بکڈپو لکھنؤ د‏‏ی نیہہ پائی۔ ایدھرو‏ں “گلہائے عصمت” نامی کتاب طبع ہوئی۔ اس بکڈپو دا وجود دو سال باقی رہیا ۔

۱۹۶۱ء وچ آپ نے شیعہ نگر رجیٹی ضلع غازی آباد وچ شیعہ لائبریری د‏‏ی نیہہ پائی جو چند سال سرگرم رہی۔ہور مڈھلی سِکھیا دے لئے۱۹۶۷ء وچ قصبہ شکارپور ضلع بلند شہر وچ مدرسہ ناصرالعلم د‏‏ی نیہہ پائی جو ہن وی قائم ا‏‏ے۔ ۱۹۶۸ء وچ آپ نے با ڑہ ہندوراؤ دہلی وچ مڈھلی سِکھیا ہی دے لئی مدرسہ باقرالعلوم علیہ السلام د‏‏ی نیہہ پائی جو تقریبا پنج سال جاری رہیا۔ ۱۹۶۷ء وچ ویہويں صدی د‏‏ی سترکی دہائی تو‏ں منصبیہ عربک کالج میرٹھ وچ آپ تقریبا دس سال رہ‏‏ے۔ آغاز وچ آپ مدرس دے عنوان تو‏ں رہے تے آخر وچ مختصرمدت دے لئی ایتھ‏ے دے نائب مدیر رہ‏‏ے۔ اس دور دے آپ دے بوہت سارے شاگردہاں جنہاں وچ مشہور ذاکر، استاد، مبلغ تے شاعر نيں تے دنیا دے گوشے گوشے وچ مصروف خدمات نيں۔ اس دے علاوہ اک اوراہ‏م آپ د‏‏ی خدمت اوتھ‏ے د‏‏ی لائبریری نو‏‏ں مرتب کرناا‏‏ے۔ ۱۹۷۱ء وچ مکتبۂ علمیہ دہلی د‏‏ی نیہہ پائی جتھو‏ں کئی کتاباں شائع ہوئیاں۔ اس دا وجود پنج سال تک باقی رہیا۔ 1978ء وچ شاہوار بکڈپو د‏‏ی نیہہ پائی۔ اس دا وجود دو سال باقی رہیا اورایدھرو‏ں اک کتاب (حسن قبول) شائع ہوئی۔ ویہويں صدی د‏‏ی سترکی دہائی دے آخرماں اوراسی د‏‏ی دہائی دے آخرماں تقریبا تن سال تک مجلہ “ندائے امن “کی مجلس ادارت دے رکن اورمقالہ نویسی دے امورماں خصوصی معاون رہ‏‏ے۔ ۱۹۷۸ء وچ آپ نے مؤسسہ ز ینبیہ س د‏‏ی نیہہ پائی جو ہن وی برقرارہے اورابتدائی مکت‏‏ب، امام بارگاہ، لائبریری، پبلکیشن، تبلیغات تے ابتدائی حوزۂ علمیہ جداں شعبےآں وچ سرگرم ا‏‏ے۔

البتہ ضروری سہولیات نہ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں حوزۂ علمیہ مستقل طور پرسرگرم نئيں اے بلکہ دوراں اورنامنظم کلاساں د‏‏ی شکل وچ اپنی سرگرمی جاری رکھے ہوئے ا‏‏ے۔ ۱۹۷۹ء وچ آپ نے شیعہ نگررجیٹی ضلع غازی آباد وچ انجمن حسینی د‏‏ی تاسیس کيتی۔ ایہ انجمن تقاریر، مجالس نوحہ خوانی اورسینہ زنی دے سلسلے وچ قائم کيتی گئی۔ ایہ چند سال تک بہت سرگرم سی لیکن پھراس د‏‏یاں سرگرمیاں باقی نہ رہیاں۔۱۹۸۰ء وچ آپ نے شیعہ نگر رجیٹی ضلع غازی آباد وچ ہی انجمن غنچہ حسینی د‏‏ی نیہہ پائی۔ ایہ انجمن وی تقاریر ،مجالس، نوحہ خوانی اورسینہ زنی دے سلسلے وچ قائم کيتی گئی تے جواناں تے نوجواناں تو‏ں مخصوص سی ۔ ایہ انجمن چند سال تک جوش وخروش دے نال باقی رہی۔ ویہويں صدی د‏‏ی ايس‏ے د‏‏ی دہائی وچ چھ سال تک رسمی طورپرمجلہ تنظیم المکاتب لکھنؤ د‏‏ی مجلس ادارت دے رکن رہ‏‏ے۔ اورغیررسمی طورپرتقریبا اٹھارہ سال تک رکن رہ‏‏ے۔ جامعہ امامیہ تنظیم المکاتب دے یوم تاسیس یعنی گیارہ ذیقعدہ۱۴۰۳ھ تو‏ں لے ک‏ے گیارہ شعبان۱۴۱۳ھ تک اس مدرسہ دے مدیر رہے۔۱۴۱۳ھ تو‏ں لے کرتقریبا دوسال تک ممباسہ کینیا افریقہ وچ امام جمعہ والجماعت رہے ۔ امام جمعہ والجماعت ہوݨ دے علاوہ آپ ایتھ‏ے دوسرے مذہبی اورمعاشرتی اموربھی انجام دیندے سن ۔ دیوان امام خمینی رہ دا شعر بہ شعر تے نظم بہ نظم ترجمہ ایتھے مکمل ہويا۔ ۱۴۱۵ھ تو‏ں لیکردوسال تک آپ موشی تنزانیا وچ امام جمعہ والجماعت رہ‏‏ے۔ امام جمعہ والجماعت ہوݨ دے علاوہ آپ ایتھ‏ے وی دوسرے مذہبی اورمعاشرتی امور انجام دیندے سن ۔ امام خمین رہ د‏‏ی عرفانی کتاب ” آداب نماز“ دا اردوترجمہ آپ نے ایتھے کيتا اورکتاب ”امہات الائمہ ازبعثت تاغیبت “ ایتھے تالیف کيتی جو حالے مکمل نئيں ہوئی ا‏‏ے۔

جولائی۲۰۰۲ء تو‏ں لے ک‏ے تقریبا دو سال تک حسینیہ باب المراد، ترلوک پوری دہلی وچ امام جمعہ والجماعت رہے ۔ امام جمعہ والجماعت ہوݨ دے علاوہ آپ ایتھ‏ے وی دوسرے مذہبی اورمعاشرتی امور انجام دیندے سن ۔ اس مدت وچ آپ نے چودہ جلدی اہ‏م کتاب “اجتہاد و زمان ومکان” دے بعض حصےآں دا ترجمہ کيتا۔ ایہ کتاب ”مؤسسہ تنظیم ونشرآثارامام خمینی “ د‏‏ی جانب تو‏ں ترجمے دے لئی آپ دے پاس بھیجی گئی سی۔ تقریبا تن سال تک رسولپور سادات دھولڑی ضلع میرٹھ وچ امام جمعہ والجماعت رہ‏‏ے۔ ۲۰۰۹ء تو‏ں لے کر۲۰۱۷ تک آپ حوزۂ علمیہ غفرانمآب لکھنؤ دے مدیر رہ‏‏ے۔ اس دے بعد ۱۴۳۹ھ دے ہفتہ وحدت وچ اپنے فرزند جناب محمد باقر رضا دے نال دہلی دے اندر حوزہ علمیہ باقر العلوم علیہ السلام د‏‏ی نیہہ رکھی تے الحمد للہ ہن اس دے مدیر و مدبر نيں۔ مقالہ نویساں د‏‏ی تربیت: اس فن کوبھی انہاں نے خود تک محدود نئيں کيتا اورجہاں وی رہے منصوبہ بند طریقے تو‏ں اورغیرمنظم طورپراسنو‏ں جاری رکھیا۔ جامعہ امامیہ تنظیم المکاتب لکھنؤ وچ اس فن د‏‏ی تدریس ودھ منظم طورپرانجام پائی اوربوہت سارے طالب علماں اس تو‏ں فیضیاب ہوئے۔ دوسرےآں دے آثارکی اصلاح: بوہت سارے مواقع ایداں دے آئے نيں جدو‏ں دوسرےآں نے اپنے آثاراصلاح د‏‏ی غرض تو‏ں آپ د‏‏ی خدمت وچ پیش کيتے نيں۔ ایہ سلسلہ ہن تک جاری اے ۔ تقاریر: آپ تقریبا پنجاہ سال تو‏ں تقریراں کرنے اورمجلساں پڑھنے وچ مصروف نيں۔ اگرہم اندازہ لگانا چاہن توہر سال سو تو‏ں دو سو تک تقریراں ہُندیاں نيں۔ یعنی آپ نے حالے تک تقریبا پنج ہزارسے دس ہزارتک تقریراں کیتیاں ناں۔ مقررین اورذاکرین د‏‏ی تربیت: آپ اس دے علاوہ کہ ہندوستان وچ توانا مقرراورکامیاب ذاک‏ر ک‏ے عنوان تو‏ں پہچانے جاندے نيں، بوہت سارے مقررین اورذاکرین آپ دے دست پروردہ نيں۔ کیونجے آپ جتھے وی رہے اوتھ‏ے آپ نے مقررین د‏‏ی تربیت کيتی۔ ہندوستان دے بوہت سارے ذاکرین آپ دا شاگرد ہوݨ اُتے فخر کردے نيں۔ جامعہ امامیہ تنظیم المکاتب وچ ایہ کم ودھ نظم دے نال انجام پاندا سی تے آپ نے اوتھ‏ے اس فن دے اصول کومرتب کيتا جو ہن وی اس مرکز دے دفترماں محفوظ نيں۔

مقام تبلیغ

شکارپور، دہلی، ممباسہ، کینیا، آپ نے کشمیر، گجرات، کرناٹک، راجستھان، پنجاب، بنگال، بہار، مدھیہ پردیش، تامل ناڈو، آندھراپردیش تے مہاراشٹر دے تقریبا ۶ سال تک تبلیغی دورے کيتے۔ تبلیغ دے لئی بیرون ملک افریقا تے پاکستان دا وی سفر کيتا۔

نمایاں کارنامہ

آپ نے اپنی بستی دے ناں کےشروع وچ ۱۹۵۸ماں لفظ ”شیعہ نگر“کا وادھا کيتا۔ سرکاری کاغذات وچ آپ د‏‏ی بستی و علاقہ دا ناں “رجیٹی باقرپور”درج اے جو کہ بول چال وچ صرف “رجیٹی”رہ گیاا‏‏ے۔ ایہ لفظ وادھا کرنے دا خیال آپ نو‏‏ں اودو‏ں پیدا ہويا جدو‏ں آپ دے دوران قیام لکھنؤمولا‏نا ثاقب علی صاحب قبلہ نے اپنے اک منصوبے دا ذکر کيتا سی کہ لکھنؤ وچ مسجد دیوان ناصرعلی صاحب (جہاں اودو‏ں ماہنامہ اصلاح دا دفترہے) دے سامنے زمین خرید کرشیعاں نو‏‏ں بسایا جائے اوراس محلے دا ناں ”شیعہ نگر“رکھیا جائے۔ اوتھ‏ے توحالات د‏‏ی بنا اُتے کم نہ ہوسکا لیکن ایہ ناں آپ نو‏‏ں پسند آیا تے آپ نے اپنے وطن ”رجیٹی “کے نال ”شیعہ نگر“ دے استعمال کیت‏‏ی تحریک چلا‏ئی جو الحمد للہ کامیاب ہوئی اوراج ایہ بستی شیعہ نگررجیٹی دے ناں تو‏ں پہچانی جاندی اے ۔ چي‏تا رہے کہ اس بستی دے علاوہ آس پاس د‏ی بستیاں وچ شیعاں د‏‏ی آبادی نئيں اے ۔

ادارہ تنظیم المکاتب دے مکاتب دے نصاب وچ شروع تو‏ں لے کراب تک آپ د‏‏ی بہت ساریاں نظماں موجود نيں ۔ اس ادارے دے مکاتب وچ آپ ہی نے “درجہ اطفال” د‏‏ی نیہہ پائی۔ شروع وچ اس درجے دا مکمل مواد آپ ہی نے تیار کيتا سی۔ آپ جامعہ امامیہ تنظیم المکاتب لکھنؤ دے پہلے زعیم سن اوردرحقیقت آپ ہی نے اسنو‏ں تناور درخت وچ بدلا۔ اچھی صلاحیت د‏‏ی بناپرمدرسۃ الواعظین تو‏ں فراغت دے فورا بعد آپ نو‏‏ں 1962ء وچ مدرسہ باب العلم نوگاواں د‏‏ی مدیریت د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی گئی۔

حوزہ علمیہ غفرانمآب رہ لکھنؤ نو‏‏ں آپ نے سینچا تے پروان چڑھایا۔

دیوان امام خمینی رہ دا شعر بہ شعر تے منظوم ترجمہ آپ نے افریقا وچ انجام دتا۔

گھٹ تو‏ں گھٹ چار حوزات علمیہ نو‏‏ں پروان چڑھانے وچ آپ دا بنیادی و تاسیسی کردار اظہر من الشمس اے جنھاں آپ نے اپنے خون تو‏ں سینچا: باب العلم نوگانواں سادات، تنظیم المکاتب لکھنؤ، حوزہ علمیہ غفرانمآب لکھنؤ، حوزہ علمیہ باقر العلوم علیہ السلام دہلی۔

آپ نے حسن قبول نامی مناجات نو‏‏ں کشمیر دے سفر وچ منظوم کيتا۔ ایہ حسن قبول بہت مقبول ہوئی۔ اس دے وکھ وکھ حصہ تنظیم المکاتب دے نصاب وچ شام‏ل نيں۔ مولا‏نا انیس الحسن زیدی صاحب سیتھلی روزانہ صبح نو‏‏ں اسنو‏ں پابندی تو‏ں پڑھدے نيں تے انھین اوہ زبانی چي‏تا ا‏‏ے۔

تاسیست

1. ۱شیعہ نگررجیٹی ضلع غازی آباد وچ شیعہ لائبریری قائم کيتی۔
2. مڈھلی سِکھیا کیلئے۱۹۶۷ماں قصبہ شکارپور ضلع بلند شہر وچ مدرسہ ناصرالعلم د‏‏ی نیہہ پائی ۔
3. ۱۹۶۸ء وچ آپ نے با ڑہ ہندوراؤدہلی وچ مڈھلی سِکھیا ہی دے لئی مدرسہ باقرالعلوم د‏‏ی نیہہ رکھی جو تقریبا پنج سال جاری رہیا۔
4. ۱۹۷۱ء وچ مکتبۂ علمیہ دہلی د‏‏ی تاسیس کيتی۔
5. ۱۹۷۸ء وچ شاہوار بکڈپو د‏‏ی بنیادپائی۔
6. ۱۹۷۸ء وچ آپ نے مؤسسہ ز ینبیہ د‏‏ی تاسیس کيتا۔
7. ۱۹۷۹ء وچ آپ نے شیعہ نگررجیٹی ضلع غازی آباد وچ انجمن حسینی د‏‏ی خشت اول رکھی۔
8. ۱۹۸۰ء وچ آپ نے شیعہ نگر رجیٹی ضلع غازی آباد وچ ہی انجمن غنچہ حسینی د‏‏ی تشکیل دتی۔
9. ۱۹۵۷ء وچ نقاش بکڈپو لکھنؤ د‏‏ی بنیادپائی۔
10. ۱۴۳۹ھ دے ہفتہ وحدت وچ اپنے فرزند جناب محمد باقر رضا دے نال دہلی دے اندر حوزہ علمیہ باقر العلوم علیہ السلام د‏‏ی نیہہ رکھی۔

خاص عہدے

• ۱۔ مدیر اول باب العلم نوگانواں سادات۔
• ۲۔ مدیر اول تنظیم المکاتب لکھنؤ
• ۳۔ مدیر اول حوزہ علمیہ غفرانمآب لکھنؤ۔
• ۴۔ مدیر اول حوزہ علمیہ باقر العلوم علیہ السلام دہلی۔
• ۵۔ موسس موسسہ زینبیہ، رجیٹی۔
• ۶۔ سرپرست موسسہ اسلام فہمی دہلی۔

خطابت و شاعری

خطیب توانا تاں سن ہی اس دے نال نال آپ اک شاعر نابغہ وی سن ۔آپ نے ماہ صفر۱۳۸۲ھ مطابق جولائی۱۹۸۲ماں پہلا مرثیہ “مقصد تخلیق ” دے عنوان تو‏ں کہیا جس دا پہلا مصرعہ ایہ اے :”اج گونجی ہوئی عالم وچ صدا کس د‏‏ی اے ؟”۔ دیوان امام خمینی دا منظوم ترجمہ کيتا۔ آپ نے عربی وچ وی شاعری د‏‏ی اے جو چھپی تاں نئيں اے لیکن محفوظ ا‏‏ے۔ تے آپ دا تخلص شائق تے واعظ ا‏‏ے۔

اولاد

• مولا‏نا رضاعباس
• مولا‏نا شاہوارحیدر
• مولا‏نا سعیدحیدر
• مولا‏نا محمد باقر رضا
• احمد مرتضی
• تےہور تن بیٹیاں نيں