ابو مسلم اصفہانی
ابو مسلم اصفہانی | |
---|---|
(عربی وچ: محمد بن بَحْر المعتزلي) | |
جم | سنہ 868 |
وفات | سنہ 934 (65–66 سال) |
عملی زندگی | |
پیشہ | شاعر ، مفسر |
ترمیم |
امام ابو مسلم اصفہانی عربی زبان وچ جدوں وی فصاحت و بلاغت تے ادیبانہ طرز تحریر کيتی گل ہوئے گی تاں ابومسلم اصفہانی نوں فراموش نئيں کیتا جا سکےگا۔امام ابو مسلم مفسر قرآن ہونے دے نال نال بلند پایہ ادیب تے مفکر سن ۔علامہ ذہبی نے انہاں دا اسم محمد بن علی بن مہریز لکھیا ،کنیت ابو مسلم تے علاقے دی نسبت توں اصفہانی اکھوائے۔
متقدمین و متاخرین دی نظر وچ
[سودھو]آپ علوم دینیہ وچ مہارت تامہ رکھنے دے نال نال انتظامی امور وچ وی اثرورسوخ رکھدے سن ۔ آپ اپنے کم نوں وڈی خوبی تے احسن انداز وچ سر انجام دیندے۔
- ايسے وجہ توں خلیفہ مقتدر نے آپ نوں فارس وچ اپنا نائب مقرر کیتا سی۔ آپ اپنا کم حسن خوبی توں کر کے خلیفہ نوں خبر کرتےتے خلیفہ دی نگاہ وچ آپ دی وڈی قدرو قیمت تھی
- 300ھ وچ ابن ابی البغل نے آپ نوں مالیات تے اراضی دا ناظم وی مقرر کیا
- ابن الندیم نے اپنی اللسٹ وچ آپ نوں "كاتباً بليغاً مترسلاً جدلاً متكلماً معتزلياً" (ترجمہ :بلند پایہ ادیب تے متکلم) جداں لفظاں توں یاد کیتا اے [۱]
- امام فخرالدین الرازی نے اپنی تفسیر وچ جابجا آپ دے تفسیری اقوال نقل کیتے ہین۔
- الشیخ الخطیب الشربینی نے اپنی تفسیر وچ انہاں دے اقوال نوں نقل کیا[۲]
- دور حاضر دے مفتی اعظم پاکستان پروفیسر مفتی منیب الرحمان الازہری دے بقول
اس دور دے امام المفسرین علامہ غلام رسول سعیدی صاحب نے اپنی دوسری تفسیر تبیان الفرقان وچ جتھے امام رازی دی تفسیر توں استفادہ کیندا اے اوتھے امام ابو مسلم دے تفسیری اقوال وی نقل کیتے نيں۔
کتابیات
[سودھو]آپ نے متعدد کتاباں وی لکھياں جنہاں وچ آپ دی مشہور تفسیر جامع التاویل المحکم التنزیل اے ۔لیکن افسوس اج دنیا بلند پایا تفسیر توں محروم اے ۔لیکن اس تفسیر دے درخشندہ پہلو دوسری تفاسیر وچ موجود نيں۔اس دی اک وجہ ایہ اے امام ابومسلم عقاید دے اعتبار توں معتزلی سن ۔ان دا رد کرنے دے لئی تے بعض جگہ فصاحت دی دے اعتبار توں انہاں دی تفسیر توں استفادہ کیندا جاندا رہیا اصل دا پتا نئيں البتہ اقوال دوسری تفاسیر وچ بکھرے ملدے نيں۔ جِنّے وی معتزلی گزرے نيں سبھی فصاحت و بلاغت تے اعلیٰ درجہ دے ادیب سن ۔ جنہاں وچ جاحظ دا ناں نمایا طور اُتے شامل،تے تفسیر کشاف اس دا منہ بولدا ثبوت اے ۔اس دا اندازہ ایتھے توں وی لگایا جاسکدا اے کہ امام فخرالدین رازی نے اپنی تفسیر وچ جابجا امام ابو مسلم دے اقوال نقل کیتے نيں تے بعض جگہ انہاں رجحان انہاں دی طرف نظر آندا اے ۔اس دا اندازہ اس توں وی ہُندا اے دور حاضر دے علامہ غلام رسول سعیدی صاحب نے جتھے امام رازی دی تفسیر توں استفادہ کیندا اس وچ امام ابو مسلم دے اقوال جابجا ملدے نيں تے ایتھے تک کہ الشیخ الخطیب الشربینی دی تفسیر السراج المنیر وچ وی اقوال موجود نيں تے علامہ سعیدی نے الشیخ دی تفسیر توں وی استفادہ کیندا اے ۔کتاب الناسخ والمنسوخ وی امام ابو مسلم کی یادگارلکھتاں وچوں اک اے۔ اس دے علاوہ النحو تے جامع رسائلہ ورگی بلند پایہ کتاباں دے ناں ملدے نيں۔
مجموعہ تفسیر ابو مسلم اصفہانی
[سودھو]آپ دی تفسیر تے ہور کتاباں موجود تاں نئيں لیکن التفسیر الکبیر وچ انہاں دے اقوال جگہ جگہ ملدے نيں انہاں اقوال نوں جمع کر کے اک کتاب تفسیر ابو مسلم دے ناں توں بیروت توں شائع ہوئ۔ لیکن پاکستان وچ ادارہ سبھیاچار اسلامیہ دے تحت امام رازی دی تفسیر توں اقوال اکٹھے کر کے مجموعہ تفسیر ابومسلم اصفہانی دے ناں توں 2018 وچ شائع ہويا۔ اس وچ آپ دے تمام تفسیری اقوال نوں جمع کر دتا گیا اے ۔ایہ تفسیر یا اقوال حتمی نئيں بلکہ اپنے اسلاف دی گمشدہ میراث دے چند درخشندہ موندی نيں کوئی چُن دے نواں تحقیقی کم کرسکے۔[۱]
خصوصیات
[سودھو]عربی بولی و ادب ہوئے یا فصاحت و بلاغت دا میدان ،متکلمین دے متکلمانہ انداز ہوئے یا حکماء دی گفتگو ہوئے نحو دا مسئلہ ہوئے یا اعلیٰ درجے دے منتظم دی گل سب خوبیون وچ امام اصفہانی گل نایاب دی طرح ہمیشہ یاد کیتے جاندے رہین گے۔ آپ بیک وقت امام، مفسر متکلم، نحوی، ادیب، مفکر و مدبر سن تے انہاں القابات دے نال یاد کیتا جاندا رہے گا۔آپ اوہ پہلے شخص نيں جنہاں نے قرآن وچ ناسخ ومنسوخ ہونے دا اقرار کیتا تے تاویل توں اپنی گل نوں منوایا۔لیکن کتابین ناپید ہونے دی وجہ توں عظیم ذخیرہ علم توں اسيں محروم نيں۔
وفات
[سودھو]آپ دی کوئی تصنیف باقی نئيں اے لیکن آپ نے بعد وچ آنے والےآں دے لئی اپنے آپ نوں درخشندہ ستارہ چھڈ کے گئے۔ آخر آپ اس جہان فانی توں 322ھ وچ لقمہ اجل ہوئے۔