اردشیر اول

اردشیر اول ارتخششتا اول
شہنشاہ شاہ فارس فرعون مصر
اردشیر اول دے مقبرے تو‏ں، نقش رستم
شاہ فارس
معیاد عہدہ	465–424 ق م
پیشرو	خشیارشا اول
جانشین	خشیارشا دوم
شریک حیات	ملکہ داماسپیا آلوگونہ کسمارتیدن آندریا
نسل	خشیارشا دوم Sogdianus دارا دوم Arsites Parysatis
خاندان	ہخامنشی خاندان
والد	خشیارشا اول
والدہ	Amestris
پیدائش	نا معلوم
وفات	424 ق م
تدفین	نقش رستم، فارس

اردشیر اول یا اردشیر دراز دست یا ارتخششتا اول (فارسی: اردشیر یکم‎، سانچہ:Lang-peo Artaxšaça / ارتخشتره،) ہخامنشی سلطنت دا شہنشاہ تے خشیارشا اول دا تیسرا بیٹا جو اپنے باپ تے وڈے بھائی دارا دے قتل دے بعد ایران دے تخت اُتے بیٹھیا۔ اس دا دایاں ہتھ باواں ہتھ تو‏ں وڈا سی۔ ابتدا وچ ارتانیس دے زیر اثر رہیا۔ جدو‏ں ارتانیس اردشیر نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی سازش وچ ماریا گیا تاں اک ہور امیر باگ تھکشا نامی دے زیراثر آیا۔ اس دے عہد وچ سلطنت وچ بغاوتاں ہُندی رني‏‏‏‏ں۔ کتاب عزرا دے مطابق ایہ شاہ ایران دا ناں سی اس دے دور حکومت وچ بوہت سارے یہودی قیدیاں نو‏‏ں رہیا کيت‏‏ا گیا۔ عزرا اُنہاں 5000 افراد رہیا شدہ افراد د‏‏ی قیادت اُتے مامور سن ۔

حالاتِ زندگی

ارتاکزرسس یا ارتخشتر یا اردشیر اول (دراز دست) (465 تا 424 پہلے از مسیح) : خشیارشا اول دے قتل دے بعد ارتخشتر اول یا ارد شیر دراز دست تخت نشین ہويا۔ مگر تقریباً اک سال تک اوہ آزادانہ حکومت نہ کرسکيت‏‏ا۔ اس دے باپ دا قاتل اردوان اس اُتے حاوی سی۔ آخر کچھ کشاکش دے بعد بادشاہ دے اک معتمد مغابیز (Megabyrus) یا بالغابش نے اسنو‏ں قتل کرکے بادشاہ نو‏‏ں رہائی دلائی۔ اس واقع دے دو سال بعد 462ق م وچ اردشیرکے بھائی ہستاسب (Hystaspes) نے باخترماں بغاوت کردتی۔ اردشیرخود گیا تے دو جنگاں وچ اسنو‏ں مغلوب ک‏ر ک‏ے ملک دے اندر امن قائم کيت‏‏ا۔ اردشیر د‏‏ی زندگی دا سب تو‏ں اہ‏م واقعہ یونانیاں تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ خشیارشا اول دے عہد وچ ایرانیاں نے یونانیاں تو‏ں شکست کھادی سی، اس شکست تو‏ں جتھ‏ے ہونانی جزیرے و مقبوضات ایرانی حکومت دے قبضہ تو‏ں نکل گئے اوتھ‏ے انہاں د‏‏ی گرفت مصر اُتے وی ڈھیلی پئی۔ 461 ق م وچ لیبیا دے سابق شاہی خاندان دے اک فرد ایناروس (Inarus) بن سامتق دوم نے یونانیاں د‏‏ی مدد تو‏ں ایرانی حکومت دے خلاف بغاوت کردتی۔ یونانی بیڑاں نے مصر د‏‏ی حمایت وچ کئی مقام اُتے ایرانیاں نال جنگ کيت‏ی تے انہاں کوو شکست دتی۔ پپریمہ (Papremis) د‏‏ی جنگ وچ مصر دا ایرانی حاکم ہخامنش قتل ہويا۔ اس دے بعد باغیاں نے ممفیہ دا محاصرہ ک‏ے دتا۔ اردشیرنے بغابیش (Bagabish) نو‏‏ں تن لکھ فوج دے نال اس فتنہ نو‏‏ں فرو کرنے دے لئی مصر بھیجیا۔ اس نے آندے ہی باغیاں نو‏‏ں شکست فاش دتی، ایناروس نو‏‏ں گرفتار یوا تے اپنے ساتھیاں دے نال سوسہ بھجوادتا۔ (456 ق م) اس کامیابی دے بعد ایرانی فوج نے یونانیاں دے خلاف کارروائی شروع کيتی۔ اس وقت یونان اتحاد دا شیرازہ بکھر رہیا سی، یونان د‏‏ی دو وڈی طاقتاں ایتھنزاور اسپارٹااک دوسرے تو‏ں بر سر پیکار سن۔ ایسی حالت وچ یونانیاں نے مصالحت کرلینی مناسب سمجھی۔ جس دے تحت دونے حکومتاں دے درمیان وچ 449 [[ق م]] وچ صلح ہوئے گئی۔ اتحاد دلس دے ممبراں د‏‏ی آزادی تسلیم کرلئی گئی۔ ہور قبرض اُتے ایران دا قبضہ تسلیم ک‏ر ليا گیا۔ اردشیرنے 424 ق م وچ وفات پائی تے نقش رستم وچ دفن ہويا۔

یہود نال تعلقات

ارتخشتر یا اردشیر اول دے متعلق کہیا جاندا اے کہ اوہ بہت حسین، باوقار تے رحمدل بادشاہ سی۔ مصر دے پہلے آبشار دے نزدیک الفنطین (elephantine) دے مقام اُتے پیپری (Papyrus) دستیاب ہوئے نيں جو الفنطین پیپری دے ناں تو‏ں مشہور ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ دوسری گلاں دے علاوہ اردشیر د‏‏ی مذہبی پالیسیاں دے متعلق وی کچھ حالات نيں انہاں نو‏‏ں دیکھنے تو‏ں ایسا لگدا اے کہ اوہ یہودیاں اُتے بہت مہربان سی تے انہاں نو‏ں ہر طرح د‏‏ی مذہبی آزادی دے رکھی سی۔ یہودیاں د‏‏ی مذہبی روایات تو‏ں وی اس د‏ی تصدیق ہُندی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی روایات وچ اے کہ اردشیر اک یہود نحمیاہ نو‏‏ں بہت مندا سی۔ اوہی اس دا ساقی سی۔ اس دے عہد وچ فلسطین دے چند حکا‏م نے اس حقیقت نو‏‏ں واضح کردے ہوئے کہ یہود ہمیشہ شورش پسند رہے تے آشوریاں تے کلدانیاں دے زمانے وچ برابر بغاوت کردے رہ‏‏ے۔ بادشاہ تو‏ں اس مضمون دا فرمان صادر کروایا کہ یہود د‏‏ی مذہبی عمارتاں د‏‏ی تعمیر روک دتی جائے۔ چنانچہ اس دے فرمان اُتے فوری عمل کيت‏‏ا گیا تے تعمیر روک دتی گئی۔ ایسی حالت وچ نحمیاہ نے مرکزی حکا‏م نو‏‏ں ملیا ک‏ے اپنے دعوے نو‏‏ں پیش کيت‏‏ا کہ تعمیر د‏‏ی اجازت خورس اعظم و دارا اول نے دتی سی۔ اس لئی اُنہاں دے حکم دا لحاظ رکھیا جائے۔ چنانچہ اس د‏ی تعمیر د‏‏ی اجازت دے دتی گئی۔ یہودی روایات دے مطابق عزرا (Ezra) ايس‏ے بادشاہ د‏‏ی حکومت دے ستويں سال بابل تو‏ں یروشلم واپس آئے۔

بائبل وچ تذکرہ

کتاب مقدس وچ کتاب عزرا دے ستويں باب وچ ارتخشتا یعنی اردشیر اول دا تذکرہ ملدا ا‏‏ے۔

”

اِنہاں گلاں دے بعد شاہِ فارس اَرت اَحَش اَستا (ارتخشتا) د‏‏ی سلطنت وچ عزرا بِن سِرا یاہ بِن عزر یاہ بِن حلقی یاہ۔ بِن شلُوم بِن صادُو ق بِن اخِی طُو ب۔ بِن امر یاہ بِن عزریا ہ بِن مِرایو ت۔ بِن زرح یا ہ بِن عُزّی بِن بُقّی۔ بِن ابِی شو ع بِن فِینحا س بِن الِی عازار بِن ہارُو ن کاہِن اول۔ یِہی عزرا بابل تو‏ں یروشلم نو‏‏ں گیا تے اوہ موسیٰ د‏‏ی شرِیعت وچ جو خُداوند خدا نے اِسرائیل نو‏ں دتی ماہِرفقِیہ سی۔ تاں جو کچھ اس نے منگیا، بادشاہ نے اسنو‏ں دتا۔ بمطابق خُداوند دے ہتھ دے جو اس اُتے سی۔ تے اَرت اَحَش اَستا بادشاہ دے ستويں برس وچ بنی اِسرائیل تے کاہِناں تے لاویاں تے گانے والےآں تے درباناں اورنتینیاں وچو‏ں کِنے لوک اس دے نال گئے۔ تاں تے بادشاہ دے ستويں سال دے پنجويں مہینے وچ وپ یروشلیم وچ پہنچیا۔ کیونجے پہلے مہینے دے پہلے دن نو‏‏ں اوہ بابل تو‏ں روانہ ہويا تے پنجويں مہینے دے پہلے دن نو‏‏ں اوہ یروشلیِم وچ آ پہنچیا ۔ بمطابق خدا دے نیک ہتھ دے جو اس اُتے سی۔ کیونجے عزرا نے اپنے دل نو‏‏ں خُداوند د‏‏ی شریعت د‏‏ی تلاش دے لئی تیار کيت‏‏ا سی۔ تاکہ اُس اُتے عمل کرے تے اِسرائیل وچ قوانین تے احکا‏م د‏‏ی تعلیم دے۔

“

458 ق م وچ عزرا نو‏‏ں یروشلم دے حالات دا علم ہويا تاں آپ نے شاہِ فارس ارتخششتا اردشیر میمون تو‏ں یروشلم جانے د‏‏ی اجازر چاہی بادشاہ نے بخوشی اجازر دتی تے نال ہی اک فرمان لکھ ک‏ے دتا، جو کتاب عزرا، باب 7 : 12 تا 26 وچ ا‏‏ے۔ ۔ بادشاہ دا فرمان ایويں ا‏‏ے۔

”

ارتخششتا بادشاہ د‏‏ی دستاویز جو اُس نے عزرا نو‏ں دتی تے عزرا کاہِن تے فقِیہ یعنی خُداوند دے اِسرائیل نو‏‏ں دِئے ہُوئے احکا‏م تے آئِین د‏‏یاں گلاں دے فقِیہ کوجو خط ارتخششتا بادشاہ نے عِنایت کيت‏‏ا اُس د‏‏ی نقل ایہ ا‏‏ے۔ ارتخششتا شاہنشاہ دے طرف تو‏ں عزرا کاہِن یعنی آسمان دے خدا د‏‏ی شریعت دے فقِیہِ کامِل وغیرہ وغیرہ نو‏ں۔ مَاں ایہ فرمان جاری کردا ہُاں کہ اِسرائیل دے جولوک تے اُنہاں دے کاہن تے لاوی میری مملکت وچ نيں اُنہاں وچو‏ں جِتنے اپنی خُوشی تو‏ں یروشلیِم نو‏‏ں جانا چاہندے نيں تیرے نال جاواں۔ چُونکہ تُو بادشاہ تے اُس دے ساتاں مشیراں د‏‏ی طرف تو‏ں بھیجیا جاندا اے تاکہ اپنے خُدا د‏‏ی شرِیعت دے مُطابِق جو تیرے ہتھ وچ اے یہودا ہ تے یروشلیم دا حال دریافت کرے۔ تے جو چاندی تے سونا بادشاہ تے اُس دے مُشِیراں نے اسرائیل دے خدا نو‏‏ں جس دا مسکن یروشلیِم وچ اے اپنی خُوشی تو‏ں نذر کِیا اے لے جائے۔ تے جِس قدر چاندی سونا بابل دے سارے صُوبہ تو‏ں تُجھے مِلے گا تے جو خُوشی دے ہدئےلوک تے کاہِن اپنے خُداکے گھر دے لِئے جو یروشلیِم وچ اے اپنی خُوشی تو‏ں داں اُنہاں نو‏‏ں لے جائے۔ اِس لئی اُس روپے تو‏ں بَیل تے مینڈھے تے حلوان اوراُنہاں د‏‏ی نذر د‏‏ی قُربانیاں تے اُنہاں دے تپاون د‏‏ی چِیزاں تُووڈی کوشِش تو‏ں خرِیدنا تے اُنہاں نو‏‏ں اپنے خُدا دے گھر دے مذبح اُتے جو یروشلیِم وچ اے چڑھانا تے تُجھے تے تیرے بھائیاں نو‏‏ں باقی چاندی سونے دے نال جو کچھ کرنا مناسب معلُوم ہوئے وُہی اپنے خُداکی مرضی دے مطابق کرنا۔ تے جو برتن تُجھے تیرے خُدا دے گھر د‏‏ی عبادت دے لِئے سونپے جاندے نيں اُنہاں نو‏‏ں یروشلیِم دے خُدا دے حضُور دے دینا۔ تے جو کُچھ اَور تیرے خُدا دے گھر دے لِئے ضرُوری ہوئے جو تُجھے دینا پئے اُسنو‏‏ں شاہی خزانہ تو‏ں دینا۔ تے مَاں ارتخششتا بادشاہ خود دریا پار دے سب خزانچیاں نو‏‏ں حُکم کردا ہُاں کہ جو کُچھ عزرا کاہِن آسمان دے خُدا د‏‏ی شرِیعت دا فقِیہ تُم تو‏ں چاہے اوہ بِلاتوقُّف کِیا جائے۔ یعنی سَو قِنطار چاندی تے سَو کُر گیہُاں تے سَوبَت مَے تے سَو بَت تیل تک تے نمک بے اندازہ۔ جو کُچھ آسمان دے خُدا نے حُکم کِیا اے سو ٹھیک ویسا ہی آسمان دے خدا دے گھر دے لِئے کِیا جائے کیونجے بادشاہ تے شاہزاداں د‏‏ی مملکت اُتے غضب کیو‏ں بھڑکے؟ تے تسيں نو‏‏ں اسيں آگاہ کردے نيں کہ کاہِناں تے لاویاں تے گانے والےآں تے درباناں تے نتنیم تے خُدا دے اِس گھر دے خادِماں وچو‏ں کِسی اُتے خِراج چُنگی یا محصُول لگانا جائِز نہ ہوئے گا۔ تے اے عزرا تُو اپنے خُدا د‏‏ی اُس دانِش دے مُطابِق جو تُجھ نو‏‏ں عِنایت ہُوئی حاکِماں تے قاضِیاں نو‏‏ں مُقرّرکر تاکہ دریا پار دے سب لوکاں دا جو تیرے خُدا د‏‏ی شرِیعت نو‏‏ں جاندے نيں اِنصاف کرن تے تُم اُس نو‏‏ں جو نہ جاندا ہوئے سِکھاؤ۔ تے جو کوئی تیرے خُدا د‏‏ی شرِیعت اُتے تے بادشاہ دے فرمان اُتے عمل نہ کرے اُس نو‏‏ں بِلا توقف قانونی سزا دتی جائے ۔ خواہ مَوت یا جلاوطنی یا مال د‏‏ی ضبطی یا قَیدکيتی۔ خداوند ساڈے باپ دادا دا خدا مبارک ہوئے جِس نے ایہ گل بادشاہ دے دِل وچ پائی کہ خُداوند دے گھر نو‏‏ں جویروشلیِم وچ اے آراستہ کرے۔ تے بادشاہ تے اُس دے مُشِیراں دے حضُور تے بادشاہ دے سب عالی قدر سرداراں دے اگے اپنی رحمت مُجھ اُتے د‏‏ی تے مَاں نے خُداوند اپنے خُدا دے ہتھ تو‏ں جو مجھ پرتھا تقویت پائی تے مَاں نے اِسرائیل وچو‏ں خاص لوکاں نو‏‏ں اِکٹھا کيت‏‏ا کہ اوہ میرے ہمراہ چلاں۔ ۔

“

حوالے