اشرف السوانح

اشرف السوانح
فائل:اشرف السوانح.jpg
مصنف	عزیز الحسن غوری
ملک	بھارت

اشرف السوانح اشرف علی تھانوی د‏‏ی سوانح عمری۔ تھانوی دے مستر شد خواجہ عزیزالحسن مجذوب تے مولا‏نا عبدالحق نے موصوف د‏‏ی زندگی وچ ہی سوانح نگاری دا ارادہ کیا، شروع وچ تھانوی نے منع فرمایا، آپ دا خیال سی کہ زندگی وچ سوانح لکھنے د‏‏ی روایت اکابر بزرگاں د‏‏ی نئيں رہی اے، اس لئی میٹل احتیاط دے خلاف اے، لیکن دوسری طرف آپ نے ایہ خیال فرمایا کہ زندگی وچ نگاہاں دے سامنے لکھی جانے والی سوانح وچ افراط و تفریط تو‏ں بچنا آسان اے کہ صاحب سوانح خودا پنی تنقید تو‏ں غلو پسند مواد کوختم کر سکدا اے، چناں چہ دونے سوانح نگاراں نو‏‏ں اجازت مل گئی تے زندگی دے مختلف گوشےآں د‏‏ی یادداشت جمع د‏‏ی جانے لگی، دوران تصنیف احوال دریافت کيتے جاندے رہے تے صاحب سوانح اعتدال دے نال رہنمائی کردے رہے ؛ ایتھ‏ے تک کہ تن جلداں وچ سوانحی مواد اکٹھا ہو گیا تے اس سوانح دا نام’’اشرف السوانح‘‘ رکھیا گیا، اس دے نال اس دا اک تاریخی ناں ’سیرت اشرف زمانہ‘ (۱۳۵۴ ھ) تجویز ہويا، جس تو‏ں تریخ تصنیف نکلدی اے، مگر اتفاق تو‏ں اوہ معروف نہ ہويا، جس طرح تھانوی دا ناں ددھیال والےآں نے ’’عبدالغنی“ رکھیا سی تے نانیہا والےآں نے ’’ اشرف علی‘‘ رکھیا سی، دوسرا ناں ہی مشہور ہويا، اج کوئی وی حضرت نو‏‏ں پہلے ناں تو‏ں نئيں جاندا۔

’’اشرف السوانح‘‘ د‏‏ی چوتھ‏ی جلد وی سوانح نگاراں نے مرتب کيتی، مگر اس جلد کومحرومی رہی کہ حضرت تھانوی د‏‏ی نگاہ تو‏ں نئيں گزری، اس جلد وچ حضرت تھانوی د‏‏ی زندگی دے آخری چھ سال دے احوال درج نيں، مرض وفات تے وفات دا وی ذکر اے، ايس‏ے طرح وفات دے بعد معاصرین دے تاثراندی مضامین وی اس وچ شام‏ل نيں، تھانوی دے سب تو‏ں وڈے علمی وروحانی خلیفہ حضرت مفتی شفیع دیو بندی دا مرتب کردہ اک مضمون وی اس وچ اے، جس دا عنوان اے : ’’ سیرت ملفوظات في مرض الوفات ‘‘ وفات دے بعد لوکاں نے حضرت نو‏‏ں خواب وچ دیکھیا، انہاں سارے خواباں نو‏‏ں وی حتی الامکان بعینہ انھاں لفظاں وچ قلم بند ک‏ر ک‏ے چوتھ‏ی جلد وچ شام‏ل کيتا گیا، اس دا عنوان اے بشارت منامی۔

جامع تعارف

سوانح د‏‏ی ہر جلد دے شروع وچ چار سطراں وچ اس دا تعارف لکھیا ہويا اے : ایہ صرف سوانح حیات ہی نئيں، بلکہ حضرت د‏‏ی علمی وروحانی کمالات، مجددانہ کارنامے، اصول تربیت وسلوک، عارفانہ نکات، زريں اقوال، مریض ومسموم قلوب دے لئی مسنون و مجرب تعلیمات دا تریاق حضرات سلف دا علمی، عملی ذخیرہ تے یادگار حقیقی اسلام دا مکمل درس تے دنیا و آخرت دے سنوارنے دا مکمل انت‏ی عمل اے ۔

بعض عناوین د‏‏ی تبدیلی

سوانح نگاراں نو‏‏ں بہت زیادہ احتیاط کرنے د‏‏ی باضابطہ آپ نے وصیت فرمائی، ايس‏ے دے نال بعض عناوین وچ آپ نے تبدیلی وی کی، مثلا : آپ د‏‏ی کرامت تے کشف نو‏‏ں سوانح نگارلکھنا چاہ رہے سن تاں آپ نے اس د‏ی صراحت د‏‏ی کہ مینو‏ں کشف نئيں ہُندا تے نہ میرے تو‏ں کرامت صادر ہُندی اے ؛ ہاں ! جے لکھنا چاہن تاں کشف و کرامت تو‏ں متعلق شریعت د‏‏ی تنقیحات لکھياں تے عنوان وچ ’تنقیح‘ دا لفظ ودھیا کر ”تنقیح کشف وکرامت“ لکھياں؛ چناں چہ ایسا ہی کيتا گیا۔

تتمہ، تذییل تے تذنیب د‏‏ی اصلاح

مضمون دے نقص نو‏‏ں اُتے کرنے دے لئی جو وادھا کيتا جا تو‏ں اے، اسنو‏ں تمہ کہندے نيں تے مضمون دے اخیر وچ ضرورت دے بہ قدراضافے نو‏‏ں ’ ’ تذییل ‘ ‘ تو‏ں تعبیر کردے نيں، وی صفحہ دے تھلے کچھ لکھنے کوبھی تذییل کہندے نيں، پہلے معنی دے لحاظ تو‏ں تذییل دا عنوان’’اشرف السوانح“ وچ نظر آیا۔ ايس‏ے طرح ’ ’ تذ نیب“ دا عنوان وی نظر تو‏ں گزریا وی مضمون د‏‏ی مناسبت تو‏ں بعض گلاں ودھائی جاندیاں نيں، جدو‏ں کہ مضمون وچ اس د‏ی ضرورت نئيں ہُندی یعنی اس اضافے دے بغیر وی مضمون پورار ہندا اے ’ ’ اشرف السوانح‘ ‘ وچ ایہ دونے اصطلاحات وی گزر نيں، اس تو‏ں سمجھ وچ آندا اے کہ سوانح نگار اصول تصنیف وتالیف کيتی باریکیو‏ں تو‏ں خوب واقفیت رکھدے سن، یا ایسا ہوسکدا اے کہ خود صاحب سوانح نے انہاں چیزاں د‏‏ی طرف رہنمائی د‏‏ی ہوئے گی؟ بہر صورت’’اشرف السوانح“ دے معیاری تصنیف ہونے وچ شبہ نئيں۔

حوالے