Jump to content

اصابہ باشکیر

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں

باشکریاں دا باشکیر حق (اصابہ باشکیر ) زمین دے استعمال تے زمین د‏‏ی مدت دے عمومی اصولاں دا اک نظام اے جو باشکیراں دے معمول دے قانونی اصولاں دے مطابق ا‏‏ے۔

اصابہ باشکیر

[سودھو]

اصابہ کہلانے دا حق رکھنے والےآں نو‏‏ں اصابس کہندے نيں۔ عصابہ باشکیراں نو‏‏ں اپنی زمیناں دے انتظام تے استعمال دا حق حاصل سی۔ باشکیر کمیونٹی دے اندر باشکیر شہری حق اسابا باشکر تے ریاست، اسابا باشکیر تے مختلف زمراں (پناہ دے متلاشیاں) دے درمیان زمینی تعلقات نو‏‏ں منظم کردا ا‏‏ے۔ بشکیر برادری زمین د‏‏ی اجتماعی مالک اے، جدو‏ں کہ ہر برادری رسمی طور اُتے برادری د‏‏ی زمین (ووٹچینا، وولوسٹ وچ ) برابری د‏‏ی بنیاد اُتے استعمال کر سکدی ا‏‏ے۔ شہری حقوق د‏‏ی شرط دے طور پر، باشکیر اسنو‏ں زمینی حقوق د‏‏ی ضمانت، تے فوجی خدمات سمجھدے سن [۱] ۔

کچھ تاتاری مورخین دے مطابق، اسابا باشکرز - اک اصطلاح جو ۱۶واں صدی دے دوسرے نصف وچ روسی ریاستی تنظیماں وچ استعمال ہُندی سی - ۱۹واں تے ۱۹واں صدی دے درمیان جنوبی یورال دے شمال مغرب وچ رہنے والے لوکاں دے لئی، جنہاں نے حق نو‏‏ں برقرار رکھیا۔ قدیم قبائلی زمین د‏‏ی مدت تک.

عصابہ باشکیر نسلی طور اُتے متنوع سن ۔ روسی ریاست دے زیر تسلط ہونے تو‏ں پہلے، خانت ، نوگئی ، تاتار ، تے جزوی طور اُتے یورال دے علاقے وچ رہنے والے فننو-یوگرک نسلی گروہ وی اسابا باشکیراں وچ شام‏ل ہو گئے۔

جنوبی یورالز دے شمال مغربی حصے وچ ، اسابا باشکیرز دا نسلی تصور آہستہ آہستہ فائدے دے نال اک وکھ پیچیدہ اصطلاح بندا جا رہیا ا‏‏ے۔ ۱۸۵۵ دے بعد تو‏ں ، اک " بشکیر " نسلی گروہ دا تصور اس خطے تو‏ں غائب ہو گیا جدو‏ں بشکیر-مشار فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کيتا جانا شروع ہويا تے انہاں نو‏ں "نويں باشکر" کہنے دے لئی منتقل ہونا شروع ہويا۔

چنگیزائڈز د‏‏ی ساخت وچ

[سودھو]

باشکراں نے بارہويں صدی تے سولہويں صدی دے پہلے نصف وچ خدمات انجام دتیاں۔ ( گولڈن ہارڈ ، کازان تے سائبیرین خانات ، نوگئی ہورڈے ) تے خراج تحسین پیش کيتا۔ باشکیر رقصےآں نے قبائلی زمیناں دے انتظام دے لئی خان-جینگیز تو‏ں سرٹیفکیٹ حاصل کيتے، تے زمیناں د‏‏ی سرحداں اُتے مہر لگیا دتی گئی۔ اس طرح، اوہ جنوبی یورال وچ اپنی آبائی زمیناں دے لئی خود مختاری برقرار رکھدے نيں۔ اس وجہ تو‏ں، باشکراں د‏‏ی زمیناں دا تعلق گولڈن ہارڈ دے کسی وی گروہ تو‏ں نئيں سی [۲] ۔ اگر، کسی نہ کسی وجہ تو‏ں، کوئی شخص نقل و حرکت د‏‏ی آزادی دے حق تو‏ں محروم اے، تاں اوہ دوسرے مذاہب د‏‏ی سرزمین وچ داخل ہو جاندا ا‏‏ے۔

باشکورتوستان دا ماسکو تو‏ں الحاق

[سودھو]

بشکورتوستان دے روسی ریاست تو‏ں الحاق دے بعد، ماسکو ریاست نے باشکراں د‏‏ی تمام زمیناں اپنے پاس رکھ لاں تے انہاں دے پناہ دے حق نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا [۲] ۔ بادشاہ نے مقامی خود مختاری نو‏‏ں برقرار رکھنے تے مسلم مذہب نو‏‏ں دبانے دا عزم وی نئيں کيتا۔ . . اسلام اُتے عمل کرنے والے باشکیراں نے قسم کھادی اے تے عہد کيتا اے کہ اوہ کدی وی دوسرے مذہب وچ تبدیل نئيں ہون گے۔ . . »)۔ یعنی بشکورتوستان دے روسی ریاست دے نال الحاق دے بعد، باشکیراں دے شہری حقوق نو‏‏ں قانونی طور اُتے ایوان چہارم دے ڈپلوماں دے نال رجسٹر کيتا گیا سی۔

وقت گزرنے دے نال نال قبائلی یا موروثی زمیناں (یعنی اسابہ زمیناں) دے ناں بدل ک‏ے ولسٹ کر دتے گئے۔

Bashkir سیاسی پناہ دے حق د‏‏ی تصدیق ۱۶۴۹ دے کیتھیڈرل کوڈ تو‏ں وی ہوئی سی۔ آرٹیکل ۴۳ دے مطابق، باشکیراں نو‏‏ں طویل مدت دے لئی عصابہ د‏‏ی زمیناں د‏‏ی فروخت، تبادلہ، تعمیر تے لیز اُتے دینے تو‏ں منع کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس دے نال ہی اوہ اپنی زمین نو‏‏ں تھوڑی مدت دے لئی اس شرط اُتے لیز اُتے دینے دے قابل ہو گئے کہ اوہ ادائیگی کرن [۳] ۔

شہری حقوق د‏‏ی حمایت وچ باشکیر بغاوت

[سودھو]

روسی حکومت نے باشکیر د‏‏ی سرزمین وچ نويں قلعہ بندیاں، بستیاں، کارخانےآں د‏‏ی تعمیر، لوہے تے مدارس اُتے پابندی، ہتھیاراں تے رقم د‏‏ی اسمگلنگ اُتے پابندی، قسماں تے بچےآں نو‏‏ں زمینی ٹیکس د‏‏ی ادائیگی تو‏ں مستثنیٰ قرار دینے دے نويں احکا‏م جاری کيتے نيں، جو کہ انسانی حقوق د‏‏ی خلاف ورزی ا‏‏ے۔ Bashkirs. شہری حقوق د‏‏ی شرائط د‏‏ی خلاف ورزی باشکراں د‏‏ی بغاوت دا باعث بنی [۲] ۔ مثال دے طور پر، ۱۶۶۲-۱۶۶۴ د‏‏ی باشکیر بغاوت دے بعد، ۱۶۶۴ وچ اوفا وائیووڈشپ نو‏‏ں اک شاہی فرمان جاری کيتا گیا، ۱۶۸۱-۱۶۸۴ د‏‏ی باشکیر بغاوت دے دوران، تے فیر ۱۶۸۲-۱۶۹۴ وچ ، حکومت‏ی فرمان ۱۶۸۲-۱۶۶۴ دے باشکیر بغاوت دے دوران جاری ہويا۔ تے ۱۰ اگست ۱۷۳۹ نو‏ں۔ فرمان، ۱۷۵۵-۱۷۵۶ د‏‏ی باشکیر بغاوت دے دوران، ۱ ستمبر ۱۷۵۵ دا فرمان۔ ب قبول ک‏ر ليا

انیہويں تے ویہويں صدی دے اوائل وچ شہری حقوق

[سودھو]

۱۱ اکتوبر ۱۸۱۸ دے حکم نامے وچ باشکیر د‏‏ی زمیناں د‏‏ی فروخت اُتے پابندی لگائی گئی۔

۱۰ اپریل، ۱۸۳۲ نو‏ں، "اورینبرگ کرائی وچ باشکیراں دے انہاں د‏‏ی زمیناں اُتے حقوق" اُتے دستخط کيتے گئے، جس دے تحت مذکورہ شق نو‏‏ں منسوخ کر دتا گیا۔ ایہ عام قانونی ایکٹ باشکراں دے شہری حقوق د‏‏ی توثیق کردا ا‏‏ے۔ اس دے نال ہی، باشکیر زمیناں د‏‏ی فروخت تے لیز دے لئی نويں قوانین، ہور اسابا باشکیراں دے لئی ۴۰-۶۰ ڈیکیرز فی مرد د‏‏ی شرح تو‏ں زمینی پلاٹ۔ زمینی تنازعات نو‏‏ں حل کرنے دے دوران، عمومی سروے دے مواد، فروخت تے حصول دے دستاویزات وغیرہ۔ ب د‏‏ی بنیاد اُتے عمل کرنے د‏‏ی سفارش کيت‏ی جاندی ا‏‏ے۔

۱۴ مئی ۱۸۶۳ دے قانون نے "باشکیراں تو‏ں متعلق آئین" نو‏‏ں اپنایا، جو بشکورتوستان وچ زمینی تعلقات د‏‏ی ترقی دے اک نويں مرحلے د‏‏ی نشاندہی کردا ا‏‏ے۔ قانون دے مطابق، باشکیر زمیناں معاشرے دا مشترکہ علاقہ بنی رہندیاں نيں، یا برادری د‏‏ی مرضی تو‏ں انہاں نو‏ں انہاں دے مالکان وچ تقسیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ہور برآں، باشکراں نو‏‏ں ہن حقیقی تے غیر منقولہ جائیداد خریدنے د‏‏ی اجازت اے ۔[۴]

۱۰ فروری ۱۸۶۹ نو‏‏ں حکمنامہ "اسابا باشکراں تے انہاں دے ساتھیاں دے لئی بشکیر کٹیجز د‏‏ی چھان بین دے طریقہ کار تے عصری مواد دے لئی عوامی باشکیر زمین د‏‏ی فروخت تے فروخت دے طریقہ کار تو‏ں متعلق" اُتے دستخط کيتے گئے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں باشکیر کٹیجز د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے فروخت شروع ہو گئی۔ اسابا د‏‏ی آبادی دا انہدام۔ عام منصوبے دے مطابق، اصابہ د‏‏ی زمیناں د‏‏ی سرحداں باقی نئيں رہندیاں، جدو‏ں کہ باشکیر د‏‏ی باقی زمیناں بوہت سارے علاقےآں تے چند علاقےآں وچ تقسیم ہُندیاں نيں ۔[۵]

۲۰ اپریل ۱۸۹۸ نو‏ں، "بشکیر کٹیجز د‏‏ی تلاش دے ضوابط" وچ باشکیر اسابہ زمیناں تے اسابا باشکیرز تے اتحادی وغیرہ شام‏ل سن ۔ دے درمیان علیحدگی دا مطلب اے . Bashkir زمین دے علاقے دا اک حصہ ریاستی ریزرو وچ منتقل کيتا جاندا اے . قانون دے مطابق، اصابہ باشکیراں نو‏‏ں دتا جاندا اے - ۱۵ ڈیسیلز فی کس، تے باشکیراں نو‏‏ں - ۷٫۵ ڈیسیلز فی کس۔ اس دے نال ہی، عصابہ باشکیراں نو‏‏ں زمین دے پلاٹاں د‏‏ی فروخت اُتے پابندی لگیا دتی گئی ۔[۶]

۲۷ اکتوبر ۱۹۱۷ نو‏‏ں جدو‏ں زمینی فرمان منظور کيتا گیا تاں باشکیراں دے شہری حقوق سوویت حکا‏م نے ختم ک‏‏‏‏ر دتے۔

باشکیر شہری حقوق اُتے تنازعہ

[سودھو]

بشکیر دے محقق ایم۔ В. مورزابولاتوف دے مطابق، باشکیراں دے علاوہ، روسی ریاست دے ماتحت کسی وی قوم نو‏‏ں زمین دا حق حاصل نئيں سی اُتے تاتاری مورخ ڈی۔ ایم۔ اسخاکوف دے مطابق، یورال دے علاقے وچ رہنے والے ہنٹس، نوگئی، تاتار، تے جزوی طور اُتے فننو-یوگرک نسلی گروہ وی نسلی منصوبے وچ باشکیراں د‏‏ی تشکیل وچ شام‏ل سن [۷][۸] ۔ کازان خانات دے خاتمے دے بعد، اوہ لوک جو "یرغمالیاں" (قسماں) دے حقوق دے تحت زندگی گزاردے سن، انہاں نے وی باشکیراں دے طور اُتے رجسٹر ہونے د‏‏ی کوشش کيتی [۷] ، جو کہ باشکراں د‏‏ی اعلیٰ سماجی حیثیت [۷] ۳] د‏‏ی وجہ تو‏ں آسان سی۔ تے ستارہويں تے اٹھارويں صدیاں وچ مشرق وولگا دے علاقے تو‏ں باشکیراں د‏‏ی تعداد وچ وادھا ہويا (بنیادی طور اُتے تاتاراں د‏‏ی فوجاں دے نال نال مورڈویاں، چواشاں، ماریس تے ادمورٹس دے ذریعے) [۷] ۔ نتیجے دے طور پر، جنوبی یورال دے شمال مغربی حصے وچ ، لفظ "باشکیرز" دے نسلی مواد نو‏‏ں آہستہ آہستہ لفظ پرت تو‏ں بدل دتا گیا اے [۷] ۔ تاتاری ماہر فلکیات ڈی. بی۔ رمضانووا دے مطابق، روسی انتظامیہ اپنی تمام شکلاں وچ نسلی ناں "بشکیر" استعمال کردی اے، قطع نظر اس د‏ی اصل [۸] ، تے اس اصطلاح نو‏‏ں خود اک زیادہ پیچیدہ معنی تو‏ں بدل دتا گیا اے [۸] ۔ ۱۶۵۵ تک، اوفا صوبے وچ انتظامی اصلاحات دے بعد، پہلے از مغربی یورال وچ لفظ "بشکیر" دے نسلی معنی غائب ہو گئے [۸] ۔ اس طرح، باشکیراں دا نسلی اتحاد کثیر جہ‏تی اے، جس وچ نہ صرف بشکیر، بلکہ وولگا تاتار، نوگائی تے فننو-یوگرک لوک وی شام‏ل نيں [۸][۷]

بشکیر مورخ A.Z. اسفندیاروف تاتار انسائیکلو پیڈیا تے المتیوسک انسائیکلوپیڈیا دے مصنفاں اُتے تنقید کردے نيں۔ انہاں دے خیال وچ انہاں ماخذ دے مصنفاں ڈی سی۔ ایم۔ اوہ اسخاکوف دے مقالے نو‏‏ں دہراندا اے تے باشکیراں نو‏‏ں پیچیدہ سمجھدا اے، نسلی نئيں، تے اقتباست وچ باشکیر دا لفظ شام‏ل کردا ا‏‏ے۔ ايس‏ے وقت، اسفندیاروف نے کہیا، طبقے نسلی بنیاداں اُتے بنائے گئے سن، مثال دے طور پر، تاتاریاں دا اپنا طبقہ سی - مسلح، نوکر، سوٹ کیس، لشمان، تجارتی تاتار، تے انہاں دے مختلف اجزاء سن ۔ اسفندیاروف نے نوٹ کیا: "D. ایم۔ اسخاکوف دا مقالہ کہ لفظ "باشکیرز" نے نسلی مواد د‏‏ی جگہ لفظ "فولڈ" لے لیا تے ایہ کہ ۱۸۵۵ وچ بشکیر-مشار د‏‏ی فوجاں وچ قسماں دے تعارف دے بعد، "باشکیرز" دے تصور دا مقالہ نسلی معنی دا مکمل نقصان ا‏‏ے۔ . پر، مردم شماری وچ ، قسماں نو‏‏ں طبقہ سمجھیا جاندا اے تے انہاں نو‏ں باشکراں تو‏ں وکھ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ مثال دے طور پر، ۱۹۱۳ د‏‏ی مردم شماری د‏‏ی بنیاد پر، Bashkirs نو‏‏ں نسلی ("لوک") تے قسماں (اک درجہ دے طور پر) شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ آرکائیول دستاویزات اس گل د‏‏ی وی تصدیق کردیاں نيں کہ تاریخی باشکورتوستان وچ تاتاریاں دے تمام طبقے باشکیر وولوست کمیونٹی دے رکن سن ۔ اک ہی وقت وچ ، "تاتار آلات" ایتھ‏ے بالکل رجسٹرڈ نئيں نيں۔ Asaba Bashkir د‏‏ی اصطلاح تمام تاریخی علاقےآں وچ یکساں طور اُتے استعمال ہُندی اے جتھے Bashkirs آباد نيں، تے اس دا استعمال جنوبی Urals دے شمال مغربی حصے تو‏ں مختلف نئيں ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ، جدو‏ں لالچ د‏‏ی گل آندی اے، تاں دوسرے لوک باشکیراں نو‏‏ں دیکھدے نيں ۔[۹]

اسفندیاروف دے مطابق، اسخاکوف دا ایہ دعویٰ کہ "جو لوک باشکورتوستان وچ آندے نيں تے بھائی چارے دے حق وچ رہندے نيں تے اپنے ماحول وچ داخل ہونے دے لئی "باشکیر د‏‏ی سطح" د‏‏ی رکنیت حاصل کرنا چاہندے نيں، اوہ درست نئيں ا‏‏ے۔ کیونجے ایہ نیت بوہت گھٹ ہی حاصل ہُندی ا‏‏ے۔ اسخاکوف دا ایہ مقالہ کہ باشکراں نے XVII-XVIII صدیاں وچ تاتاریاں د‏‏ی تعداد وچ وادھا کیا، کسی وی چیز تو‏ں تصدیق نئيں ہُندی۔ ڈی ایم۔ اپنے غلط مقالے دے مطابق، اسخاکوف جمہوریہ تاتارستان دے مشرقی علاقےآں دے تمام باشکراں نو‏‏ں تاتاری نسلاں دا حصہ قرار دیندے نيں، جنہاں د‏‏ی انیہويں تے ویہويں صدی دے اوائل وچ شمار ہُندے نيں۔ اس دے علاوہ ایم۔ وچ . اخمتزیانوف تے ڈی. ایم۔ اسخاکوف، حقائق تے ذرائع تو‏ں انکار کردے ہوئے، اس گل د‏‏ی تردید کردا اے کہ باشکیراں نے اپنی برادریاں وچ دوسرےآں نو‏‏ں وی شام‏ل کيتا سی۔ اک ہی وقت وچ ، باشکورتوستان وچ تاتاری طبقہ "باشکیراں اُتے منحصر اے - معاشی (معاشرتی) تے سماجی (سرحد پار تعلقات" وچ زمیندار)، ایہ سب انہاں مصنفاں دے مقالےآں تو‏ں متصادم نيں ۔[۱۰]

بشکیر مورخ I. جی۔ اکمانوف، اسخاکوف دے خیال دا مکمل جائزہ لینے دے بعد، اس نتیجے اُتے پہنچے کہ "سائنسی طور اُتے بے بنیاد، سیاسی طور اُتے ردِ عمل اُتے مبنی۔" [۱۱]

نوٹس

[سودھو]

سانچہ:Искәрмәләр

ذرائع

[سودھو]
  • اسخاکوف ڈی ایم تاتار ASSR دے تاتاری مشرقی علاقےآں د‏‏ی نسلی تریخ تو‏ں لے ک‏ے ۲۰واں صدی دے آغاز تک۔ تاتاری لوکاں د‏‏ی نسلی تریخ دے سوال اُتے ۔ کازان، ۱۹۸۵؛
  • اسخاکوف ڈی ایم تاتاری لوکاں د‏‏ی تاریخی آبادی (۱۸واں - ۲۰واں صدی دے اوائل) کازان، ۱۹۹۳؛
  • اسخاکوف ڈی. ایم۔ قرون وسطی دے تاتاراں تو‏ں لے ک‏ے جدید تاتاراں تک (XV-XVII صدیاں دے وولگا-یورال تاتاراں د‏‏ی تریخ دا نسلی نقطہ نظر)۔ کازان، ۱۹۹۸؛
  • رخمت اللہ یو۔ ایچ۔ XVII-XIX صدیاں وچ Bashkiria د‏‏ی آبادی۔ ایم، ۱۹۸۸۔
  • «Вотчинное право башкир» / / بشکیر انسائیکلوپیڈیا - اوفا: GAUN Bashkir انسائیکلوپیڈیا ، ۲۰۱۵-۲۰۲۰۔ - ISBN 978-5-88185-306-8 ۔
  • بشکیر Archived 2022-06-15 at the وے بیک مشین
  • زریپووا اے۔ باشکیر دے زمین دے حق دے بارے وچ ۔ //
  • Указ от ۱۰ апреля ۱۸۳۲ года «О правах башкирцев на принадлежащие им земли в Оренбургском крае» / / بشکیر انسائیکلوپیڈیا - اوفا: GAUN Bashkir انسائیکلوپیڈیا ، ۲۰۱۵-۲۰۲۰۔ - ISBN 978-5-88185-306-8 ۔
  • «Положение о башкирах» / / بشکیر انسائیکلوپیڈیا - اوفا: GAUN Bashkir انسائیکلوپیڈیا ، ۲۰۱۵-۲۰۲۰۔ - ISBN 978-5-88185-306-8 ۔
  • Указ от ۱۰ февраля ۱۸۶۹ года «О размежевании башкирских дач для наделения землёю башкир вотчинников и их припущенников и о порядке продажи и отдачи в оброчное содержание общественных башкирских земель» / / بشکیر انسائیکلوپیڈیا - اوفا: GAUN Bashkir انسائیکلوپیڈیا ، ۲۰۱۵-۲۰۲۰۔ - ISBN 978-5-88185-306-8 ۔
  • Закон от ۲۰ апреля ۱۸۹۸ года «Положение о размежевании башкирских дач» / / بشکیر انسائیکلوپیڈیا - اوفا: GAUN Bashkir انسائیکلوپیڈیا ، ۲۰۱۵-۲۰۲۰۔ - ISBN 978-5-88185-306-8 ۔
  • Мурзабулатов М. В. جمہوریہ باشکورتوستان دا مغربی علاقہ۔ تاریخی تے نسلی خاکہ۔ - اوفا: کتاب، ۲۰۰۱۔ - ۵۶ ص - ISBN 5-295-02922-0 ۔
  • Синенко С. Г. Bashkirs // Bashkortostan دے لوکاں د‏‏ی سبھیاچار. - Ufa: Ufa Polygraph Combinat، ۲۰۰۳۔ - ISBN 5-85051-260-80۔
  • Әнвәр Әсфәндиярев Menzelinsk دے پنڈ Bashkir نيں ۔ - اوفا: کتاب، ۲۰۰۹۔ --.ایس. ۴-۹۔ - ۶۰۰ ص - ISBN 978-5-295-04952-1 ۔
  • Ирек Акманов ۔ تریخ تے جدیدیت۔ - اوفا، ۲۰۰۸۔ --.ایس. ۱۶۷-۱۶۸۔ - ۳۱۰ ص - ISBN 978-5-9613-0072-7 ۔
  1. سانچہ:БЭ2013У
  2. ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  3. Зарипова А. О вотчинном праве башкир на землю.// Ж. «Ватандаш».
  4. سانچہ:БЭ2013У
  5. سانچہ:БЭ2013У
  6. سانچہ:БЭ2013У
  7. ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ ۷.۳ ۷.۴ ۷.۵ Д.М. Исхаков. Башкиры-вотчинники. © 2021. Tatarica. Татарская энциклопедия.
  8. ۸.۰ ۸.۱ ۸.۲ ۸.۳ ۸.۴ Д.Б. Рамазанова. Башкирцы. Альметьевская энциклопедия
  9. Әнвәр Әсфәндиярев (لوا غلطی:bad argument #2 to 'formatDate': invalid timestamp 'جنوری'.). Аулы мензелинских башкир. Уфа: Китап, 4—9. ISBN 978-5-295-04952-1. 
  10. Әнвәр Әсфәндиярев (لوا غلطی:bad argument #2 to 'formatDate': invalid timestamp 'جنوری'.). Аулы мензелинских башкир. Уфа: Китап, 4—9. ISBN 978-5-295-04952-1. 
  11. Ирек Акманов (لوا غلطی:bad argument #2 to 'formatDate': invalid timestamp 'جنوری'.). История и современность, 167—168. ISBN 978-5-9613-0072-7.