افتخار جالب

framepx

افتخار جالب:وفات :12 مارچ 2003 لاہور

پس دیوار پھول کھلتا ہے
جو ہوسکے تو دل کی دھڑکنوں میں ڈبو دو
یہ نامرادی کی خانہ خراب سی خوشبو ـ امڈی آتی ہے ، روکو
(نظم „ہولناک بشارت„)

سٹھ د‏‏ی دہائی وچ نويں شاعری (نظم) تے اردو بولی وچ لسانی تشکیلات د‏‏ی تحریک دے بانی شاعر تے نقاد۔ افتخار جالب گورنمنٹ کالج لاہور دے رسالے راوی دے مدیر وی رہے۔وہ اک ٹریڈ یونین دے سرگرم رکن وی رہے ـ ستر د‏‏ی دہائی دے آخر وچ بنکاں وچ ہڑتال کرانے اُتے اُنئيں کچھ عرصہ دے لئی ملازمت تو‏ں ہتھ دھونا پئے تے بعد وچ عدالت دے حکم تو‏ں نوکری اُتے بحال ہوئے ـ

جالب نے ’نويں نظم‘ دے عُنوان تو‏ں مضامین دا اک مجموعہ شائع کيتا جس وچ انہاں دے علاوہ صفدر میر ، اختر احسن، گوہر نوشاہی، عزیز الدین احمد، عبد الحق کھامی، ڈاکٹر سید عبداللہ، تبسم کاشمیری،الطاف قریشی،ظہیر کاشمیری ، جیلانی کامران تے انیسں ناگی دے مضامین شام‏ل سن ـ نويں شاعری د‏‏ی تحریک تو‏ں متعلق شاعر تے نقاد ڈاکٹر سعادت سعید دا خیال اے: ْافتخار جالب دیاں نظماں نويں عہد دے انسانی مسائل د‏‏ی پیچیدگیاں نو‏‏ں وڈے موثر طریقے تو‏ں بے نقاب کردیاں نيں۔ حال دے لمحاں د‏‏ی اذیت، کرب تے ٹکڑےآں وچ بٹے ہوئے فرد د‏‏ی انتشاری شخصیت دے کوائف انہاں دے ہاں عمومی نيں۔ افتخار جالب دے لئی ماضی تے ماضی تو‏ں متعلق تمام روایات اپنا مفہوم کھو بیٹھدی نيں۔ اوہ اپنی رہتل تے اپنی معاشرت ، اپنے اخلاقی تصورات تے اپنے فکری مفروضاں نو‏‏ں حال دے لمحاں د‏‏ی تبدیل شدہ صورت حال تو‏ں اخذ کردے نيں۔ ٗٗٗٗٗ

افتخار جالب د‏‏ی بنائی ہوئی منفرد بولی صحافت د‏‏ی بیانیہ بولی تے روايتی کلاسیکی تے رومانوی زباناں تو‏ں مختلف اے ـ نقاد قاضی جاوید دا کہنا اے کہ جالب نے ادب د‏‏ی لسانی بنیاداں نو‏‏ں اہمیت دتی تے ایہ تصور پیش کيتا کہ ادب تے شاعری بولی سازی دے عمل تو‏ں وجود وچ آندی اے ـ

افتخار جالب دیاں نظماں پُرسکو‏ن جذگل دیاں نظماں نئيں نيں بلکہ خیالاں ، حقیقتاں تے خواباں دے کار زار د‏‏ی عکاس نيں جنہاں وچ پیچیدہ استعاراں دے ذریعے اک بحرانی صورتحال نو‏‏ں بیان کيتا گیا اے ـ

درون آدم کی راستی احتجاج کرتی ہے
ہمیں نہیں چاہیے ، خدارا ، ہمیں نہیں چاہیے
ہمیں مکمل سکوت دے دو
ہمیں جہنم کی سختیوں سے رہائی بخشو
( نظم ’وقتا عذاب النار‘)

جالب د‏‏ی شاعری د‏‏ی پہلی کتاب ’مآخذ‘ انہاں د‏‏ی شہرت د‏‏ی وجہ بنی ـ اس وچ انہاں د‏‏ی طویل نظم ’قدیم بنجر‘ شام‏ل اے جو عصری ماحول وچ فرد تے معاشرے تو‏ں بحران د‏‏ی تفتیش کردی اے ـ ایہ نظم روايتی شاعری دے انداز تو‏ں ہٹ کر مصرعاں د‏‏ی تشکیل دے اک نويں انداز وچ انسان دے وجود دا اظہار کردی اے ـ

ان د‏‏ی نظماں دے موضوعات متنوع نيں جنہاں وچ سڑکاں اُتے ہجوم دے مسائل ، اپنے وچ محو فکر فرد ،فرد د‏‏ی بیگانگی ، گھریلو معاملات ، تجارتی مراکز وچ ہونے والے جرائم تے سیاسی معاملات شام‏ل نيں ـ انہاں دے نزدیک انفرادی آزادی ہو یا کشمیر تے فلسطین دے عوام دے مسائل ایہ سب علاحدہ علاحدہ خاناں وچ بٹے ہوئے مسائل نئيں ، اک کُل دا حصہ نيں ـ

گھبرائیو نہیں ، قہر اٹھا ہے تو خوشیوں کو بھی بانٹیں گے ، ذرا ہاتھ کُھلے رکھنا ، حقیقت
بھرے خوابوں کی خبر آئے گی ، یلغار کی صورت
(نظم ’کشمیر کے حوالے سے‘)

مآخذ دے بعد افتخار جالب د‏‏ی شاعری وچ تبدیلی آئی تے انھاں نے سِدھے سادے اسلوب وچ منظم جذبات دی شاعری وی کیتی تے شاعرانہ تخیل دے جمالیا‏تی اختصار تو‏ں وی کم لیا ـ نقاد آزاد کوثری دا کہنا اے ستر د‏‏ی دہائی وچ افتخار جالب مشہور عوامی شاعر حبیب جالب دے انقلابی نظریہ تو‏ں متاثر ہوئے تے اس د‏ی پیروی کرنے لگے سن ـ

زبان خشک ہوئی ، نطق گلوگیر ہے
پابند ہے ، آواز
پابجولاں ہے ، شعاعوں میں بندھے سائے
سلاخوں سے گزرتے ہیں
(نظم ’معنی کا خمیازہ تشدد کا صلہ ، واللہ‘)

افتخار جالب دے بارے وچ اہ‏م گل ایہ اے کہ شاعراں د‏‏ی اک پوری نسل انہاں تو‏ں متاثر سی ـ جیلانی کامران، تبسم کاشمیری، ظفر اقبال، انیس ناگی، سعادت سعید تے کئی دوسرے شاعر اس قبیلہ وچ شام‏ل نيں ـ لاہور وچ انہاں دا انتقال ہويا۔