اندرا گاندھی دا قتل
اندرا گاندھی دا قتل دا واقعہ 31 اکتوبر 1984 نوں صبح 09:20 نوں صفدرجنگ روڈ دہلی اُتے رونما ہويا۔ انھاں انہاں دے دو سکھ محافظ ستونت سنگھ تے بےانت سنگھ نے گولی مار دے ہلاک کيتا جس دی وجہ آپریشن بلیو سٹار سی جس وچ سکھاں دے مقدس مقام گولڈن ٹیمبل وچ آپریشن کيتا گیا تے اس وچ کئی سکھ ہلاک ہوئے ہور گردوارے نوں وی نقصان پہنچیا سی۔
وزیر اعظم اندرا گاندھی نوں 31 اکتوبر 1984 نوں صبح 9:29 بجے نويں دہلی وچ صفدر گنج روڈ اُتے واقع انہاں دی رہائش گاہ اُتے قتل کر دتا گیا ۔ [1] [2] انہاں نوں آپریشن بلیو سٹار دے بعد انہاں دے سکھ محافظاں ستونت سنگھ تے بےانت سنگھ نے گولی مار دے ہلاک کر دتا سی۔ [3] آپریشن بلوسٹار دی طرف توں حکم دتا جون 1984 8 1 توں منعقد اک بھارتی فوجی آپریشن، سی اندرا گاندھی نوں دور کرنے دے سکھ عسکریت پسند رہنما جرنیل سنگھ بھنڈرانوالہ تے انہاں دے مسلح پیروکاراں دی عمارتاں توں ہرمندر صاحب کمپلیکس وچ امرتسر ، پنجاب دے دتا سی [4]اجتماعی نقصان دے نتیجے وچ متعدد یاتریاں دی موت واقع ہوئی جنہاں نوں عسکریت پسنداں دے ذریعہ مندر وچ انسانی ڈھال دے طور اُتے استعمال کيتا جا رہیا سی، نال ہی اس تصادم وچ سکھ مذہب دی مرکزی عبادت گاہ اکال تخت نوں وی نقصان پہنچیا۔ مقدس مزار اُتے فوجی کارروائی نوں دنیا بھر دے سکھاں نے تنقید دا نشانہ بنایا۔ [5]
31 اکتوبر 1974 نوں ہندوستان دی اس وقت دی وزیر اعظم اندرا گاندھی نوں قاتلاں نے گولی مار دے ہلاک کر دتا سی۔ [1] ایہ واقعہ ہندوستانی تریخ وچ اندرا گاندھی دے قتل دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ مسز گاندھی دے دو سکھ باڈی گارڈز [2] ستونت سنگھ تے بیانت سنگھ نے آپریشن بلیو سٹار دے دوران ہرمندر صاحب اُتے فوج دے حملے دا بدلہ لینے دے لئی اسنوں قتل کر دتا ، سکھاں دی بلند ترین عبادت گاہ جسنوں "گولڈن ٹیمپل" کہیا جاندا اے ۔ [3]
آپریشن بلو سٹار دے بعد وزیر اعظم گاندھی دی جان نوں لاحق خطرے دے بارے وچ بہت زیادہ تاثر پیدا ہو گیا سی۔ اس دے مطابق، سکھاں نوں انہاں دے ذاتی محافظ دستے توں انٹیلی جنس بیورو نے قاتلانہ حملے دے خوف توں ہٹا دتا سی۔ پر، گاندھی دا خیال سی کہ اس توں عوام وچ انہاں دی سکھ مخالف شبیہہ مضبوط ہوئے گی تے انہاں دے سیاسی مخالفین نوں تقویت ملے گی۔ لہٰذا اس نے اسپیشل پروٹیکشن ٹیم نوں حکم دتا کہ اوہ اپنے سکھ محافظاں نوں بحال کرے، جنہاں وچ بےانت سنگھ وی شامل سی۔ [6]
پس منظر
[سودھو]مرکزی مضمون: آپریشن بلو اسٹار
بھارتی فوج نے 3 جون 6، 1984 نوں امرتسر وچ مقیم (پنجاب، بھارت) ہریمندر صاحب کمپلیکس خالصتان تحریک دے حامی جنرال سنگھ بھنڈرانوالے تے انہاں دے حامیاں دی آزادی دے لئی مہم چلائی ۔ [7] بھنڈرانوالے دی قیادت وچ علیحدگی پسند قوتاں پنجاب وچ زور پھڑ رہیاں سن، جسنوں پاکستان کہیا جاندا سی ۔حمایت حاصل کر رہیا تھا. 3 جون نوں بھارتی فوج نے امرتسر پہنچنے دے بعد گولڈن ٹیمپل کمپلیکس نوں گھیرے وچ لے لیا۔ شام دے وقت شہر وچ کرفیو نافذ کر دتا گیا۔ 4 جون نوں فوج نے مندر وچ موجود مسلح عسکریت پسنداں دے ہتھیاراں تے گولہ بارود دا اندازہ لگانے دے لئی فائرنگ کيتی۔ اسنوں شدت پسنداں دی طرف توں اِنّا شدید ردعمل ملیا کہ 5 جون نوں بکتر بند گاڑیاں تے ٹینک استعمال کرنے دا فیصلہ کيتا گیا۔ 5 جون دی رات نوں فوج تے سکھ جنگجوواں دے درمیان حقیقی جھڑپ شروع ہوئی۔
اس فوجی کارروائی وچ جان و مال دا بھاری نقصان ہويا۔ اکال تخت دی عمارت، جو مذہبی نقطہ نظر توں بہت اہم سی، نوں شدید نقصان پہنچیا سی تے اس کارروائی دے بعد حکومت ہند نے اسنوں دوبارہ تعمیر کيتا سی۔ اطلاعات دے مطابق گولڈن ٹیمپل اُتے وی گولیاں چلائی گئياں۔ سکھاں دی تاریخی لائبریری نوں نذر آتش کر دتا گیا۔ حکومت ہند دے وائٹ پیپر دے مطابق 83 فوجی ہلاک تے 249 زخمی ہوئے۔ 493 شدت پسند یا عام شہری مارے گئے، 86 زخمی تے 1592 گرفتار ہوئے۔ اس کارروائی کيتی کئی وجوہات توں مذمت وی کيتی گئی، خاص طور اُتے سکھاں دے مذہبی جذبات نوں ٹھیس پہنچانے دی وجہ تاں۔ آپریشن بلیو سٹار اک فوجی آپریشن اے جو بھارتی فوج نے اندرا گاندھی دی ہدایت اُتے ہرمندر صاحب اُتے قبضہ کرنے دے لئی کيتا سی ، جو سکھاں دی زیارت گاہ اے ۔ سرکاری ذرائع دے مطابق کچھ سکھ علیحدگی پسنداں نے بھج کر ہرمندر صاحب وچ پناہ لئی۔ حکومت نے انہاں نوں پھڑنے دے لئی ایہ آپریشن شروع کيتا۔ آپریشن دے دوران اک موقع اُتے فوج نے مندر نوں اگ لگیا دتی۔ اس دے نتیجے وچ علیحدگی پسنداں سمیت 492 [4] [5] شہری مارے گئے تے مندر نوں شدید نقصان پہنچیا۔ اس دے فوراً بعد بھارت بھر وچ سکھ برادری نے اندرا گاندھی حکومت دے خلاف احتجاج شروع کر دتا۔
اندرا گاندھی اُتے تنقید تے مخالفت
[سودھو]مرمت دے بعد اکال تخت دی اج دی تصویر
اندرا گاندھی سکھاں وچ انتہائی غیر مقبول ہو گئياں کیونجے آپریشن بلو سٹار وچ انہاں دے کردار نے اکال تخت دے کچھ حصےآں نوں نقصان پہنچایا تے جانی نقصان پہنچایا۔ گولڈن ٹیمپل کمپلیکس وچ جوتاں دے نال فوجی اہلکاراں دے مبینہ داخلے تے مندر دی لائبریری وچ سکھاں دے صحیفاں تے مخطوطات نوں مبینہ طور اُتے تباہ کرنے توں سکھاں دے جذبات مجروح ہوئے۔ اس طرح دے اقدامات توں حکومت وچ عدم اعتماد دی فضا پیدا ہوئی۔ گولڈن ٹیمپل اُتے حملے نوں بوہت سارے سکھاں نے اپنے مذہب اُتے حملہ سمجھیا تے بوہت سارے سرکردہ سکھاں نے یا تاں اپنے عہدےآں توں استعفیٰ دے دتا یا حکومت کیتی طرف توں دتے گئے اعزازات نوں احتجاجاً واپس کر دتا۔ [8]
اس کارروائی کيتی اجازت دینے اُتے اس وقت دی وزیر اعظم اندرا گاندھی نوں وی شدید تنقید دا نشانہ بنایا گیا سی۔ بے اعتمادی دی ایہ فضا آپریشن دے اختتام دے پنج ماہ دے اندر گاندھی نوں قتل کرنے دی سازش اُتے منتج ہوئی۔ آپریشن بلو سٹار دے بعد وزیر اعظم گاندھی دی جان نوں لاحق خطرے دے بارے وچ بہت زیادہ تاثر پیدا ہو گیا سی۔ اس دے مطابق، سکھاں نوں انہاں دے ذاتی محافظ دستے توں انٹیلی جنس بیورو نے قاتلانہ حملے دے خوف توں ہٹا دتا سی۔ پر، گاندھی دا خیال سی کہ اس توں عوام وچ انہاں دی سکھ مخالف شبیہہ مضبوط ہوئے گی تے انہاں دے سیاسی مخالفین نوں تقویت ملے گی۔ لہٰذا اس نے اسپیشل پروٹیکشن ٹیم نوں حکم دتا کہ اوہ اپنے سکھ محافظاں نوں بحال کرے، جنہاں وچ بےانت سنگھ وی شامل سی۔ [6]
قتل تے موت
اندرا گاندھی دے خون آلود کپڑے اندرا گاندھی میموریل، نويں دہلی وچ رکھے گئے نيں۔
اس دے دو سکھ محافظاں، ستونت سنگھ تے بےانت سنگھ نے 31 اکتوبر 1984 نوں نويں دہلی دے صفدر جنگ روڈ اُتے واقع انہاں دی رہائش گاہ اُتے صبح 9:29 اُتے اسنوں گولی مار دے قتل کر دتا، [1] انہاں وچوں اک، بےانت سنگھ دے نال اوتھے پہرہ دے رہیا سی۔ اہلکاراں دی طرف توں گولی مار دتی گئی، جدوں کہ ستونت سنگھ، اس وقت دے 22 سال، نوں گرفتار کر ليا گیا۔ [9] اوہ آئرش ٹیلی ویژن دے لئی اک دستاویزی فلم دی شوٹنگ دے دوران برطانوی اداکار پیٹر اوسٹینوف دا انٹرویو لینے دے لئی ستونت تے بیانت دے محافظ اک چھوٹے توں دروازے توں گزری۔ اس واقعے دے فوراً بعد، دستیاب معلومات دے مطابق، بےانت سنگھ نے اپنے پاس موجود ہتھیار دا استعمال کردے ہوئے اس اُتے تن بار گولی چلائی تے ستونت سنگھ نے اسٹین کاربائن توں اس اُتے بائیس راؤنڈ فائر کیتے۔
گاندھی اپنی سرکاری کار وچ اسپتال جاندے ہوئے راستے وچ ہی دم توڑ گئياں، لیکن گھنٹےآں تک انہاں دی موت دا اعلان نئيں کيتا گیا۔ انہاں نوں آل انڈیا انسٹی ٹیوٹ آف میڈیکل سائنسز لیایا گیا، جتھے ڈاکٹراں نے انہاں دا آپریشن کيتا۔ اس وقت دے سرکاری اکاؤنٹس وچ 29 داخلی تے خارجی زخم دکھائے گئے نيں، تے کچھ نے اس دے جسم توں 31 گولیاں چلائی سن۔ اسنوں آل انڈیا انسٹی ٹیوٹ آف میڈیکل سائنسز ، نويں دہلی لے جایا گیا، جتھے ڈاکٹراں نے اس دا آپریشن کيتا۔ اسنوں 2:20 اُتے مردہ قرار دتا گیا۔ انہاں دی لاش نوں یکم نومبر دی صبح دہلی دی سڑکاں توں ہُندے ہوئے تن مورتی بھون لے جایا گیا جتھے انہاں دی لاش نوں احترام تے عوام دے دیدار دے لئی رکھیا گیا۔ 3 نومبر نوں راج گھاٹ دے نیڑے انہاں دی آخری رسومات ادا کيتی گئياں تے اس جگہ دا ناں شکشتل رکھیا گیا۔ انہاں دے وڈے بیٹے تے جانشین راجیو گاندھیچدا نوں اگ دتی سی۔ [1]
مسز گاندھی نوں آئرش ٹیلی ویژن دے لئی تیار کيتی جانے والی دستاویزی فلم دے لئی برطانوی اداکار پیٹر اوسٹینوف دا انٹرویو کرنا سی۔ اوہ نويں دہلی وچ 1 صفدر جنگ روڈ اُتے وزیر اعظم دی رہائش گاہ دے باغی راستے اُتے چل رہے سن ۔ انہاں نے اندرا گاندھی نوں براہ راست گولی مار دتی جدوں اوہ ستونت تے بیاانت سنگھ دی حفاظت وچ اک چھوٹے توں دروازے توں گزر رہیاں سن۔ بیانت سنگھ نے کنارے توں تن راؤنڈ فائر کیتے تے ستونت سنگھ نے اپنے اسٹینگن توں اپنے پراسٹیٹ اُتے تِیہہ راؤنڈ فائر کیتے۔ دوسرے محافظاں نے بیانت نوں گولی مار دے موقع اُتے ہی ہلاک کر دتا تے ستونت نوں گرفتار کر ليا۔
گولی لگنے دے فوراً بعد مسز گاندھی نوں دہلی دے جنرل ہسپتال لے جایا گیا۔ انہاں دی انیس وچوں ست گولیاں سرجری دے ذریعے انہاں دے جسم توں کڈ دتیاں گئیاں۔ لیکن گولی لگنے دے اک گھینٹے دے اندر ہی اس دی موت ہو گئی۔ 3 نومبر ناں، مہاتما گاندھی دا مقبرہ، اس دے ستکارکریا وچ راج گھاٹ دے نیڑے شکتی ٹھل مکمل ہو گیا اے۔
قتل دے بعد ہونے والے واقعات
[سودھو]ایہ وی دیکھو: 1984 دے سکھ مخالف فسادات
اندرا گاندھی دے قتل دے بعد بھارت دے کئی علاقےآں وچ سکھاں دے خلاف فسادات ہوئے جنہاں وچ 3000 توں ودھ ہلاکتاں ہوئیاں۔ [10] [11] [12]
اگلے چار دناں وچ ، ہزاراں سکھ تشدد وچ اپنی جاناں توں ہتھ دھو بیٹھے۔ ایہ واقعہ بنیادی طور اُتے دہلی تے اس دے ماحول وچ پیش آیا۔ اندرا گاندھی دے قتل دی تحقیقات دے لئی قائم کیتے گئے جسٹس ٹھاکر کمیشن نے اس سازش دی علیحدہ تحقیقات دا مشورہ دتا۔ ستونت سنگھ تے سازشی کیہر سنگھ نوں موت دی سزا سنائی گئی۔ انہاں دی سزا 8 جنوری 1989 نوں عمل وچ آئی۔ ستونت سنگھ دہلی دی تہاڑ جیل وچ پھانسی پانے والے آخری شخص نيں۔ [۶] [٧]
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- اندرا گاندھی دا قتل
- 1984ء دے سکھ مخالف فسادات
- 1984ء وچ بھارت وچ جرائم
- 1984ء وچ قتل
- اکتوبر 1984ء دیاں سرگرمیاں
- اندرا گاندھی
- اندرا گاندھی انتظامیہ
- ایشیا وچ 1984ء وچ قتل
- بھارت وچ 1980ء دی دہائی وچ قتل
- بھارت وچ 1984ء
- بھارت وچ سیاسی قتل
- تریخ دہلی (1947ء توں تاحال)
- دہلی وچ 1980ء دی دہائی
- دہلی وچ ویہويں صدی
- دہلی وچ جرائم
- ریاستی جنازے