ایگرو ایکولوجی
کھیتی باڑی وچ ماحول عوامل دا مطالعہ (اے-گرا-ē-ˈکی-لو-جے) کھیتی باڑی پیداوار پرنالیاں تے لاگوُ ماحول پرکریاواں دا مطالعہ بارے علم اے۔ ماحول دے نظریات نوں سہنشیل بناؤنا ایگروکوسسٹمز وچ پربندھن دے نویں انگاں دا سجھاء دے سکدا اے۔ ایہہ شبد اکثر غلط ڈھنگ نال ورتیا جاندا اے، کیونکہ اس شبد دی ورتوں سائنس، لہر جاں کھیتی ووہار وجوں کیتی جا سکدی اے۔[1] کھیتی سائنسدان وکھ-وکھ کھیتی-ایشاعر پرنالیاں دا مطالعہ کردے ہن۔ کھیتیئیکو سائنس دا کھیتر کھیتی دے کسے اک خاص انگ نال جڑیا نہیں اے، بھاویں ایہہ جیوک، پنرجم، ایکیکرت، جاں روائتی، گہن جاں مکمل ہووے، حالانکہ کجھ لوک اس نام دی ورتوں خاص طور اُتے وکلپک کھیتی لئی کردے ہن۔
تشریح
[سودھو]ایگروکولوجی نوں اوئیسیڈی ولوں متاثر کیتا گیا اے "کھیتی باڑی فصلاں اتے ماحول دے تعلقات دا مطالعہ۔ “[2] ڈالگارڈ ایٹ ال۔ اس نوں کھیتی باڑی پرنالیاں"l دے اندر پودے، جانوراں، انساناں اتے ماحول وچکار آپسی آپسی تالمیل دا مطالعہ کرن وجوں کھیتی سائنس وجوں درساؤندا اے۔ پھرانسس ایٹ ال۔ نے تشریح نوں وی اسے طریقے نال استعمال کیتا، پر سوچ دتی کہ اس نوں ودھ رہے غذا تک ہی محدود رکھیا جانا چاہیدا اے۔ ایگروکولوجی اک سربپکھی پہنچ اے جو کھیتی باڑی اتے مقامی بھائیچاریاں نوں قدرت دیاں پرکریاواں اتے روزی-روٹی دے عامَ لابھ لئی تالمیل کرن دی کوشش کردی اے۔
ایگروکولوجی سبھاوک طور تے بہو-انشاسنی اے، جس وچ کھیتی سائنس، (ایکولوجی)ماحول علم، ماحول سائنس، سماجیات، معاشیات، اتہاس اتے ہور شامل ہن۔
ایگروکولوجی ، کھیتی-باڑی نظام دے وکھ وکھ تتاں جویں مٹی دیاں خاصیتاں اتے پودے-کیٹے دے آپسی پرجذبات نوں سمجھن لئی وکھ-وکھ وگیاناں دی ورتوں کردی اے، نال ہی پینڈو بھائیچاریاں اُتے کھیتی باڑی طریقیاں دے اثر، نویں پیداوار دے طریقے ترقی یافتہ کرن دیاں معاشی رکاوٹاں، جاں کھیتی دے طریقیاں نوں مقرر کرن لئی تہذیبی کارکاں نوں سمجھن لئی سماجی وگیاناں دی ورتوں کردی اے۔
[حوالہ لوڑیندا] مطالعہ کیتے ایگروکوسسٹم دیاں سسٹم خاصیتاں وچ ایہہ شامل ہو سکدے ہن:
اتپادکتا، ستھائیپنا، استحکام اتے اکسارتا۔ []] ایگروکولوجی کسے اک پیمانے تک محدود نہیں اے؛ ایہہ اک انفرادی زین توں لے کے اک سمچی آبادی تک، جاں اک دتے کھیت وچ اک کھیتر توں لے کے گلوبل پرنالیاں تک پسریا ہو سکدا اے۔
[]] ووجٹکووسکی قدرتی ایکوپرنالیاں دی ایکولوجی نوں ایگروکولوجی توں وکھرا کر دندا اے کیونکہ قدرتی ایکولوجی وچ معاشیات دی کوئی کردار نہیں ہندی اے، جدونکھ ایگرو ایکولوجی وچ، جویں کہ ایہہ یوجنابدھّ اتے پربندھت ماحول دے اندرلے سوتراں اتے مرتکز ہندا اے، ایہہ ہن انسانی سرگرمیاں اتے اس طرحاں معاشیات، جو کہ پرائمری گورننگ طاقتاں ہن جو آخرکار کھیت نوں نینترت کردیاں ہن۔ []] []] ووجٹکووسکی نے اپنی 2002 وچ اپنی کتاب وچ کھیتی باڑی، جنگلات اتے کھیتی باڑی دے کھیتی سائنس دے کارجاں بارے وچار سانجھے کیتے ہن۔
قسماں
[سودھو]بٹل 2003 دے اک کانفرنس پیپر وچ کھیتی ایکولوجی دیاں چار قسماں دی پچھان کردا اے۔ مکھ قسماں جس نوں اوہ ایکوسسٹم ایگروکولوجی کہندا اے جسدا اوہ دعوہ کردا اے کہ ہاورڈ ٹی اوڈم دے ایکوسسٹم ماحول توں حاصل اے اتے پینڈو سماجیات، اتے کھیتی سائنس ایگروکولوجی اُتے گھٹ دھیان مرتکز کردا اے جسنوں اوہ علم اتے وہاراں نوں کھیتی باڑی ول ودھیرے ٹکا۔ ترقی یافتہ کرن ول رجھان وجوں پچھاندا اے۔ تیجی لمبے ویلے توں چل رہی قسم جس نوں بٹیل ‘ ایکولوجی دی سیاسی آرتھکتا’ ( ecological political economy) کہندا اے، جس نوں اوہ ایگروکولوجی دی سیاست اتے معیشت دی الوچنا کرنا اتے سخت گیر دی سیاست نال تلنا وجوں متاثر کردے ہن۔ سبھ توں چھوٹی اتے نویں قسم ، بٹل مطابق ‘ایگرو-آبادی ایکولوجی ’ ( agro-population ecology ) جو کہ اوہ کہندا اے پہلے نال بہت ملدا جلدا اے، مکھ طور تے آبادی ماحول دے ودھیرے جدید نظریات جویں کہ مختصر ذاتیاں دی آبادی دی رفتار شیلتا، اتے اوہناں دی بنیاد تے۔ موسم اتے بائیو-کیمیا نال تعلقات، اتے جینیٹکس دے کردار توں لیا گیا ماحول سائنس اے۔
لوک ایگروکولوجی شبد اک سائنس، تحریک جاں مشق لئی ورتدے ہن۔
اتہاس
[سودھو]ایگروکولوجی دا اتہاس اس گل اُتے انحصار کردا اے کہ کی تسیں اس نوں وچاردھارا جاں دستور دے انگ وجوں درسا رہے ہو، کیونکہ عالمی بھر دیاں بہت ساریاں دیسی سنسکرتیاں تریخی طور' تے ورتے جاندے اتے حال دستوراں دی ورتوں نوں ہن اسیں ایگروکولوجی دے علم دی ورتوں کردے ہوئے دیکھدے ہاں۔ اداہرناں وچ ماؤری، نہوآٹل اتے ہور بہت سارے دیسی لوک شامل ہن۔ [16] عامَ طور تے جانیاں جاندا اے کہ میکسیکو دے لوک جو کہ امریکہ دے ٹینوچٹٹلن پوروَ-کلونیکل وچ وسدے سن، چنمپاس نامک اک عمل دی ورتوں کردے سن جو کہ اجکل دے بہت کرکے چرنجیوی کھیتی باڑی وچ کمپوسٹ کھاد دی ورتوں نال بہت کرکے میل کھاندا اے۔ [१]] کھیتی ایکولوجی روایتاں دی ورتوں جویں غذائیت فصلی چکراں اتے فصلی بدلاؤ سینکڑے سالاں توں اتے کئی وکھ وکھ سبھیاچاراں وچ ہندی اے۔ [18] آدواسی لوک اس ویلے ایکولوجیکل کھیتی روایتاں دی ورتوں کرن والے لوکاں، اتے ودھیرے کھیتی نوں ایگروکولیجکل دے نظریہ وچ لجان دی لہر وچ شامل والے لوکاں دا اک وڈا حصہ ہن۔
چرچہ
[سودھو]اوہناں اکادمک کھوج کھیتراں وچ جو کھیتی باڑی جاں ماحول نال متعلق موضوعاں جویں کہ کھیتی سائنس، پشو سائنس، ماحول سائنس، اتے ہوراں تے مرتکز کردے ہن، اس بارے بہت چرچہ ہو رہی اے کہ کھیتی باڑی دے کس ماڈل جاں کھیتی سائنس دی پالیسی راہیں مدد کیتی جانی چاہیدی اے۔ وکھ-وکھ دیساں دے کھیتی باڑی ڈیپارٹمنٹ ایگروکولوجی نوں وکھ-وکھ ڈگری دی حمایت کردے ہن نال نال اقوام متحدہ وی شاید اسدا سبھ توں وڈا حامی اے۔[۱][۲]