بحر العلوم واعظ
بحر العلوم واعظ حافظ محمد عظیم پشاوری جوتخلص واعظ رکھدے سن ۔
ولادت
[سودھو]بحر العلوم واعظ دی 1205ھ نوں ولادت ہوئی۔
ناں و نسب
[سودھو]آپ دا اسم شریف محمد عظیم، لقب بحرالعلوم، تخلص واعظؔ تے حافظ جی صاحب گنج والے دا ناں توں مشہور نيں، جامع مسجد گنج دے امام، خطیب تے مدرس سن ۔ آپ قدوۃ السالکین خواجہ نور محمد صاحب مہاروی دے خاندان نال تعلق رکھدے نيں۔
تعلیم و تصوف
[سودھو]چونکہ آپ دا خاندان علم ظاہری و باطنی دا مرکز سی۔ اس لئی آپ بہت تھوڑی عمر وچ (یعنی 16برس دی عمر وچ ) تکمیل علوم فرما کر مسند درس اُتے متمکن ہوئے۔ چند برس درس و تدریس فرمانے دے بعد اچانک طبیعت وچ انقلاب آیا۔ درس نوں چھڈ کے سلوک و معرفت دے حصول دے لئی گھر توں نکل کھڑے ہوئے۔ آپ پنجاب توں نکل کے پشاور وچ گنج دروازہ دے باہر سڑک دے کنارے اُتے ’’ تہ خانے والے ملیا صاحب ‘‘ دے قبرستان وچ اک چھوٹی مسجد اے اس وچ ٹھہرے تے عبادت و ریاضت وچ مصروف ہوئے گئے۔ ایتھے اُتے آپ نے درس دا سلسلہ وی شروع کر دتا۔ بحر العلوم حافظ محمد عظیم واعظ پشاوری حضرت جی صاحب دے خلفاء وچوں سن ۔
زہد وتقویٰ
[سودھو]آپ دے زہد وتقوی تے علم دی شہرت پشاور تے اس دے گرد ونواح وچ پھیلی، علما، مشائخ تے عوام وچ اللہ تعالیٰ نے آپ نوں مقبول کر دتا۔ علاقہ گنج دی جامع مسجد (جو مسجد خواجہ معروف دے ناں توں موسوم اے ) وچ مدرس، امام تے خطیب بنائے گئے۔
نابینا تے علم
[سودھو]بغیر بینائی دے معقول و منقول دیاں کتاباں پڑھاندے۔ ہر اک استفتاء دا جواب املا فرماندے۔ کتاب دا ناں، صفحہ تے سطر تک لکھواندے۔ صاحب پشاور دی تریخ لکھدے نيں۔
’’ ایہ صاحب (یعنی حافظ محمد عظیم) عالم باعمل سن ۔ انہاں دی نسبت لوک اعتقاد ولایت رکھدے نيں تے تمام عمرا ن دی تعلیم علوم وچ باوجود نا بینا ہونے دے گزری ‘‘۔ آپ نوں صحاح ستہ دی تمام اسانید زبانی یاد سن ۔ جناب مولانا غلام رسول مہر ؔ لکھدے نيں ۔
’بحر العلوم حافظ محمد عظیم علم وفضل تے زہد و تقویٰ وچ شیخ وقت، صحاح ستہ دے اسانید زبانی یاد سن ‘‘۔
خواجہ معروف دی مسجد دار العلوم اسلامیہ دی شکل اختیار کرچکی سی۔ طلبہ دی روٹی، رہنے دی جگہ تے کپڑا وی آپ خود مہیا کردے۔ آپ دے نال آپ دے اس دار العلوم وچ مشہور و معروف دو عالم جناب آخوندزادہ عبد اللہ صاحب تے مولینا قاضی مسعود صاحب وی علوم متداولہ دا درس پڑھاندے۔
شاگرد
[سودھو]آپ دے شاگردان رشید وچوں مشہور و معروف شاگرد شیخ المشائخ شیخ الاسلام و المسلمین مجاہد اعظم حافظ عبد الغفور صاحب المشہور بہ آخوند صاحب سوات، عالم اجل فاضل اکمل عالم علوم اسرارالہٰی سید اکبر شاہ صاحب ساکن بھانہ ماڑی، علامہ وقت فھامہ عصر مولانا بالفضل مرید محی الد ین صاحب نوشہروی ،ہور بقول مولینا غلام رسول مہرؔ ،جناب مولانا مولوی سید امیر صاحب المشہور کوٹہ ملیا صاحب وی آپ دے شاگرد سن ۔
وفات
[سودھو]24 جمادی الثانی 1275ھ بمطابق 26 دسمبر 1858ء جمعہ دی شب ہوئی صاحب حدائق الحنفیہ لکھدے نيں۔ ’’ اس کثرت و ہجوم توں لوک آپ دے جنازے اُتے حاضر ہوئے کہ شہر دے لوک تعجب کردے سن کہ اس قدر بے شمار خلقت کہیا ں توں آگئی ‘‘۔[۱][۲]