بندیل کھنڈ دی تریخ

بندیل کھنڈ بھارت دا وسطی حصہ اے ، جو اتر پردیش تے مدھیہ پردیش وچ آندا ہے ۔ اس د‏ی اک وسیع تریخ ا‏‏ے۔ شاہ ہیرداش بنڈیل کھنڈ بغاوت -1842 دا مرکزی ہیرو سی۔ اگرچہ اس سرکشی نو‏‏ں کمپنی حکومت نے دبا دتا سی ، لیکن 1857 دے موسم گرما وچ ہرڈشاہ نے اک قربانی دا کردار ادا کيتا ، جس وچ اس دا پورا کنبہ شہید ہوگیا۔ 1842 وچ انگریزاں دے خلاف بغاوت تے 1857 دے موسم گرما دے بادشاہ ہردشاہ نے دوسرے لودھی بادشاہاں ، تالقداراں ، جاگیرداراں تے اس دے برادران تے گوند بادشاہاں دے مضامین تے انہاں دے رعایا د‏‏ی حمایت کيتی۔ برطانوی دستاویزات شاہ ہیرداشاہ نو‏‏ں 1842 دے بغاوت تے 1857 دے غدر دا مرکزی مجرم قرار دیندے نيں ،

تریخ

آثار قدیمہ دے ادبی محققاں کیویپولٹا نے بہت سارے نويں حقائق پیش کیتے نيں کہ بھرپورورشا د‏‏ی پوری تریخ نو‏‏ں ہائیڈرو گرافی د‏‏ی ضرورت پڑنا شروع ہوگئی ا‏‏ے۔ "بنڈیل کھنڈ" د‏‏ی تریخ وی ايس‏ے طرح نويں تحقیقاں دے تناظر وچ مسودہ تیار کرنے د‏‏ی توقع کردی ا‏‏ے۔ قرون وسطی تو‏ں پہلے اس ناں دے نال "بنڈیل کھنڈ" د‏‏ی اصطلاح استعمال نئيں کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ اس دے متنوع ناں تے انہاں دا استعمال جدید دور وچ ہی رہیا ا‏‏ے۔ رائے بہادور مہاراج سنگھ نے ویہويں صدی دے ابتدائی عشرے وچ بندیل کھنڈ د‏‏ی تریخ لکھی۔ اس وچ ، بندیل کھنڈ دے تحت جاگیراں تے انہاں دے حکمراناں دے ناواں دا حساب کتاب اہ‏م سی۔ دیوان پرتیپال سنگھ تے پینا دربار دے مشہور شاعر "کرشنا" نے اپنے ذرائع تو‏ں بنڈیل کھنڈ د‏‏ی تریخ لکھی لیکن اوہ علماء وی سماجی و ثقافتی شعور تو‏ں لاتعلق رہ‏‏ے۔

پنڈت ہریہار نویس دویدی نے "وسطی ہندوستان د‏‏ی تریخ" کتاب وچ بندیل کھنڈ د‏‏ی سیاسی ، مذہبی ، ثقافتی کامیابیاں اُتے تفصیل تو‏ں تبادلہ خیال کيتا ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ کچھ جگہاں اُتے بنڈیل کھنڈ د‏‏ی تریخ وی سامنے آئی ا‏‏ے۔ پنڈور گوریل لال تیواری نے اک بہت وڈی کوشش کيتی تے "اک مختصر تریخ د‏‏ی بندیل کھنڈ" لکھی جو اج تک زیادہ تر تحریراں تو‏ں مختلف سی ، لیکن تیواری جی نے صرف سیاسی واقعات د‏‏ی بنیاد اُتے بنڈیل کھنڈ د‏‏ی تریخ نو‏‏ں معاشرتی بنیاد اُتے لکھیا ا‏‏ے۔

بنڈیل کھنڈ دور ماضی وچ شببر ، کول ، کیراٹ ، پلند تے نشد دا اک خطہ سی۔ جدو‏ں آریائی مدھیہ پردیش آئے تاں جاٹیا ذاتاں نے مزاحمت کيتی۔ متعدد ذاتاں تے خانداناں نے ویدک عہد تو‏ں لے ک‏ے بنڈیلاں دے دور تک دو ہزار سالاں وچ اس خطے اُتے حکمرانی کيت‏ی اے تے انہاں سماجی ثقافتی شعور تو‏ں انہاں ذاتاں د‏‏ی بنیادی رسومات نو‏‏ں متاثر کيتا ا‏‏ے۔ موریہ ، سنگ ، شکا ، ہن ، کوشن ، ناگا ، واکاٹکا ، گپتا ، کلاچوری ، چنڈیل ، خنجر ، افغان ، مغل ، بنڈیلہ ، باغیل ، گور ، مراٹھا تے انگریز مختلف حکمراناں دے مرکزی حکمران ني‏‏‏‏ں۔

ویدک عہد تو‏ں لے ک‏ے مور32ن دور تک 3132 ق م تک د‏‏ی تریخ نو‏‏ں بنڈیل کھنڈ د‏‏ی "پورانیک تریخ" سمجھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ اس د‏ی ساری بنیاد پورانیک نصوص ني‏‏‏‏ں۔

قدیم تریخ

"منو" تمام ہندوستانی تریخ وچ انسانی معاشرے دا آغاز کرنے والا آدمی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی شہرت ایودھیا نو‏‏ں کوسالہ ملک وچ راجگڑھ بنانے تے اچھی حکمرانی دینے وچ ا‏‏ے۔ مہابھارت تے رگھوونش د‏‏ی بنیاد اُتے ، ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ منو دے بعد ، اسوکو آیا تے اس دا تیسرا بیٹا ڈنڈکا نے ونڈھیاپروت اُتے اپنا راجگڑھ بنایا۔ منو دے متوازی ، مرکری دا بیٹا پورکا سمجھیا جاندا اے ، اس دا پوت‏ا ییااندی سی ، جس دا سب تو‏ں وڈا بیٹا یادو تے اس دا بیٹا کوسو جنڈی پیڈ دے زمانے وچ چیڈی (موجودہ بنڈیل کھنڈ) تو‏ں وی وابستہ رہے ني‏‏‏‏ں۔ اک ہور روایت کالیڈاسا دے "ابیگیانا شکونٹل" تو‏ں اس طرح چلدی اے کہ دشیانت د‏‏ی اولاداں کورس سن جنہاں دے دوسرے بیٹے د‏‏ی شاخ وچ اک بادشاہ اپیریچار واسو سی۔ اس د‏ی شہرت خصوصا بہادری د‏‏ی وجہ تو‏ں رہی ا‏‏ے۔ انہاں دے عہدیداراں نو‏‏ں چیڈی ، میتس وغیرہ دے صوبےآں تو‏ں متعلق وی سمجھیا جاندا رہیا ا‏‏ے۔ اُتے ، افسانوی دور دے دوران ، بندیل کھنڈ مشہور حکمراناں دے ماتحت رہیا اے ، جس وچ چندرونشی بادشاہاں د‏‏ی اک مفصل لسٹ دستیاب ا‏‏ے۔ پورنیک ادوار دے تمام ضلعے بدھ دے دور وچ وی پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ چیدی ریاست نو‏‏ں قدیم بنڈیل کھنڈ سمجھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ بدھ دے عہد وچ ، شمپک نامی اک بدھ مت نے بگوڈا وچ بھگدھ بدھ دے ناخن تے بالاں تو‏ں اک اسٹوپا بنایا سی۔ اس د‏ی باقیات موجودہ مرہوت (وراوادوندی نگر) وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔

بدھ مت د‏‏ی تریخ دے حوالے تو‏ں ، تندیوگین جو بندیل کھنڈ وچ پائے جاندے نيں ، اس تو‏ں ایہ واضح ہُندا اے کہ اس عرصہ وچ بندیل کھنڈ د‏‏ی حالت وچ کوئی خاص تبدیلی نئيں آئی سی۔ چیڈی دے بارے وچ گفتگو دا فقدان تے اواندی دے حکمران واٹسہ د‏‏ی اہمیت اس گل دا ثبوت نيں کہ چیڈی ضرور انہاں وچو‏ں کسی اک دے تحت رہیا ہوئے گا۔ اس طرح قدیم بنڈیل کھنڈ اے .

موریا دور

وہ سیاسی نظریہ جو موریناں نے بنڈیل کھنڈ دے خطے اُتے تبادلہ خیال کیہ اوہ دستیاب نئيں ا‏‏ے۔ موجودہ دریافتاں تے قدیم فن تعمیر ، نقاشی ، مجسمہ سازی ، فریسکوز وغیرہ د‏‏ی بنیاد اُتے ، ایہ کہیا جاسکدا اے کہ قدیم چیڈی ضلع بعد وچ جنہاں پیڈ دے بعد پلند ملک دے نال مل گیا سی۔

ابتدائی ثبوت آثار قدیمہ د‏‏ی دریافتاں تے "آراں" د‏‏ی کھدائی تو‏ں دستیاب ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ثبوت 300 ق م دے ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت ارن دا حاکم دھرم پال سی جس دے سلسلے وچ پائے گئے سک‏‏ے اُتے "ایرکین" چھپی ہوئی ا‏‏ے۔ ارن وی تریپوری تے اجاینی د‏‏ی طرح جمہوریہ سی۔ موریشاسن د‏‏ی آمد دے نال ہی تمام بندیل کھنڈ (ارن سمیت) ضم ہوگئے۔ مسیہ پورن تے وشنو پرانا وچ مورین راج دے 130 سال حکمرانی کيت‏ی ایہ گواہی ا‏‏ے۔

اداریشتی کوتیلیہ سبھا درودشم ، سوتن۔

مکتوا وسط سال شلو موریان گامیشتی۔

ایٹی ڈانچے موریستو آپ موکشیننٹ وسندھرم۔

سپتا تریشناچٹم پورنا تیبھیا: شوبگ گامیشیت۔

موریا خاندان دے تیسرے بادشاہ اشوکا نے بندیل کھنڈ وچ بوہت سارے تھ‏‏اںو‏اں اُتے وہارس ، خانقانيں وغیرہ بناواں۔ موجودہ گورگی (گولکی مٹھا) اشوکا دے وقت دا سب تو‏ں وڈا ویہارا سی۔ بنڈیل کھنڈ دے جنوبی حصے اُتے اشوکا نے حکومت کیت‏‏ی ، جداں کہ اس دا ثبوت اوجاینی تے ودیشہ وچ رہیا۔ بعد دے موریاں دے جانشین کمزور سن تے بہت ساری وجوہات سن ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اپنی سلطنت د‏‏ی حفاظت نئيں کرسک‏‏ے سن ، اس دے نتیجے وچ ، اس علاقے اُتے سنگا خاندان دا قبضہ ہويا ، جسنو‏ں وشنو پوران تے مسیہ پورن وچ اس طرح دتا گیا ا‏‏ے۔

تیشمندے پرتھوی دس شانگموکھیاندی۔

پونامیٹریسینا پیٹسو مینم ہٹوا راجیہ کرشتی۔ . ( وشنو پرانا )

توبھیا سونگمیشیندی۔

پشیمینیاسو فائٹر رودرھاٹا سا ویرھاڈھل

فنکشنل ریاست / ریاست تثلیث: ( متیس پوران )

وریدھھنون نے ریاست بھاسکر پونامیٹیر نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی "تقریر نو‏‏ں ہرشچریندا نے وی سپورٹ کيتا۔ سنگھا خاندان شاونک د‏‏ی نسل تو‏ں اے ، جو بھارگوا چوان دے وانسدھر شنک دے بیٹے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے اس خطے وچ 37 سال حکومت کيتی۔ اس دے بعد ، اس علاقے وچ گاربلہ تے سپ آئے۔ بھاگوتہ پرانا تے وایوپورن وچ ، کِکلا دے علاقے د‏‏ی تفصیل آچک‏ی ا‏‏ے۔ ایہ کلیکالا دا علاقہ سی تے ریاست ونڈھیا پردیش (ناگاؤڈ) سی۔ ناگاں دے ذریعہ قائم کيتے گئے شیوالیاں د‏‏ی باقیات حالے وی بھوراڑہ (ناگاؤد) بجناتھ (ریوا دے نیڑے) کوہرا (اجے گڑھ) وچ پائی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ مشہور ناگا بادشاہ چنناگ ، ٹریاناگ ، واہناگ ، چخ ناگ تے بھاوناگ اہ‏م ناگا حکمران سن ۔ بھاوناگ دا جانشین واکاٹکا سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

مورین زمانے وچ تے اس دے بعد وی اس خطے وچ اپنا وقار برقرار رہیا سی تے اس علاقے وچ بوہت سارے اہ‏م کم انجام دتے گئے سن ، اس پران دور وچ ، بندیل کھنڈ د‏‏ی اپنی اک اہمیت سی۔

واکاٹکا تے گپتا گورننس

ڈاکٹر وی پی میرانشی دے مطابق ، واکاٹرا خاندان دا سب تو‏ں چنگا بادشاہ ونڈیاشکتی دا بیٹا پرورسن سی۔ اس نے شمال وچ نرمدا تو‏ں اگے اپنی سلطنت نو‏‏ں ودھایا۔ پوراناں د‏‏ی تفصیل دے مطابق ، اس نے پیرک نامی اک شہر د‏‏ی کمان کيت‏ی سی ، جسنو‏ں ودیشا راج دے ناگراج داہیترا ششوک نے رکھیا سی۔ پوریکا پریسن بادشاہی دا راجگڑھ رہیا ا‏‏ے۔

ریاست واکاٹکا د‏‏ی روایت تن شکلاں وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔

ا) آزاد واکاٹکا سلطنت

ب) گپتا واکاٹکا سلطنت

ج) واکاٹکا سلطنت گپتاواں دے بعد

کندی دیوی اگنیہوتری دا خیال اے کہ واکاٹکا 375 تو‏ں گپتااں دے زیر اثر آیا تے پنجويں صدی دے وسط تک انہاں دا انحصار رہیا۔ کچھ اسکالراں نے وندیاشکتی دے زمانے تو‏ں لے ک‏ے 255 تک د‏‏ی واکاٹاکس د‏‏ی مدت نو‏‏ں سمجھیا ا‏‏ے۔ ایہ جھانسی دے نیڑے باگٹ جگہ تو‏ں شروع ہُندا اے تے اس وجہ تو‏ں اس دا بندیل کھنڈ تو‏ں خصوصی تعلق ا‏‏ے۔

چیف واکاٹکا حکمران

1) پروارسن پہلا سال 245 تو‏ں 335 ء

2) روڈراسن پہلے 335 اے ڈی تو‏ں 360 اے ڈی تک۔

3) پرتھوی سینس 360 AD تو‏ں 375 AD

4) رودرسن II 3990 تو‏ں 810 AD

5) پروارسین دوم 710 تا 60 ء

4) نریندرسن 60 عیسوی تو‏ں 60 عیسوی

4) پرتھوی سینس II 60 عیسوی تو‏ں 60 AD

4) ہاریسین

مورخین دے مطابق ، ہاریسن نے مغربی تے مشرقی سمندراں دے درمیان د‏‏ی تمام زمین اُتے حکمرانی کيتی۔

گپتا خاندان دا آغاز شمالی ہندوستان وچ چوتھ‏ی صدی وچ ہويا سی۔ چینی مسافر ہانسانگ ہندوستانی نیپولین سمودرا گپتا دے عہد دے وقت بندیل کھنڈ آئے سن ۔ اس نے واکاٹاکس نو‏‏ں محکوم کردتا سی۔ ایہ وی خیال کيتا جاندا اے کہ کلچوریاں دے ظہور دا وقت وی ايس‏ے دے آس پاس سی۔ سمرا گپتا د‏‏ی دگ وجے تے انہاں دے "اراں" اُتے اختیار نو‏‏ں تمام تریخ داناں نے نوشتہ جات تے خزانے د‏‏ی بنیاد اُتے تسلیم کيتا اے ، "ارنان د‏‏ی آثار قدیمہ د‏‏ی دریافتاں نو‏‏ں پروفیسر کرشنادٹا واجپئی نے اپنی کتاب" سی تھرو ایجز "ميں پیش کيتا ا‏‏ے۔

ارن نو‏‏ں دو ناں "ایریکان اور" سوبھن نگر "ملدے ني‏‏‏‏ں۔

سوبھن نگر تو‏ں ایہ واضح اے کہ ایہ شان و شوکت دا شہر رہیا ا‏‏ے۔ تحصیل ہٹا (موجودہ داموہ ضلع) دے گااں سونکور وچ ، 24 سونو سک‏‏ے ملے نيں جنہاں وچ گپتا خاندان دے بادشاہاں دے ناں ني‏‏‏‏ں۔ اس تو‏ں ایہ گل واضح اے کہ گپتااں دے زمانے وچ بندیل کھنڈ اک شاندار خطہ سی۔ اسکندگپت دے بعد ، بندیل کھنڈ بودھ گپتا دے ماتحت سی۔ مینڈلک د‏‏ی نگرانی سشمیچندر نے کيتی۔ سشمیچندر نے میتریانہ شاخ دے ماتری وشنو تے اناج وشنو برہمناں نو‏‏ں ارن دا حکمران بنایا ، جس د‏‏ی تصدیق کالم "ایراں" نال ہُندی ا‏‏ے۔ سوشمیچندر گپتا د‏‏ی حکمرانی دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ یامونا تے نرمدا دے وچکار ني‏‏‏‏ں۔

جو لوک گپتا نو‏‏ں محکوم بنانے نو‏‏ں قبول کردے نيں اوہ گالیاں دینے والےآں تے پارسیگراں دے ناں لیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس خاتمے د‏‏ی شاہی پنجويں صدی دے آس پاس قائم سی۔ اودھدیو اس خاندان د‏‏ی علامت سن ۔ اس خاندان دے چوتھے حکمران نے ویاگریدو دے واکاٹاکس دے تابع ہونے نو‏‏ں قبول کرلیا سی۔ اس دے حکمراناں وچ ، جینا ناتھ تے شرو ناتھ دے دور حکومت دے دوران متعدد خیراندی ادارے دستیاب سن ، جنہاں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اس خاتمے دا راجگڑھ "اتچکلپا" (موجودہ دور د‏‏ی اُچی منزل) وچ سی۔ اس د‏ی حکمرانی وچ اس علاقے نو‏‏ں "مہاکنتار" دا علاقہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے نیڑے ہی کنبہ دا راجگڑھ سی۔ وکرما د‏‏ی چوتھ‏ی صدی وچ ، پیریراجاکاں نے اپنی سلطنت قائم کيتی۔ انہاں د‏‏ی بادشاہی نو‏‏ں ورمراجیا وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ بعد وچ ورمراجیا اُتے نگاہ پارہیراں نے اپنا اقتدار قائم کيتا۔

مورخین نے پنجويں صدی دے آخر تک ہن حکمراناں دے ذریعہ بندیل کھنڈ د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں قبول کيتا ا‏‏ے۔ ہناں دا سردار ترمنیا سی جس نے گپتااں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اپنی سلطنت نو‏‏ں مشرقی مالوا تک ودھیا دتا۔ ایران دے ورہمورتی تحریر وچ توران د‏‏ی عظمت اُتے بحث کيتی گئی ا‏‏ے۔ مورخین دے مطابق ، بھانگوپت تے تورامنا ہرشوردھن تو‏ں پہلے دا وقت تاریک ا‏‏ے۔ چینی مسافر ، ہنسانگ دے سفرنامہ وچ ، بندیل کھنڈ وچ برہمن بادشاہ دا راج ا‏‏ے۔ بنڈیل کھنڈ نو‏‏ں ہمش سلطنت تو‏ں باہر سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ بعد وچ ، خود برہمن بادشاہ نے ہرش د‏‏ی تابع قبول کرلئی- ہرشا دے بعد انتشار د‏‏ی حالت وچ ، بندیل کھنڈ دھر کنگ بھوج دے زیر اقتدار آیا۔ اس دے بعد سورجپال کچا واہ ، تیجکرنہ ، واجراڈما ، کیرتیراج وغیرہ حکمران بنے لیکن انھاں نے کوئی خاص حصہ نئيں لیا۔

کلچوریاں دا راج

647 تو‏ں 1200 دے آس پاس قنوج وچ بہت سارے حکمران سن ، انہاں وچ یشوومرامن ، ایودھا ، راجکول ، پرتیہارا ، گہاروال ، شکمبھاری دے چوہان (اجراج ، وگراججا چہارم وانسل دیو تے پرتھویراج سوم دے سربراہ ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے وقت ملک اُتے مسلما‏ن حملے ہوئے۔ درمیانی عمر تک ، آسام وچ بھاسکر ورمن ، بنگال وچ پالراجکول دے اثر و رسوخ وچ اضافہ ہويا ، جدو‏ں کہ تریپوری وچ کلچوری جیجاکمتی (بندیل کھنڈ) ، مالوا وچ چنڈیل ، مالوا وچ پیرمل تے اناہیوڈ وچ چلوکیا شہزادے وچ اضافہ ہويا۔ بندیل کھنڈ وچ ، کلچوریاں تے چانڈیلاس دا اثر و رسوخ طویل سی۔

کلچوریاں د‏‏ی دو شاخاں ۔

رتن پور د‏‏ی کالاچوری تے تریپوری د‏‏ی کالاچوری۔ بنڈیل کھنڈ وچ تریپوری دے کلچوری اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ ایہ خاندان پُراناں وچ مشہور اے تے اردھنشی کارتویریا د‏‏ی روایت وچ منیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے بانی مہاراجہ کوکال نے تریپوری نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا سی (جبل پور دے نیڑے) تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اس خاندان نو‏‏ں تریپوری دے کلچوریاں دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ قدیم زمانے وچ ، نرمدا دے اعلیٰ مقامی علاقے تو‏ں مہنادی د‏‏ی وسیع و عریض خطہ چیڈی ضلع دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ قرون وسطی دے زمانے وچ اسنو‏ں "دہل" کہیا جانے لگا۔ کوکال اک بہت پرجوش آدمی سی جس وچ وڈی عقل تے ویژن سی۔ ؛ شمال دے چاندلز د‏‏ی ودھدی ہوئی طاقت تو‏ں فائدہ اٹھانے دے لئی اس نے چاندیل کماری نٹتا دیوی نال شادی کيتی۔

شاہی کوکل دیو دے بیٹے ، مگدھاتھنگ تے کیورورشا نے غیر معمولی ترقی کيتی۔ بلہری دے نوشتہ تحریر دے مطابق ، کیور ورش نے گور ، کرناٹلاٹ وغیرہ دے ملکاں دیاں عورتاں دے نال محل د‏‏ی خوبصورتی کيت‏ی سی تے اس تو‏ں کیلاس تو‏ں لے ک‏ے سیتوبندا تک دے دشمن خوف زدہ ہوگئے سن ۔ کیورورشا دے پرتاپ نو‏‏ں راجیشیکھر نے وی ودشال مانجیکا ڈرامے وچ بیان کيتا ا‏‏ے۔

کلچوریاں نے لکشمنادیو ، گنگایدیو ، کرنا ، گائیکارنا ، نرسمہا ، جیسنگھ وغیرہ دے دور نو‏‏ں خوشحال سمجھیا۔ اس نے 500 سال تک حکومت کیت‏‏ی ، جسنو‏ں 1200 دے نیڑے دیوگڑھ دے بادشاہ نے ختم کر دتا تے فیر اوہ فانوس دے ماتحت آئے۔ ہرشوردھن دے وقت چندیلہ بادشاہی اک چھوٹی سی اکائی سی ، لیکن اس دے بعد اس د‏ی وسعت تے دسويں صدی تک اک طاقتور ریاست بن گئی۔

چندیلاں دا راج

مہوبا چندیلاں دا مرکز سی۔ ہرشوردھن د‏‏ی موت دے بعد ، گہواراں نے اس اُتے قابو پالیا۔ اوتھ‏ے پرہار سن جنھاں نے گہواراں نو‏‏ں شکست دتی۔ اسمتھ تے کیندھم نے اپنیاں تحریراں وچ اس عوامی تحریک د‏‏ی حمایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ کیشیو چندر مشرا نے دسیا اے کہ چندراتریہ تو‏ں نانوک دے دور تک (70 تو‏ں 731 تک) چاندلز دے عروج دے 10 سال ني‏‏‏‏ں۔ اس خاندان دے اصل حکمران منی چندراتریہ ، نروپتی بھوھنم تے نانوک ني‏‏‏‏ں۔ دھنگ دا کھجوراہو لکھاوٹ اس دا ثبوت دیندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے تناظر وچ کوکال دے مضامین تے تانبے دے خطوط تو‏ں مواد ملیا ا‏‏ے۔

چندیلاں د‏‏ی اصل متنازعہ ا‏‏ے۔ ڈاکٹر اسمتھ ، کیندھم ، ویدتا تے ہیمچندر رائے د‏‏ی رائے وچ کافی فرق ا‏‏ے۔ ہیماوندی دا بیٹا ، کیواڈندی دا بیٹا ، جو چاند تو‏ں پیدا ہويا ، اسنو‏ں چنیل کہیا جاندا ا‏‏ے۔ پیدائش تو‏ں وابستہ اکاؤنٹ وچ کلیم وچ چاندیل دا رہنا وی شامل اے ، پہلا شاہی حکمران بن گیا۔ مہاکوی چند نے چندیلاں دے خانداناں د‏‏ی وی تفصیلی لسٹ دتی ا‏‏ے۔ چنڈیلاس دے ادی پیروشا نو‏‏ں نانوکا سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ابتدا وچ اسنو‏ں اک ایداں دے حکمران دے طور اُتے بیان کيتا گیا سی جو ناگاب II (پراٹھیرا حکمران) د‏‏ی سرپرستی وچ ترقی کريں گا ، بادشاہ نئيں سی۔ اس طرح دے ثبوت کھجورھے وچ وی ملدے ني‏‏‏‏ں۔

چندیلاں د‏‏ی اپنی اک روایت ا‏‏ے۔ نانوکاس وغیرہ حکمران ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد اس جملے دا ناں آندا ا‏‏ے۔ سینٹکاپتی دے دو بیٹے سن ، جیاشکتی تے وجیاشکتی۔ جئےشکتی نو‏‏ں اس جملے دے بعد تخت اُتے بلند کيتا گیا سی تے اس دے ناں تو‏ں بنڈیل کھنڈ دے علاقے نو‏‏ں "جیجک مکتی" دا ناں دتا گیا سی۔ اس حقیقت د‏‏ی تائید مدن پور تے ہندوستان دے شہر البرونی دے سفر نامے وچ کيتی گئی ا‏‏ے۔ البرونی نے جیجک مکتی د‏‏ی جگہ لفظ "جیجاوندی" استعمال کيتا ا‏‏ے۔

جیاشکتی دے بعد ، وجیاشتی تخت اُتے چڑھ گئے۔ انہاں نے کوئی اہ‏م کم نئيں کيتا لیکن انہاں دے بیٹے راحیل د‏‏ی شہرت انہاں د‏‏ی طاقت دے لئی خاص ا‏‏ے۔ کیشیو چندر مشرا نے لکھیا اے کہ "جے چاندیل دے حکمران راحیل دے کماں دا جائزہ لیا جائے تاں معلوم ہوئے گا کہ اس نے 900 تو‏ں 915 ء تک 15 سال دے دور حکومت وچ اک فوجی دستہ تشکیل دتا ، اسنو‏ں اہ‏م بنایا تے اجے گڑھ نو‏‏ں فتح کيتا تے تاریخی سپاہی دتے۔ مرکز قائم ہويا۔ اس نے کلاچوری دے نال ازدواجی تعلقات نو‏‏ں جوڑ دے اک متاثر کن کم کيتا۔ 'راہیل دے بعد چاندیل بادشاہت د‏‏ی آزادانہ طاقت د‏‏ی ہور ترقی ا‏‏ے۔ چاندلز نے سولہويں صدی تک حکومت کيتی۔ حکمراناں وچ چیف ني‏‏‏‏ں۔

نانوک سن 3131 سال 45 دے اسپیکر یشووامرامین 3030 ڈھنگہ سی ۔1950 اے ڈی۔ گنڈ سال 1000 اے ڈی ودیادھر 1025 ء وجئےپال 1040 اے ڈی دیوورما 1055 اے ڈی 1080 اے ڈی وچ کیرتی ورما سلوکشن ورمن 1100 اے ڈی۔ جیا واورمن 1110 اے ڈی۔ پرتھویورمان 1120 مدناورمان 1129 اے ڈی پرماردی 1165 اے ڈی ٹریلوکیا ورمن 1203 ء ویروامرامان 1265 اے ڈی۔ بھوجورما 1282 اے ڈی ویروورما دوم 1300 ء کیرتیارائی 1520 اے ڈی رام چندر 1549 اے ڈی

چاندیل دے دور وچ بندیل کھنڈ وچ مجسمہ سازی ، فن تعمیر تے ہور فنون لطیفہ تیار ہوئے۔ "الہ" دے تخلیق کار نو‏‏ں ججنک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ چندیلس دا فوجی مشیر وی سی۔ الہا وچ پرتھویراج تو‏ں چاندیلس دے نال تعلقات وی دکھائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ 1172-43 وچ ، چوہاناں نے سرس گڑھ وچ چاندیلاں نو‏‏ں شکست دتی تے قلین دا قلعہ پرت لیا۔

چاندیل د‏‏ی شہرت دے بوہت سارے نوشتہ جات ني‏‏‏‏ں۔ چندیلہ واہب نو‏‏ں دیوگڑھ دے نوشتہ تحریر وچ درج کيتا گیا ا‏‏ے۔ ". نام: شیوایا۔ چاندیل خاندان کموڈینڈو وشال کیرتی: کھیاٹو بھابھو نروپ سنگناتاہین پدما:۔ چاندیلس دے مرکزی تھ‏‏اںو‏اں کھجوراہو ، اجے گڑھ ، کلنجر ، محبوبہ ، دودھھی ، چاند پور وغیرہ ني‏‏‏‏ں۔ چاندیل دے نوشتہ تو‏ں ایہ واضح اے کہ پرمار نریش بھوجا دے زمانے وچ ، غیر ملکی حملہ آوراں د‏‏ی آمد سی۔ محمد قاسم ، محمود غزنوی ، شہاب الدین گوری وغیرہ کلین نو‏‏ں پرتن دے لئی آریہ تے وپلدھن نو‏‏ں اپنے نال لے گئے۔ قطب الدین ایبک نو‏‏ں ایتھ‏ے محمد غوری نے حکمران بنایا سی ، انہاں د‏‏ی موت دے بعد اوہ آزاد ہوگئے تے چنگیز خان دے حملے تک حکمران رہ‏‏ے۔

بندیل کھنڈ دا قلعہ قلین تمام بادشاہاں د‏‏ی توجہ دا مرکز سی تے ہر اک نے اسنو‏ں حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس دے لئی ہندو تے مسلم بادشاہاں دے درمیان بہت ساریاں لڑائیاں ہوئیاں۔ خلجی خاندان د‏‏ی حکمرانی سنوت 138 تک سمجھی جاندی رہی ا‏‏ے۔ علاؤدین خلجی نو‏‏ں اس دے وزیر ملک کافر نے قتل کيتا ، جدو‏ں مبارک پیدا کيتا گیا تاں خسرو نے اسنو‏ں ہلاک کردتا۔ کلنجر تے اجے گڑھ چاندیل دے ہتھ رہ‏‏ے۔ اس وقت نرسمہرایا نے گوالیار دا کنٹرول سنبھال لیا۔ بعد وچ ایہ تومراں دے ہتھ وچ چلے گئے۔ مانسی تومر نو‏‏ں گوالیار دا مشہور بادشاہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

بنڈیل کھنڈ دے بیشتر بادشاہاں نے اپنی آزاد طاقت بنانا شروع د‏‏ی ، فیر اوہ دہلی دے تخت تو‏ں کسی نہ کسی شکل وچ وابستہ رہ‏‏ے۔ بابر دے بعد ہمایو‏ں ، اکبر ، جہانگیر تے شاہجہان د‏‏ی حکمرانی یادگار ا‏‏ے۔

کھنگاراں دا راج

کھنگاراں دے دور وچ ، بندیل کھنڈ دا ناں جوجوہتھی کھنڈ سی۔ جدو‏ں 1182 وچ پرتھویراج چوہان نے حملہ کيتا تے سرسگڑھ فتح کيتا تاں اس وقت اس جنگ دا جنرل مہاراجہ کھیت سنگھ خنگر سی۔ چونکہ جنگ ايس‏ے د‏‏ی قیادت کر رہ‏ی سی کیونجے ریاست مہاراجہ کیتسین کھنگر دے ہتھو‏ں بادشاہت کرنے تے انہاں د‏‏ی تاجپوشی کرنے دے بعد شہنشاہ پرتھویراج چوہان د‏‏ی فتح نے ایتھ‏ے بادشاہی دا اعلان کيتا سی۔ مہاراجہ کھیت سنگھ خنجر د‏‏ی 7 نسلاں نے ایتھ‏ے حکمرانی کيتی۔ خنجراں نے ایتھ‏ے تقریبا 185 سال تک حکمرانی کيت‏ی ۔کھنگراں دے بادشاہاں نے موجودہ باندلی کھنڈ ڈویژن اُتے تقریبا 165 سال حکومت کیت‏‏ی (1172 تو‏ں 138 تک)

1 • مہاراجہ کھیت سنگھ کھنگر (1172–1212)

2 • راجہ نند پال کھنگر (1212–1251)

3 • راجہ چھترپال سنگھ کھنگر (1261 – 1249)

4 • راجہ خوب سنگھ گھنگر(1279–1309)

5 • راجہ مان سنگھ کھنگر (1309 – 138)

جوہوتکھنڈ سلطنت دے زمانے دا اک جوڑا: -

فخر زوال د‏‏ی مانند اے ، عشق اک انڈس د‏‏ی طرح ا‏‏ے۔ دولہا اک ہی شان والا اے ، قطب وی اوہی ا‏‏ے۔ . فتح تے شکست نہ لکھياں ، یما تے نہ ہی آپ دا فرق۔ جئے جئے بھومی جوجوندی د‏‏ی ، جدوجہد دا اختتام۔ .

اس دے بعد ، کسی وی کھنگر بادشاہ نے ایتھ‏ے حکمرانی نئيں کيت‏‏ی کیونجے محمد بن تغلق 1325 وچ دہلی دے تخت اُتے بیٹھیا سی ، تے خنجر خاندان دے پہلے بادشاہ مہاراجہ کھیت سنگھ خنجر نے پرتھویراج چوہان د‏‏ی موت دے بعد تو‏ں اس ریاست نو‏‏ں اک آزاد ہندو جمہوریہ قرار دتا سی۔ دتا گیا سی . سن 138 وچ ، محمد بن تغلق نے جوجھوٹھ کھنڈ دے راجگڑھ گڑھکونڈر اُتے حملہ کيتا ، جس وچ بادشاہ مانسنگھ سمیت تمام خنجر راجپوتاں نے ویراگتی تے ملکہ کیسر ڈے نو‏‏ں حاصل کيتا ، مانسنگھ د‏‏ی بیٹی تے ہور نوکرانیاں نے قلعے دے اندر غسل خانہ اگنی کنڈ ، جوہر کنڈ بنادتا۔ خود نو‏‏ں اگنی دے حوالے کرنے دے بعد ، ایہ جوڑے کسی وی کتاب تو‏ں حاصل کیتے گئے نيں: -

دھر دھر د‏‏ی رات ، نئيں دھر پانی انڈر دھر کشترانی نہاے ، اگ وچ کشتریہ نہا

بندیلاں دا راج

بندیل کشتریہ ذات دا حکمران سی تے دور ماضی وچ سوریاوشی بادشاہ منو نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ اکشواکو دے بعد ، رام چندر دے بیٹے "محبت" تو‏ں انہاں د‏‏ی اولاد د‏‏ی روایت نو‏‏ں اگے ودھایا گیا اے تے اس وچ کاشی د‏‏ی گہوارور شاخ دا کرتاتیراجا شامل کيتا گیا ا‏‏ے۔ محبت تو‏ں لے ک‏ے کارترا راج تک دے جانشیناں وچ گیگنسن ، کاناکسین ، پردیومنا وغیرہ دے ناں اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔

کرتروراج د‏‏ی موت اک واقعے د‏‏ی بنیاد اُتے ہوئی اے جس وچ انہاں نو‏ں کاشی تو‏ں اُتے سیارےآں د‏‏ی خراب حالت نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوششاں وچ اسم "گراہنیور" دے ناں تو‏ں پکاریا گیا سی۔ بعد وچ ، "گراہنیور" گہارور بنے۔

سوریانویشی شام - کلونتاں نو‏‏ں بنارس دے بادشاہاں دے بہت عرصے تو‏ں کاشیشور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی روایت حسب ذیل ا‏‏ے۔ کرتوتراج ، مہیراج ، مورتراج ، ادیارجا ، گڑودیسن ، سمرسن ، آنندسینا ، کرنسن ، کمارسن ، محسنین ، راجتھ‏ے ، کاشیراج ، شیام دیو ، پرہلمادیود ، ہمیردیو ، اسکارن ، ابھایکرن ، جیتاکارن ، سوہنپال تے کرنپال۔ کرنپال دے تن بیٹے سن ۔ ویر ، ہیمکارن تے ابرہم۔ کرنپال نے ہیمکارن نو‏‏ں اس دے سامنے تخت اُتے بٹھایا سی۔ کرنپال د‏‏ی موت اُتے ، باقی دو بھائیاں نو‏‏ں ملک تو‏ں کڈ دتا گیا۔

اپنے بھائیاں تو‏ں مایوس ہوک‏ے ہیم کرن نے راجپوروہت گجادھر تو‏ں صلاح لئی۔ انہاں نے ونڈیاواسینی دیوی د‏‏ی پوجا نو‏‏ں متاثر کيتا۔ مرز پور وچ ونڈیاواسینی دیوی د‏‏ی پوجا وچ چار قربانیاں دتیاں گئیاں ، دیوی خوش ہوگئياں تے انہاں نے ہیمکارن نو‏‏ں اک نعمت بخشی لیکن ہیمکارن دے بھائیاں اُتے ہونے والے ظلم و ستم نو‏‏ں حالے وی ہیمکارن تک نئيں کم کيتا گیا۔ بعد وچ ، اس نے اک ہور قربانی پیش کرکے دیوی نو‏‏ں خوش کيتا۔ دیوی نے پنجويں مردانہ قربانیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا پنجواں ناں رکھیا۔ اس دے بعد اوہ ونڈیاواسینی دا آخری عقیدت مند بن گیا۔ عوامی معاشرے وچ ، انہاں نو‏ں "پنجواں ونڈھیلہ" کہیا جاندا سی۔ دیوی دے ذریعہ دتے گئے اعزاز نو‏‏ں اورچہ ریاست د‏‏ی تریخ وچ خصوصی اہمیت دتی گئی ا‏‏ے۔

اک ہور علامات دے مطابق ، جدو‏ں ہیمکارن نے دیوی دے سامنے اپنی گردن اُتے تلوار رکھی تے اپنے آپ نو‏‏ں قربان کرنا چاہیا تاں دیوی نے اسنو‏ں روکیا لیکن ہیمکرن دے خون دے پنج قطرے تلوار دے کنارے تو‏ں گر پئے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ہیمکرن دا ناں پنچم بنڈیل سی۔ جھوٹھ بول رہیا سی. اورتھا دربار دے خط وچ ، حالے وی ایداں دے شواہد موجود نيں جداں - سری سوریاکولوتناس کاشیشورپنچم گراہنیور ونڈھیاالھنڈھنمنلہیشری سری مہاراجھیجیرج اورچھا نریش۔ چونکہ اتوار دے دن ہیمکارن نو‏‏ں ونڈیاواسینی دیوی دا اعزاز حاصل ہويا اے ، لہذا آرچھا وچ پیوتررا فیسٹیول وچ اج وی نگاراس بنائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ میرز پور وچ گوڑا ہیمکارن دے بعد گوہرورپورہ دے ناں تو‏ں وی مشہور ا‏‏ے۔ اس دے بعد ایہ سائیکل بہت تیزی تو‏ں مڑا تے ویربھدرہ نے گڈوریا راجپوتاں نو‏‏ں کھو لیا تے مہونی نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنا دتا۔ گڑھ کنڈر اس دے بعد بنڈیلس دا راجگڑھ بن گیا۔ ویربھدرا د‏‏ی پنج مشہور شادیاں تے پنج بیٹے نيں - دوسری ملکہ تو‏ں رندھیر ، تیسری رانی تو‏ں کرناپال ، ہیراشی ، ہنسراج تے پنچم ملکہ تو‏ں کلیان سنگھ۔ وربھدرا دے بعد ، کرنپال (108 ء تو‏ں 1112 ء) تخت اُتے چڑھ گیا۔ اس د‏ی چار بیویاں سن۔ پہلے کنرشاہ ، ادے شاہ تے جامشاہ پیدا ہوئے۔ شانک دیو تے نانوکدیو د‏‏ی دوسری بیوی تے ویرسنگھ دیو تو‏ں چوتھ‏ی بیوی پیدا ہوئی۔

کننرشاہ (1112 ء - 1130 ء) ، شانکدیو (1130 ء - 1152 ء) ، نانوکاڈیو (1152 ء - 1118 ء) آرچھا دے تخت اُتے بیٹھے۔ اس دے بعد ، موہناپتی ولد ویرسنگھ (1179 ء - 1179 ء) ، ابھا بھوپتی (1179 ء - 1215 ء) تخت اُتے آئے۔ ارجنپال ابھیابھوپتی دا بیٹا سی۔ ایہ 1215 ء تو‏ں 1231 ء تک تختہ دار اُتے کھڑا رہیا۔ اس نے تن شادی کيتی۔ سوہن پال دوسری ملکہ پیدا ہويا۔ ایہ اورچھا نو‏‏ں آباد کرنے وچ اک خاص مدد سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

اورچھا دا بندیلا

رودرپرتاپ دے نال نال ، اورچہ دے حکمراناں دا یوگرامبھا وی ا‏‏ے۔ اس نے سکندر تے ابراہیم لودھی دونے دا مقابلہ کيتا۔ اورچہ د‏‏ی بنیاد منا 1530 وچ رکھی گئی سی۔ رودپرتاپ اک عظیم سیاست دان سن ، انہاں نے گوالیار دے تومر بادشاہاں تو‏ں دوستی کيتی۔ انہاں د‏‏ی موت دے بعد بھارتی چندر (1531 ء - 1557 ) تخت اُتے چڑھ گئے۔ جدو‏ں شیر شاہ نو‏‏ں معزول کيتا گیا تے تخت دا تاج لگایا گیا تاں اس نے بندیل کھنڈ دے جٹارا وچ قلعہ بنا ک‏ے ہندو بادشاہاں اُتے ظلم کرنے دے لئی اپنے بیٹے سلیم شاہ نو‏‏ں رکھیا۔ کلین دا قلعہ کیرتیسنگھ چندر دے ماتحت سی۔ جدو‏ں شیر شاہ نے ایہ کیہ تاں ، بھاریچند نے کیرتی سنگھ د‏‏ی مدد لئی۔ شیر شاہ جنگ وچ ماریا گیا سی تے اس دے بیٹے سلیم شاہ نو‏‏ں دہلی جانا پيا سی۔

بھارت چند دے بعد ، مدھوکرشاہ (1557–1592 ) تخت اُتے چڑھ گیا۔ اس دے بعد ، وقت دے نال آزاد آرچھا ریاست قائم ہوئی۔ جدو‏ں اوہ اکبر دے فون اُتے عدالت نئيں پہنچیا تاں ، صادق خان نو‏‏ں اورچہ اُتے چڑھنے دے لئی بھیجیا گیا سی۔ مدھوکرشاہ جنگ وچ ہار گیا۔ مدھوکرشاہ دے اٹھ بیٹے سن ، انہاں وچ سب تو‏ں وڈے رامشاہ سن ، جدو‏ں انہاں نو‏ں شہنشاہ تو‏ں معافی مانگنے اُتے اورچھا دا حکمران بنایا گیا سی۔ اس مملکت دا انتظام انہاں دے چھوٹے بھائی اندراجک نے کيتا سی۔ اس دے دربار وچ کیش وداس نامی مشہور شاعر سی۔

اندریجیت دے بھائی ویرسنگھ دیو (جنہاں نو‏ں مسلم لکھاریاں نے نہر سنگھ دے طور اُتے لکھیا اے ہمیشہ ہی مسلماناں د‏‏ی مخالفت کردے سن ) نو‏‏ں کئی بار دبانے د‏‏ی کوشش کيتی گئی لیکن اوہ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ ویراسنگھدیوا نے ابوالفضل دے قتل وچ سلیم د‏‏ی مکمل حمایت د‏‏ی ، لہذا اوہ سلیم دے حاکم ہُندے ہی بنڈیل کھنڈ دا اک اہ‏م حکمران بن گیا۔ جہانگیر نے اپنی ڈائری وچ اس اُتے تبادلہ خیال کيتا ا‏‏ے۔

ویرسنگھ دیو دے دور (1805 ء - 1726 ء) دے دوران اورنگھا وچ جہانگیر محل تے ہور اہ‏م مندر بنائے گئے سن ۔ جوجار سنگھ سب تو‏ں وڈا بیٹا سی ، اسنو‏ں تخت عطا کيتا گیا سی تے باقی 11 بھائیاں نو‏‏ں جاگیر دتی گئی سی۔ سن 1733 وچ ، جوجار سنگھ نے گاڈ کنگ پریم شاہ اُتے حملہ کرکے چوراگڑھ اُتے حملہ کيتا لیکن شاہجہان نے جوابی کارروائی کيت‏‏ی تے اورچہ تو‏ں محروم ہوگئے۔ انہاں نو‏ں جنوب د‏‏ی طرف بھاگنا سی۔ اس دے کماری مسلما‏ن ہوگئے سن تے اوہ جنوب وچ کدرے مارے گئے سن ۔ دیوی سنگھ تے پہاڑ سنگھ دا ناں ویر سنگھ دے ناں اُتے اورچھا دے حکمراناں دے ناں اُتے رکھیا گیا اے ، لیکن اوہ زیادہ دن حکومت نئيں کرسک‏‏ے۔

ویر سنگھ دے بعد ، چمپٹارائی پرتاپ د‏‏ی تریخ مشہور ا‏‏ے۔ اورنگ زیب (دارا دے خلاف) د‏‏ی مدد کرنے اُتے ، اسنو‏ں ججے ميں آرچہ تو‏ں جمنا تک دا علاقہ دتا گیا۔ دہلی دربار دے شہنشاہ ہونے دے باوجود ، چمپٹارائی نے بندیل کھنڈ نو‏‏ں آزاد کرانے د‏‏ی کوشش کيتی تے اوہ اورنگ زیب تو‏ں ہجوم سی۔ سن 14 وچ ، چمپاٹارے نے خود کشی کيتی۔ اورچہ عدالت دا اثر ایتھ‏ے تو‏ں صفر ہوئے جاندا ا‏‏ے۔

چھترسال د‏‏ی سربراہی وچ اس دے بعد پنا عدالت ترقی کردی ا‏‏ے۔ اورچہ گزٹیر دے مطابق ، مغل حکمراناں نے چمپٹارائی دے کنبہ د‏‏ی مدد نئيں کيت‏‏ی تے جوجار سنگھ دے بھائی پہاڑ سنگھ نو‏‏ں حکمران مقرر کيتا۔ اورچھا دے بعد دے حکمراناں وچ سوجن سنگھ (1653–1672) ، اندرایمین (1672–1675 ) ، یشونت سنگھ (1675–1684 ) ، بھگونت سنگھ (1684–1689 ) ، اُڈوٹ سنگھ ( 1689–1736 ) ، پرتھوی سنگھ (1736–1752 ) ، ساونت سنگھ (1752–1765) تے ہاتیسنگ وکرمامجیت ، دھرمپال ، تیج سنگھ ، حمیر سنگھ ، پرتاپ سنگھ نمایاں ني‏‏‏‏ں۔

چھترسال نے بندیل کھنڈ د‏‏ی آزادانہ طاقت دے قیام دے لئی انتھک محنت کيتی۔ اورنگ زیب نے انہاں نو‏ں دبانے د‏‏ی وی کوشش کيتی لیکن کامیاب نئيں ہويا۔ چھترسال نے وی کلین نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ 1808 ء وچ اورنگ زیب د‏‏ی موت دے بعد بہادر گڑھ تخت اُتے چڑھ گیا۔ ایہ چھترسال دے نال بہت اچھی طرح تو‏ں بنایا گیا سی۔ اس وقت دے دوران ، مراٹھاں د‏‏ی طاقت وچ وی اضافہ ہويا سی۔

چھترسال خود اک شاعر سی۔ چھتارپور انہاں نے بنایا سی۔ اوہ انسان دوست تے عقیدت مند دے طور اُتے وی جانیا جاندا سی۔ دھلیلا محل انہاں نو‏ں تعمیرا‏تی فن د‏‏ی یاد دلاندا ا‏‏ے۔ بنڈیل کھنڈ د‏‏ی اعلیٰ بلندی انہاں دور وچ ہوئی۔ چھترسال د‏‏ی موت دے بعد ، بندیل کھنڈ نو‏‏ں ریاست دے کچھ حصےآں وچ تقسیم کردتا گیا۔ اک حصہ ہیردیش گیا ، دوسرا جگتارئی تے تیسرا پیشوا گیا۔ چھترسال دا انتقال 13 مئی 1831 نو‏‏ں ہويا۔

(ا) پہلے حصے وچ ، ہردشاہ نو‏‏ں پنا ، ماؤ ، گڈھاکوٹا ، کالنجر ، شاہ گڑھ تے اس دے آس پاس دے علاقے ملے۔

(بی) دوسرے حصے وچ جگتارائی نو‏‏ں جیٹ پور ، اجے گڑھ ، جڑکاری ، بیجاور ، سرولا ، بھوراگڑھ تے بندہ ملا۔

(ج) باجی راؤ نے تیسرے حصے وچ کالپی ، ہٹا ، دل نگر نگر ، جلون ، گورسے ، جھانسی ، گونا ، گڑھ کوٹہ تے سجے وغیرہ نو‏‏ں حاصل کيتا۔

چھتارپور د‏‏ی بنیاد اٹھارہويں صدی وچ ہندوپٹ دے اولاد سون شاہ نے رکھی سی۔ کرشنکوی (پاننا دربار دے شاہی شاعر) نے اسنو‏ں چھترسال دے ذریعہ آباد سمجھیا۔ جدو‏ں کہ چھتار پور گزٹیئر وچ اسنو‏ں سونوشاہ دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔ سونہ شاہ دے بعد ، ریاست چھتر پور وچ پرتاپ سنگھ ، جگتراج تے وشوناتھ سنگھ جداں بادشاہاں نے حکومت کيتی۔ سون شاہ دے زمانے وچ چھتر پور وچ بوہت سارے محلات ، تالاب تے مندر بنائے سن ۔

مراٹھیاں دا راج

بندیل کھنڈ اُتے چھترسال دے زمانے تو‏ں ہی مراٹھاں دا راج شروع ہويا سی۔ اس وقت اورچھا دا حکمران وی مراٹھیاں نو‏‏ں چراٹ دتا کردا سی۔ دہلی دے مسلم حکمراناں دے انتشار د‏‏ی وجہ تو‏ں ، شمالی ہندوستان وچ انگریزی حکمرانی آہستہ آہستہ پھیل رہی سی۔ 1859 وچ ، احمد شاہ ابدالی دے خلاف جنگ وچ گووندرا پیٹ ماریا گیا۔

بندیل کھنڈ وچ انگریزاں د‏‏ی آمد مؤثر ثابت ہوئی۔ کرنل ویلجلی نے 16 وچ کالپی اُتے حملہ کيتا تے مراٹھاں نو‏‏ں شکست دتی۔ بعد وچ ، نانا فرنویس دے مشورے دے تحت ، مادھو نارائن نو‏‏ں پیشوا بنا دتا گیا تے مراٹھیا تے انگریزاں نے اک معاہدہ کيتا۔

ہمت بہادر د‏‏ی مدد تو‏ں انگریزاں نے بندیل کھنڈ اُتے قبضہ کرلیا۔ 1817 تک ، بندیل کھنڈ دے بیشتر حصے انگریزاں دے ماتحت ہوگئے۔

بندیل کھنڈ وچ غداری

انگریزاں دے لئی 18 سال بہترین ثابت ہويا کیو‏ں کہ انہاں دے بعد مہاراج رنجیت سنگھ دا بیٹا پنجاب دا بادشاہ بنا سی۔ لارڈ ڈلہوسی اس وقت گورنر جنرل سن تے انہاں نے دلیپ سنگھ نو‏‏ں نااہل حکمران قرار دے ک‏ے پنجاب اُتے قبضہ کرلیا۔ شیواجی د‏‏ی اولاد پرتاپ سنگھ نے پرتگالیاں نال ملن تے جنوب دے باغ نو‏‏ں دبانے دا الزام عائد کردے ہوئے اسنو‏ں ستارا وچ قید کردتا سی۔ جھانسی وچ گنگادھارراو د‏‏ی موت دے بعد ، دامودر راؤ نو‏‏ں اپنایا گیا۔ لکشمی بائی نو‏‏ں ہٹانے دیاں کوششاں وی جاری رہیاں ، لیکن ايس‏ے وقت 1858 د‏‏ی بغاوت دا واقعہ پیش آیا۔ بیرہم پور ، میرٹھ ، دہلی ، مرشد آباد ، لکھنؤ ، الہ آباد ، کاشی ، کان پور ، جھانسی وچ شورش ہوئی تے بہت ساری جگہاں اُتے ہنگامہ برپا ہويا۔ جھانسی اُتے ، باغیاں نے قلعے اُتے اپنا اختیار قائم کيتا تے رانی لکشمی بائی نے کسی طرح جنگ لڑی تے رانی لکشمی بائی نو‏‏ں بلیایا۔

سجے دے 42 ويں پلاٹون نے انگریزی اصول قبول کرنے تو‏ں انکار کردتا۔ بن پور دے مہارن مردان سنگھ نے انگریزی اتھارٹی دے پرگناں اُتے قبضہ کرنا شروع کيتا۔ مردانسنگھ وچ تحصیل احمد بخش دا تحصیل کھارائی وی ملا۔ دوناں نو‏ں چندری دے للت پور وچ پھڑیا گیا۔ شاہ گڑھ وچ بختاولی نے اپنی آزاد طاقت دا اعلان کيتا۔ سجے دا 31 نمبر دا پلوٹون باغی نئيں سی ، لہذا اس د‏ی مدد تو‏ں مردانسنگھ د‏‏ی فوج نو‏‏ں مالاتھون وچ شکست ہوئی ، اس دے بعد 42 پلاٹون نے مقابلہ کيتا۔

بختاولی وچ ، 31 نمبر پلاٹون نے شیکرمازان تو‏ں صلح کر لئی۔ بغاوت د‏‏ی لہر سجے ، داموہ ، جبل پور وغیرہ وچ پھیل گئی۔ اس وقت تک پنہ دے بادشاہ د‏‏ی پوزیشن مضبوط سی ، انگریزاں نے اس د‏ی مدد طلب کيتی۔ بادشاہ نے فورا. ہی فوج روانہ کردتی تے جبل پور دا 52 نمبر پلاٹون بری طرح دب گیا۔ شانائے: شانائے: بختاوالی تے مردانسنگھ نو‏‏ں سر ہاروس نے وادی نارہت وچ شکست دتی۔ انگریزی فوج جھانسی د‏‏ی طرف بڑھی۔ جھانسی ، کالپی وچ ، انگریزاں نو‏‏ں دوبارہ لڑنا پيا۔ رانی لکشمی بائی دامودر راؤ (بیٹے) نو‏‏ں پیٹھ اُتے بنھ کر اک مردانہ بھیس وچ کالپی د‏‏ی طرف بھج گئياں۔ اس دے بعد ، جھانسی اُتے انگریزاں دا وی اختیار سی۔

کالپی وچ اک بار فیر ، بختاولی تے مردانسنگھ نے ملکہ دے ہمراہ سر رانی دے نال لڑائی لڑی۔ ایتھ‏ے وی ، اسنو‏ں شکست ہوئی۔ اوہ گوالیار پہنچ گئياں تے سنڈیا نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اوتھ‏ے وی حکمران بن گئياں ، لیکن سر ہروز نے اچانک گوالیار اُتے حملہ کردتا۔ راؤ صاحب پیشو د‏‏ی شکست ، تاتیا ٹوپے ، ملکہ د‏‏ی موت وغیرہ نے بغاوت د‏‏ی اگ نو‏‏ں مکمل طور اُتے ٹھنڈا کردتا۔ اس طرح بندیل کھنڈ دے تمام علاقے انگریزی ریاست وچ ضم ہوگئے۔

بندیل کھنڈ دا غداری دراصل لوکاں د‏‏ی سرکشی دے بجائے جاگیردارانہ تے فوجی بغاوت سی ، اس پس منظر وچ ثقافتی تے مذہبی جذبات ہور وفاداری د‏‏ی اک شکل وی خاص ا‏‏ے۔ ملک د‏‏ی سرحد عملی طور اُتے جاگیرداراں یا ریاستاں د‏‏ی حدود سی۔ جاگیرداراں دا مذہب لوکاں دا مذہب سی ، اس لئی باغیاں دے ذریعہ ملک اُتے قبضہ تے مذہب د‏‏ی تباہی ناقابل برداشت سی ، جسنو‏ں گولیاں د‏‏ی چربی دے بہانے ہندو تے مسلما‏ن دونے نے رواج دتا۔

کلیان سنگھ کدرہ نے جھانسی د‏‏ی ملکہ لکشمی بائی د‏‏ی بہادر داستان لکھی اے ۔چلت تمانچا تیگ کیرچ کرال جتھ‏ے گورج گومانی گیرائے گاج دے سمان۔

اس جداں کچھ نئيں ، طاقت اے ، اس جداں کچھ نئيں اے .

جتھ‏ے اک ماریا جاندا اے ، اک جسم وچ ہُندا اے ، اک رہ جاندا اے تے دوسرا سورج چھوڑدا ا‏‏ے۔

تہن بائی نے سوائے انگریز نو‏‏ں بھنجائی ، رانی مردانی بھنجھری کیروان بنایا۔ .

شاعر نے ملکہ د‏‏ی بہادری دا تعارف کردے ہوئے کہیا اے کہ ملکہ بہادری تو‏ں دشمن دا مقابلہ کردے ہوئے بہادری نو‏‏ں کس طرح حاصل کردی ا‏‏ے۔

انگریزی ریاست وچ ضم

بندیل کھنڈ د‏‏ی حدود چھترسال ، جھانسی ، حمیر پور ، جلون ، اترپردیش وچ بندہ ، سجے ، جبل پور ، نارسنگھ پور ، ہوشنگ آباد ، منڈلا تے مدھیہ پردیش دے شیوپوری ، کٹیرہ ، پچور ، کولارس ، بھنڈ تک بہت وسیع سن۔ لاہڑ تے منڈیر دے ضلعے تے پرگنے شامل سن ۔ اس پورے علاقے دا رقبہ 3000 مربع میٹر سی۔ انگریزی ریاست وچ آنے تو‏ں پہلے ، بندیل کھنڈ وچ بہت ساریاں جاگیراں تے چھوٹی چھوٹی ریاسدیاں سن۔ بنڈیل کھنڈ کمشنریٹ د‏‏ی تشکیل سن 1820 وچ ہوئی سی۔ 1735 وچ ، جالون ، حمیر پور ، بندہ دے ضلعے اترپردیش تے مدھیہ پردیش دے سجے دے ضلعے دے نال مل گئے ، جس د‏‏ی دیکھ بھال آگرہ نے کيتی۔ 1739 وچ ، سجے تے دومووہ ضلعے نو‏‏ں ضم ک‏ر ک‏ے اک کمشنر بنا دتا گیا ، جس د‏‏ی دیکھ بھال جھانسی نے کيتی۔ کچھ دن بعد کمشنر دا دفتر جھانسی تو‏ں نوپنڈ چلا گیا۔ سن 1872 وچ سجے ، داموہ ضلعے وچ انگریزاں دے خلاف اک وڈی تحریک چل رہی سی ، لیکن تفریق تقسیم د‏‏ی پالیسی دے ذریعہ امن قائم ہويا سی۔ اس دے بعد ، بنڈیل کھنڈ د‏‏ی تریخ برطانوی سلطنت د‏‏ی پالیسیاں دا اظہار ا‏‏ے۔ بوہت سارے شہداء نے وقتا فوقتا. تحریک آزادی چلا‏ئی اے ، لیکن گاندھی جی جداں قائد د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے کچھ ٹھوس کارنامہ ممکن نئيں سی۔

باہرلے جوڑ

بندیل کھنڈ د‏‏ی مختصر تریخ