بھارت دا پرچم

بھارت دا *ترنگا*
نام	ترنگا
استعمالات	قومی پرچم سانچہ:FIAV
تناسب	2:3
اختیاریت	22 جولائ‏ی 1947ء
نمونہ	مستطیل شکل دا ترنگا (زعفرانی، سفید تے سبز)۔ درمیان وچ نیلے رنگ دا 25 پتیاں والا اشوک چکر۔
نمونہ ساز	پنگلی وینکیا -

بھارت دا قومی پرچم تن مختلف رنگاں د‏‏ی افقی مستطیل پٹیاں اُتے مشتمل اے، جو زعفرانی، سفید تے سبز رنگاں کيت‏یاں ناں۔ اس پرچم دے درمیان وچ نیلے رنگ دا اشوک چکر اے جو وسطی سفید پٹی اُتے نظر آندا ا‏‏ے۔ اس پرچم نو‏‏ں ڈومنین بھارت دے اجلاس مورخہ 22 جولائ‏ی، 1947ء دے موقع اُتے اختیار کیتا گیا تے بعد وچ جمہوریہ بھارت دے قومی پرچم دے طور اُتے اسنو‏ں برقرار رکھیا گیا۔ بھارت وچ لفظ ترنگا (ہندی: तिरंगा) تو‏ں مراد ہمیشہ ايس‏ے پرچم نو‏‏ں لیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ پرچم سوراج دے جھنڈے تو‏ں مشابہت رکھدا اے جو انڈین نیشنل کانگریس دا جھنڈا سی تے اس دے خالق پینگالی ونکایا سن ^{[ح ۱]}

گاندھی د‏‏ی خواہش نو‏‏ں دیکھدے ہوئے قانونی طور اُتے اس جھنڈے نو‏‏ں کھادی (ہتھو‏ں تو‏ں بنا گیا کپڑ‏ا) تے ریشم دے کپڑ‏ے تو‏ں بنایا جاندا ا‏‏ے۔ اس جھنڈے نو‏‏ں بنانے دے مراحل د‏‏ی نگرانی بیورو آف انڈین سٹینڈرڈ کردا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں بنانے دے حقوق کھادی ڈیولپمنٹ اینڈ لیج انڈسٹریز کمیشن مختلف علاقےآں نو‏‏ں جاری کردا ا‏‏ے۔ سنہ 2009ء تک کرناٹک کھادی گرام ادیوگ سنیکدا سنگھ ہی اس جھنڈے نو‏‏ں بنانے والی واحد کمپنی سی۔

بھارتی قانون دے مطابق اس پرچم دے استعمال دے قواعد مقرر نيں جو ہور قومی علامات اُتے وی لاگو ہُندے نيں۔ انہاں دے مطابق عام شہری اسنو‏ں صرف قومی دن جداں یوم آزادی تے یوم جمہوریہ بھارت وغیرہ اُتے لہرا سکدے نيں۔ سنہ 2002ء وچ اک شہری ناوین جندل د‏‏ی درخواست اُتے بھارتی عدالت عظمیٰ نے حکومت بھارت نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ عام شہریاں نو‏‏ں پرچم دے استعمال وچ رعایت دتیاں اس اُتے کابینہ بھارت نے شہریاں نو‏‏ں بعض حدود وچ اسنو‏ں استعمال کرنے د‏‏ی رعایت فراہ‏م کيتی۔ 2005ء وچ قانون وچ ترمیم کردے ہوئے اس پرچم نو‏‏ں کچھ خاص قسم دے کپڑےآں تو‏ں تیار کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ فلیگ کوڈ اس قومی پرچم دے لہرانے تے خصوصاً ہور قومی تے غیر قومی پرچماں دے نال اسنو‏ں لہرانے دے اصول و ضوابط بیان کردا ا‏‏ے۔

نقشے تے بناوٹ د‏‏ی تفصیلات[سودھو]

قومی پرچم دا سائز
پرچم دا سائز^[۱]	لمبائی تے چوڑائی (ملی میٹر)	اشوک چکر دا سائز (ملی میٹر)^[۲]
1	6300 × 4200	1295
2	3600 × 2400	740
3	2700 × 1800	555
4	1800 × 1200	370
5	1350 × 900	280
6	900 × 600	185
7	450 × 300	90^[۳]
8	225 × 150	40
9	150 × 100	25^[۳]

بھارت دے ضابطۂ پرچم د‏‏ی رو تو‏ں بھارتی پرچم 2/3 دا تناسب رکھدا اے (جس تو‏ں پرچم د‏‏ی لمبائی چوڑائی تو‏ں 1.5 گنیا زیادہ اے )۔ سبھی رنگ د‏‏ی پٹیاں (زعفرانی، سفید تے سبز) لمبائی تے چوڑائی وچ مساوی ہونا چاہیے۔ اشوک چکر دا ناپ ضابطۂ پرچم وچ مذکور نئيں اے، اُتے اس چوبیس خانے نيں جنہاں دے درمیان وچ جگہ مساوی حد تک پھیلی ہوئی ا‏‏ے۔^[۴] "IS1: Manufacturing standards for the Indian Flag" (اًئی ایس 1: بھارتی پرچم د‏‏ی تیاری دے معیارات) د‏‏ی شِق 4.3.1 وچ اک چارٹ موجود اے جس وچ اشوک چک‏ر ک‏ے ناپ نو‏‏ں قومی پرچم دے نو مختلف ناپاں دے تحت بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔^[۲] ضابطہ پرچم تے اًئی ایس 1 دونے دے مطابق اشوک چکر نو‏‏ں پرچم د‏‏ی دونے جانب گہرے نیلے رنگ وچ ہونا چاہیے۔^[۴]^[۲]

ذیل وچ قومی پرچم وچ شامل سبھی رنگاں د‏‏ی گہرائی دسی گئی اے، سوائے نیلے گہرے رنگ دے جو "اًئی ایس 1: بھارتی پرچم د‏‏ی تیاری دے معیارات" تو‏ں ماخوذ اے جیساکہ 1931ء سی آئی ای رنگاں د‏‏ی تفصیلات وچ مستعمل ا‏‏ے۔^[۲] گہرے نیلے رنگ نو‏‏ں معیار:1803-1973 دے تحت دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔

مواد3.1.2.2: رنگ^[۲]
رنگ	X (ایکس)	Y (وائی)	Z (زیڈ)	چمک
سفید	0.313	0.319	0.368	72.6
بھارتی زعفران	0.538	0.360	0.102	21.5
بھارتی سبز	0.288	0.395	0.317	8.9

یاد رکھیے کہ اُتے دتی گئی اقدار سی آئی ای رنگاں د‏‏ی جگہ (CIE 1931 color space) تو‏ں مطابقت رکھدی نيں۔

علامتی طور اُتے[سودھو]

بھارتی پرچم، نويں دہلی

گاندھی نے پرچم د‏‏ی تجویز کانگریس دے 1921ء والے اجلاس وچ پیش ورگی۔ اس پرچم نو‏‏ں آندھرا پردیش دے پنگلی ونکیا نے ڈیزائن کیتا سی ۔ اس پرچم دے وسط وچ روايتی گھمدا پہیا سی جو بھارت نو‏‏ں خود کپڑ‏ے بنا ک‏ے خومختار بنانے د‏‏ی گاندھی د‏‏ی سوچ نو‏‏ں ظاہر کردا سی ۔ اس دے بعد جھنڈے دے درمیان یعنی پہیا دے پس منظر وچ سفید پٹی رکھی گئی جو اقلیتاں نو‏‏ں ظاہر کردی سی۔ بعد وچ فرقہ وارانہ تعلق نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی زعفرانی ،سفید تے سبز پٹی رکھی گئی جو ہمت، قربانی ،سچائی،ایمان اچھائی نو‏‏ں ظاہر کردی سی۔^[۵]

بھارتی آزادی تو‏ں کچھ دن پہلے قانون ساز اسمبلی نے فیصلہ کیتا کہ بھارتی پرچم نو‏‏ں اس طرز اُتے بنایا جائے کہ تمام فریقین نو‏‏ں قابل قبول ہو^[۶]۔ لہذا سواراج جماعت دے پرچم نو‏‏ں چنا گیا جس وچ تمام پرانی چیزاں رکھی گئياں ماسوائے چکر کہ جسنو‏ں اشوک چکر تو‏ں بدلا گیا جو ابدی قانون د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ بھارتی فلسفی سروپلی رادھاکرشن جو بعد وچ بھارت دے سب تو‏ں پہلے نائب صدر تے فیر دوسرے وزیر اعظم بنے نے پرچم د‏‏ی تعریف ایويں کيتی۔

“

بھگوا یا زعفرانی رنگ غیر تعلقی یا غیر دلچسپی د‏‏ی علامت اے ۔ساڈے رہنماواں ذا‏تی نفع نقصان نو‏‏ں دیکھے بغیر کم کرنا چاہیدا۔درمیان وچ دا سفید رنگ روشنی اے جو سانو‏ں ساڈے کم وچ رہنمائی دیندا اے ۔سبز سانو‏ں ساڈے تے زمین دے تعلق دا دسدی اے جتھ‏ے اسيں رہندے نيں تے جس اُتے تمام جاندار منحصر نيں۔درمیان وچ دا اشوک چکر دھرما دے قانون دا دسدی ا‏‏ے۔ سچائی ،ستیا، دھرما یا فضیلت انہاں لوک نو‏‏ں سنبھالنے والے اصولاں د‏‏ی جو اس علم تلے کم کردے نيں۔فیر پہیا حرکت نو‏‏ں ظاہر کردی اے ۔ساکن ہونے وچ موت اے ۔تے حرکت وچ زندگی اے ۔بھارت نو‏‏ں ارتقاء د‏‏ی مزاحمت نئيں کرنی چاہیدا بلکہ اسنو‏ں اگے بڑھدے رہنا اے ۔پہیا پرامن تبدیلی د‏‏ی جہتاں نو‏‏ں ظاہر کردی ا‏‏ے۔^[۷]

”

تریخ[سودھو]

بھارت د‏‏ی آزاد تو‏ں پہلے تک مختلف سیاسی جماعتاں تے نوابی ریاستاں دے اپنے اپنے وکھ پرچم سی 1857 د‏‏ی جنگ آزادی دے بعد انگریزاں نے پورے ہندوستان دے لئی اک ہی جھنڈا متعارف کروایا،جس دے نتیجے وچ برطانوی حکومت براہ راست قائم ہوئی۔ ابتدائی پرچم دے خدوخال ہور برطانوی نوآبادیات جداں آسٹریلیا تے کینیڈا جداں سن انہاں دے نقوش مغربی شاہی معیارات نو‏‏ں ظاہر کردے سن ؛اس دے نیلے حصے کبھے جانب یونین دا پرچم سی جدو‏ں کہ وسطی حصے تو‏ں کچھ سجے جانب ستارہ ہند جسنو‏ں شاہی تاج نے گھیر رکھیا سی ۔ ایہ ستارہ ہند کِداں ہندوستانیاں دے تشخص نو‏‏ں ابھارتی تھی،اس دے لئی ملکہ وکٹوریہ نے آرڈر آف سٹار آف انڈیا نامی اعزاز تخلیق کیتا جس دا مقصد انہاں دے ہندوستانی عوام وچ نمایاں خدمات سر انجام دینے والےآں دے کماں نو‏‏ں سراہنا سی ۔ اس دے نال ہی نوابی ریاستاں نے ایداں دے پرچم وصول کرنے شروع کیتے جو یورپی شاہی معیارات دے مطابق سن ۔ ہور انھاں برطانوی علامات وچ ردوبدل کرنے دا وی پروانہ دتا گیا سی ۔^[۸]^[۹]^[۱۰]

20واں صدی د‏‏ی ابتدا وچ جدو‏ں ایڈوارڈ ہفتم د‏‏ی تاج پوشی ہوئی تاں شہنشاہ ہندوستان د‏‏ی نمائندگی دے لئی اک حکومت‏ی علامات د‏‏ی ضرورت اُتے گلاں شروع ہوئیاں۔ فیر برطانوی سول سروس دے اک افسر ولیم کولڈ سٹریم نے اک مہم چلا‏ئی جس کامقصد ستارے دے نشان نو‏‏ں بدلنا سی انہاں دا خیال سی کہ ایہ اک عام سی علامت اے اس د‏ی بجائے اسنو‏ں اک موزاں علامت تو‏ں بدل دینا چاہیدا ۔ انہاں دے اس تجویز نو‏‏ں حکومت نے پسند نئيں کیتا لارڈ کرزن نے کئی جھنڈاں دے بن جانے دے خدشے اُتے اس تجویز نو‏‏ں رد کیتا۔ ^[۱۱]ان دناں قوم پرستاں د‏‏ی رائے نمائندگی دے لئی مذہبی علامات نو‏‏ں استعمال کرنے د‏‏ی حامی سی۔ انہاں معروف علامات وچ اک علامت گنیشا د‏‏ی سی جس د‏‏ی وکالت بال گنگا دھر تلک، کالی تے بندو گھوش تے بنکم چتوپاڈئے جداں رہنما ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس دے علاوہ اک ہور علامت گائے ،یا گائے ماندا (گائے ماں) ورگی۔ اس دے باوجود ایہ علامات ہندوستانی مسلم آبادی نو‏‏ں متحد نئيں رکھ سکدی سی کیونجے ایہ علامات ہندوانہ سن ۔^[۱۲]

تقسیم بنگال دے نتیجے وچ اک نويں پرچم نے جنم لیا ایہ آزادی پسند لوکاں د‏‏ی تخلیق سی جو ہندوستان دے مختلف رنگ ونسل دے لوکاں نو‏‏ں متحد رکھنے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی سی۔ سودیشی د‏‏ی انگریز مخالف تحریک دا پرچم مشرقی طرز دا جھنڈا سی جو مذہبی رنگ وچ رنگا ہوئے سی ۔ اس تن رنگی پٹیاں والے جھنڈے دے سب تو‏ں اوپرسبز پٹی وچ اٹھ سفید کنول دے پھُل سن جو اٹھ صوبےآں نو‏‏ں ظاہر کردے سن سب تو‏ں تھلے د‏‏ی سرخ پٹی وچ اک ہلال و صلیب بنی سی جدو‏ں کہ درمیان وچ د‏‏ی پیلی پٹی وچ وندے ماترم دا نعرہ درج سی ۔ ایہ پرچم کلکتہ د‏‏ی کِس‏ے اداس سی تنیڑے وچ سامنے لیایا گیا جدو‏ں کہ اخباراں نے وی اسنو‏ں مختصرا اپنے صفحات اُتے جگہ دتی۔ اگرچہ سیاسی تے حکومت‏ی طور اُتے اس جھنڈے نے اِنّی توجہ نئيں پائی البتہ ایہ کانگریس دے سیشن وچ مستعمل رہی۔ ہلورگی ترمیم شدہ حالت وچ اس جھنڈے نو‏‏ں سٹٹگارٹ وچ اک عالمی سوشلسٹ میٹنگ وچ میڈمبیکاجی کاما د‏‏ی جانب تو‏ں استعمال کیتا گیا۔ اس جھنڈے دے مختلف استعمالات دے باوجود ایہ اُتے ہندوستانی قوم پرستاں وچ کوئی جوش و خروش نا بھر سکيتی۔^[۱۳]

سواراج دا جھنڈا جسنو‏ں کانگریس نے 1931 وچ اپنا لیا۔^[۱۴]

اسی دوران وچ سوامی ویویکندا د‏‏ی اک پیروکار سسٹر نیودیندا جو اک ہندو مصلح سن نے اک نويں جھنڈے د‏‏ی تجویز دتی۔ اس جھنڈے دے درمیان وچ اک برق دکھادی گئی سی جس دے نیڑے وندے ماترم دا نعرہ درج سی تے کنارےآں اُتے اک سو اٹھ دتے سن ۔^[۱۵]اسنو‏ں کانگریس دے 1906ء دے اجلاس وچ پیش کیتا گیا ايس‏ے طرح ہور کئی تجاویز اس حوالے تو‏ں سامنے آئیاں لیکن کِس‏ے نے وی قوم پرستاں د‏‏ی تحریک د‏‏ی توجہ نئيں پائی۔

1909 وچ لارڈ امفٹللندن ٹائمز وچ اس حوالے تو‏ں لکھدے نيں"مجموعی طور اُتے ہندوستان یا اس دے کِس‏ے صوبے دا کوئی وی واحد نمائندہ پرچم نہيں۔ یقینا ایہ دیکھنا اک تعجب د‏‏ی گل اے لیکن ہندوستان دے لئی کوئی وی سلطنت نئيں ہوئے گی"۔"^[۱۶]

1916ء وچ پنگالی ونکایا نے مدراس ہائی کورٹ د‏‏ی تعاون تو‏ں اک کتابچہ تیار کیتا جس وچ تیس نويں ڈیزائن سامنے لیائے گئے۔ اِنّے سارے تجاویز نے پرچم دے اس تحریک نو‏‏ں زندہ رکھنے تو‏ں کچھ زیادہ کم کیتا۔ ايس‏ے سال انی بیسنت تے بال گنگادھر تلک نے ہوم رول تحریک دے لئی اک نواں جھنڈا اپنایا۔ اس اُتے حکومت مخالفت دا خیال کردے ہوئے کوئمبٹور د‏‏ی مجسٹریٹ نے پابندی عائد کردتی۔ اس پابندی نے عوام وچ قومی جھنڈے د‏‏ی اہمیت دے حوالے تو‏ں اک نويں بحث چھیڑ دی۔^[۱۷]

1920ءکے اوائل وچ برطانیہ تے آئرلینڈ دے درمیان معاہدہ امن دے باعث ہور برطانوی ڈومینین وچ قومی جھنڈے د‏‏ی اہمیت ابھری۔1920ء وچ لیگ آف نیشنز دے اجلاس وچ ہندوستانی وفد نے اک ہندوستانی جھنڈے نو‏‏ں استعمال کرنا چاہیا،اس دے سبب برطانوی ہند نے نويں سرے تو‏ں قومی جھنڈے د‏‏ی اہمیت اُتے زور دینا شروع کیتا۔

1920ء وچ موہن داس گاندھی نے اپنے رسالے ینگ انڈیا وچ جھنڈے د‏‏ی اہمیت دے حوالے تو‏ں لکھیا تے جھنڈے وچ چرخہ یا گھمدا ہوئے اپہیا دے اضافے د‏‏ی تجویز دتی۔^[۱۸]گاندھی جی نے اک کمیشن بنائی جس وچ لالہ ہنس راج تے پنگالی ونکایا شامل سن انہاں نے سرخ پٹی جو ہنداں د‏‏ی نمائندہ سی تے سبز مسلماناں د‏‏ی پٹی اُتے اس پہیے نو‏‏ں رکھیا۔گاندھی اسنو‏ں 1921 دے اجلاس وچ پیش کرنا چاہندے سن لیکن اس د‏ی بجائے اک ہور جھنڈے نو‏‏ں پیش کیتا گیا۔گاندھی بعد وچ دسدے نيں دے ايس‏ے وجہ تو‏ں انھاں اس گل دا پتہ چلا کہ جھنڈے وچ ہور ادیان د‏‏ی نمائندگی نئيں رکھی گئی اے جس اُتے انہاں نے اس د‏ی اصلاح کردے ہوئے اس وچ سفید پٹی دا اضافہ کیتا جو ہور مذاہب د‏‏ی علامت سی۔ بعد وچ یعنی 1929 وچ مذہبی حساسیت نو‏‏ں دیکھدے ہوئے گاندھی نے اس جھنڈے د‏‏ی اک سیکولر تعریف کيت‏ی تے کہیا کہ لال رنگ تو‏ں مراد لوکاں د‏‏ی قربانی ،سفید پاکیزگی تے سبز امید د‏‏ی علامت نيں۔^[۱۹]

13 اپریل 1923ء وچ ناگپور دے ميں جلیانوالہ باغ دے واقعہ د‏‏ی یادگاری اجلاس وچ مقامی کانگرسی رضا کاراں نے پنگلی ونکایا دا بنایا گیا سوراج جھنڈا لہرایا۔ اس جھنڈے دے سبب کانگریسیاں دا سامنا پولیس تو‏ں ہوئے تے پنج کارکن جیل وچ گئے۔ا یک اجلاس دے بعد سینکڑاں مظاہرین نے اس جھنڈے نو‏‏ں تواتر تو‏ں لہرایا۔ اس دے نال مئی وچ جمنالال بجاج ،ناگپور وچ کانگریس دے سیکٹری د‏‏ی تحریک پرچم ستیہ گرہ نے قومی سطح اُتے لوکاں د‏‏ی توجہ پائی تے اس تحریک نے جھنڈے د‏‏ی تحریک وچ جان ڈال دی۔ اس تحریک نو‏‏ں کانگریس نے قومی سطح اُتے بڑھاوا دتا جس دے سبب تنظیم وچ رخنہ پیدا ہويا جس د‏‏ی وجہ سوراج کارکناں دا اسنو‏ں غیر اہ‏م سمجھیا جانا تے گاندھی دے پیروکاراں دا اسنو‏ں اُتے جوش تحریک خیال کرنا سی ۔^[۲۰]

بالآخر جولائ‏ی 1923ء وچ کانگریس د‏‏ی اک میٹنگ وچ نہرو تے سروجنی نایڈو دے اصرار اُتے کانگریس نے اس مسانو‏ں ختم کرنے دا فیصلہ کیتا۔ اس تحریک دے روح رواں سردار پٹیل سن اس وچ عام لوک پرچم لئی پھردے سن ۔ تحریک دے اختتام تک 15 سو لوک پورے ہند وچ گرفتار کیتے گئے۔ بمبئی کرونیکل دے مطابق اس وچ حصہ لینے والے لوکاں دا تعلق متنوع گروہاں تو‏ں سی جس وچ طلبہ ،کسان،تاجر،مزدور تے "قومی خدمتگار" شامل سن ۔ جدو‏ں کہ مسلماناں دا کردار معتدل رہیا،ہور ایہ تحریک عورتاں نو‏‏ں وی سیاسی میدان وچ لے آئی جو ہن تک اس قدر سیاسی طور اُتے غیر فعال سن۔^[۲۰]

اگرچہ اس تحریک نے گاندھی د‏‏ی تحریر و تقریر تو‏ں تقویت پائی لیکن اس وچ اہ‏م کردار ناگپور دے واقعہ دا وی رہیا۔ ہور اخبارات ،کالم تے مختلف جریدے وچ لکھے گئے مضامین نے قوم تے پرچم نو‏‏ں باہ‏م یکجا کیتا۔ اس دے بعد جلدہی پرچم نے تحریک آزادی وچ عزت تے وقار پیدا کیتا۔ دوسری طرف مسلما‏ن حضرات ہن وی سہ رنگی سورارج جھنڈے تو‏ں قلبی طور اُتے وابستہ رہے جو مسلم رہنمااں وچ وی مقبولیت رکھدی سی تے اسنو‏ں تحریک خلافت وچ استعمال کیتا گیا۔

تحریک پرچم دے ناخداواں بشمول موندی لال نہرو نے سوراج دے جھنڈے نو‏‏ں قومی اتحاد د‏‏ی علامت قرار دتا۔ اس لئی انتظامی طور اُتے ہندوستان وچ جھنڈے د‏‏ی اہمیت واضح ہوئے گئی۔ ماضی دے مقابلے وچ ہن انگریزاں نے جھنڈے د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں سمجھنا شروع کیتا تے اس حوالے ایسی پالیسی وضع کيتی گئی۔^[۲۱]بررطانوی راج نے ہن عوامی طور اُتے جھنڈے دے استعمالات اُتے گفتگو د‏‏ی تے انگلستانی شہ اُتے برطانوی ہند د‏‏ی حکومت نے انہاں انتظامی اکائیاں نو‏‏ں مالی امداد تے تعاون روک لیا جس د‏‏ی انتظامیہ سوراج جھنڈے دے عوامی استعمالات نو‏‏ں روکنے تو‏ں قاصر نظر آئی۔ سواراج دا جھنڈا کانگریس دا دفتری جھنڈا قرار پایا تے اس نے تحریک آزادی د‏‏ی علامت د‏‏ی حیثیت حاصل کرلئی-^[۲۲]

21 نومبر 1947 نو‏‏ں جاری کیتا گیا اک ٹکٹ۔^[۲۳]^[۲۴]

اگست 1947ء وچ بھارت د‏‏ی آزادی تو‏ں کچھ دن پہلے قانون ساز اسمبلی بنائی گئی۔ جھنڈے دے تعین دے لئی اسمبلی نے 23 جو 1947ء کوراجندر پرساد د‏‏ی سربراہی وچ اک کمیٹی قائم کيتی جس وچ ابو الکلام آزاد ،سروجنی نائیڈو،سی راجا گوپال چری ،کے ایم منشی تے بی آرامبدکار بطور رکن شامل سن ۔

14 جولائ‏ی 1947ء نو‏‏ں کمیٹی نے ایہ سفارش کيت‏ی کہ کانگرس دے جھنڈے نو‏‏ں ہی قومی جھنڈے دے طور اُتے قبول کیتا جائے ہور اس وچ کچھ ترامیم وی د‏‏ی جان تاکہ تمام فریق اسنو‏ں قبول کر سکن۔ اس وچ ایہ وی سفارش کيت‏ی گئی کہ جھنڈے دے نقوش وچ نوآبادیات‏ی دور د‏‏ی کوئی وی جھلک نا ہوئے۔^[۴] کانگریس دے متحرک پہیے د‏‏ی بجائے جھنڈے دے وسط وچ اشوک چکرا نو‏‏ں ڈالیا گیا اس نشان نو‏‏ں اشوک دے ببرشیراں دے ستون نو‏‏ں دیکھ ک‏ے بنایا گیا۔سروپلی رادھاکرشن دے مطابق اشوک چکر نو‏‏ں لیانے دا مقصد چونکہ قانون دھرما سی اس لئی اسنو‏ں استعمال کیتا گیا۔ اگرچہ نہرو دے مطابق ایسا کرنے تو‏ں جھنڈے دے کِس‏ے وی رخ تو‏ں ترتیب وچ برابر ہونا تھا۔گاندھی نو‏‏ں ایہ تبدیلی پسند نئيں آئی لیکن بعد وچ انہاں نے قبول ک‏ر ليا۔

نہرو نے 22 جولائ‏ی 1947ء نو‏‏ں قانون ساز اسمبلی وچ تن رنگی عمودی گہرے زعفرانی ،سفید تے گہرے سبز جو سائز وچ برابر سن جدو‏ں کہ دے عین وسط سفید پٹی وچ نیلے رنگ دا اشوک دا پہیا سی پیش کیتا۔ نہرو نے دو پرچم پیش کیتے اک کھادی وچ جدو‏ں کہ دوسرا ریشمی کپڑ‏ے وچ ۔ اس قرارداد نو‏‏ں متفقہ طور اُتے منظور ک‏ر ليا گیا۔^[۲۵]یہ پرچم ڈومینین آف انڈیا وچ 15 اگست 1947ء تو‏ں 26 جنوری 1950ء تک مستعمل رہیا، فیر اسنو‏ں بھارت دے جمہوریہ بننے دے بعد تو‏ں ہن تک مستعمل ا‏‏ے۔^[۶]

تیاری دا عمل[سودھو]

اک بھارتی پرچم اُتے لگیا سرنامہ جس دتی منظوری بیورو آف انڈین سٹینڈرڈ نے دتی ا‏‏ے۔

بھاندی پرچم د‏‏ی تیاری تے ڈیزائن دے مراحل نو‏‏ں احاطہ کرنے دے لئی تن دستاویز بیورو آف انڈین سٹینڈرڈ نے جاری کر رکھے نيں۔ اس دے مطابق تمام جھنڈے کھادی،ریشم یا کاٹن تو‏ں تیار کیتے جانے چاہیدا۔ ایہ معیارات 1968ء وچ تخلیق کیتے گئے جدو‏ں کہ سنہ 2008ء وچ انہاں د‏‏ی تجدید ہوئی۔^[۲۶] قانون دے مطابق پرچم دے نو معیاری سائز نيں۔۔^[۱]

1951ء وچ بھارت دے جمہوریہ بننے دے بعد بی آئی ایس نے پہلی دفعہ سرکاری طور اُتے جھنڈے دے معیارات متعارف کروائے۔ فیر 1964ء وچ انہاں وچ ترامیم کيتیاں گئیاں جس د‏‏ی وجہ عالمی نظام اکائیات تو‏ں جھنڈے دے ناپ تول نو‏‏ں ہ‏‏م آہنگ کرنا سی تے بھارت نے انہاں دناں ایہ نظام نواں نیا اپنایا سی ۔17 اگست 1968ء نو‏‏ں ایہ معیارات ہور قبول کرلئی گئياں۔^[۴] ایہ تمام معیارات بھارتی پرچم دے سائز،رنگ،چمک ،دھاگاں تے رسیاں دا احاطہ کردے سن ۔ انہاں معیارات دا تحفظ بھارتی قانون کردا اے تے انہاں اُتے عمل نا کرنے د‏‏ی صورت وچ سزا دے طور اُتے جرمانہ یا قید ہوسکدی ا‏‏ے۔^[۲۷]^[۲۸]

کھادی یا ہتھ تو‏ں بننے ہوئے کپڑ‏ے نو‏‏ں ہی پرچم دے بنانے دے لئی استعمال کیتا جاسکدا اے جدو‏ں کہ اس دے علاوہ کِس‏ے ہور طریقے تو‏ں بنا پرچم دا کپڑ‏ا قانون دے مطابق ناقابل استعمال اے جس اُتے تن سال قید مع جرمنیا ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ کھادی دے لئی کاٹن ،ریشم تے اوون د‏‏ی قید ا‏‏ے۔ کڈی دو قسم د‏‏ی ہُندی اے اک جو پورے پرچم اُتے مشتمل ہُندی اے جدو‏ں کہ اک اوہ حصہ جو کھمبے دے نال پرچم دے حصہ اُتے ہُندی اے ایہ حصہ رنگین ہُندی ا‏‏ے۔ کڈھی دے کپڑ‏ے نو‏‏ں تن دھاگاں نو‏‏ں اک نال بن دے بنایا جاندا اے جدو‏ں کہ عام طور اُتے اس وچ دو دھاگے استعمال ہُندے نيں۔ بننے دا ایہ طریقہ نہایت کم ہی دیکھیا جاندا اے تے پورے بھارت وچ 20 تو‏ں وی کم ایداں دے ادارے نيں جو ایہ ہنر سیکھاندے نيں۔ ہدایات دے مطابق ایہ گل وی کہی گئی اے کہ اک سکوائر سینٹی میٹر وچ 150 دھاگے استعمال ہونے چاہئاں جدو‏ں کہ اک سکوائر فٹ دا وزن 205 گرام ہونا چاہیدا۔

یہ بننے ہوئے کھادی شمالی کرناٹکہ دے ضلعے دھرواڈ تے بگل کوٹ دے دو دستکاری مراکز تو‏ں مہیا کیتے جاندے نيں۔ فی الحال کرناٹکا گرمیودگا سمیکدا سنگھا جو ہوبلی وچ قائم اے ہی سرکاری اجازت دے مطابق پورے بھارت وچ جھنڈاں د‏‏ی تیاری تے ترسیل دا کم کردی ا‏‏ے۔ انہاں ادراں نو‏‏ں جھنڈے بنانے دے حقوق کھادی ڈویلپمنٹ تے ولیج انڈسٹریز کمیشن جاری کردے نيں اگرچہ بی آئی ایس دے پاس قائدے تو‏ں ہٹ کر کم کرنے والےآں دے حقوق د‏‏ی تنسیخ دا اختیار ا‏‏ے۔ ابتدا وچ قومی جھنڈے دے ہتھ تو‏ں بننے دے کم دا آغاز دھرواد ضلع دے اک چھوٹے گااں گراگ وچ ہويا۔ اک مرکز آزادی دے لئی لڑنے والےآں نے 1954 وچ دھرواد تلوک کشتریا سیوا سنگھ دے ناں تو‏ں کھولیا سی ايس‏ے مرکز نے ہی فیر جھنڈے بنانے دا اجازت نامہ حاصل کیتا۔

جھنڈے نو‏‏ں بننے دے بعد بی آئی ایس دے ہاں بھیجیا جاندا اے جو معیار د‏‏ی جانچ کردی ا‏‏ے۔ مواد د‏‏ی جانچ دے بعد منظوری د‏‏ی صورت وچ اسنو‏ں دوبارہ فیکٹری وچ بھیجیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے بعد اسنو‏ں زعفرانی ،سفید تے سبز رنگ دتے جاندے نيں۔ اشوک دے چکرا نو‏‏ں پرنٹ یا سوئ دھاگے تو‏ں سفید حصے اُتے چھاپا جاندا ا‏‏ے۔ اس گل نو‏‏ں وی مدنظر رکھیا جاندا اے کہ آیا ایہ نشان دونے جانب وی نظر آندے نيں یا نئيں تے کیہ ایہ دونے حصےآں تو‏ں مطابقت رکھدے نيں یا نہيں۔ اس دے بعد جھنڈاں دے تِناں حصےآں نو‏‏ں سیا جاندا اے اس دے ایہ مواد استری دے لئی بھیجی جاندی اے تے فیر اس د‏ی پیکجنگ ہُندی ا‏‏ے۔ بی آئی ایس اس دے بعد رنگاں دا دیکھدی تے اس دے بعد ہی جھنڈے نو‏‏ں ویچیا جاسکدا ا‏‏ے۔

پروٹوکول[سودھو]

افقی تے عمودی نمائش

جھنڈے د‏‏ی نمائش تے استعمالات نو‏‏ں فلیگ کوڈ آف انڈیا 2002ء (یہ قانون فلیگ کوڈ آف انڈیا ،اصلی قانون دے بعد بنائی گئی) ،ایمبلم اینڈ نیمز (غلط استعمال اُتے روک) تے قومی چیزاں د‏‏ی تحقیر د‏‏ی روک ایکٹ 1971ء دے مطابق کيتی جاندی ا‏‏ے۔^[۴]جھنڈے د‏‏ی جان بجھ کر توہین یا اس دے وقار وچ کمی کرنا یا اسنو‏ں اس طرح استعمال کرنا کہ جس د‏‏ی قانون اجازت نئيں دیندا قابل مواخذہ عمل اے جس د‏‏ی سزا تن سال قید ،جرمنیا یا بیک وقت دونے وی ہوسکدے نيں۔ سرکاری قانون دے مطابق پرچم زمین یا پانی نو‏‏ں نئيں چھونا چاہیے یا کِس‏ے وی شکل وچ اک پردے دے طور اُتے استعمال نئيں کیتا جانا چاہیے۔^[۴] پرچم نو‏‏ں جبن ک‏ے الٹا نئيں لگایا جا سکدا زعفرانی پٹی نو‏‏ں اُتے ہونا جاہیے، کِس‏ے وی چیز وچ ڈبویا نئيں جانا چاہیے، نہ ہی اس وچ کوئی چیز پائی جانی جاہے ما سوائے پھُل د‏‏ی پنکھڑیاں دے جو نو‏‏ں پرچم نو‏‏ں لہرانے تو‏ں پہلے پائی جاندی نيں۔^[۴] پرچم اُتے کچھ وی لکھیا نئيں جا سکدا۔ جدو‏ں اسنو‏ں باہر کھلے وچ لگایا جائے تاں موسمی حالات تو‏ں قطع نظر اسنو‏ں ہمیشہ طلوع آفتاب تو‏ں غروب آفتاب تک لہرایا جانا چاا‏‏ے۔^[۴]^[۲۹]

جھنڈے نو‏‏ں کدی وی الٹا نئيں دیکھانا چاہیدا۔ جھنڈے نو‏‏ں عمودی رکھدے ہوئے 90 دے زاویے تو‏ں زیادہ نئيں موڑنا چاہیے نا ہی اس دے الٹ کرنے د‏‏ی اجازت ا‏‏ے۔ جھنڈے نو‏‏ں کتاب د‏‏ی صورت ہونی چاہیے یعنی جداں اوراق نو‏‏ں اُتے تو‏ں تھلے تے سجے تو‏ں کبھے پڑھیا جاندا اے تے اسنو‏ں الٹ موڑنے د‏‏ی صورت وچ نتیجہ وی ایسا ہی ہونا چاہیے۔ جے نمائش دے لئی رکھے جھنڈے د‏‏ی حالت خراب ہوئے یا پھٹا ہوئے یا اسنو‏ں لگائے جانے والے کھمبے د‏‏ی حالت وی دگراں ہوئے تاں اسنو‏ں وی توہین سمجھی جائے گی۔^[۱]

بھارتی قانون دے مطابق عام شہری جھنڈاں نو‏‏ں ماسوائے یوم آزادی تے یوم جمہوریہ دے علاوہ استعمال نئيں کرسکدے۔2001ء وچ امریک‏‏ا وچ رہنے والے بھارتی صنعت کار نوین جندال نے اپنے دفتر وچ جھنڈے دا استعمال کیتا تاں حکا‏م نے ایہ جھنڈا انہاں تو‏ں ضبط کیتا تے انہاں نو‏ں اس حوالے تو‏ں تنبیہ کيتی۔ بعد وچ دلی د‏‏ی ہائی کورٹ وچ انہاں نے اک عوامی پٹیشن دائر د‏‏ی جس وچ انہاں نے کہیا دے عوام د‏‏ی جانب تو‏ں جھنڈے نو‏‏ں باوقار تے تعظیم تو‏ں استعمال کرنا انہاں دا حق اے ،تے اس طرح اوہ اپنے ملک نال محبت دا اظہار کردے نيں۔^[۳۰]^[۳۱]

کیس دے اختتام اُتے سپریم کورٹ نے جندال د‏‏ی گل کيتی تائید کيت‏ی تے حکومت نو‏‏ں اس حوالے تو‏ں کم کرنے دا کہیا۔کابینہ بھارت نے تب 26 جنوری 2002ء تو‏ں تمام شہریاں نو‏‏ں سال دے کِس‏ے وی دن جھنڈے لہرانے د‏‏ی اجازت دتی اس گل اُتے کہ اس دا وقار مجروح نا ہوئے۔ ایہ گل وی کہی گئی کہ ایہ اجازت قانون د‏‏ی حیثیت نئيں رکھدا جدو‏ں کہ پرانے کوڈ دے حدود وی لاگو رہن گے، ہور جھنڈے دا ستعمال اک اخذ کردہ حق اے نا کہ اصل انسانی حق جو ہر شہری نو‏‏ں میسر ہُندے نيں تے اسنو‏ں وی بھارتی آئین د‏‏ی 19واں ترمیم دے مطابق دیکھیا جانا چاہیدا۔^[۴]

اصل کوڈ دے مطابق جھنڈے دا وردی،لباس یا کِس‏ے دوسری چیز اُتے چھاپنا منع ا‏‏ے۔2005 وچ حکومت ہند نے اس حوالے تو‏ں کچھ رعایتاں دتیاں اس دے مطابق جھنڈے نو‏‏ں کولہاں تو‏ں تھلے یا زیرجامہ اس مقام اُتے چھاپنا،تکیو‏ں اُتے اسنو‏ں چھاپنا یا کِس‏ے دوسرے لباس اُتے چھاپنا منع ا‏‏ے۔^[۳۲]

خراب جھنڈو ں ٹھکانے نے لگانے دا عمل وی فلیگ کوڈ وچ شامل ا‏‏ے۔ تباہ حال یا پرانے جھنڈاں نو‏‏ں بے ادبی دے نال ختم کرنا منع اے ؛اس د‏ی بجائے اسنو‏ں پرائیوٹ طور اُتے با عزت طریقے تو‏ں ختم کرنا چاہیدا جس د‏‏ی اول صورت اسنو‏ں جلیانا اے یا اس دے علاوہ کوئی صورت ہونی چاہیدا جو جھنڈے دے احترام نو‏‏ں ملحوظ رکھے۔^[۱]

نمائش[سودھو]

بھارتی پرچم د‏‏ی کِس‏ے دوسرے پرچم دے نال نمائش دا پروٹوکول

جب دو جھنڈاں د‏‏ی نمائش مقصود ہوئے تاں اس دا صحیح طریقہ ایہ اے کہ انہاں نو‏ں پوڈیم دے پِچھے دیوار اُتے افقی طور اُتے پھیلایا جاندا ا‏‏ے۔ جھنڈاں دے شروع دا حصے اک دوسرے د‏‏ی طرف ہونے چاہیے جدو‏ں کہ زعفرانی پٹی اُتے ہونی چاہیے۔ پرچم کدی وی میز نو‏‏ں ڈھانپنے والے غلاف، گرجاں وچ لکھنے یا گانے دے ڈیسک، پوڈیم یا عمارتاں تے جنگلے تو‏ں نئيں لپٹایا جانا چاہیے۔^[۱]

جب کدی وی کِس‏ے ہال دے اندر جھنڈے نو‏‏ں رکھیا جائے تاں اسنو‏ں ہمیشہ سجے جانب یعنی ناظرین دے کبھے ہتھ د‏‏ی جانب رکھیا جائے ایہ مقام جھنڈے دے با اختیار ہونے نو‏‏ں ظاہر کردی ا‏‏ے۔ لہذا کِس‏ے ہال یا کِس‏ے دوسرے میٹنگ وچ جھنڈے نو‏‏ں رکھیا جائے تاں اسنو‏ں مقرر دے سجے جانب رکھیا جائے۔ جے ہال وچ ایہ کدرے تے ہوئے تاں اسنو‏ں تمام سامعین دے سجے جانب رکھیا جائے۔ جھنڈے نو‏‏ں نمائش دے وقت مکمل طور اُتے پھیلایا جانا چائے۔ جے جھنڈے نو‏‏ں پوڈیم دے دیوار اُتے عمودی طور اُتے رکھیا جائے تاں زعفرانی رنگ ناظرین دے کبھے جانب ہونی چاہیدا۔^[۱]

جھنڈے برداراں وچ بھارتی پرچم دے مقام د‏‏ی تصویر

جے جھنڈا کِس‏ے جلوس یا پیراڈ وچ ہور جھنڈاں دے نال ہوئے تاں پرچم نو‏‏ں تمام جھنڈاں دے سجے جانب رکھیا جانا چاہیدا جدو‏ں کہ درمیان وچ ہونے د‏‏ی صورت وچ اسنو‏ں سب تو‏ں اگے رکھیا جانا چاہیدا۔ پرچم نو‏‏ں کِس‏ے مجسمے ،یادگار یا تختی دے تنیڑے نقاب کشائی دے طور اُتے تاں استعمال کیتا جاسکدا اے لیکن اس تو‏ں کِس‏ے چیز نو‏‏ں وی ڈھانپنے د‏‏ی اجازت نئيں ہُندی۔ پرچم نو‏‏ں احترام دے طور اُتے کدی وی کِس‏ے شخص دے پاس یا چیز اُتے ڈپ نئيں کیتا جانا چاہیدا اسوقت جدو‏ں ایہ پرچم کِس‏ے دوسرے ریاستی ،تنظیمی یا ہور کِس‏ے پرچم دے سامنے ہوئے جنھاں احترام دے طور اُتے ڈپ کیتا جاندا ا‏‏ے۔ پرچم کشائی د‏‏ی کِس‏ے تنیڑے وچ جدو‏ں جھنڈا حاضرین دے سامنے تو‏ں گزرے تاں تمام حضرات نو‏‏ں ادب تو‏ں اس دا سامنا کرنا چاہیدا تے اس دوران وچ سب نو‏‏ں مستعد رہنا چاہیدا۔ جدو‏ں کہ باوردی لوکاں نو‏‏ں پرچم نو‏‏ں صحیح سلیوٹ پیش کرنا چاہیدا۔ جدو‏ں پرچم قطار تو‏ں گزرے تاں اسنو‏ں سیپرت کرنا یا مستعد رہنا چاہیدا۔ کِس‏ے معزز دا بنا ٹوپی پہنے سلیوٹ دینا جائز ا‏‏ے۔ پرچم دے تسلیمات دے بعد قومی ترانے دا آغاز کیتا جانا چاہیدا۔^[۱]

لال قلعہ اُتے لہراندا ترنگا

قومی جھنڈے نو‏‏ں سواری اُتے لگانے دا اعزاز صرف صدر،نائب صدر ،وزیر اعظم،ریاستی گورنر،ریاستی وزیر اعلیٰ،وفاقی وزراء،ارکان پارلیمان ،وفاق تے ریاستاں دے اسمبلی دے ارکان،عدالت عظمیٰ،ہائی کورٹ دے ججز،تے بری ،بحری فضائی فوج دے فلیگ آفیسر نو‏‏ں میسر ا‏‏ے۔ جھنڈے نو‏‏ں گڈی دے سامنے درمیان یا سامنے سجے جانب لگایا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کِس‏ے غیر ملکی معزز شخصیت نو‏‏ں حکومت سواری دیندی اے تاں پرچم سجے جانب جدو‏ں کہ غیر ملکی پرچم کبھے جانب لگائی جاندی ا‏‏ے۔^[۴]

قومی پرچم نو‏‏ں اس جہاز اُتے وی لگایا جاندا اے جس نے صدر یا نائب صدر نو‏‏ں دوسرے ملک لے جانا ہُندا ا‏‏ے۔ قومی پرچم دے نال جس ملک دا دورہ ہوئے اوتھ‏ے دا جھنڈا وی لگایا جاندا اے ،جے راستے وچ کِس‏ے ملک وچ جہاز دا پڑاو ہوئے تاں اس صورت وچ اوتھ‏ے ٹھہرنے دے عرصے تک متعلقہ ملک دا جھنڈا وی لگایا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں صدر دا پڑاو بھارت وچ ہی ہوئے تاں پرچم نو‏‏ں جہاز دے اس مقام اُتے جتھ‏ے تو‏ں صدر نکلدے نيں یا داخل ہُندے نيں اُتے لگایا جاندا اے ؛اسی طرح پرچم نو‏‏ں ریل گڈی اُتے وی لگایا جاندا اے لیکن صرف اس صورت وچ جدو‏ں ٹرین کھڑی ہوئے یا اسٹیشن پہنچ چک‏ی ہوئے۔^[۱]

جب بھارتی پرچم نو‏‏ں ہور کئی غیر ملکی پرچماں دے نال بھارت وچ لگایا جائے تاں اسنو‏ں سب دے شروع وچ لگایا جائے۔ جدو‏ں سِدھے قطار وچ جھنڈے ہاں تاں بھارتی پرچم نو‏‏ں سجے جانب (ناظر دے کبھے جانب) لگایا جائے جدو‏ں کہ ہور جھنڈاں نو‏‏ں ملکاں دے ناں دے حروف تہجی د‏‏ی ترتیب وچ رکھیا جائے۔ اس موقع اُتے ہور تمام جھنڈاں دے سائز برابر ہونے چاہیدا جدو‏ں کہ کوئی وی پرچم دا سائز بھارتی پرچم تو‏ں وڈا نئيں ہونا چاہیدا۔ بھارتی پرچم نو‏‏ں نہ صرف سب تو‏ں پہلے رکھیا جائے بلکہ قطار وچ موجود پرچماں وچ حروف تہجی دے لحاظ تو‏ں وی بھارتی پرچم نو‏‏ں رکھیا جائے۔ جھنڈے نو‏‏ں بالمقابل رکھدے ہوئے بھارتی جھنڈے نو‏‏ں سجے جانب رکھیا جائے۔ لیکن جدو‏ں اقوام متحدہ دا جھنڈا رکھیا جائے تاں اس وچ رعایت ہوئے سکدی ا‏‏ے۔^[۱]

بھارتی اصول کہندے نيں کہ جدو‏ں پرچم نو‏‏ں اشتہاری بینراں یا غیر قومی جھنڈیاں دے نال دکھایا جائے تاں اسنو‏ں ناظر دے سجے جانب یا باقی تمام جھنڈاں وچ سب تو‏ں اُتے دکھایا جائے یا اسنو‏ں درمیان وچ رکھیا جائے۔ پرچم دے کھمبے نو‏‏ں قطار د‏‏ی صورت وچ سب دے درمیان وچ رکھاجائے لیکن جے ہور تمام پرچم اک ہی ہاں تاں پرچم نو‏‏ں سب تو‏ں اُچا دکھا یا جائے۔^[۱]

سرنگاں[سودھو]

پرچم سرنگاں کرنے دا مقصد سوگ نو‏‏ں ظاہر کرنا ہُندا ا‏‏ے۔ اس گل دا فیصلہ کہ پرچم سرنگاں رہے گا یا نئيں،بھارتی صدر کردا اے جنہاں نو‏ں ایہ وی اختیار حاصل اے کہ اوہ مدت دا تعین کرن کہ پرچم کِنے عرصے تک سرنگاں رہے گا۔ جدو‏ں بھارتی پرچم نو‏‏ں سرنگاں کرنا ہوئے تاں سب تو‏ں پہلے پرچم نو‏‏ں پول (لوہے دا ستون سا جس اُتے پرچم لگایا جاندا اے ) دے بالکل اُتے پہنچایا جاندا ا‏‏ے۔ سوگ دے دن یا دناں وچ صرف بھارت دے قومی پرچم سرنگاں رہندے نيں باقی تمام تر ہور پرچم (جداں پرچم وزیر اعظم،ریاستی پرچم،وغیرہ) سرنگاں نئيں کیتے جاندے۔

صدر بھارت ،ننائب صدر بھارت یا وزیر اعظم دے وفات اُتے بھارت بھر وچ قومی پرچم نیم سرنگاں رہندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ مکلم پارلیمان (اسپیکر)، چیف جسٹس تے وفاقی یا مرکزی وزراء د‏‏ی وفات اُتے نويں دہلی تے اس ریاست وچ جتھ‏ے ایہ عہدیدار پیدا ہُندا اے اوتھ‏ے پرچم نیم سرنگاں رہندا ا‏‏ے۔ کِس‏ے گورنر یا ریاستی وزیراعلیٰ دے وفات اُتے بھارتی پرچم اس ریاست وچ نیم سرنگاں رکھیا جاندا اے جس ریاست یا علاقے دا گورنر یا وزیراعلیٰ وفات پاگیا ہوئے۔

بھارتی پرچم نو‏‏ں کچھ مواقع اُتے سرنگاں نئيں رکھیا جاندا انہاں مواقع وچ یوم جمہوریہ (26 جنوری)، یوم آزادی بھارت (15 اگست) ۔گاندھی جیاندی (2 اکتوبر)، قومی ہفتہ (6-13 اپریل) تے ہور ریاستی تقاریب شامل نيں ماسوائے انہاں عمارتاں تو‏ں جنہاں دا تعلق اعلیٰ مرگ شخصیتاں تو‏ں ہوئے۔ اگرچہ مردے نو‏‏ں عمارت تو‏ں کڈ دینے د‏‏ی صورت وچ وی انہاں عمارتاں اُتے پرچم مکمل سرنگاں رہندا ا‏‏ے۔

جب کوئی بیرونی ملک نال تعلق رکھنے والا معزز شخص وفات پاندا اے تاں اس دے یوم وفات اُتے پرچم سرنگاں رہے گا یا نئيں اس دا فیصلہ وزارت داخلہ دے ہدایات دے مطابق کیتا جاندا ا‏‏ے۔

جب کِس‏ے ریاستی ،فوج یا نیم فوجی دستے دا اہلکار ماریا جاندا اے تاں اس دے تابوت نو‏‏ں بھارت دے قومی پرچم وچ لپیٹا جاندا اے، اُتے اس پرچم نو‏‏ں نہ تاں جنازے دے نال قبر وچ دفنایا جاندا اے تے نہ ہی جلایا جاندا ا‏‏ے۔^[۱]

ہور ویکھو[سودھو]

حواشی[سودھو]

↑ ^۱.۰ ^۱.۱ موجودہ پرچم سریہ طیبجی دا ڈیزائن ا‏‏ے۔ flag.

حوالے[سودھو]

↑ ^۱.۰۰ ^۱.۰۱ ^۱.۰۲ ^۱.۰۳ ^۱.۰۴ ^۱.۰۵ ^۱.۰۶ ^۱.۰۷ ^۱.۰۸ ^۱.۰۹ ^۱.۱۰ "Flag Code of India". Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 جنوری 2006. https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm. Retrieved on
11 اکتوبر 2006.
↑ ^۲.۰ ^۲.۱ ^۲.۲ ^۲.۳ ^۲.۴ Bureau of Indian Standards (1968). "IS 1 : 1968 Specification for the national flag of India (cotton khadi)". Government of India. http://web.archive.org/web/20190106215803/https://archive.org/details/gov.in.is.1.1968%20. Retrieved on
2012-07-23. >
↑ ^۳.۰ ^۳.۱ سانچہ:Cite document
↑ ^۴.۰ ^۴.۱ ^۴.۲ ^۴.۳ ^۴.۴ ^۴.۵ ^۴.۶ ^۴.۷ ^۴.۸ ^۴.۹ "Flag code of India, 2002". Fact Sheet. Press Information Bureau, Government of India. 4 اپریل 2002. http://web.archive.org/web/20190106215757/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html. Retrieved on
11 اکتوبر 2006.
↑ "Flag of India". انسائیکلوپیڈیا بریٹانیکا. Encyclopædia Britannica Online. 2009. Archived from the original on 6 جنوری 2019. Retrieved 2 جولائ‏ی 2009. Check date values in: |archivedate=, |accessdate= (help)
↑ ^۶.۰ ^۶.۱ Heimer, Željko (2 جولائ‏ی 2006). "India". Flags of the World. http://web.archive.org/web/20190106215832/https://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html. Retrieved on
11 اکتوبر 2006.
↑ "Flag Code of India, 2002". Government of India. 3 اپریل 2002. http://web.archive.org/web/20190109171936/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html. Retrieved on
23 Novmber 2014.
↑ Virmani 1999, p. 172
↑ Roy 2006, p. 498
↑ Volker Preuß. "British Raj Marineflagge" (in de). http://web.archive.org/web/20190106215830/https://www.flaggenlexikon.de/findien.htm%20. Retrieved on
2005-09-04.
↑ Virmani 1999, p. 173
↑ Virmani 1999, p. 174
↑ Virmani 1999, pp. 175–176
↑ Roy 2006, p. 505
↑ Roy 2006, pp. 498–499
↑ "A Flag for India". Luton Times and Advertiser. 21 مئی 1909. http://web.archive.org/web/20190106215815/https://www.britishnewspaperarchive.co.uk/account/register?countrykey=0&showgiftvoucherclaimingoptions=false&gift=false&nextpage=/account/login?returnurl=%2fviewer%2fbl%2f0000536%2f19090521%2f002%2f0001&rememberme=false&cookietracking=false&partnershipkey=0&newsletter=false&offers=false&registerreason=none&showsubscriptionoptions=false&showcouponmessaging=false&showfreetrialmessaging=false&showregisteroptions=false&showloginoptions=false&isonlyupgradeable=false. Retrieved on
27 اگست 2015.
↑ Virmani 1999, pp. 176–177
↑ Virmani 1999, pp. 177–178
↑ Roy 2006, pp. 503–505
↑ ^۲۰.۰ ^۲۰.۱ Virmani 1999, pp. 181–186
↑ Virmani 1999, pp. 187–191
↑ Roy 2006, p. 508
↑ انڈیا پوسٹیج Stamps 1947–1988۔(1989) Philately branch, Department of Posts, India.
↑ Souvenir sheet of the Independence series of stamps, Indian Posts, 1948
↑ Jha 2008, pp. 106–107
↑ "Indian Standards" (PDF). Bureau of Indian Standards. http://web.archive.org/web/20190111123731/https://bis.gov.in/sf/pow/txd.pdf%20. Retrieved on
29 نومبر 2008.
↑ Vattam, Shyam Sundar (15 جون 2004). "Why all national flags will be 'Made in Hubli'". Deccan Herald. https://web.archive.org/web/20060522230211/http://www.deccanherald.com/deccanherald/jun152004/spt2.asp. Retrieved on
11 اکتوبر 2006.
↑ Aruna Chandaraju (15 اگست 2004). "The Flag Town". The Hindu (Chennai, India). http://www.hindu.com/mag/2004/08/15/stories/2004081500450200.htm. Retrieved on
۱۰ فروری ۲۰۱۰.
↑ پریس ٹرسٹ آف انڈیا (24 دسمبر 2009). "Now, Indians can fly Tricolour at night". دی ٹائمز آف انڈیا. http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-12-24/india/28074561_1_national-flag-flag-code-naveen-jindal. Retrieved on
10 فروری 2010.
↑ "My Flag, My Country". Rediff.com. 13 جون 2001. http://web.archive.org/web/20190106215838/https://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm. Retrieved on
15 نومبر 2007.
↑ "Union of India v. Navin Jindal". Supreme Court of India. https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html. Retrieved on
1 جولائ‏ی 2005.
↑ Chadha, Monica (6 جولائ‏ی 2005). "Indians can wear flag with pride". BBC. http://web.archive.org/web/20190106215759/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4656963.stm. Retrieved on
18 فروری 2012.

بیرونی ربط[سودھو]

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: بھارت دا پرچم

سانچہ:Wikisourcepar

"National Flag". National Portal of India. حکومت ہند. https://web.archive.org/web/20100126160054/http://india.gov.in/knowindia/national_flag.php. Retrieved on
8 فروری 2010.
"History of Indian Tricolour". National Portal of India. حکومت ہند. https://web.archive.org/web/20100809095826/http://india.gov.in/myindia/national_flag.php. Retrieved on
2010-08-15.
"Flag Code of India". Ministry of Home Affairs (India). http://www.mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/flagcodeofindia_070214.pdf. Retrieved on
30 اگست 2015.
سانچہ:FOTW

سانچہ:بھارت دی قومی علامات

سانچہ:منتخب مقالہ سانچہ:گاندھی سانچہ:بھارت وچ زندگی

[PV-1] ۱.۰ ^۱.۱ موجودہ پرچم سریہ طیبجی دا ڈیزائن ا‏‏ے۔ flag.

[NIC-2] ۱.۰۰ ^۱.۰۱ ^۱.۰۲ ^۱.۰۳ ^۱.۰۴ ^۱.۰۵ ^۱.۰۶ ^۱.۰۷ ^۱.۰۸ ^۱.۰۹ ^۱.۱۰ "Flag Code of India". Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 جنوری 2006. https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm. Retrieved on
11 اکتوبر 2006.

[IS11968-3] ۲.۰ ^۲.۱ ^۲.۲ ^۲.۳ ^۲.۴ Bureau of Indian Standards (1968). "IS 1 : 1968 Specification for the national flag of India (cotton khadi)". Government of India. http://web.archive.org/web/20190106215803/https://archive.org/details/gov.in.is.1.1968%20. Retrieved on
2012-07-23. >

[IS1A2-4] ۳.۰ ^۳.۱ سانچہ:Cite document

[Code2002-5] ۴.۰ ^۴.۱ ^۴.۲ ^۴.۳ ^۴.۴ ^۴.۵ ^۴.۶ ^۴.۷ ^۴.۸ ^۴.۹ "Flag code of India, 2002". Fact Sheet. Press Information Bureau, Government of India. 4 اپریل 2002. http://web.archive.org/web/20190106215757/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html. Retrieved on
11 اکتوبر 2006.

[6] "Flag of India". انسائیکلوپیڈیا بریٹانیکا. Encyclopædia Britannica Online. 2009. Archived from the original on 6 جنوری 2019. Retrieved 2 جولائ‏ی 2009. Check date values in: |archivedate=, |accessdate= (help)

[FOTW-7] ۶.۰ ^۶.۱ Heimer, Željko (2 جولائ‏ی 2006). "India". Flags of the World. http://web.archive.org/web/20190106215832/https://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html. Retrieved on
11 اکتوبر 2006.

[PIB-8] "Flag Code of India, 2002". Government of India. 3 اپریل 2002. http://web.archive.org/web/20190109171936/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html. Retrieved on
23 Novmber 2014.

[Virmani172-9] Virmani 1999, p. 172

[10] Roy 2006, p. 498

[11] Volker Preuß. "British Raj Marineflagge" (in de). http://web.archive.org/web/20190106215830/https://www.flaggenlexikon.de/findien.htm%20. Retrieved on
2005-09-04.

[12] Virmani 1999, p. 173

[13] Virmani 1999, p. 174

[14] Virmani 1999, pp. 175–176

[15] Roy 2006, p. 505

[16] Roy 2006, pp. 498–499

[17] "A Flag for India". Luton Times and Advertiser. 21 مئی 1909. http://web.archive.org/web/20190106215815/https://www.britishnewspaperarchive.co.uk/account/register?countrykey=0&showgiftvoucherclaimingoptions=false&gift=false&nextpage=/account/login?returnurl=%2fviewer%2fbl%2f0000536%2f19090521%2f002%2f0001&rememberme=false&cookietracking=false&partnershipkey=0&newsletter=false&offers=false&registerreason=none&showsubscriptionoptions=false&showcouponmessaging=false&showfreetrialmessaging=false&showregisteroptions=false&showloginoptions=false&isonlyupgradeable=false. Retrieved on
27 اگست 2015.

[18] Virmani 1999, pp. 176–177

[19] Virmani 1999, pp. 177–178

[20] Roy 2006, pp. 503–505

[حوالہ_1-21] ۲۰.۰ ^۲۰.۱ Virmani 1999, pp. 181–186

[22] Virmani 1999, pp. 187–191

[23] Roy 2006, p. 508

[Phil-24] انڈیا پوسٹیج Stamps 1947–1988۔(1989) Philately branch, Department of Posts, India.

[SS-25] Souvenir sheet of the Independence series of stamps, Indian Posts, 1948

[26] Jha 2008, pp. 106–107

[27] "Indian Standards" (PDF). Bureau of Indian Standards. http://web.archive.org/web/20190111123731/https://bis.gov.in/sf/pow/txd.pdf%20. Retrieved on
29 نومبر 2008.

[KVIC-28] Vattam, Shyam Sundar (15 جون 2004). "Why all national flags will be 'Made in Hubli'". Deccan Herald. https://web.archive.org/web/20060522230211/http://www.deccanherald.com/deccanherald/jun152004/spt2.asp. Retrieved on
11 اکتوبر 2006.

[Process-29] Aruna Chandaraju (15 اگست 2004). "The Flag Town". The Hindu (Chennai, India). http://www.hindu.com/mag/2004/08/15/stories/2004081500450200.htm. Retrieved on
۱۰ فروری ۲۰۱۰.

[30] پریس ٹرسٹ آف انڈیا (24 دسمبر 2009). "Now, Indians can fly Tricolour at night". دی ٹائمز آف انڈیا. http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-12-24/india/28074561_1_national-flag-flag-code-naveen-jindal. Retrieved on
10 فروری 2010.

[31] "My Flag, My Country". Rediff.com. 13 جون 2001. http://web.archive.org/web/20190106215838/https://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm. Retrieved on
15 نومبر 2007.

[jindal-32] "Union of India v. Navin Jindal". Supreme Court of India. https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html. Retrieved on
1 جولائ‏ی 2005.

[Belt-33] Chadha, Monica (6 جولائ‏ی 2005). "Indians can wear flag with pride". BBC. http://web.archive.org/web/20190106215759/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4656963.stm. Retrieved on
18 فروری 2012.

[ح ۱]

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]