بھاو لوک
جان پچھان[سودھو]
بھاوَ لوک کتاب بھپندر سنگھ خیرا ولوں رچت کیتی گئی ہے۔ایہہ کتاب ساہت کلا اتے سائنس ترمورتی ڈاکٹر.ایمّ.ایسّ.رندھاوا نوں نظر کیتی گئی ہے ۔جگدیؤ پنجابی پرنٹر. کھنبھاں روڈ.سمرالا (لدھیانہ) ولوں چھاپی گئی ہے۔اس وچّ کلّ 197 پنے ہن۔
کردار[سودھو]
کتاب `بھاوَ لوک' پنجابی سبھیاچار بارے لکھیاں گئیاں کتاباں وچوں نویکلی تھاں رکھدی ہے۔ اس پستک وچّ پہلی وار سبھیاچاری کھوج دی ودھی دے مسئلے نوں چھوہیا گیا ہے۔کسے وی سماج دا مکھ پیشہ اس دے سبھیاچار نوں تراشن وچّ اہم حصہ پاؤندا ہے۔`بھاوَ لوک ' کھوجکار دی انتھکّ محنت دا سٹہ ہے۔سبھیاچار دی کھوج وچّ اک نویں پرمپرا دی سوروات ہے ۔اس پستک نال پنجابی سبھیاچار دی کھوج گتی شیل ہوئی ہے ۔
ڈھنگ دی سمسیا[سودھو]
اس وچّ منُکھ دیاں مڈھلیاں خواہشاں وچوں اک خواہش بودھ وکاس دی ودھی نوں جانن دی ہے۔جس وچّ ڈھنگ نوں جانن ورتارا اُتاولا ہے۔اس وچّ اک گنجھل ہے۔جس وچّ سارے رسم و رواج ہن۔اس بارے جاننا سارے ورتارے بارے جاننا ہے ۔اس لئی ودواناں نے `فرض کرو' اتے `اگے ودھو' دی ریت قایم کری۔
عالمیت[سودھو]
عالمیت آؤن نال بولیاں اتے سبھیاچار دی نویں جگت ساہمنے آئی ہے ۔اس دے پرمکھ `لیوی ستروس' نے کیہا کہ ایہہ دماغی ترقی دے نیویں اچے پڑائ ہن ۔جسدی ودھا وچّ کوئی انتر نہیں ہے۔اجوکی جگتبندھی جویں درختاں دی کسان ولوں اپنا ڈھنگ تے پودے دا انسان ولوں اپنا ڈھنگ ہے ।
واسنواد[سودھو]
فرائڈ واسنا نوں سرو ویاپک دیکھدا کہندا دماغی تہہ ہیٹھ دبی واسناں کئیاں روپاں وچ ظاہر ہندی ہے ۔ جویں :کلا، متھہاسک، دھرم وغیرہ۔
مارکسزم[سودھو]
کارل مارکس مارکسزم نوں ستھائی سبھاء نہیں دسدا۔مارکسواد منکھ دے سبھاء نوں قدرتی پریورتن کرن دی اپج مندا ہے۔`میں '، `اوہ'منکھ اتے اسدی اپج سرگرمی دی پیداوار ہن ۔ مارکس دا پیداوار توں بھاوَ دماغی جاں پدارتھک اپروکت لچھناں توں اسیں کہہ سکدے ہاں کہ سبھیاچار ادھٔین کرن یوگ ہے ۔اتہاسک بھوتکواد اتے دوناتمک بھاوَ وچار ڈھنگ دی سمسیا نوں حلّ کرن دے بالکل یوگ نہیں ہن۔ودھی تے ویاکھیا 'چ لیکھک کہندا ہے ۔کہ سوجھ انوبھوَ وچوں ادوں ہندی ہے۔جویں :چیتنا گیان اندریاں راہیں باہرو پرویش کردی ہے۔اسیں پدارتھ نوں چھونہدے، چکھدے، سندے ویکھدے ہاں اس لئی اس بارے چونکنے ہاں،اشارہ کردے اسدی وی وشیشتا نہیں دسدے۔اسدی ویاکھیا تے ادھارت کہ صرف کہنا سننا ہی تئلک نہیں رکھدی ہنگارا وی شامل ہونا چاہیدا ہے ۔اسنوں مانتا وی ملنی چاہیدی ہے ۔بھاوَ سنگیتک دھرا جسنوں بہت وشال بنا لیا پرنتو اسدی گھوکھ دونداتمک طریقے نال کہانگے بھاوَ سنگیت دی ودھی کی ہے؟ جو کہ ویر/ورودھ روپ ہے دے نظرئیے نال ویکھدی ہے ۔ایہناں دی سہہوند انتردر پرتکھ تے ورودھ 'چ اپرتکھّ ہندی ہے۔بھاوَ انوبھوَ اندرونی ورودھ روپ وچّ محسوس کیتے جا سکدے ہن۔بھاوَ-سنگیٹھن دھرا عامَ طور تے ورودھ دوند دے دوویں لچھن ہن جویں چٹا v/sکالا، وڈا v/sچھوٹا آدی سوچنا تے جاچنا بھاوَ مہسوسنا ۔ایہہ بھاوَ سنگیت دے سوخم گھیرے اندر آؤندے ہن۔سوچن تے جاچنا نوں چنگی طرحاں سمجھن لئی انوبھواں توں شروُ ہندی جس 'چ نوں ونڈیا جاندا پاردرشک، اردھ پاردرشک، اردھ اپارشک تے اپاردرشک ہن۔مانسک سنجم جس وچ منکھی من دیاں آساں امیداں دا سوما منیا ہے ۔منکھی من دیاں خواہشاں جگاؤدا، من اندر اچھاواں نوں جنم دندا ہے ۔لوڑاں تے منکھی اچھاواں وچالے ورودھ ہے۔منکھی کرت دا گھیرا جس نوں چار بھاگاں وچ ونڈیا گیا ہے ۔بھوتک چوگردا، چیتنا، اچیتنا،سماجک چوگردا۔
اگڑٹپا-پچھلٹپا[سودھو]
ایہناں توں بھاوَ منکھ دوارا انوکول ہوئے تتّ، گن پرورتیاں نوں اگڑٹپا کیہا جاندا ہے جو سبھیتا اگانھ توردا ہے۔ایہناں دا پرط جانا پچھلٹپا کیہا جاندا ہے۔اگڑٹپا سماجک تے پچھلٹپا ویکتی گت ہے ۔دماغی گٹھاں دی ستھتج اورجا زیادہ ہوویگی تاں گتج اورجا گھٹّ۔سمع دشاوی تے تھم دشاوی دماغی گٹھاں وچ سامان پرستھیتیاں وچّ اپرنت ہندیاں ہن سومے وکھ -وکھ ہون پر رشتہ تے گیان سانجھا ہووے۔
لما داء تے لنڈا داء[سودھو]
لمے داء اوہناں پرستھتیاں نوں پرگٹاؤدا ہے ۔اس 'چ دماغی گٹھّ اسردی ہے، لنڈا داء اوہ ہے جو پرستھتیاں نوں پرگٹاؤداں جس وچ دماغی گٹھّ وچردی ہے ۔
دماغی گٹھاں دے لچھن[سودھو]
منکھ دا اپنے چوگردے دی لاہے وند چون کرنا، اسدے جماعتی کردار نوں پرگٹاؤداں۔
طوطا مینا[سودھو]
منکھ دیاں دماغی گٹھاں سچیت دماغ دی پیداور ہندیاں ہن۔کیونکہ سبھئک منکھ سچیت ہے ۔پرنتو اچیت من دیاں گٹھاں وی گھٹّ نہیں ۔اچیتنا دی سارتھکتا دا نکاس ہو سکدا جو کہ خدمختیار ہن ۔
- پرچھاواں:سماج وچ سبھ دو حالت برابر نہیں ہندی ۔جویں :غریب دی امیر نال میل نہی کھاندی ۔جویں :اک پنڈ دا کسان اسے پنڈ دے مذہبی توں وکھ کلپدا ہے ۔غریب دی امیر بنن دی تمنا اتے امیر دے غریب ہون دا ڈر اچیت من دا سرمایہ رہندا ہے ۔پرچھاویں چوں لچھن الٹ روپ وچّ روپمان ہندے ہن۔
- پرسونا:پرسونا اوہ کریا ہے جس راہیں منکھ اپنے سماجک، سبھیاچارک اتے بھوتک چوگردے نال نجٹھدا ہے ۔
- انیما :اس دا کھیتر اندرمکھی ہے ۔ایہہ اندرمکھی روپانتراں نال نجٹھدا ہے ۔ہر منکھ دے ورودھی لنگاں دی اپج ہے ۔بھاوَ ہر منکھ دے وڈیرے عورت تے مرد ہن ۔عورت مرد دی آپسی جنسی سانجھ نوں پیش کیتا ہے ۔عورت دوارا کھیتی پیدا کرنا مرد دا شکار چھڈّ کے کھیتی کرنا ۔مرد پردھان سماج بناؤن وچّ بہت سہیوگی ہے ۔پہلاں عورت پردھان سماج سی ۔پر ہن عورتاں توں اوہناں دے حق کھوہ لئے۔عورت مرد دے میل لئی سماجک پروانگی ۔جگیرو سماج دی سرمائیداری وی شامل ہے ۔
نیکی تے بدی دا سنکلپ[سودھو]
اس سمیں جوڑا ویاہ ہندے سی عورت تے مرد دے ویاہتا جیون دکھاؤن لئی۔پر پہلاں بہو ویاہتا وچ اکو مرد کئی عورتاں نال جاں اکو عورت کئی مرداں نال ویاہ کراؤدیں سی ۔پنجے پانڈواں دی اکو پتنی سی۔عورت مرد دے آپس وچ وتھّ پین نال ویاہ دا رولا پین لگا کہ کون کس نوں ویاہ کے لے کے آویگا ۔سارے تانے بانے دا اتر دندے ہوئے عورت اندر بھاوناواں پیدا ہوئیاں تے عورت نوں بدی دے سنکلپ نال جوڑیا گیا ۔
ریتاں[سودھو]
سانجھی مٹی دی بنی، اس نوں رنگ کیتا جاندا، ہتھ، پیر،منہ، سبھ بنا کے رنگ کیتا جاندا، پھر اسنوں گوہے نال کندھ لایا جاندا، اسنوں گہنیاں شنگاریا جاداں ۔نوں نراتیے پوجن تو بعد دسویں دن دسہرے نوں اسنوں ندی جاں نہر وچ تیریا جاندا ۔سانجھی کھیتی دی اپج دی پیداوار وچ وادھے دا پتیک منی جاندی ہے ۔
دسہرا تے سانجھی[سودھو]
رام نے راون نوں ہرا کے سیتا نوں جس دن پایا سی اس دن دسہرا منایا سی۔جس وچّ بدی دی ہار اتے سچائی دی جت ہوئی سی۔لوکاں نے سیتا ماتا دی سانجھی دے روپ وچّ پوجا کیتی سی۔اس لئی ایہہ دوویں تیوہار آپس وچ جڑے ہن ۔
لوہڑی[سودھو]
دلا بھٹی دی متھہاس کہانی اتے پاتھیآں دی اگّ بال کے سردی دور کرن دے سنکلپ نوں پیش کردا تیوہار ہے ۔منڈے دے جنم جاں ویاہ تے ایہہ تیوہار بہت ودھیا منایا جاندا ہے ۔اس دن بچے، کڑیاں لوہڑی منگن جاندے، گدھا پاؤندے۔تل، مونگ پھلی، گڑ آدی لوہڑی منگن والیاں نوں پایا جاندا ۔
گبھردھن پوجا[سودھو]
نوراتیاں توں بعد دسویں دن دسہرا تے ایہہ پوجا کیتی جاندی۔اپج دی راکھی اتے خوشی لئی ایہہ پوجا کیتی جاندی ہے ۔
ٹوناں[سودھو]
ڈنگراں نوں بیماری توں بچاؤن لئی ٹونے کیتے جاندے۔ٹونے دے دن پنڈ دی ناکہ بندی کیتی جاندی۔جنی شکھت ناکہ بندی اوہناں ہی ٹونا شپھل منیا جاندا ۔اس دے انش :چھٹے دینا، پنڈ کیلنا، چلھے اگّ نہ پاؤنا آدی ۔
گڈی پھوکنا[سودھو]
مینہہ نہ پین تے گڈی پھوکی جاندی۔کڑیاں دوارا ایہہ ریت کیتی جاندی۔پنڈ چوں آٹا، مٹھا اکٹھے کر اوہناں دیاں مٹھیآں روٹیاں بنایاں جادیاں۔پھر کڑیاں سیاپا کردیاں پنڈ توں باہر جا کے گڈی پھوکدیاں۔اک کڑی دا منہ کالا کرکے نال لجایا جاندا جو سوگ دا چنہ ہے اتے روٹیاں جیون دا چنہ ہے ۔کھوہ وچ روٹیاں سٹنا جیون کھوہ 'چ جان دا سنکلپ پیش کردے ہن ۔اندر نوں خوش کرن لئی جگّ کیتا جاندا ہے ۔مینہہ نہ پین تے اندر نوں دھیایا جاندا ہے ۔اوہ اپنیاں فوجاں بھیج کے سوکے دا نعش کردا ہے ۔
رشتیاں دے ارد گرد[سودھو]
مارکس انوسار پہلاں عورت مرد لنگی سنبندھ آزادی سی۔عورت تے پریوار دے ہر میمبر دا حق ہندا سی۔عورت ہر مرد تے بقایا حق رکھدی سی۔اس 'چ ہی پریوار دی عزت سمجھی جاندی سی۔پہلے پڑائ 'چ ویاہ گروپ انوسار نردھارت جاندے سی۔پریوار 'چ سارے دادے دادیاں سانجھے پتی پتنی ہندے سی۔بھین بھائی وی سرو 'چ پتی پتنی ہندے سی۔دوجے پڑائ 'چ ویاہ آپس وچّ ہون دی بجائ سکے سنبندھیاں نال ہون لگّ پئے۔آپس وچ پتی پتنی بندے پر سکے بھین بھرا نوں چھڈیا جاندا۔بھرا نوں ایہہ بھائی نہیں پٹھلوآ کہندے سی۔بھاوَ دل دا بھائیوال۔آسٹریلیا دے قبیلے دو جماعتاں کروکی تے کمتی 'چ ونڈے ہوئے سی۔اس سمیں عورت جماندرو توں ہی پتنی سی۔کوڑمے 'چ کوڑمے دا ویاہ ہندا سی۔ماں، پیو، نانے سمیت سبھ دی پتنی سانجھی ہندی سی۔عمر،خون دا کوئی،رشتہ نہی سی۔سسّ، بھوآ، مامی لئی اکو شبد'اٹے'ورتیا جاندا سی۔سہرے، پھپھڑ، ماما لئی اکو شبد ماماکر ورتیا جاندا سی۔اس طرحاں خون ویاہ وچکار کوئی ٹھوس لکیر نہیں سی۔جس طرحاں پنجابی سبھیاچار وچ ہے ۔تیجے پڑائ وچ پرورتن آیا ۔پروارک ویاہ کسے حد تکّ ہی سنبھوَ ہے ۔عورت مرد کسے کجھ سمیں لئی ہی اکٹھے رہنگے۔جوڑی بننا گھٹّ ہی سیمت ہے ۔پرنتو دوست جڑنا پتنی بننا غنجائس ہے ۔اس نال پکیاں جوڑیاں دی پرت پئی۔اتھے آ کہ ایہہ چکر پورا ہو گیا اس 'چ ہور بدلاء نہیں ۔ہن اک دوجے تے سرداری دی بھاونا ہے۔جو آرتھک جانچ نل جڑی ہے ۔کلی، گلی، جلی دا یوگدان پاؤندی ہے ۔
ویاہ دیاں رسماں پرتیبمب[سودھو]
نؤندے بھاجی:ویاہ دیاں دو رسماں اجہیاں ہن۔جنہاں 'چ سارا کوڑما شریک ہندا ہے ۔سارے سکے سنبندھی نؤندا پاؤندے ہن۔براہمن بہی تے اتارا کردا ہے ۔اس دے الٹ ویاہ والے بھاجی ونڈدے ہن۔جنہاں کوئی ودھ نؤندا پاؤداں اونی ہی زیادہ بھاجی دتی جاندی ہے ۔پرنتو سبھ توں زیادہ بھاجی نانکیاں نوں دتی جاندی ہے ۔چھند پراگا چھٹیاں کھیڈنا :لاڑے نوں اندر بلا کے سالیاں مخول کردیاں ۔اس سمیں روچک ونگی چھند سناؤن دی ہندی ہے ۔ویاہ توں دوجے دن چھٹیاں کھیڈیاں جادیاں ہن۔اس رسم 'چ دوویں دھراں دی ستھتی سامان ہندی ہے اتے اک دوجے اتے سامان ادھیکار ہون دا اصل روپ دسدی ہے۔لاڑی تے لاڑے دوارا ستّ-ستّ چھٹیاں لایاں جادیاں ہن۔
پروارک رشتے[سودھو]
پنجاب دی پروارک اکائی تنّ پرمکھ روپ 'چ رشتے ہن۔٭خون نال سنبندھت ٭جنم نال سنبندھت٭ویاہ نال سنبندھت ۔
جھناں دے کنڈے[سودھو]
اس وچّ ہیر رانجھے دی پریم کہانی نوں پیش کیتا گیا ہے ۔جھناں چوچک اتے قاضی نوں جوڑدی ہے ۔جو ایہناں دے پیار وچکار وڈی رکاوٹ سی۔ اس کارن اوہ اپنے پیار نوں پور نہ چاڑھ سکے۔بھاوَ جدوں قدرتی شکتیاں،منکھی شکتیاں تے حاوی ہون تاں سماج 'چ پرورتی تے ویکتی دا آپسی میل دیاں شرطاں شکھت ہندیاں ہن۔سماج وچ سچا قدرتی پیار سنبھوَ نہیں ۔
کرتِ کرم کے وچھوڑے[سودھو]
اس وچّ منکھ دے ہڈّ بھنویں کمائی کرن دے نال -نال سماجک رشتیاں وچّ وچرن والا پیش کیتا ہے ۔بھاوَ جو نیک کرم کردا جو سورگ لوک، مات لوک، نوں 'بھاوَ لوک دے راہیں اسرگت کردا ہے ۔