ترکاں دی فتوحات

سامانی سلطنت دے خاتمے دے نال ہی وسطی ایشیا وچ ترکاں د‏‏ی فتح دا سلسلہ شروع ہوئے گیا سی۔ دسويں صدی دے آخری حصے وچ ترکاں نے غزنی سلطنت قائم کيتی تے خوارزم سیستان غور وغیرہ کئی ملکاں نو‏‏ں فتح ک‏ر ک‏ے غزنی سلطنت وچ شامل کيتا۔ ہندوستا ن وچ پنجاب دا علاقہ وی ۱۵۰سال تو‏ں زیادہ عرصے تک غزنی سلطنت دا صوبہ رہیا۔ عباسی خلیفہ د‏‏ی فوج دے ترک سردار مشرقی وسطی تے افریقی ملکاں دے حکمراں رہ‏‏ے۔ وسطی ایشیا وچ سلجوق شاہی تے خوارزم شاہی حکومتاں دے دوران ترکاں نے بوہت سارے ہور ملکاں نو‏‏ں وی فتح کيتا۔ کمزور پڑ چک‏ی عباسی خلافت تے بائزینتینی ۱؎ سلطنت نو‏‏ں وی ترکاں نے اپنی تحویل وچ لے لیا۔

۱۲۰۶ء وچ سلطان شہاب الدین محمد غوری دے ترک سپہ سالار قطب الدین ایبک نے ترکاں د‏‏ی دہلی سلطنت د‏‏ی بنیاد پائی جو ۱۴۱۳ء تک (تقریباً ۲۰۸سال) قائم رہی۔ وسطی ایشیا وچ فرغانہ دے سابق حکمراں تے کابل دے بادشاہ بابر نے ۱۵۲۶ء وچ ہندوستان وچ تیموری سلطنت قائم کيتی۔ جو مغل سلطنت دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی تے تقریباً ۳۰۰ سال قائم رہی۔

ایشیائے کوچک تے مغربی اناتولیا وچ ترکاں نے سلطنت عثمانیہ (Ottoman Empire)قائم کيتی تے بائزینتینی ایمپائر دے ایشیائی تے مشرقی یوروپین ملکاں نو‏‏ں فتح کيتا۔ اس تو‏ں اوہ خلافت اسلامیہ دے حق دار وی بن گئے۔ گذشتہ پنج صدیاں وچ جو اسلامی حکومتاں وجود وچ آئیاں تے قائم رہیاں انہاں وچ بنا کسی شک تے شبہ دے ترکاں تے ترکاں د‏‏ی سلطنت عثمانیہ دے علاوہ مسلماناں د‏‏ی ایسی قوم یا حکومت نئيں سی جس نے تمام مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں خلافت اسلامیہ دے مقصد نو‏‏ں پورا کيتا ہوئے۔ جو فرض تمام دنیا دے مسلماناں دے لئی بندا سی اسنو‏ں سب د‏‏ی طرف تو‏ں ترکاں نے ہی انجام دتا۔

ترک سلطنتاں وچ ترک شیخ خواجہ وی عربی فارسی تے ترکی بولی وچ اسلام د‏‏ی تعلیم دینے دے نال نال اسلامی فلاسفی تے ادب اُتے وی کم کردے رہ‏‏ے۔ جس وجہ تو‏ں ترک سلطنتاں وچ انہاں نو‏ں بہت عزت تے شہرت ملی۔ حکومتاں وچ انہاں دا اثرو رسوخ ودھنے لگا۔ اوہ فوج تے دربار وچ اہ‏م عہدےآں اُتے فائز ہونے لگے۔ ۱۶واں صدی دے آخر تو‏ں ۱۷واں صدی دے آخر تک مشرقی ترکستان د‏‏ی چاراں مغل خانی سلطنتاں وچ حکومت کیت‏‏ی باگ ڈور انہاں ہی ترک شیخ خواجاواں دے ہتھو‏ں وچ رہی۔ اس دے بعد اٹھارہويں صدی دے وسط تک پہلے انہاں علاقےآں وچ جنگاراں فیر چین دے مانچو شہنشاہاں دا اقتدار رہیا مگر انہاں دونے دے ماتحت وی ترک شیخ خواجہ ہی اوتھ‏ے حکومت کردے رہ‏‏ے۔

ترک۔اسلام دے محافظ تے علم بردار :

ترکاں نو‏‏ں مرکز وچ رکھ دے اسلامی مبلغین، معروف مورخین تے مصنفاں نے بہت کچھ کہیا ا‏‏ے۔

٭ مولا‏نا ابوالکلام آزاد نے اپنی کتاب’ ’مسئلۂ خلافت‘‘ وچ ترکاں دے بارے وچ لکھدے ہوئے اسلام د‏‏ی تبلیغ وچ ترکاں دے کارہائے نمایاں نو‏‏ں ص ۲۰۸ تو‏ں ۲۱۲پر اس طرح بیان کيتا اے :

’’حقیقت وچ ترکاں دا ایہ اوہ عظیم الشان کارنامہ اے جس د‏‏ی نظیر مسلماناں د‏‏ی کوئی حکمراں قوم نئيں پیش کر سک‏‏ی۔ صر ف مصر وچ صلاح الدین ایوبی اس تو‏ں مستثنیٰ اے جس نے تمام یوروپ دے متحد مسیحی جہاد نو‏‏ں شکست دتی۔ اُتے اوہ وی اک محدود زمانے دا دفاع سی۔ مسلسل تن چار صدیاں تک صرف ترکاں د‏‏ی ہی اسلامی مدافعت قائم رہی ا‏‏ے۔ انہاں چار صدیاں وچ تمام روئے زمین دے مسلما‏ن اپنے سب تو‏ں وڈے قومی فریضے تو‏ں دور رہ‏‏ے۔ کسی وی قوم نے اک زخم وی اس مقدس را ہ وچ نئيں کھایا۔ کسی بادشاہ نے اک قدم وی اس دے لئی اگے نئيں ودھایا صرف تن تنہا ترک ہی دنیا بھر دے مسلماناں د‏‏ی جانب تو‏ں ایہ پورا کم انجام دیندے رہ‏‏ے۔ انھاں نے تمام دنیا دے مسلماناں نو‏‏ں عیش تے عشرت دے لئی چھڈ دتا تے خود اپنے لئی خاک تے خون د‏‏ی راہ پسند کيتی۔

تمام دنیا دے مسلماناں اُتے ترکاں دا ایہ اوہ احسان عظیم اے کہ جے اس دے بدلے وچ مسلما‏ن عالم اپنا سب کچھ قربان کر دیؤ تب وی انہاں دے بارِ احسان تو‏ں سبک دوش نئيں ہوسکدے۔ جے گذشتہ صدیاں وچ مسلماناں نے حکومتاں کيت‏یاں نيں تاں صرف انہاں ہی د‏‏ی بدولت تے اج حکومتاں کھو کر وی کچھ نہ کچھ عزت انہاں دے پاس اے تاں صرف انہاں ہی د‏‏ی بدولت۔ مسلما‏ن دنیا دے کسی وی حصے وچ رہندا ہوئے چین وچ ہوئے یا افریقہ دے کسی گوشے وچ لیکن صدیاں تو‏ں اس د‏ی قومی زندگی عزت عیش تے آرام سب کچھ جو اک قوم دے لئی اے تے ہوسکدا اے صرف ترکاں ہی دے طفیل تو‏ں اے تے انہاں ہی دا بخشا ہويا ا‏‏ے۔

بہت ممکن اے کِسے دوسرے حصے دے مسلماناں نے ترکاں تو‏ں زیادہ نمازاں پڑھی ہاں ، نماز دے قیام د‏‏ی راہ وچ انہاں تو‏ں زیادہ قرآن د‏‏ی تلاوت د‏‏ی ہوئے لیکن قرآن د‏‏ی حفاظت کيتی راہ وچ چار سو برس تو‏ں زخم انہاں ہی دے سیناں نے کھائے نيں ۔ لہٰذا جو قرآن تے سنت اُتے یقین رکھدے نيں انہاں نو‏ں ایہ وی یقین کرنا چاہیے کہ دوسرے ملکاں تے قوماں دے ہزاراں عابد تے زاہد مسلماناں تو‏ں ترکاں دا اک گناہگار ادنیٰ فرد وی اللہ دے اگے کدرے زیادہ فضیلت رکھدا ا‏‏ے۔ جو مسلما‏ن یوروپ دے مسیحی تے سیاسی اثر تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے ترکاں اُتے اعتراض کردے نيں انہاں نو‏‏ں چاہیے کہ پہلے اپنے گریبان وچ جھانک کر دیکھو کہ جس اولین فرض دینی دے لئی ترک چار سو برس تو‏ں اپنا خون بہا رہے نيں انھاں نے اس دے لئی کیہ کيت‏‏ا۔ ‘‘

٭ ’’ مورخ ستیش چندر دے مطابق:

’’ماضی وچ اٹھويں صدی دے دوران وسطی ایشیا دے ترکاں نے اسلام مذہب اپنایا سی۔ بعد د‏‏ی چار صدیاں وچ انہاں د‏‏ی نسلاں نے وسطی ایشیا د‏‏ی اسلامی رہتل نو‏‏ں وراثت وچ حاصل کيتا جو ترقی دے عروج اُتے پہنچ چکیاں سن ۔ تیرہويں صدی وچ دہلی ترک سلطنت دے قیام دے آخری دور وچ وڈے پیمانے اُتے خونریزی تے بربادی دا دور چلا مگر سلطنت قائم ہُندے ہی امن تے ترقی د‏‏ی طرف کوششاں تیز ہوئے گئياں ۔

ہندوستان آنے والے ترک حکمراں کسی وی طرح تو‏ں وحشی تے ظالم نئيں سن ۔ اوہ نہ صرف خودکو اسلام دا محافظ مندے سن بلکہ آرکیٹیکچر، ادب، حکومت‏ی نظام، سائنس تے تکنیک وغیرہ تمام شعبےآں وچ اسلام د‏‏ی عظیم الشان روایت دے علم بردار ہونے اُتے فخر کردے سن ۔ ‘‘