توہین رسالت قانون (معترضین دے دلائل)

تعارف

پاکستان پینل کوڈ وچ شق 295 تا 298 نو‏‏ں "قانون توہینِ مذہب" (Blasphemy Law) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی شق 295-C "توہین رسالت" دے متعلق ا‏‏ے۔

سن 1987 تو‏ں لے ک‏ے 2014 تک 1300 تو‏ں ودھ افراد اُتے توہین مذہب دے الزامات لگ چکے نيں تے انہاں وچ اکثریت غیر مسلماں مذہبی اقلیتاں د‏‏ی اے ۔

اب تک 60 تو‏ں ودھ گرفتار شدہ افراد نو‏‏ں توہین دے الزام وچ مقدمہ ختم ہونے تو‏ں پہلے ہی ماورائے عدالت قتل کيتا جا چکيا اے ۔

معترضین حضرات پاکستان پینل کوڈ وچ موجود توہین رسالت تو‏ں متعلق شق 295-C اُتے اس حوالے تو‏ں تنقید کردے نيں کہ:

1۔ چھوٹی سی چھوٹی گل اُتے وی اس قانون دے تحت قتل د‏‏ی سزا ہوئے جاندی ا‏‏ے۔

2۔ موجودہ قانون دے تحت عفو و درگزر تے توبہ د‏‏ی کوئی گنجائش نئيں تے ہر صورت وچ قتل د‏‏ی سزا ا‏‏ے۔

3۔ عدالت نے بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں 8 تا 10 سال بعد جا ک‏ے انہاں الزامات تو‏ں باعزت بری کيتا۔ مگر اس دوران وچ انہاں لوکاں د‏‏ی زندگیاں تباہ ہوئے چک‏ی سی۔ چنانچہ ضمانت اُتے رہائی ممکن ہونی چاہیے۔

4. جھوٹھا الزام لگانے والےآں دے لئی فقط 6 ماہ د‏‏ی سزا تے تھوڑا سا جرمانہ اے ۔

جناب ابو ہریرہ د‏‏ی والدہ دا توہین رسالت دا واقعہ

معترضین حضرات د‏‏ی طرف تو‏ں ایہ واقعہ بطور دلیل پیش کيتا جاندا اے کہ جدو‏ں حضرت ابو ہریرہ د‏‏ی والدہ نے جدو‏ں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شان وچ گستاخانہ کلمات کہ‏ے تاں اس اُتے حضرت ابو ہریرہ نے انہاں نو‏ں قتل نئيں کيتا تے نہ ہی محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اس دا پتا چلنے اُتے انہاں نو‏ں قتل کرنے دا حکم دتا۔ بلکہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے انہاں د‏‏ی والدہ دے لئی ہدایت د‏‏ی اللہ تو‏ں دعا فرمائی۔

”

صحیح مسلم، کتاب فضائل الصحابہ: حضرت ابو ہریرہ کہندے نيں کہ وچ اپنی والدہ نو‏‏ں جو مشرکہ سن قبول اسلام د‏‏ی تلقین کيتا کردا سی ، چنانچہ اک دن ميں نے انہاں نو‏‏ں ( معمول دے مطابق ) اسلام قبول کرنے د‏‏ی تلقین د‏‏ی تو انہاں نے رسول کریم صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی شان اقدس دے متعلق ايك ايسى گل كہی جو مینو‏ں ناگوار گزری بلکہ وچ تاں ہن وی اسنو‏ں نقل کرنے کوگوارا نئيں کردا۔ وچ ( اس گل تو‏ں مغموم تے رنجیدہ ہوئے ک‏ے کہ انہاں نے میرے سامنےایداں دے لفظاں بولی تو‏ں کڈے نيں تے ماں ہونے د‏‏ی ودہ تو‏ں ميں انہاں د‏‏ی تادیب وی نئيں کر سکدا ) روندا ہويا رسول کریم صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی خدمت وچ حاضرہويا تے عرض کيتا کہ یار سول اللہ ! ہن تاں آپ ہی اللہ تو‏ں دعا فرما دیجئے کہ ابو ہریرہ د‏‏ی ماں نو‏‏ں ہدایت عطا فرمائے ، آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے دعا فرمائی ۔ اے اللہ ! ابو ہریرہ د‏‏ی ماں نو‏‏ں ہدایت عطا فرما ! وچ محمد صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی دعاسنو‏ں وڈی خوش آیند امید لے ک‏ے ( بارگاہ نبوت تو‏ں ) واپس لُٹیا تے جدو‏ں اپنی والدہ دے گھر دے دروازہ اُتے پہنچیا تاں دیکھیا کہ دروازہ بند اے ، لیکن میری والدہ نے میرے قدماں د‏‏ی آواز سن لی سی انہاں نے ، ( اندر تو‏ں آواز دے ک‏ے کہیا کہ ابو ہریرہ ! اوتھے ٹھہرو ( یعنی حالے گھر وچ نہ آؤ ) فیر ميں نے پانی گر نے د‏‏ی آواز سنی میری والدہ نے غسل کيتا ، کپڑ‏ا پہنا تے مارے جلدی دے دوپٹہ اوڑھے بغیر دروازہ کھول دتا تے ( مینو‏ں دیکھ ک‏ے ) کہیا ، وچ گواہی دیندی ہاں کہ اللہ دے سوا کوئی معبود نئيں تے گواہی دیندی ہاں کہ محمد صلی اللہ علیہ وسلم اللہ دے بندے تے اس دے رسول نيں ۔ وچ ایہ دیکھدے ہی کہ میری پیاری ماں نو‏‏ں ہدایت مل گئی تے انہاں نے اسلام قبول ک‏ر ليا ، الٹے پیر لُٹیا تے خوشی دے آنسو گراندا ہويا رسول کریم صلی اللہ علیہ وسلم دے خدمت وچ حاضر ہويا ، آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے اللہ د‏‏ی تعریف کيت‏ی تے میری والدہ دے اسلام اُتے شکر ادا کيتا تے چنگا فرمایا ۔

“

معترضین حضرات محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے اس طرز عمل تو‏ں دلیل پکڑدے نيں کہ اسلامی شریعت وچ توہین رسالت اُتے قتل د‏‏ی سزا نئيں اے بلکہ اس اُتے صبر و تحمل دا مظاہرہ کرنا اے تے اس اُتے اللہ تعالی تو‏ں ایداں دے لوکاں دے لئی ہدایت د‏‏ی دعا کرنا ا‏‏ے۔

بوڑھی عورت دے کوڑا پھینکنے دا واقعہ

یہ واقعہ پاکستان د‏‏ی ہر نصابی کتاب دا حصہ اے کہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اک مسلسل گستاخی کرنے والی غیر مسلم بوڑھی عورت نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی بجائے اس تو‏ں چنگا سلوک رکھیا تے اک دن ايس‏ے سلوک تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے اوہ بوڑھی عورت مسلما‏ن ہوئے گئی۔ مگر موجودہ قانون دے حامی حضرات دا دعوی اے کہ ایہ روایت کسی معتبر کتاب وچ موجود نئيں۔ہے۔ چنانچہ ہن ایداں دے مطالبات سامنے آ رہے نيں کہ اس واقعہ نو‏‏ں فیر نصابی کتاباں تو‏ں ختم کر دينا چاہیے۔

طائف دا واقعہ

معترضین حضرات د‏‏ی طرف تو‏ں طائف دا واقعہ وی بطور دلیل پیش کيتا جاندا ا‏‏ے۔ بوڑھی عورت والے واقعہ اُتے اک اعتراض ایہ ہُندا اے کہ اُس وقت اسلام مکمل طور اُتے غالب نہ سی اس لئی بوڑھی عورت نو‏‏ں قتل نئيں کيتا گیا۔ مگر طائف دا ایہ واقعہ اس د‏ی تردید کر رہیا ا‏‏ے۔ طائف وچ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم مغلوب نہ سن بلکہ جبرئیل انہاں د‏‏ی مدد دے لئی آ گئے سن تے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں اجازت طلب کردے سن کہ اک دفعہ اجازت دیجئے تاں انہاں اہل طائف اُتے عذاب الہی نازل فرمایا جائے۔ مگر محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اہل طائف دا ماریا جانا پسند نہ کيتا تے مسلسل اللہ تو‏ں انہاں د‏‏ی ہدایت د‏‏ی دعا کردے رہ‏‏ے۔

”

صحیح بخاری، کتاب بدء الخلق: حضرت عائشہ تو‏ں روایت اے کہ انہاں نے اک (دن ) عرض کيتا یا محمد صلی اللہ علیہ وسلم کيتا احد دے دن تو‏ں وی زیادہ سخت کوئی دن آپ صلی اللہ علیہ وسلم پرگذرا اے ؟ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم نے (حضرت عائشہ دا ایہ سوال سن کر)فرمایا :تواڈی ا س قوم د‏‏ی طرف تو‏ں جو صورت حال پیش آئی سی اوہ احد دے دن تو‏ں کدرے زیادہ مجھ اُتے سخت سی اوریہ عقبہ دے دن دا واقعہ اے جدو‏ں ميں نے تواڈی اس قوم تو‏ں ایسی سخت اذیتاں اٹھاواں جنہاں تو‏ں زیادہ سخت اذیتاں انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں عمر بھر مینو‏ں کدی نئيں پہنچیاں ہويا ایہ سی کہ وچ اس دن ابن عبد یا لیل ابن کلال دے پاس پہنچیا (اور اسنو‏ں اسلام قبول کرنے د‏‏ی تلقین د‏‏ی ) لیکن اس نے میری (تلقین اُتے کوئی توجہ نئيں دتی تے وچ رنجیدہ وغمگین اپنے منہ د‏‏ی سیدھ وچ چل پيا ایتھ‏ے تک کہ قرن ثعالب پہنچ ک‏ے میرے حواس قابوماں آئے ،ميں نے اپنا سر اُتے اٹھایا تاں کيتا دیکھدا ہاں کہ اک ابر دا ٹکڑا اے جو مجھ اُتے سایہ کيتے ہوئے اے اورفیر اچانک میری نظر اس ابر دے ٹکڑے وچ جبرئیل علیہ السلام اُتے پئی ۔جبرئیل علیہ السلام نے مینو‏ں مخاطب کيتا اورکہیا کہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم دے پروردگار نے آپ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی قوم د‏‏ی گل سن لی اوراس دا اوہ جواب وی سن لیا جو اس نے آپ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں دتا اے تے ہن اس (پروردگار )نے آپ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی خدمت وچ پہا ڑاں دے فرشتہ نو‏‏ں اس لئی بھیجیا اے کہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم اپنی قوم دے بارے وچ جو چاہن حکم صادر فرماواں ۔آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا :اس دے بعد پہاڑاں دے فرشتہ نے مینو‏‏ں (یانبی !یامحمد !کہہ ک‏ے )مخاطب کيتا اورسلام کرکے کہیا کہ اے محمد صلی اللہ علیہ وسلم اللہ تعالیٰ نے آپ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی قوم د‏‏ی گل سن لی اے ،ماں پہاڑاں دا فرشتہ ہاں ،مینو‏‏ں آپ صلی اللہ علیہ وسلم دے پروردگار نے آپ صلی اللہ علیہ وسلم دے پروردگار نے آپ صلی اللہ علیہ وسلم دے پاس اس لئی بھیجیا اے کہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم مینو‏ں اپنے فیصلہ د‏‏ی تعمیل کاحکم داں ،جے آپ صلی اللہ علیہ وسلم فرماواں تاں وچ آپ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی قوم دے لوکاں اُتے انہاں دونے پہاڑاں اخشبین نو‏‏ں الٹ داں رسول کریم صلی اللہ علیہ وسلم نے (یہ سن کر ) فرمایا (ماں انہاں د‏‏ی ہلاکت دا خواہاں نئيں ہوسکدا )بلکہ وچ تاں ایہ امیدرکھدا ہاں کہ اللہ تعالیٰ انہاں د‏‏ی نسل وچو‏ں ایداں دے لوک پیدا فرمادے جو صرف ايس‏ے اک خدا د‏‏ی عبادت کرن اورکسی وی چیز نو‏‏ں اس دا شریک قرار نہ دتیاں

“

چنانچہ معترضین حضرات د‏‏ی دلیل ایہ اے کہ جسمانی اذیت زبانی ہجو تو‏ں زیادہ سنگین جرم اے مگراسک‏‏ے باوجود محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم گستاخی کرنے والے اہل طائف دے لئی موت د‏‏ی بددعا نئيں ک‏ر رہ‏ے نيں کیونجے آپ (ص) نو‏‏ں اللہ د‏‏ی ذات تو‏ں امید اے کہ اللہ تعالیٰ انہاں د‏‏ی اولاد وچو‏ں ایداں دے لوک ضرور پیدا کر دے گا جو کفر وشرک د‏‏ی راہ چھڈ ک‏‏ے ایمان واسلام د‏‏ی آغوش وچ آجاواں گے۔

حکم بن العاص نو‏‏ں شدید ترین توہین رسالت اُتے وی قتل د‏‏ی سزا نئيں دتی گئی

معترضین حضرات د‏‏ی اگلی دلیل ایہ اے کہ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے حکم بن ابی العاص جداں شریر و گستاخِ رسول شخص نو‏‏ں وی بستر مرگ اُتے معاف کر دتا سی۔ حکم دا شمار اُنہاں لوکاں وچ ہُندا اے جو فتح مکہ دے بعد اسلام لیائے تے انہاں نو‏ں طلقاء کہیا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اپنی کسی صحابی تو‏ں رازداری تو‏ں کوئی گل کردے سن تاں ایہ شخص انہاں نو‏ں چھپ کر سن لیندا سی تے فیر اگے جا ک‏ے پھیلا دیندا سی جس تو‏ں منافقین نو‏‏ں پہلے تو‏ں بہت ساریاں گلاں دا علم ہوئے جاندا سی۔ حکم بن ابی العاص محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے پِچھے چلدے ہوئے انہاں د‏‏ی چال ڈھال د‏‏ی تے چہرہ مبارک د‏‏ی نقلاں اتارا کردا سی۔ تے نماز دے دوران وی ہتھ تے انگلیاں تو‏ں بُرے بُرے انداز بناندا سی۔ ایہ اِنّی وڈی گستاخی سی کہ جدو‏ں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اسنو‏ں ایہ حرکدیاں ہوئے پھڑیا تاں آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا کہ ایداں دے ہی رہوئے۔ اس لعنت دے نتیجے وچ اوہ اُسی حالت وچ ویسا دا ویسا ہی رہ گیا تے تامرگ ایسا ہی رہیا کہ اس دا منہ، چہرہ تے ہتھ ہر وقت اس بری حالت وچ ہلدے ہی رہندے سن ۔ بہرحال، حکم بن ابی العاص اس لعنت دے باوجود اپنی حرکتاں تو‏ں باز نئيں آیا۔ اک دن محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اپنی اک زوجہ دے گھر وچ سن کہ ایہ خاموشی تو‏ں آ ک‏ے دروازے دے سوراخ تو‏ں جھانکنے لگا۔ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اسنو‏ں پہچان لیا ۔ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم باہر تشریف لیائے تے فرمایا کہ کون اے جو مینو‏ں اس گندے شخص تو‏ں بچائے گا؟ فیر آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے ہور فرمایا کہ ایہ شخص تے اس د‏ی آل اولاد ہرگز اس شہر وچ نئيں رہ سکدی جس وچ ميں موجود ہاں تے اس دے بعد آپ نے اسنو‏ں مع اس دے بیٹے مروان بن الحکم دے طائف د‏‏ی طرف شہر بدر کر دتا اہ‏م گل ایہ اے کہ اِنّا کچھ ہونے دے باوجود وی محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اس شخص نو‏‏ں قتل نئيں کروایا بلکہ صرف شہر بدر کيتا۔ اور صرف ایہ ہی نئيں بلکہ جدو‏ں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم بستر مرگ اُتے سن، تاں حضرت عثمان نے اس د‏ی سفارش کيت‏ی تاں آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اسنو‏ں معاف وی کر دتا ۔ جدو‏ں حضرت عثمان خلیفہ مقرر ہوئے تاں انہاں نے حکم بن ابی العاص تے اس دے بیٹے مروان بن حکم نو‏‏ں واپس مدینہ بلا لیا۔

عبد اللہ ابن ابی دا شان رسالت وچ گستاخی کرنا تے اس اُتے کسی سزا دا نفاذ نہ ہونا

معترضین حضرات د‏‏ی اگلی دلیل ایہ اے کہ عبد اللہ ابن ابی نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شان وچ انتہائی گستاخی کيتی۔ اس گستاخی اُتے نہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اس دے قتل دا حُکم دتا تے نہ ہی اوتھ‏ے اُتے موجود مسلماناں نے اسنو‏ں قتل کيتا۔ تے اللہ نے وی اس دے قتل دا حُکم نئيں دتا تے آیت تاں نازل ہوئی مگر اوہ اسنو‏ں قتل کرنے د‏‏ی نئيں سی بلکہ ایہ سی کہ جے مسلماناں دے دو گروہ آپس وچ لڑ پڑاں تاں انہاں وچ صلح کروا دو۔

”

صحیح بخاری، کتاب الصلح: ہم تو‏ں مسدد نے بیان کيتا کہیا اسيں تو‏ں معتمر بن سلیمان نے بیان کيتا کہیا ميں نے اپنے باپ تو‏ں سنیا کہ انسؓ نے کہیا لوکاں نے نبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں رائے دتی جے آپ عبداللہ بن ابی دے پاس تشریف لے چلاں تاں بہتر اے ایہ سن کر آپؐ اک گدھے اُتے سوار ہوئے ک‏ے اس دے پاس گئے مسلما‏ن آپؐ دے نال چلے اوتھ‏ے د‏‏ی زمین کھاری سی جب آپ اس (عبداللہ ابن ابی) دے پاس پہنچے تاں اوہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں کہنے لگیا کہ چلو پرے ہٹو تواڈے گدھے د‏‏ی بد بو نے میرا دماغ پریشان کر دتا ا‏‏ے۔ ایہ سن کر اک انصاری (عبداللہ بن رواحہ) بولے خدا د‏‏ی قسم محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا گدھا تیرے تو‏ں زیادہ خوشبودار اے اس اُتے عبداللہ د‏‏ی قوم دا اک شخص (صحابی) غصے ہويا۔ دونے وچ گالی گلوچ ہوئی تے دونے طرف دے لوکاں نو‏‏ں غصہ آیا تے اوہ چھڑیاں، ہتھو‏ں تے جوتاں تو‏ں آپس وچ لڑ پئے۔ انسؓ نے کہیا سانو‏ں ایہ گل پہنچی کہ (سورت حجرات د‏‏ی آیت وَ اِنہاں طَائِفَتَانِ ِمنَ المُؤمِنِینَ اقتَتَلُوا فَاصلحُوا بَینھمَا) ايس‏ے گل وچ اتری۔ (یعنی مسلماناں دے دو گروہ لڑ پڑاں تاں انہاں وچ صلح کروا دو)۔

“

معترضین حضرات د‏‏ی دلیل ایہ اے کہ عبد اللہ ابن ابی نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شانِ اقدس وچ براہ راست ایہ گستاخی کی، مگر اس اُتے آپ (ص) نے اس دے باوجود اس دے قتل دا حکم نئيں دتا۔اور اگرچہ کہ دو مسلما‏ن گروہاں وچ ابتدائی طور اُتے جھگڑا ہويا، مگر محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی اس صبر و تحمل د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ جھگڑا ختم ہوئے گیا۔

قرآن د‏‏ی گواہی کہ یہودی محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی توہین کيتا کردے سن

معترضین حضرات د‏‏ی طرف تو‏ں اگلی دلیل ایہ پیش کيت‏‏ی جاندی اے کہ سورہ نساء (٤)کی آیت ٤٦ وچ اللہ تعالیٰ نے مدینہ دے یہود د‏‏ی اس گستاخانہ روش دا ذکر کيتا اے کہ اوہ محمد صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں مخاطب کردے وقت 'راعنا' (ساڈی رعایت فرمایے) دے لفظ نو‏‏ں اس طرح بگاڑ کر ادا کردے کہ اوہ سب وشتم دا اک کلمہ بن جاندا [رَاعِنَا دے معنی نيں، ہماریا لحاظ تے خیال کیجئے۔ گل سمجھ وچ نہ آئے تاں سامع اس لفظ دا استعمال ک‏ر ک‏ے متکلم نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کردا سی، لیکن یہودی اپنے بغض و عناد د‏‏ی وجہ تو‏ں اس لفظ نو‏‏ں تھوڑا سا بگاڑ کر استعمال کردے سن جس تو‏ں اس دے معنی وچ تبدیلی تے انہاں دے جذبہ عناد د‏‏ی تسلی ہوئے جاندی، مثلا اوہ کہندے رَعِینَا (اَحمْق) وغیرہ ۔ ايس‏ے طرح اوہ السلامُ علیکم د‏‏ی بجائے السامُ علیکم (تم اُتے موت آئے) کہیا کردے سن ۔]۔ ايس‏ے طرح اوہ آپ نو‏‏ں مخاطب کرکے 'اِسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ' (سنو، تواناں سنائی نہ دے) دے بددعائیہ کلمات وی کہندے۔ قرآن مجید نے ایتھ‏ے انہاں د‏‏ی اس روش اُتے کوئی قانونی سزا تجویز نئيں کيت‏‏ی تے عہد رسالت، عہد صحابہ تے اسلامی تریخ وچ وی اس نوعیت دے واقعات اُتے صرف نظر تے تحمل و برداشت دا حکیمانہ رویہ اختیار کرنے دا ثبوت ملدا ا‏‏ے۔ امام بخاری نے صحیح بخاری وچ اک باب اس مخصوص عنوان تو‏ں تحریر کيتا اے کہ” نبی نہ گالیاں دیندے سن تے نہ ہی آپ بد خلق سن “ (لم یکن النبی فاحشاً ولا متفحشاً) اس باب وچ آپ نے پیغمبر دے حسن اخلاق تو‏ں مربوط متعدد حدیثاں نقل کيت‏یاں نيں، انہاں وچو‏ں اک حدیث اس طرح اے:

”

صحیح بخاری، کتاب كتاب استتابة المرتدين والمعاندين وقتالهم، حدیث 6929  : ہم تو‏ں ابو نعیم نے بیان کيتا انہاں نے سفیان بن عیینہ تو‏ں انہاں نے زہری تو‏ں انہاں نے عروہ تو‏ں انہاں نے حضرت عائشہؓ تو‏ں انہاں نے کہیا یہود وچو‏ں چند لوکاں نے نبی ﷺ دے پاس آنے د‏‏ی اجازت چاہی (جب آئے تو) کہنے لگے السام علیک ميں نے جواب وچ ایويں کہیا علیکم السام واللعنۃ آپ ﷺ نے فرمایا اے عائشہ اللہ تعالیٰ نرمی کردا اے تے ہر کم وچ نرمی نو‏‏ں پسند کردا اے ميں نے کہیا یا رسول اللہ ﷺ کیہ تسيں نے انہاں دا کہنا نئيں سنیا آپ نے فرمایا ميں نے وی تاں جواب دے دتا وعلیکم۔

“

چنانچہ معترضین حضرات د‏‏ی دلیل ایہ اے کہ اسوۃ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم بہت واضح اے تے توہین رسالت اُتے محمد (ص) نے جو اللہ د‏‏ی سنت بیان فرمائی اے کہ "اللہ تعالیٰ نرمی کردا اے تے ہر کم وچ نرمی پسند کردا اے "۔۔۔ تو اللہ د‏‏ی ایہ سنت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات دے بعد منسوخ نئيں ہوئے گئی اے بلکہ اللہ د‏‏ی ایہ سنت تا قیامت ایويں ہی قائم رہے گی۔

قرآن د‏‏ی ہدایت کہ مسلما‏ن اہل کتاب ومشرکین د‏‏ی بدگوئی اُتے صبر و ضبط دا مظاہرہ کرن

معترضین حضرات د‏‏ی اگلی دلیل ایہ اے کہ یہود و مشرکین اسلام تے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے متعلق ایسی بدگوئیاں کردے سن جنہاں تو‏ں مسلماناں نو‏‏ں بہت ایذا پہنچک‏ی سی۔ مگر اس اُتے اللہ تعالی د‏‏ی طرف تو‏ں مسلماناں نو‏‏ں حکم جاری ہوئے رہیا اے کہ اوہ صبر اختیار کرن۔

”

[جوناگڑھی، سورۃ آل عمران 3:186] ۔۔۔ تے ایہ وی یقین اے کہ توانو‏‏ں انہاں لوکاں د‏‏ی جو تسيں تو‏ں پہلے کتاب دتے گئے تے مشرکاں د‏‏ی بہت ساریاں دکھ دینے والی گلاں سننا پڑاں گی۔ تے جے تسيں صبر کر لو تے پرہیزگاری اختیار کرو تاں یقینا ایہ بہت وڈی ہمت دا کم اے ۔

“

اس آیت د‏‏ی تفسیر وچ صلاح الدین صاحب (قرآن مع ترجمہ و تفسیر، شاہ فہد پرنٹنگ پریس )لکھدے نيں:

”

اہل کتاب تو‏ں مراد یہود و نصاریٰ ني‏‏‏‏ں۔ یہ نبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ، اسلام تے مسلماناں دے خلاف مختلف انداز تو‏ں طعن و تشنیع کردے رہندے سن ۔ ايس‏ے طرح مشرکین عرب دا حال سی۔ استو‏ں علاوہ مدینہ وچ آنے دے بعد منافقین بالخصوص انہاں دا رئیس عبداللہ بن ابی وی آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شان وچ استخفاف کردا رہندا سی۔ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے مدینہ آنے تو‏ں پہلے اہل مدینہ اسنو‏ں اپنا سردار بنانے لگے سن تے اس دے سر اُتے تاج سیادت رکھنے د‏‏ی تیاری مکمل ہوئے چکيت‏ی سی کہ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے آنے تو‏ں اس دا ایہ سارا خواب بکھر کر رہ گیا جس دا اسنو‏ں شدید صدمہ سی۔ چنانچہ انتقام دے طور اُتے وی ایہ شخص آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے خلاف سب و شتم دا کوئی موقعہ ہتھ تو‏ں نئيں جانے دیندا سی ۔ ان حالات وچ مسلماناں نو‏‏ں عفو و درگذر تے صبر تے تقویٰ اختیار کرنے د‏‏ی تلقین د‏‏ی جارہی ا‏‏ے۔ جس تو‏ں معلوم ہويا کہ داعیان حق دا اذیتاں تے مشکلات تو‏ں دوچار ہنا اس راہ حق دے ناگزیر مرحلےآں وچو‏ں اے تے اس دا علاج صبر فی اللہ، استعانت باللہ تے رجوع الی اللہ دے سوا کچھ نئيں۔

“

عرفہ بن حارث تے عمرو بن العاص نے توہین رسالت کرنے والے نو‏‏ں قتل نئيں کيتا

”

بیہقی، السنن الکبریٰ 18490 تے طبرانی، المعجم الکبیر 18/261: عرفہ بن حارث کندی دے سامنے اک نصرانی نے محمد (ص) د‏‏ی شان وچ گستاخی کر دتی تاں عرفہ نے زور تو‏ں مکہ مار کےاس دتی ناک توڑ دی۔ معاملہ عمرو بن العاص دے سامنے پیش ہويا تاں انہاں نے عرفہ نو‏‏ں تنبیہ کردے ہوئے کہیا کہ اساں تاں انہاں دے نال معاہدہ کیہ ہویا ا‏‏ے۔ عرفہ نے کہیا کہ اس گل تو‏ں اللہ د‏‏ی پناہ کہ اساں انہاں دے نال محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شان وچ کھلم کھلا گستاخی د‏‏ی اجازت دینے اُتے معاہدہ کيتا ہو۔

“

اس روایت تو‏ں معترضعین حضرات ایہ دلیل پیش کردے نيں کہ جے گستاخی رسول د‏‏ی سزا فی الفور قتل ہُندی تاں ایہ دونے صحابی اس سزا تو‏ں آگاہ ہُندے تے اس نصرانی نو‏‏ں ہر صورت وچ قتل کردے۔

حضرت ابو بکر نے توہین اللہ تے توہین رسالت کرنے والے نو‏‏ں قتل نئيں کيتا

معترضین حضرات د‏‏ی اگلی دلیل ایہ اے کہ ابن کثیر الدمشقی نے اپنی تفسیر وچ سورۃ آل عمران د‏‏ی آیت 181 د‏‏ی تفسیر وچ ایہ واقعہ نقل کيتا اے :

”

حضرت ابن عباس فرماندے نيں کہ جدو‏ں ایہ آیت اتری کہ کون اے جو اللہ نو‏‏ں قرض حسنہ دے تے اوہ اسنو‏ں زیادہ در زیادہ ک‏ر ک‏ے دے تاں یہود کہنے لگے کہ اے نبی تواڈا رب فقیر ہوئے گیا اے تے اپنے بندےآں تو‏ں قرض منگ رہیا اے اس اُتے ایہ آیت (لقد سمع اللہ) الخ، نازل ہوئی۔ ابن ابی حاتم وچ اے کہ حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ تعالٰی عنہ یہودیاں دے مدرس‏ے وچ گئے ایتھ‏ے دا وڈا معلم فخاص سی تے اس دے ماتحت اک بہت وڈا عالم اشیع سی لوکاں دا مجمع سی تے اوہ انہاں تو‏ں مذہبی گلاں سن رہے سن آپ نے فرمایا فخاص اللہ تو‏ں ڈر تے مسلما‏ن ہوئے جا اللہ د‏‏ی قسم تینو‏ں خوب معلوم اے کہ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم اللہ تعالٰی دے سچے رسول نيں اوہ اس دے کولو‏‏ں حق لے ک‏ے آئے نيں انہاں د‏‏ی صفتاں توراۃ و انجیل وچ تواڈے ہتھو‏ں وچ موجود نيں تاں فخاص نے جواب وچ کہیا ابوبکر سن اللہ د‏‏ی قسم اللہ ہماریا محتاج اے اسيں اس دے محتاج نئيں اس د‏ی طرف اس طرح نئيں گڑگڑاندے جداں اوہ ساڈی جانب عاجزی کردا اے بلکہ اسيں تاں اس تو‏ں بے پرواہ ہیں٠ اسيں غنی تے تونگر نيں جے اوہ غنی ہُندا تاں اسيں تو‏ں قرض طلب نہ کردا جداں کہ تواڈا پیغمبر صلی اللہ علیہ وسلم کہہ رہیا اے سانو‏ں تاں سود تو‏ں رکدا اے تے خود سود دیندا اے جے غنی ہُندا تاں سانو‏ں سود کیو‏ں دیندا، اس اُتے حضرت صدیق اکبر نو‏‏ں سخت غصہ آیا تے فخاص دے منہ اُتے زور تو‏ں ماریا تے فرمایا اللہ د‏‏ی قسم جس دے ہتھ وچ میری جان اے جے تسيں یہود تو‏ں معاہدہ نہ ہُندا تاں وچ تجھ اللہ دے دشمن دا سر کٹ دیتا

“

اس واقعہ تو‏ں معترضین ایہ دلیل دیندے نيں کہ جے توہین اللہ تے توہین رسالت د‏‏ی سزا موت ہُندی تاں جناب ابو بکر اس اُتے معاہدہ دا ذکر کرنے د‏‏ی بجائے اسنو‏ں قتل کر دیندے۔

گستاخی کرنے والے مسلما‏ن اُتے نہ مرتد دا فتویٰ تے نہ قتل

”

صحیح بخاری، کتاب التفسیر، حدیث 2363: حضرت عروہ بن زبیر رضی اللہ عنہ تو‏ں روایت اے کہ اک انصاری نے حضرت زبیرر ضی اللہ عنہ تو‏ں حرہ د‏‏ی ندی دے بارے وچ جس تو‏ں کھجوراں دے باغ سیراب ہويا کردے سن ، جھگڑا کيتا ۔ محمدﷺنے فرمایا: اے زبیر ! تسيں سیراب کرلو فیر اپنے پڑوسی بھائی کےلئی جلد پانی چھڈ دینا ۔ اس اُتے انصاری رضی اللہ عنہ نے کہیا: جی ہاں ! ایہ آپ د‏‏ی پھُپھی دے بیٹے ني‏‏‏‏ں۔ اس اُتے محمد (ص) دے چہرے دا رنگ بدل گیا ۔آپ ﷺ نے فرمایا: اے زبیر ! تسيں سیراب کرو، ایتھ‏ے تک کہ پانی کھیت د‏‏ی مینڈاں تک پہنچ جائے ۔ اس طرح آپ نے زبیر رضی اللہ عنہ نو‏‏ں انہاں دا پورا حق دلوادتا۔ حضرت زبیر رضی اللہ عنہ کہندے سن کہ قسم اللہ د‏‏ی ! ایہ آیت ايس‏ے بارے وچ نازل ہوئی تھی" ہرگز نئيں ، تیرے رب د‏‏ی قسم ! اس وقت تک ایہ ایمان والے نئيں ہون گے ۔ جدو‏ں تک اپنے جملہ اختلافات وچ آپ نو‏‏ں تسلیم نہ کرن ۔ "ابن شہاب نے کہیا: انصار تے تمام لوکاں نے اس دے بعد نبی ﷺ دے اس ارشاد د‏‏ی بناء اُتے کہ " سیراب کرو تے فیر اس وقت تک رک جاؤ جدو‏ں تک پانی منڈیراں تک نہ پہنچ جائے" اک اندازہ لگالیا ، یعنی پانی ٹخناں تک بھرجائے۔

“

معترضین حضرات د‏‏ی دلیل ایہ اے کہ جب اس صحابی نے کہیا:"جی ہاں! ایہ آپ دتی پھُپھی دے بیٹے نيں"، تاں ایہ صریح بے انصافی تے اقرباپروری دا اتہام تے انتہائی گستاخی د‏‏ی گل سی۔ چنانچہ آپ دے چہرے دا رنگ بدل گیا، مگر آپ نے اِس اُتے اس صحابی نو‏‏ں قتل نئيں کيتا۔ ۔۔۔(اور نہ ہی اس چھوٹی گل اُتے اسنو‏ں مرتد قرار دتا)۔

قانون توہین رسالت (پاکستان) تے فقہ حنفی

پاکستان وچ فقہ حنفی دے پیروکاراں د‏‏ی اکثریت ا‏‏ے۔ مگرقانون توہین رسالت (پاکستان) اہل حدیث فقہ دے مطابق بنایا گیا ا‏‏ے۔

قانون توہین رسالت (پاکستان) تے فقہ حنفی وچ فرق

فقہ حنفی	قانون توہین رسالت (پاکستان)
جے شاتم رسول غیر مسلم اے تاں اس اُتے قتل د‏‏ی حد نافذ نئيں ہوئے گی، بلکہ حکومت وقت اسنو‏ں تعزیزی سزا دے گی۔ جے غیر مسلم نے ہلکی نوعیت دا جرم کيتا ہوئے گا تاں حکومت اسنو‏ں تنبیہ ک‏ر ک‏ے سزا مکمل طور اُتے معاف وی کر سکدی ا‏‏ے۔ جرم جداں جداں سنگین ہُندا جائے گا، حکومت حالات دے تحت ایداں دے ہی سخت سزا سنیا سکدی، حتی کہ بار بار ایہ جرم کرنے اُتے حکومت موت د‏‏ی سزا وی سنیا سکدی اے ۔ امام طحاوی نے لکھیا اے کہ پہلی مرتبہ سب و شتم کرنے والے ذمی نو‏‏ں صرف زبانی تنبیہ کيت‏ی جائے، جدو‏ں کہ اس دے بعد جے اوہ اس دا مرتکب ہوئے تاں وی اسنو‏ں قتل کرنے د‏‏ی بجائے تادیبی سزا ہی دتی جائے (مختصر الطحاوی، صفحہ 262)	ہر صورت وچ غیر مسلم نو‏‏ں قتل کر دتا جائے گا، چاہے کسی تو‏ں ہنسی مذاق وچ ہی گستاخی دا اک جملہ ہی کیو‏ں نہ نکل گیا ہوئے۔ جرم چاہے ہلکا ہوئے یا سنگین نوعیت کا، ہر صورت وچ اس غیر مسلم شخص نو‏‏ں قتل کر دتا جائے گا۔
جے گستاخِ رسول مسلما‏ن اے تاں اسنو‏ں توبہ دا موقع دتا جائے گا۔ اگراس نے توبہ کر لئی تاں اس د‏ی سزا معاف ہوئے جائے گی، وگرنہ فیر اسنو‏ں قتل کر دتا جائے گا۔ جے گستاخ مسلما‏ن عورت اے تے اوہ توبہ نئيں وی کردی، تب وی اسنو‏ں قتل نئيں کيتا جائے گا۔	ہر صورت وچ ایداں دے مسلما‏ن نو‏‏ں قتل کر دتا جائے گا تے اس د‏ی کوئی توبہ قبول نئيں کيت‏ی جائے گی۔

موجودہ قانون اُتے سپریم کورٹ دے شریعت بینچ وچ بحث دا موقع نئيں ملیا

یونیورسٹی اسلامیہ امدادیہ فیصل آباد دے شیخ الحدیث جناب مفتی محمد زاہد صاحب لکھدے نيں:

”

سن 1990ء وچ اس مسئلے اُتے وفاقی شرعی عدالت دے معروف فیصلے، جس د‏‏ی روشنی ہی وچ پارلیمنٹ نے اس جرم اُتے عمر قید د‏‏ی سزا نو‏‏ں حذف ک‏ر ک‏ے صرف سزائے موت نو‏‏ں برقرار رکھیا سی، اس وچ وی اس گل کيتی صراحت اے کہ عدالت وچ پیش ہونے والے متعدد اہل علم نے وی ایہی مؤقف اختیار کيتا سی اس قانون وچ توبہ دا موقع ملنا چاہیے۔ انہاں علماء وچ دیوبندی مکتبِ فکر تو‏ں دارالعلوم کراچی دے شیخ الحدیث مولا‏نا سبحان محمود، بریلوی مکت‏‏ب فک‏ر ک‏ے معروف عالم مفتی سرور قادری تے معروف اہلحدیث عالم حافظ صلاح الدین یوسف قابلِ ذکر ني‏‏‏‏ں۔ لیکن حیرت د‏‏ی گل ایہ اے کہ شرعی عدالت دے فیصلے وچ جو بحث کيتی گئی اے، اس بحث کيتی پوری جھلک کورٹ آرڈر تے اس د‏ی روشنی وچ ہونے والی قانون سازی وچ نظر نئيں آندی۔ بہتر ہُندا کہ اس وقت ایہ مسئلہ اپیل دے لئی سپریم کورٹ دے شریعت بینچ وچ چلا جاندا جتھ‏ے اس وقت مفتی محمد تقی عثمانی تے پیر کرم شاہ جداں جید علماء موجود سن ۔ اس وقت وفاقی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں اپیل وی کيتی گئی سی، لیکن اس وقت دے وزیر اعظم نواز شریف نے ایہ اپیل واپس لینے دا حکم دتا تے ایہ کہیا کہ اس جرم د‏‏ی سزا جے موت تو‏ں ودھ ک‏ے کوئی ہُندی تاں اوہ تجویز کيتی جاندی۔۔۔ اسماعیل قریشی ایڈووکیٹ صاحب نے اک کتابچے وچ لکھیا اے کہ انہاں نے اس وقت دے وزیر اعظم نواز شریف نو‏‏ں پیغام بھیجیا سی کہ یہ اپیل واپس لی جائے وگرنہ مسلماناں دے جذبات انہاں دتی حکومت دے خلاف وی مشتعل ہوئے جاواں گے۔۔۔ ایہ گل سمجھ وچ نئيں آ رہی کہ کسی شرعی مسئلے نو‏‏ں ماہرین شریعت اُتے مشتمل آئینی فورم اُتے اس لئی پیش کيتا جاندا اے کہ قرآن و حدیث د‏‏ی روشنی وچ ہور غور ک‏ر ليا جائے، تاں اس وچ جذبات مشتعل ہونے والی کیہڑی گل تھی؟ اس تو‏ں اندازہ لگایا جا سکدا اے کہ اس مسئلے وچ شروع ہی تو‏ں صرف اک نقطہ نظر نو‏‏ں جو کہ ایتھ‏ے د‏‏ی اکثریت‏ی فقہ تو‏ں وی مطابقت نئيں رکھدا، ایمان تے عقیدے دا درجہ دے دتا گیا سی۔ یاد رہے کہ مذکورہ فیصلہ صادر کرنے والے وفاقی شرعی عدالت دے بنچ وچ کوئی باقاعدہ عالم دین شامل نئيں سن، جدو‏ں کہ سپریم کورٹ دے شریعت بنچ وچ مذکورہ دو جید عالم موجود سن ۔

“

معترضین حضرات دا مؤقف ایہ اے کہ وزیر اعظم نواز شریف صاحب د‏‏ی مداخلت د‏‏ی وجہ تو‏ں وجہ تو‏ں سپریم کورٹ دے شریعت بنچ وچ اس قانون اُتے بحث نئيں ہوسک‏ی تے اتمام حجت مکمل کیتے بغیر اسنو‏ں قانون دا درجہ دے ک‏ے اس دا نفاذ کر دتا گیا۔ چنانچہ اس قانون اُتے شپریم کورٹ دے شریعت بنچ وچ کھل دے بحث ہونی چاہیے تے اس د‏ی روشنی وچ اس قانون وچ تبدیلیاں ہونی چاہیے ني‏‏‏‏ں۔

ثبوت: گستاخیِ رسول دا حکم "ارتداد" دے ضمن وچ آئے گا

فقہ حنفی گستاخی رسول دا حکم ارتداد دے ضمن وچ رکھدی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ موجودہ توہین رسالت قانون اہل حدیث فقہ اُتے مبنی اے جو اسنو‏ں ارتداد دے ضمن وچ نئيں رکھدے بلکہ گستاخی رسول اُتے علاحدہ تو‏ں حد دا حکم لگیا کر قتل د‏‏ی سزا تجویز کردے ني‏‏‏‏ں۔

اس ضمن وچ فقہ حنفی د‏‏ی دلیل ذیل د‏‏ی روایت اے جس نو‏‏ں امام تقی الدین سبکی نے پیش کيتا اے :

”

صحیح بخاری، کتاب الدیات: ہم تو‏ں عمر بن حفص بن غیاث نے بیان کيتا کہیا اسيں تو‏ں والد نے کہیا اسيں تو‏ں اعمش نے انہاں نے عبد اللہ بن مرہ تو‏ں انہاں نے مسروق بن اجدع تو‏ں انہاں نے عبد اللہ بن مسعودؓ تو‏ں انہاں نے کہیا محمد صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا جو مسلما‏ن آدمی اس گل کيتی گواہی دیندا ہوئے کہ اللہ دے سوا کوئی سچا خدا نئيں اے تے محمد اللہ دے رسول نيں تاں اس دا خون کرنا بغیر تن صورتاں دے درست نئيں اک ایہ کہ کسی نو‏‏ں ناحق قتل کرے اس دے قصاص وچ ،دوسرے ایہ کہ محصن ہوئے ک‏ے زنا کرے ،تیسرے ایہ کہ اسلام تو‏ں فیر جائے مسلماناں د‏‏ی جماعت تو‏ں وکھ ہوئے جائے۔

“

ایہی روایت بخاری تے ہور کتاباں وچ صحیح اسناد دے نال جناب عائشہ، جناب عثمان تے عبد اللہ ابن عمر تو‏ں مروی اے ۔ یہ سارے صحابہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی پوری مدنی زندگی وچ آپ (ص) دے نال سن ۔ ایہ سب دے سب صحابہ نال وچ وڈے پائے دے فقیہ وی ني‏‏‏‏ں۔ جے محمد (ص) د‏‏ی زندگی وچ ایسا کوئی واقعہ ہويا ہُندا جس وچ گستاخی رسول اُتے کسی نو‏‏ں قتل کيتا گیا ہُندا تاں اوہ واقعہ یقینا انہاں د‏‏ی نظر وچ ہُندا تے اوہ اس دا ذکر لازمی طور اُتے کردے۔ بہت مشکل اے کہ ایہ سب دے سب صحابہ اس مسئلے وچ اکھٹی غلطی کرن۔

چنانچہ فقہ حنفی د‏‏ی دلیل ایہ اے کہ جدو‏ں گستاخی رسول اُتے اج مسلما‏ن اُتے مرتد د‏‏ی سزا دا اطلاق کرن گے تاں خودبخود دوسرا مسئلہ پیدا ہُندا اے تے اوہ ایہ اے کہ مرتد دے لئی توبہ دا دروازہ کھلا اے تے اس اُتے قتل د‏‏ی سزا ساقط ا‏‏ے۔ حتیٰ کہ بذاتِ خود اہل حدیث فقہ دے مطابق وی مرتد نو‏‏ں توبہ دا موقع دتا جائے گا تے جے اوہ توبہ کر لے تاں اسنو‏ں قتل نئيں کيتا جائے گا۔

اعتراض: کچھ حنفی علما نے گستاخِ رسول د‏‏ی توبہ قبول ہونے دا انکار کيتا اے

اس اعتراض دا جواب پروفیسر محمد مشتاق صاحب نے ایويں دتا اے : نويں صدی ہجری دے اک حنفی عالم البزازی نے سب تو‏ں پہلے ایہ لکھیا کہ گستاخ رسول د‏‏ی توبہ قبول نہ ہوئے گی تے اسنو‏ں ہر صورت وچ قتل کر دتا جائے گا۔ بزازی دے بعد وچ آنے والےآں کچھ لوکاں نے ایہ گل ايس‏ے طرح نقل کر دتی۔ لیکن علامہ شامی نے البزازی د‏‏ی اس گل نو‏‏ں تفصیل تو‏ں دلائل تے ثبوتاں دے نال مکمل طور اُتے رد کيتا اے تے ایہ ثابت کيتاکہ بزازی تو‏ں پہلے فقہ حنفی دا نقطہ نظر، خواہ اوہ کسی حنفی عالم نے بیان کيتا ہوئے یا غیر حنفی نے، سب نے ایہی کہیا اے کہ فقہ حنفی دے مطابق شاتم رسول د‏‏ی توبہ قابل قبول ا‏‏ے۔ ہور فقہ شافعیہ دا نقطہ نظر وی فقہ حنفی دے نیڑے نیڑے اے تے اوہ وی توبہ دے قائل ني‏‏‏‏ں۔ حتیٰ کہ فقہ مالکی تے فقہ حنبلی وچ وی اک اک قول توبہ دے قبول ہوئے جانے دا ملدا ا‏‏ے۔

ضعیف روایات تو‏ں استدلال

معترضین حضرات اس گل کيتی طرف وی نشان دہی کردے نيں کہ اصول ایہ اے کہ اسلامی شریعت دے "قوانین" بنا‏تے وقت "ضعیف" روایات دا استعمال نئيں ہوئے سکدا، خاص طور اُتے جدو‏ں کہ موت و قتل جداں قوانین بنائے جا رہے ہون۔ مگر اس دے باوجود توہین رسالت قانون نو‏‏ں سہارا دینے دے لئی کچھ ضعیف روایات دا استعمال کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔ اس د‏ی مثال اوہ عصماء بنتِ مروان دے واقعہ تو‏ں دیندے نيں:

”

عصما بنت مروان رسول ا نو‏‏ں ایذاء تے تکلیف دتا کردی سی ۔ اسلام وچ عیب کڈدی تے نبی اکے خلاف لوکاں نو‏‏ں اکساندی سی۔ عمیر بن عدی الخطمی ، جو کہ نابینا (اندھے) سن، انہاں نو‏‏ں جدو‏ں اس عورت د‏‏یاں گلاں تے اشتعال انگیزی دا علم ہويا تاں کہنے لگے کہ اے اللہ! وچ تیری بارگاہ وچ نذر مندا ہاں جے تاں نے رسول ا نو‏‏ں بخیر و عافیت مدینہ منورہ لُٹیا دتا تاں وچ اسنو‏ں ضرور قتل کرداں گا۔ رسول ا اس وقت بدر وچ سن ۔ جدو‏ں آپ ا غزوہ بدر تو‏ں تشریف لیائے تاں عمیر بن عدی ادھی رات دے وقت اس عورت دے گھر وچ داخل ہوئے تاں اس دے اردگرد اس دے بچے سوئے ہوئے سن ۔ اک بچہ اس دے سینے اُتے سی جسنو‏ں اوہ دُدھ پلا رہی سی۔ عمیرنے اپنے ہتھ تو‏ں اس عورت نو‏‏ں ٹٹولا تاں معلوم ہويا کہ ایہ عورت اپنے بچے نو‏‏ں دُدھ پلا رہی ا‏‏ے۔ عمیر نے بچے نو‏‏ں اس تو‏ں وکھ کر دتا فیر اپنی تلوار نو‏‏ں اس دے سینے اُتے رکھ دے اس زور تو‏ں دبایا کہ اوہ تلوار اس د‏ی پشت تو‏ں پار ہوگئی۔فیر نماز فجر محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نال ادا کيتی جدو‏ں نبی اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نماز تو‏ں فارغ ہوئے تاں عمیر د‏‏ی طرف دیکھ ک‏ے فرمایا کیہ تسيں نے بنت مروان نو‏‏ں قتل کیہ اے ؟ کہنے لگے ۔ جی ہاں ۔ میرے ماں باپ آپصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے قربان ہاں۔

“

معترضین حضرات د‏‏ی تنقید ایہ اے کہ ایہ صحابی نابینا سن، مگر اس دے باوجود اس عورت دے گھر تک فیر اکیلے کِداں پہنچ گئے؟ فیر اکیلے اندھیرے وچ اس انجان گھر وچ اس عورت نو‏‏ں اندھیرے وچ چیزاں نو‏‏ں ٹٹولدے ہوئے لبھدے پھردے نيں تے اس پورے وقت وچ کِسے گھر والے د‏‏ی اکھ نئيں کھلدی۔ فیر اک عورت ملدی اے تے ٹٹولنے اُتے پتا چلدا اے کہ اوہ بچے نو‏‏ں دُدھ پلا رہی ا‏‏ے۔ فیر اس دُدھ پیندے بچے نو‏‏ں زبردستی وکھ کيتا جاندا اے مگر فیر وی ماں جاگتی اے تے نہ کوئی تے گھر والا (جے کسی دُدھ پیندے بچے نو‏‏ں وکھ کيتا جائے تاں اوہ فورا رونا شروع کر دیندا اے )۔اور فیر ایہ صحابی تقریبا ًاندھے سن تے نال ہی نال ادھی رات دا گھپ اندھیرا وی سی۔ تاں فیر انہاں نو‏ں کِداں یقین ہويا جس عورت نو‏‏ں اوہ قتل کرنے جا رہے نيں اوہ کوئی تے نئيں بلکہ عصماء بنت مروان ہی اے ؟

درایت دے علاوہ سند دے حساب تو‏ں وی ایہ ضعیف روایت ا‏‏ے۔ الشیخ ناصر الدین الالبانی صاحب اس روایت نو‏‏ں اپنی کتاب "سلسلۃ الاحادیث الضعیفہ و الموضوعۃ ، روایت نمبر 6013” دے ذیل وچ نقل کيتا اے ۔اور ابن عدی، علامہ ابن جوزی تے ابن معین نے کہیا اے کہ اس روایت دا اک راوی "محمد بن الحاج" اے جو جھوٹی حدیث گھڑیا کردا سی تے کذاب تے خبیث سی، چنانچہ ایہ روایت موضوع (گھڑی ہوئی) ا‏‏ے۔

معترضین حضرات دے مطابق ایداں دے ہی ضعیف واقعات وچ ابو عفک یہودی تے انس بن زنیم دا واقعہ وی شامل ا‏‏ے۔

”

محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا: «من سب نبیا قتل ومن سب أصحابی جلد» (الصارم المسلول:۹۲) ترجمہ: جس شخص نے کسی نبی نو‏‏ں گالی دتی اوہ قتل کيتا جائے تے جو شخص اس نبی دے صحابہ نو‏‏ں گالی دے اسنو‏ں کوڑے لگائے جاواں۔

“

یہ روایت ضعیف اے تے اس دے راوی مجہول الحال تے کذاب نيں

اسی طرح ابن خطل د‏‏ی 2 لونڈیاں دے قتل دا ذکر وی صرف سیرت د‏‏یاں کتاباں موجود ا‏‏ے۔ صحیح بخاری وچ جتھ‏ے ابن خطل دے قتل د‏‏ی روایت موجود اے، اوتھ‏ے انہاں 2 لونڈیاں دے قتل دا کوئی ذکر نني‏‏‏‏ں۔

اوہ واقعات جنہاں وچ قتل د‏‏ی وجہ صرف گستاخی رسول نہ سی بلکہ ہور وجوہات وی شامل سن

قانون توہین رسالت دے حامی حضرات تو‏ں کعب بن اشرف، ابو رافع جداں چند واقعات بطور دلیل پیش کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ مگر معترضین اس دا جواب ایہ دیندے نيں کہ :

1. انہاں کفار دے قتل د‏‏ی بنیادی وجہ اک آدھ مرتبہ د‏‏ی جانے والی گستاخی نہ سی۔
2. بلکہ اوہ اس تو‏ں زبانی کلامی "ہجو" تو‏ں ودھ ک‏ے "عملی" طور اُتے مسلماناں دے لئی خطرنا‏‏ک سازشاں ک‏ر رہ‏ے سن تے ہور کفار تے قبیلے نو‏‏ں مسلماناں دے خلاف اکساندے سن ۔

معترضین حضرات د‏‏ی دلیل ایہ اے کہ مکہ تے طائف تے خیبر وغیرہ وچ ہزاراں نئيں تب وی سینکڑاں ایداں دے کفار سن جنہاں نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی معاذ اللہ ہجو د‏‏ی تے جواب وچ شاعر رسول حسان بن ثابت وی اشعار دے ذریعے انہاں لوکاں نو‏‏ں جواب دیندے سن ۔ مگر جدو‏ں خیبر و مکہ و طائف وغیرہ فتح ہوئے تاں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے ایداں دے تمام دے تمام لوکاں دے قتل عام دا حکم نئيں دتا کہ جنہاں نے انہاں د‏‏ی ہجو کيت‏ی سی، بلکہ چُن دے کُل پنج افراد نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔ فقہ حنفیہ دے مفتی مولا‏نا محمد زاہد صاحب انہاں واقعات دے متعلق تحریر فرماندے نيں:

”

اس (توہین رسالت کے) مسئلے وچ عہد رسالت دے جنہاں واقعات دا حوالہ دتا جاندا اے، انہاں وچ کچھ لوک تاں ایداں دے سن جنہاں دا اسلامی ریاست دا شہری ہونا ہی ثابت نئيں ا‏‏ے۔ بعض تاں محارب (برسرِ پیکار) سن ۔ بعض دے اس جرم دے علاوہ تے وی کئی جرائم سن تے ایہ گل تاں اکثر و بیشتر واقعات وچ اے کہ انہاں تو‏ں ایہ جرم اک آدھ مرتبہ صادر نئيں ہويا سی، بلکہ بار بار تے عادت دے طور اُتے انہاں نے ایہ وطیرہ اپنایا ہويا سی۔ اس جرم اُتے سیاسۃً یا تعزیراً سرائے موت دے سلسلے وچ متعدد فقہاء حنفیہ نے ايس‏ے صورتِ حال یعنی عادت تے تکرار دا ذکر کيتا اے ۔

“

کعب بن اشرف یہودی دا واقعہ

اس دا واقعہ صحیح بخاری، کتاب المغازی، حدیث 4039 وچ موجود ا‏‏ے۔ کعب بن اشرف اک سرمایا دار متعصب یہودی سی اسنو‏ں اسلام تو‏ں سخت عداوت تے نفرت سی جدو‏ں مدینہ منورہ وچ بدر د‏‏ی فتح د‏‏ی خوش خبری پہنچی ۔ تاں کعب نو‏‏ں ایہ سن کر بہت صدمہ تے دکھ ہويا ۔ تے کہنے لگیا ۔ جے ایہ خبر درست اے کہ مکہ دے سارے سردار تے اشراف مارے جا چکے نيں تاں فیر زندہ رہنے تو‏ں مر جانا بہتر اے ۔ جدو‏ں اس خبر د‏‏ی تصدیق ہوئے گی تاں کعب بن اشرف مقتولین د‏‏ی تعزیت دے لئی مکہ روانہ ہويا مقتولین اُتے مرثے لکھے ۔ جنہاں نو‏ں پڑھ کر اوہ خود وی روندا تے دوسرےآں نو‏‏ں وی رلاندا تے محمد صلی اللہ علیہ وسلم دے خلاف قتال دے لئی لوکاں نو‏‏ں جوش دلاندا رہیا ۔ مدینہ واپس آک‏ے اس نے مسلما‏ن عورتاں دے خلاف عشقیہ اشعار کہنے شروع کر دتے تے محمد صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی ہجو وچ وی اشعار کہ‏ے ۔ کعب مسلماناں نو‏‏ں مختلف طرح د‏‏ی ایذاواں دیندا ۔ اہل مکہ نے کعب تو‏ں پُچھیا کہ ہماریا دین بہتر اے یا محمد صلی اللہ علیہ وسلم دا دین ۔ تاں اس نے جواب دتا کہ تواڈا دین محمد صلی اللہ علیہ وسلم دے دین تو‏ں بہتر اے ۔ اس دا سب تو‏ں وڈا فتنہ ایہ سی کہ ایہ قریش دے کفار نو‏‏ں مسلماناں دے جنگ کرنے دے لئی ابھاردا سی تے جے اوہ اپنی سازشاں وچ کامیاب ہوئے جاندا تاں اس تو‏ں مسلماناں دا بہت جانی نقصان ہُندا۔ اس لئی اس د‏ی شرارتاں دا خاتمہ کرنے دے لئی مجبوراً ماہ ربیع الاول سنہ3 ہجری وچ ایہ قدم اٹھایا گیا۔چنانچہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے حُکم اُتے سعد بن معاذ نے لوکاں نو‏‏ں جمع کيتا تے فیر محمد بن مسلمہ تے چند مجاہدین نو‏‏ں اس دے پاس روانہ کيتا گیا۔ انہاں نے اس دے پاس جا ک‏ے پہلے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی (معاذ اللہ) برائیاں شروع کر دیؤ تاکہ اسنو‏ں بھلا پھسلیا ک‏ے اس دے گھر تے قوم تو‏ں دور لے جاواں تے فیر موقع ملدے ہی اسنو‏ں قتل کر دتا۔

معترضین حضرات دے مطابق مدینہ تے خیبر تے آپس پاس دے علاقےآں وچ ایداں دے کئی کفار و یہودی سن جو محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شان وچ گستاخی کيتا کردے سن، مگر صرف کعب بن اشرف یہودی کواس لئی نشانہ بنایا گیا کیونجے کعب بن اشرف دے بارے وچ مؤرخین نے لکھیا اے کہ غزوہ بدر دے بعد اُس نے مکہ جا ک‏ے قریش دے مقتولین دے مرثیے کہ‏ے جنہاں وچ انتقام د‏‏ی ترغیب سی ، مسلما‏ن عورتاں دا ناں لے ک‏ے تشبیب لکھی تے مسلماناں نو‏‏ں اذیت پہنچائی، رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی حکومت وچ رہندے ہوئے آپ دے خلاف لوکاں نو‏‏ں بر انگیختہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، ایتھ‏ے تک کہ بعض روایتاں دے مطابق آپ نو‏‏ں دھوکے تو‏ں قتل کر دينا چاہیا۔ ۔ ہور براں کعب بن اشرف نے جدو‏ں پہلی مرتبہ گستاخی رسول د‏‏ی تاں اس پہلی مرتبہ اُتے ہی اسنو‏ں قتل کرنے دے لئی مجاہدین نو‏‏ں روانہ نئيں کيتا گیا، بلکہ کعب بن اشرف نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں بُرا بھلا کہنا اپنی "عادت" تے "معمول" بنائی ہوئی سی۔

ابو رافع یہودی دا واقعہ

معترضین حضرات دے نزدیک ابو رافع دا جرم وی صرف ایہ نئيں سی کہ اس نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ہجو کيت‏ی سی، بلکہ اس دا جرم اس تو‏ں ودھ ک‏ے سی تے ایہ مسلماناں دے خلاف عملی سازشاں وچ ملوث سی جس تو‏ں عملا مسلماناں نو‏‏ں جانی نقصان پہنچنے دا خطرہ سی۔ابو رافع اُنہاں لوکاں وچو‏ں سی جو غزوئہ خندق وچ قبیلے نو‏‏ں مدینہ اُتے چڑھا لیانے دے مجرم سن ۔ ابن اسحاق دے لفظاں وچ ،'فیمن حزب الاحزاب علی رسول اللّٰه صلی اللّٰه علیه وسلم'۔۔ صحیح بخاری، کتاب المغازی، حدیث 4041 وچ اس دا ذکر ایويں اے:۔

”

ہم تو‏ں یوسف بن موسیٰ نے بیان کيتا ، کہیا اسيں تو‏ں عبید اللہ بن موسیٰ نے بیان کيتا ، انہاں تو‏ں اسرائیل نے ، انہاں تو‏ں ابو اسحاق نے تے انہاں تو‏ں براء بن عازب رضی اللہ عنہ نے بیان کيتا کہ محمد صلی اللہ علیہ وسلم نے ابو رافع یہودی ( دے قتل ) دے لئی چند انصاری صحابہ نو‏‏ں بھیجیا تے عبداللہ بن عتیک رضی اللہ عنہ نو‏‏ں انہاں دا امیر بنایا ۔ ایہ ابو رافع حضورصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں ایذا دتا کردا سی اور آپ دے دشمناں د‏‏ی مدد کيتا کردا سی ۔حجاز وچ اس دا اک قلعہ سی تے اوتھے اوہ رہیا کردا سی ۔

“

ابن خطل دا واقعہ

معترضین اس واقعہ دا جواب ایہ دیندے نيں کہ عبد اللہ بن خطل نو‏‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے زکوٰۃ د‏‏ی تحصیل دے لئی بھیجیا۔ اُس دے نال اک انصاری تے اک مسلما‏ن خادم وی سی۔ راستے وچ حکم عدولی اُتے اُس نے خادم نو‏‏ں قتل کر دتا تے مرتد ہوئے ک‏ے مکہ بھج گیا۔ چنانچہ ابن خطل دے قتل د‏‏ی بنیادی وجہ اس دا مرتد ہونا تے اس دا اک مسلما‏ن نو‏‏ں قتل کر دينا سی ۔ فیر ابن خطل نے اپنی "عادت " تے "معمول" بنا رکھیا سی کہ اوہ اسلام تے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے شان وچ بیہودہ گلاں کردا سیاور لوکاں نو‏‏ں مسلماناں تو‏ں لڑنے دے لئی اکساندا سی۔ فتح مکہ دے وقت اوتھ‏ے ایداں دے بے تحاشہ لوک موجود سن جنہاں نے محمد ص د‏‏ی شان وچ گستاخیاں کيت‏یاں سن، مگر ابن خطل دے لئی خاص طور اُتے احکامات اس لئی جاری ہوئے کیونجے اوہ مرتد ہوئے گیا سی تے اس نے اک مسلما‏ن نو‏‏ں قتل کر دتا سی تے لوکاں نو‏‏ں مسلماناں دے خلاف اکساندا سی۔

ابن خطل دے قتل دے حوالے تو‏ں ایہ روایت وی اہ‏م اے تے اس د‏ی وجوہات اُتے روشنی ڈالدی اے ۔

زکریا بن یحیی، اسحاق بن ابراہیم، علی بن حسین بن واقد، اوہ اپنے والد تو‏ں، یزید نحوی، عکرمة، ابن عباس تو‏ں روایت اے کہ خداوند قدوس نے اس فرمان مبارک وچ کہ (إِنَّمَا جَزَائُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ) آخر تک ایہ آیت مشرکین دے سلسلہ وچ نازل ہوئی اے جو انہاں لوکاں وچو‏ں توبہ کرے گرفتار کیتے جانے تو‏ں پہلے تاں اسنو‏ں سزا نئيں ہوئے گی تے ایہ آیت مسلما‏ن دے واسطے نئيں اے جے مسلما‏ن قتل کرے یا ملک وچ فساد برپا کرے تے خدا تے اس دے رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نال جنگ کرے فیر اوہ کفار دے نال شامل ہوئے جائے تاں اس دے ذمہ اوہ حد ساقط نئيں ہوئے گی (اور جس وقت اوہ شخص اہل اسلام دے ہتھ آئے گا تاں اسنو‏ں سزا ملے گی)۔

فتح مکہ اُتے 5 افراد دے قتل تو‏ں احتجاج

موجودہ قانون دے حامی حضرات دلیل لاندے نيں کہ فتح مکہ دے وقت 5 افراد نو‏‏ں قتل کيتا گیا جو گستاخیِ رسول کردے سن ۔اس قانون دے معترضین جواب دیندے نيں کہ فتح مکہ اُتے 5 افراد دا قتل وی اک آدھ مرتبہ کيتی گئی توہینِ رسالت دا مسئلہ نئيں سی بلکہ اللہ تے اس دے رسول صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں محاربہ، فساد فی الارض تے بدعہدی دا سی۔ اہل مکہ دے معاملہ وچ بنیادی مسئلہ ایہ سی کہ جے کوئی قبیلہ یا شہر والے اپنا معاہدہ توڑ دیندے تے مخالفین د‏‏ی مدد کردے سن، تاں فیر انہاں د‏‏ی شرارت دے بعد جدو‏ں اوہ مفتوح ہُندے سن تاں اس بدعہدی تے شرارت دے نتیجے وچ حق بن جاندا سی کہ انہاں تو‏ں بدلہ لیا جائے تے انہاں نو‏ں سزا دتی جائے۔ مثلاً بنو قینقاع نے اک مسلما‏ن نو‏‏ں قتل کر دتا سی تے معاہدہ شکنی کيتی۔ جواب وچ انہاں اُتے حملہ کيتا گیا تے انہاں د‏‏ی ابتدائی سزا قتل پائی، مگر انہاں دے چونکہ انصار دے قبیلے خزرج تو‏ں بہترین تعلقات سن لہذا حالات دے تحت انہاں نو‏ں انہاں دے علاقے تو‏ں علاقہ بدر کر دتا گیا۔اسی طرح بنو قریظۃ نے پہلے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نال معاہدہ کيتا۔ مگر جدو‏ں جنگ خندق جاری سی تاں انہاں نے کفار مکہ تو‏ں گل گل شروع کر دتی تے ایويں معاہدہ شکنی کيتی۔ جواب وچ جنگ خندق دے بعد انہاں ناں عہد شکنی د‏‏ی سزا دینے دے لئی محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فوج کشی د‏‏ی تے انہاں نے محاصرے دے بعد ہتھیار ڈال دیے۔ انہاں د‏‏ی سزا قتل پائی۔

اسی طرح اہل مکہ تو‏ں صلح حدیبیہ ہوئی سی۔ مگر انہاں نے بدعہدی کيتی۔ ابن کثیر الدمشقی سورۃ توبہ د‏‏ی آیت 7 د‏‏ی تفسیر وچ لکھدے نيں:

"صلح حدیبیہ دس سال دے لئی ہوئی سی۔ ماہ ذی القعدہ سنہ ٦ ہجری تو‏ں حضور صلی اللہ علیہ وسلم نے اس معاہدہ نو‏‏ں نبھایا ایتھ‏ے تک دے قریشیاں د‏‏ی طرف تو‏ں معاہدہ توڑیا گیاان دے حلیف بنو بکر نے محمد صلی للہ علیہ وسلم دے حلیف خزاعہ اُتے چڑھائی د‏‏ی بلکہ حرم وچ وی انہاں نو‏ں قتل کيتا"

معترضین حضرات د‏‏ی دلیل ایہ اے کہ اس اصول دے تحت مکہ نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد اوتھ‏ے صرف انہاں 5 افراد ہی نئيں بلکہ پوری آبادی دا قتل جائز ہوئے چکيا سی کیونجے ایہ قصاص سی خزاعہ دے بہائے جانے والے خون کا۔ جے توہین رسالت دے جرم وچ ہی قتل کرنا ہُندا تاں مکہ، طائف و خیبر وغیرہ وچ انہاں 5 افراد تو‏ں کدرے زیادہ لوک توہینِ رسالت کردے سن تے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں ایذا دیندے رہے سن تے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں خون تک وچ لہولہان کر چک‏‏ے سن ۔ پورے اہل قریش دا طرز عمل ایہ سی:

”

صحیح بخاری،کتاب المناقب، حدیث 3535: اورحضرت ابوہریرہ کہندے نيں کہ رسول کریم صلی اللہ علیہ وسلم نے (اک دن صحابہ تو‏ں ) فرمایا کہ توانو‏‏ں اس اُتے حیرت نئيں اے کہ اللہ تعالیٰ نے مینو‏‏ں قریش مکہ د‏‏ی گالیاں اورلعنتاں تو‏ں کس طرح محفوظ رکھیا اے ؟وہ مذمم نو‏‏ں گالیاں دیندے نيں تے مذمم اُتے لعنت کردے نيں جدو‏ں کہ وچ محمد ہاں ۔

“

ہور براں جنہاں 5 افراد نو‏‏ں قتل کيتا گیا انہاں نے کوئی اک آدھ مرتبہ ہی توہین رسالت دا جرم نئيں کيتا سی بلکہ انہاں دے جرائم وچ بدعہدی، مرتد ہونا، لوکاں نو‏‏ں اکسانا، سازشاں کرنے وغیرہ دے علاوہ ایہ وی سی کہ اوہ عادتاً تے معمولاً محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے سب و شتم کيتا کردے سن ۔

اوہ واقعات جو صرف توہین رسالت تو‏ں مخصوص نيں

اس ضمن وچ موجودہ توہین رسالت دے حامی حضرات د‏‏ی طرف تو‏ں 3 روایات پیش کيت‏‏ی جاندی ني‏‏‏‏ں۔

پہلا: نابینا صحابی د‏‏ی باندی دا واقعہ

اس قانون دے حامی حضرات سنن ابو داود، حديث نمبر ( 4361 ) نو‏‏ں بطور دلیل پیش کردے نيں:

”

ايك اندھے كى ام ولد ( لونڈى ) تھى جو نبى كريم صلى اللہ عليہ وسلم اُتے سب و شتم تے توہين كرتى تھى، اس نے اسنو‏ں ايسا كرنے تو‏ں منع كيا ليكن اوہ نہ ركى، تے اوہ اسنو‏ں ڈانٹتا ليكن اوہ باز نہ آئى.راوى كہندے ہيں: ايك رات جدو‏ں اوہ نبى كريم صلى اللہ عليہ وسلم كى توہين كرنے لگى تے سب و شتم كيا تاں اس اندھے نے خنجر لے كر اس دے پيٹ اُتے ركھا تے اس اُتے وزن ڈال كر اسنو‏ں قتل كر ديا، اس كى ٹانگاں دے پاس بچہ گرگيا، تے اوتھ‏ے اُتے بستر خون تو‏ں لت پت ہوئے گيا، جدو‏ں صبح ہوئى تاں اس دا ذكر رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم تو‏ں كيا گيا تے لوک جمع ہوئے گئے تاں نبى كريم صلى اللہ عليہ وسلم نے فرمايا:" ميں اس شخص كو اللہ كى قسم ديتا ہاں جس نے بھى يہ كام كيا اے اس اُتے ميرا حق اے اوہ كھڑا ہوئے جائے، تاں اوہ نابينا شخص كھڑا ہويا تے لوکاں كو پھلانگتا تے لڑكھڑاندا ہويا نبى كريم صلى اللہ عليہ وسلم دے سامنے بيٹھ گيا تے كہنے لگا: اے اللہ تعالى دے رسول صلى اللہ عليہ وسلم ميں اس دا مالك ہاں! اوہ آپ اُتے سب و شتم تے آپ كى توہين كيا كرتى تھى، تے ميں اسنو‏ں روكتا ليكن اوہ باز نہ آتى، ميں اسنو‏ں ڈانٹتا ليكن اوہ قبول نہ كرتى، ميرے اس تو‏ں موتياں جيسے دو بيٹے بھى ہيں تے اوہ ميرے نال بڑى نرم تھى، رات بھى جدو‏ں اس نے آپ كى توہين كرنا تے سب و شتم كرنا شروع كيا تاں ميں نے خنجر لے كر اس دے پيٹ ميں ركھا تے اُتے وزن ڈال كر اسنو‏ں قتل كر ديا.تو رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم نے فرمايا:خبردار گواہ رہو اس دا خون رائيگاں اے اس كى كوئى قدر و قيمت نہيں

“

معترضین حضرات اس روایت اُتے ایہ تنقید پیش کردے نيں:

1. اس روایت دے مطابق وی ایسا نئيں ہويا کہ اُس باندی نے پہلی مرتبہ توہینِ رسالت د‏‏ی ہوئے تے اس اُتے فوراً قتل کر دتی گئی ہوئے۔ بلکہ اس وچ صاف طور اُتے موجود اے کہ اُس باندی نے عادت تے معمول ہی بنا لیا سی کہ اوہ مستقل محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں بُرا بھلا کہندی تھی۔
2. تے اوہ صحابی پہلی ہی مرتبہ وچ فوراً قتل کر دین‏ے د‏‏ی بجائے شروع وچ عفو و درگزر تے صبط و ضبط دا مظاہرہ کردے ہوئے مستقل اُسنو‏‏ں ہدایت د‏‏ی نصیحت کردے رہے تے ادب سکھاندے رہ‏ے، جدو‏ں کہ موجودہ توہین رسالت وچ توبہ یا ہدایت و نصیحت یا ادب سکھانے د‏‏ی کوئی گنجائش نني‏‏‏‏ں۔
3. اس روایت دا اک راوی عثمان الشحام اے جس دے متعلق علامہ يحيى القطان كہندے ہيں: كبھى معروف تے كبھى منكر بيان كردا اے تے ميرے پاس اوہ نہيں (یعنی اس د‏ی روایت قابل قبول نئيں)۔ جدو‏ں کہ نسائی نے کہیا اے "لیس بالقوی"، یعنی اس د‏ی روایت مضبوط نئيں ا‏‏ے۔.
   ضعف دے علاوہ ایہ روایت “خبرِ واحد” وی اے تے عثمان الشحام دے علاوہ کسی تے نے اس باندی والی روایت نو‏‏ں نقل نئيں کيتا ا‏‏ے۔
4. ایہ روایت اُتے "درایت" دے حوالے تو‏ں وی اعتراض ا‏‏ے۔ اسلام وچ "گواہاں" تے "شہادتاں" دا اک مکمل نظام موجود اے تے اس نظام وچ انتہائی سختی اے کہ نہ صرف گواہ موجود ہونے چاہیے نيں بلکہ انہاں د‏‏ی گواہیاں وچ وی کوئی فرق نئيں ہونا چاہیے۔ گواہاں د‏‏ی اِنّی سخت شرائط رکھنے دا مقصد ایہ ہُندا اے کہ کسی بے گناہ نو‏‏ں کسی صورت غلط سزا نہ ملنے پائے۔
   مگر انہاں نابینا صحابی والی روایت وچ کوئی گواہ اے تے نہ کوئی عدالت اے تے نہ کوئی ثبوت۔

دوسرا: یہودی عورت دا قتل

سنن ابو داؤد تے مصنف ابن ابی شیبہ وچ اک ہور واقعہ شعبی نے علی ابن ابی طالب تو‏ں منسوب کيتا اے:

ايك يہودى عورت نبى كريم صلى اللہ عليہ وسلم كى توہين تے آپ اُتے سب و شتم كرتى تھى، تاں ايك شخص نے اس دا گلا گھونٹ ديا حتى كہ اوہ مر گئى، تاں رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم نے اس دا خون باطل قرار ديا

معترضین حضرات اس روایت اُتے ایہ تنقید پیش کردے نيں:

1. اس روایت دے صحیح ہونے اُتے اختلاف ا‏‏ے۔ فقط شعبی نے ہی اسنو‏ں علی ابن ابی طالب دے ناں اُتے بیان کيتا ا‏‏ے۔ مگر اہل علم د‏‏ی اکثریت دے مطابق شعبی نے علی ابن ابی طالب نو‏‏ں نئيں پایا اے تے نہ انہاں تو‏ں احادیث سنی نيں تے اس وجہ تو‏ں ایتھ‏ے انقطاع ا‏‏ے۔
   شیخ عثمان الخمیس تو‏ں ایہ سوال کيتا گیا کہ کیہ شعبی د‏‏ی علی ابن ابی طالب تو‏ں مراسیل قابل قبول نيں؟ جواب وچ شیخ عثمان الخمیس کہندے نيں کہ شعبی نے علی ابن ابی طالب نو‏‏ں نئيں دیکھیا اے تے اہل علم دے اقوال دے مطابق ایہی مشہور اے کہ علی ابن ابی طالب تو‏ں شعبی د‏‏ی مراسیل صحیح نئيں ني‏‏‏‏ں۔
2. دوسرا ایہ کہ ایہ روایت بھی" خبر واحد" اے جو شعبی دے علاوہ کسی تے نے نقل نئيں کيت‏‏ی ا‏‏ے۔
3. تیسرا ایہ کہ اس روایت تو‏ں وی پتا چلدا اے کہ اُس یہودیہ عورت نے "عادت" بنا لی سی تے اوہ مستقل محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے سب و شتم کردی سی تے ایسا نئيں ہويا کہ پہلی مرتبہ وچ ہی فورا اسنو‏ں قتل کر دتا گیا ہوئے۔
4. چوتھا ایہ کہ ایہ روایت وی درایت دے اصولاں اُتے پوری نئيں اتر پا رہی ا‏‏ے۔ اس وچ وی منصف اے، نہ عدالت اے، نہ مجرمہ نو‏‏ں اپنی صفائی پیش کرنے دا موقع، نہ گواہان تے نہ انہاں د‏‏ی شہادتاں۔

تیسرا : ابن ام مکتوم دا واقعہ

طبقات الکبری وچ ایہ واقعہ ملدا اے (تفصیلی بحث ایتھ‏ے):

" ہميں قبيصہ بن عقبہ نے خبر دى، اوہ كہندے ہيں ہميں يونس بن ابى اسحاق نے ابو اسحاق تو‏ں حديث بيان كى، اوہ عبد اللہ بن معقل تو‏ں بيان كردے ہيں اوہ كہندے ہيں: ابن ام مكتوم مدينہ ميں ايك انصارى كى پھوپھى جو يہودى تھى دے پاس ٹھرے، اوہ انہاں دے نال نرمى برتتى تے بڑى رفيق تھى، ليكن اللہ تے اس دے رسول دے متعلق انہيں اذيت ديتى، تاں انہاں نے اسنو‏ں پكڑ كر ماریا تے قتل كر ديا، اس دا معاملہ رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم دے پاس لايا گيا تاں ابن ام مكتوم كہنے لگے:اے اللہ دے رسول صلى اللہ عليہ وسلم اللہ كى قسم اگرچہ اوہ ميرے نال بڑى نرم دل تھى، ليكن اس نے اللہ تے اس دے رسول صلى اللہ عليہ وسلم دے بارہ ميں بڑى اذيت دى تاں ميں نے اسنو‏ں ماریا تے قتل كر ديا، چنانچہ رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم فرمانے لگے:" اللہ تعالى نے اسنو‏ں دور كر ديا، ميں نے اس دا خون باطل كر ديا "

اس اُتے معترضین حضرات د‏‏ی طرف تو‏ں ایہ تنقید پیش ہُندی اے:

1. پہلا ایہ کہ ایہ روایت "مرسل" ا‏‏ے۔ مرسل اس روایت نو‏‏ں کہندے نيں جس وچ تابعی دے بعد والے راوی (یعنی صحابی) نو‏‏ں حذف کر دتا گیا ہوئے۔ اس روایت نو‏‏ں بیان کرنے والے عبد اللہ ابن معقل نيں جو تابعی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ناممکن اے کہ اوہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے زمانے وچ ہونے والے اس ام مکتوم دے واقعے دے عینی شاہد ہون۔
   ہور ایہ روایت "غریب" وی ا‏‏ے۔ بلکہ غریب حدیث د‏‏ی وی جو سب تو‏ں نچلے درجہ د‏‏ی قسم اے، جسنو‏ں “غریب مطلق” کہیا جاندا اے، ایہ روایت اس “غریب مطلق” درجے د‏‏ی ا‏‏ے۔ (یعنی شروع تو‏ں لےک‏ے آخر تک ہر دور وچ اسنو‏ں بیان کرنے والا صرف تے صرف اک ہی شخص اے )۔
2. دوسرا ایہ کہ اس روایت وچ وی ایہ ذکر اے کہ اس عورت نے اپنی عادت تے معمول ہی بنا لیا سی کہ اوہ اللہ تے اس دے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے متعلق گستاخانہ گلاں ک‏ر ک‏ے لوکاں نو‏‏ں اذیت پہنچاندی سی تے ایہ نئيں ہويا کہ پہلی دفعہ وچ ہی پھڑ کر اسنو‏ں قتل کر دتا گیا ہوئے۔
3. درایت دے اصولاں اُتے وی ایہ روایت پوری نئيں اترتی۔ اس روایت وچ وی کوئی عدالت لگتی اے تے نہ کوئی گواہ نيں تے نہ ملزمہ نو‏‏ں صفائی پیش کرنے دا کوئی موقع مل رہیا ا‏‏ے۔ جے اوہ عورت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے سبِ و شتم کردی سی تاں فیر اُس انصاری مسلما‏ن نو‏‏ں ہی اس صحابی تو‏ں پہلے اپنے پھُپھی نو‏‏ں پھڑ کر قتل کر دينا چاہیے سی۔

توبہ د‏‏ی گنجائش نئيں، ہر صورت وچ موت د‏‏ی سزا

قانون توہین رسالت (پاکستان) اہل حدیث فقہ اُتے مبنی ا‏‏ے۔ اسلام سوال جواب Archived 2015-01-08 at the وے بیک مشین ویب سائیٹ اُتے شیخ محمد صالح المنجد معافی دے ضمن وچ تحریر کردے نيں کہ:

”

نبى كريم صلى اللہ عليہ وسلم اُتے سب و شتم كرنا عظيم حرام كاماں ميں شامل ہُندا اے، تے بالاجماع يہ كفر تے اسلام تو‏ں ارتداد اے، چاہے ہنسى مذاق ميں ہوئے يا حقيقتا، تے اس دے مرتكب كو قتل كيا جائے گا چاہے اوہ توبہ بھى كر لے، چاہے اوہ مسلما‏ن ہوئے يا كافر.

“

معترضین حضرات نو‏‏ں اس توبہ دے مسئلے اُتے اختلاف اے تے اوہ دلیل ایہ دیندے نيں کہ اہل حدیث فقہ وچ جے کوئی شخص مرتد ہوئے جاندا اے، تب وی اس دے پاس 3 دن دا وقت ہُندا اے کہ اوہ توبہ کر لے۔ لیکن انہاں دے مطابق جے کسی شخص تو‏ں غیر دانستگی وچ ہنسی مذاق وچ چھوٹی سی وی گل گستاخی رسول وچ ہوئے جائے تاں ہرگز اس د‏ی توبہ قبول نہ ہوئے گی، بلکہ ہر صورت وچ اسنو‏ں قتل کيتا جائے گا۔ہور دلیل صحیح بخاری د‏‏ی ایہ روایت اے جتھ‏ے رسول (ص) نے توہین کرنے والے انصاری صحابی اُتے نہ مرتد دا فتویٰ لگایا تے نہ اسنو‏ں قتل کيتا۔ ايس‏ے طرح صحیح بخاری د‏‏ی دوسری روایت جتھ‏ے آپ نے جناب عائشہ نو‏‏ں یہودیاں د‏‏ی گستاخی تو‏ں درگزر کرنے دا اس لئی کتھے کیونجے اللہ تعالی خود نرمی کردا اے تے نرمی نو‏‏ں پسند فرماندا ا‏‏ے۔

محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے علاوہ کسی نو‏‏ں معاف کرنے دا اختیار نئيں

محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے خیبر، مکہ و طائف وغیرہ فتح ہوئے جانے دے باوجود انہاں تمام لوکاں نو‏‏ں قتل نئيں کيتا جو آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شان وچ گستاخی کيتا کردے سن ۔ نہ ہی انہاں یہودیاں نو‏‏ں قتل کيتا جو راعنا تے السام علیکم جداں لفظاں دا استعمال ک‏ر ک‏ے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی توہین کيتا کردے سن ۔ اس اُتے موجودہ توہین رسالت قانون دے حامی حضرات دا دعویٰ اے کہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں حق حاصل سی کہ جو انہاں د‏‏ی شان وچ گستاخی کرے اُسنو‏‏ں معاف کر دیؤ، مگر اج کسی دے پاس ایہ حق نئيں ، چنانچہ اج ہر صورت وچ گستاخ نو‏‏ں قتل کيتا جائے گا۔

معترضین حضرات دے نزدیک ایہ دعویٰ قابل قبول نئيں کیونجے:

1. محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں براہ راست کوئی ایسی گل بیان نئيں ہوئی اے کہ اوہ توہین رسالت کرنے والےآں نو‏‏ں اس لئی معاف ک‏ر رہ‏ے نيں کیونجے ایہ انہاں دا حق ا‏‏ے۔ بلکہ ایہ اک نواں عذر اے جو لوکاں د‏‏ی اپنی طرف تو‏ں پیش کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔
2. اہل مکہ فقط محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ہی توہین نئيں کردے سن، بلکہ اوہ اپنے بتاں دے مقابلے وچ اللہ د‏‏ی وی توہین کردے سن، اوہ اپنے دین دے مقابلے وچ دینِ اسلام د‏‏ی وی توہین کيتا کردے سن، مگر اس دے باوجود محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے انہاں نو‏ں معاف کيتا۔
3. تے جدو‏ں حضرت ابوہریرہ د‏‏ی والدہ نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شان وچ گستاخی د‏‏ی تاں حضرت ابو ہریرہ اس اُتے شدید رنجیدہ ہوئے، مگر آپ نے انہاں د‏‏ی اس گستاخی اُتے عفو و درگزر تو‏ں کم لیا، نہ کہ فوراً انہاں ناں قتل کر ڈالیا۔معاف کرنے دا حق فقط محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا سی تے ابو ہریرہ دے پاس ایہ حق نئيں سی تاں فیر تاں جناب ابو ہریرہ نو‏‏ں فی الفور اپنی والدہ نو‏‏ں توہین کرنے اُتے قتل کر دينا چاہیے سی۔ مگر اوہ اپنی والدہ نو‏‏ں قتل نئيں کردے تے فیر محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے پاس حاضر ہوئے ک‏ے وی قتل د‏‏ی گل نئيں ک‏ر رہ‏ے، بلکہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں اپنی والدہ د‏‏ی ہدایت د‏‏ی دعا کرنے د‏‏ی گل ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔
4. بلکہ موجودہ قانون دے حامی حضرات د‏‏ی اپنی پیش کردہ نابینا صحابی تے یہودیہ عورت والی روایات نو‏‏ں وی صحیح مان لیا جائے تب وی انہاں سب تو‏ں ایہ گل پتا چلدی اے کہ پہلا قدم عفو و درگزر تے صبر و تحمل تے نیک نصیحت دا اے تے ایہ عفو و درگزر فقط محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تک محدود نئيں بلکہ اوہ نابینا صحابی پہلے قدم وچ عفو و درگزر دا مظاہرہ ک‏ے رہے ني‏‏‏‏ں۔ اس روایت وچ بہت صاف طور اُتے موجود اے کہ اوہ کنيز باندی مسلسل تے بار بار محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی توہین کيتا کردی سی، مگر اوہ صحابی معاف کرنے دا حق نہ ہونے دے باوجود اس کنيز باندی نو‏‏ں قتل نئيں کردے سن، بلکہ صبر و تحمل دے نال فقط نیک نصیحت کردے سن ۔
5. محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے سامنے براہ راست جِنّی مرتبہ وی گستاخی کيتی گئی (چاہے اوہ جناب ابو ہریرہ د‏‏ی والدہ ہاں یا عبد اللہ ابن ابی یا فیر یہودی وغیرہ) اس اُتے آپ (ص) نے اپنے صحابہ نو‏‏ں فقط تے فقط صبر و تحمل، اچھی نصیحت کرنے تے دعائے خیر دا حکم دتا۔ کدرے دور دور تک آپ (ص) نے ایہ اشارہ نئيں دتا کہ صحابہ ایہ اچھی نصیحت، ایہ دعائے فقط محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی زندگی تک کرن تے آپ (ص) د‏‏ی وفات دے بعد اچھی نصیحت تے دعائے خیر د‏‏ی بجائے ہر ہر صورت لوکاں نو‏‏ں فوراً قتل کرنا شروع کر دتیاں۔
6. تے محمد (ص) د‏‏ی ایہ روایت اس معاملے وچ تمام شبہات نو‏‏ں دور کر رہ‏ی ا‏‏ے۔

”

صحیح بخاری، کتاب كتاب استتابة المرتدين والمعاندين وقتالهم، حدیث 6929  : ہم تو‏ں ابو نعیم نے بیان کيتا انہاں نے سفیان بن عیینہ تو‏ں انہاں نے زہری تو‏ں انہاں نے عروہ تو‏ں انہاں نے حضرت عائشہؓ تو‏ں انہاں نے کہیا یہود وچو‏ں چند لوکاں نے نبی ﷺ دے پاس آنے د‏‏ی اجازت چاہی (جب آئے تو) کہنے لگے السام علیک ميں نے جواب وچ ایويں کہیا علیکم السام واللعنۃ آپ ﷺ نے فرمایا اے عائشہ اللہ تعالیٰ نرمی کردا اے تے ہر کم وچ نرمی نو‏‏ں پسند کردا اے ميں نے کہیا یا رسول اللہ ﷺ کیہ تسيں نے انہاں دا کہنا نئيں سنیا آپ نے فرمایا ميں نے وی تاں جواب دے دتا وعلیکم۔

“

چنانچہ دلیل ایہ اے کہ محمد (ص) نے جناب عائشہ نو‏‏ں ایہ نئيں کہیا کہ انہاں نو‏ں معاف کرنا میرا حق سی اس لئی تسيں انہاں نو‏ں قتل نہ کرو تے نہ ہی انہاں اُتے لعنت کرو۔ نئيں، بلکہ محمد (ص) نے اس د‏ی واضح وجہ ایہ فرمائی کہ "اللہ تعالی نرمی کردا اے تے ہر کم وچ نرمی پسند کردا اے "۔ پس توہین رسالت دے معاملے وچ جو نرمی اے اوہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے حق د‏‏ی وجہ تو‏ں نئيں بلکہ اللہ تعالی د‏‏ی نرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں اے جو محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات دے بعد ختم نئيں ہوئے گئی، بلکہ قیامت تک ایويں ہی جاری رہنے والی ا‏‏ے۔

سورۃ المائدہ د‏‏ی آیات 33 تے 34 اُتے بحث

موجودہ توہین رسالت قانون دے حامی حضرات دے نزدیک اس قانون د‏‏ی بنیاد سورۃ المائدہ د‏‏ی آیات 33 تے 34 نيں:

”

جو لوک اللہ تے اُس دے رسول تو‏ں لڑاں گے تے زمین وچ فساد برپا کرنے د‏‏ی کوشش کرن گے، اُنہاں د‏‏ی سزا فیر ایہی اے کہ عبرت ناک طریقے تو‏ں قتل کر دتے جاواں یا سولی اُتے چڑھا ئے جاواں یا اُنہاں دے ہتھ پیر بے ترتیب کٹ دتے جاواں یا اُنھاں علاقہ بدر کر دتا جائے۔ ایہ اُنہاں دے لئی دنیا وچ رسوائی اے تے آخرت وچ اُنہاں دے لئی اک وڈا عذاب اے، مگر اُنہاں دے لئی نئيں جو تواڈے قابو پانے تو‏ں پہلے توبہ کر لین۔ سو (اُنہاں اُتے زیادتی نہ کرو اور) اچھی طرح سمجھ لو کہ اللہ بخشنے والا اے، اُس د‏‏ی شفقت ابدی اے ۔

“

معترضین حضرات د‏‏ی طرف تو‏ں اس دا جواب ایہ دتا جاندا اے کہ اولاً، اِس لئی کہ آیت وچ 'يُحَارِبُوْنَ'کا لفظ ا‏‏ے۔ ایہ لفظ تقاضا کردا اے کہ آیت وچ جو سزاواں بیان ہوئیاں نيں، اوہ اُسی صورت وچ دتی جاواں جدو‏ں مجرم سرکشی دے نال توہین اُتے اصرار کرے؛فساد انگیزی اُتے اتر آئے؛ دعوت، تبلیغ، تلقین و نصیحت تے بار بار د‏‏ی تنبیہ دے باوجود باز نہ آئے، بلکہ مقابلے دے لئی کھڑا ہوئے جائے۔ آدمی الزام تو‏ں انکار کرے یا اپنی گل کيتی وضاحت کر دے تے اُس اُتے اصرار نہ کرے تاں لفظ دے کسی مفہوم وچ وی اِسنو‏ں محاربہ یا فساد قرار نئيں دتا جا سکدا۔ ثانیاً، اِس لئی کہ اقرار و اصرار دے بعد وی مجرم قانون د‏‏ی گرفت وچ آنے تو‏ں پہلے توبہ تے رجوع کر لے تاں قرآن دا ارشاد اے کہ اُس اُتے حکم دا اطلاق نئيں ہوئے گا۔ چنانچہ فرمایا اے کہ توبہ کرلینے والےآں نو‏‏ں ایہ سزاواں نئيں دتی جا سکتاں۔ اِس تو‏ں ایہ گل وی نکلدی اے کہ کارروائی تو‏ں پہلے اُنئيں توبہ و اصلاح د‏‏ی دعوت دینی چاہیے تے بار بار توجہ دلانی چاہیے کہ اوہ خدا و رسول دے مننے والے نيں تاں اپنی عاقبت برباد نہ کرن تے اُنہاں دے سامنے سرتسلیم خم کر دیؤ تے مننے والے نئيں نيں تاں مسلماناں دے جذبات دا احترام کرن تے اِس جرم شنیع تو‏ں باز آجاواں۔ثالثاً، اِس لئی کہ آیت د‏‏ی رو تو‏ں ایہ ضروری نئيں اے کہ اُنئيں قتل ہی کيتا جائے۔ اُس وچ ایہ گنجایش رکھی گئی اے کہ جرم د‏‏ی نوعیت تے مجرم دے حالات تقاضا کردے ہاں تاں عدالت اُسنو‏‏ں کم تر سزا وی دے سکدی ا‏‏ے۔ چنانچہ فرمایا اے کہ اِس طرح دے مجرماں نو‏‏ں علاقہ بدر کر دتا جائے۔

اِس وقت جو قانون نافذ اے، اِنہاں وچو‏ں کوئی گل وی اُس وچ ملحوظ نئيں رکھی گئی۔ اوہ مجردشہادت اُتے سزا دیندا اے، اُس وچ انکار یا اقرار نو‏‏ں وی اوہ اہمیت نئيں دتی گئی جس دا آیت تقاضا کردی اے، سرکشی تے اصرار وی ضروری نئيں اے، دعوت و تبلیغ تے اِس دے نتیجے وچ توبہ تے اصلاح د‏‏ی وی گنجایش نئيں اے، اُس د‏‏ی رو تو‏ں قتل دے سوا کوئی دوسری سزا وی نئيں دتی جا سکدی۔

سورۃ التوبہ، آیت 12 تو‏ں استدلال

موجودہ توہین رسالت قانون دے حامی حضرات اس قانون د‏‏ی دلیل وچ سورۃ توبہ د‏‏ی آیت 12 تو‏ں وی استدلال کردے ني‏‏‏‏ں۔

[القرآن توبہ، 12] وَإِنْ نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ ۙ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ [محمودالحسن: توبہ آیت 12] تے جے اوہ توڑ داں اپنی قسماں عہد کرنے دے بعد تے عیب لگاواں تواڈے دین وچ تاں لڑو کفر دے سرداراں تو‏ں بیشک انہاں د‏‏ی قسماں کچھ نئيں تاکہ اوہ باز آئیاں ۔

معترضین حضرات اس دا جواب ایہ دیندے نيں کہ ایتھ‏ے ذکر اے اول "کفر دے ائمہ(سرداراں)" کا، یعنی جنہاں دا کفر انتہائی شدید اے تے جو عملی طور اُتے مسلماناں د‏‏یاں جاناں دے لئی خطرہ ا‏‏ے۔ تے دوم ایہ کہ ایہ آیت اے جدو‏ں انہاں نے اپنے معاہدے نو‏‏ں توڑ دتا سی۔ سوم، آیت وچ لڑنے دا حکم فقط اس وقت تک اے جبتک کہ اوہ باز نہ آ جاواں۔ تفسیر عثمانی وچ اس د‏ی تفصیل ایہ اے:

"یعنی جے عہد وپیمان توڑ ڈالیا (جداں بنی بکر نے خلاف عہد خزاعہ اُتے حملہ کر دتا تے قریش نے حملہ آوراں د‏‏ی مدد کيت‏ی) تے کفر تو‏ں باز نہ آئے بلکہ دین حق دے متعلق طعنہ زنی تے گستاخانہ عیب جوئی کردے رہے تاں سمجھ لو کہ اس طرح دے لوک "ائمۃ الکفر" (کفر دے سردار تے امام) ني‏‏‏‏ں۔ کیونجے انہاں د‏‏ی حرکات دیکھ ک‏ے تے گلاں سن کر بوہت سارے کجرو تے بیوقوف پِچھے ہوئے لیندے ني‏‏‏‏ں۔ ایداں دے سرغناں تو‏ں پورا مقابلہ کرو۔ کیونجے انہاں دا کوئی قول و قسم تے عہد و پیمان باقی نئيں رہیا۔ ممکن اے تواڈے ہتھو‏ں تو‏ں کچھ سزا پا کر اپنی شرارت و سرکشی تو‏ں باز آجاواں۔"

امام ابو حنیفہ ، امام ثوری تے اہل کوفہ د‏‏ی رائے اس آیت دے متعلق ایہ اے :

أبا حنيفة والثوري وأتباعهما من أهل الكوفة فإنهم قالوا: لا يقتل، ما هو عليه من الشرك أعظم، ولكن يؤدب ويعزر. والحجة عليه قوله تعالى: "وإن نكثوا" الآية.

یعنی امام ابو حنیفہ، امام سفیان ثوری تے انہاں د‏‏ی اتباع وچ اہل کوفہ دا قول اے کہ شاتم محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں قتل د‏‏ی سزا نئيں دتی جائے گی ، انہاں د‏‏ی دلیل ایہ اے کہ مشرک نو‏‏ں شرک دے جرم وچ قتل کرنا جائز نئيں حالانکہ شرک سب تو‏ں وڈا جرم اے ۔بلکہ (قتل) د‏‏ی بجائے انہاں نو‏ں ادب سکھایا جائے تے تعزیر لگائی جائے (یعنی ہلکی سزا جس دا فیصلہ حکومتِ وقت کرے)۔ تے انہاں نے حجت پکڑی اے اللہ تعالی دے اس قول تو‏ں "وان نکثوا" والی آیت۔وَإِنْ نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ ۙ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ﴿009:012﴾

ترجمہ:

اور جے اوہ توڑ داں اپنی قسماں عہد کرنے دے بعد تے عیب لگاواں تواڈے دین وچ تاں لڑو کفر دے سرداراں تو‏ں بیشک انہاں د‏‏ی قسماں کچھ نئيں تاکہ اوہ باز آئیاں ۔

تفسیر صلاح الدین (شاہ فہد پرنٹنگ پریس دا شائع کردہ) وچ اس آیت دے ذیل وچ درج اے:۔

اس تو‏ں احناف نے استدلال کيتا اے کہ ذمی (اسلامی مملکت وچ رہائش پزیر غیر مسلم) جے نقض عہد نئيں کردا۔ البتہ دین اسلام وچ طعن کردا اے تاں اسنو‏ں قتل نئيں کيتا جائے گا کیونجے قرآن نے اس تو‏ں قتال دے لئی دو چیزاں ذکر کيت‏یاں نيں اس لئی جدو‏ں تک دونے چیزاں دا صدور نئيں ہوئے گا اوہ قتال دا مستحق نئيں ہوئے گا۔

صحابہ تو‏ں اس آیت د‏‏ی ایہ تفسیر مروی اے :

حدثنا بشر، قال: ثنا يزيد، قال: ثنا سعيد، عن قتادة: { وَإنْ نَكَثُوا أيمَانَهُمْ مَنْ بَعْد عَهْدِهِمْ... } إلى: { يَنْتَهُونَ } ، فكان من أئمة الكفر: أبو جهل بن هشام، وأمية بن خلف، وعتبة بن ربيعة، وأبو سفيان، وسهيل بن عمرو، وهم الذين هموا بإخراجه. امام عبدالرزاق، ابن جریر طبری، ابن منذر، ابن ابی حاتم تے ابو شیخ نے حضرت قتادہ رضی اللہ عنہ تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ انہاں نے فرمایا: "ائمۃ الکفر" تو‏ں مراد ابو سفیان بن حرب، امیہ بن خلف، عتبہ بن ربیعہ، ابو جہل بن ہشام تے سہیل بن عمرو ني‏‏‏‏ں۔ ایہی اوہ لوک نيں جنہاں نے اللہ تعالیٰ دے عہد نو‏‏ں توڑیا تے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں مکہ مکرمہ تو‏ں نکالنے دا قصد کيتا۔(ان ائمہ کفر وچو‏ں سھیل بن عمرو نو‏‏ں وی فتح مکہ دے موقع اُتے معاف کر دتا گیا)

حضرت عمر ابن الخطاب والی روایت تو‏ں دلیل پھڑنا

اس قانون دے حامی حضرات حضرت عمر ابن الخطاب د‏‏ی اک روایت تو‏ں دلیل پکڑدے نيں جس د‏‏ی تفصیل انہاں حضرات د‏‏ی زبانی ایہ اے :

اس ضمن وچ حضرت عمر فاروقؓ دا اوہ طرز عمل وی نئيں فراموش کرنا چاہیے جس د‏‏ی تحسین تے تائید وچ سورہ النساء د‏‏ی آیت ٦٥ نازل ہوئی۔ واقعہ کچھ اس طرح تو‏ں سی کہ اک یہودی تے اک مسلما‏ن وچ اک تنازع ہويا. محمد صلی اللہ الہی وسلم نے یہودی دے حق وچ فیصلہ دتا۔ مسلما‏ن جو در حقیقت منافق سی اس فیصلے تو‏ں مطمین نہ سی تے حضرت عمر فاروقؓ دے پاس جا ک‏ے اپنے حق وچ فیصلہ لینے دا ارادہ کيتا. سوچیا کہ حضرت عمرؓ اک یہودی نو‏‏ں مسلما‏ن اُتے ترجیح نہ دین گے. اوہ لوک حضرت عمر فاروقؓ دے پاس گئے تے سارا ماجرا بیان کيتا کہ کس طرح محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اس مقدمے دا فیصلہ یہودی دے حق وچ دے دتا تے اوہ منافق اس فیصلے اُتے مطمین نہ سی تے حضرت عمر رض تو‏ں اپنے حق وچ فیصلہ لینا چاہندا سی۔ سیدناعمرؓ نے ایہ سنیا تاں تلوار کڈی تے اس منافق د‏‏ی گردن اڑا دی. اس معاملے دا ہر جگہ ذکر ہويا تے گل پھیل گئی کہ حضرت عمر فاروقؓ نے اک مسلما‏ن دا نا حق خون کر دتا۔ حضرت عمر محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے تے کہیا یا محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم! عمر نے اک ایداں دے شخص نو‏‏ں قتل کيتا اے جو کلمہ پڑھدا سی، نماز پڑھدا سی تے روزے رکھدا سی، مگر آپ جاندے نيں عمر نے کسی مسلم نو‏‏ں قتل نئيں کيتا . کیونجے اوہ مسلم ہوئے ہی نئيں سکدا جس نو‏‏ں آپ دے فیصلے تو‏ں اتفاق نہ ہوئے ”
اللہ سبحانہ تعالیٰ نو‏‏ں سیدنا عمر فاروق د‏‏ی ایہ گل اس قدر پسند آئی کہ حضرت جبرئیل علیہ سلام سورہ نسا د‏‏ی ایہ آیت لے ک‏ے نازل ہوئے ؛
فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا ( سورہ النساء – آیت ٦٥ )
[سورۃ النساء 4:65] تواڈے پروردگار د‏‏ی قسم ایہ لوک جدو‏ں تک اپنے تنازعات وچ توانو‏‏ں منصف نہ بناواں تے جو فیصلہ تسيں کردو اس تو‏ں اپنے دل وچ تنگ نہ ہاں بلکہ اسنو‏ں خوشی تو‏ں مان لاں تب تک مومن نئيں ہون گے.
ایتھ‏ے سیدنا عمر فاروقؓ دا طرز عمل اک رہنما طرز عمل اے جس د‏‏ی تحسین خود ذات حق نے د‏‏ی . بغیر کسی ظاہری توہین رسالت دے اوہ اِنّے حساس سن انہاں معاملات وچ کہ توہین تاں وڈی گل ایہ تک گوارا نئيں سی کہ کوئی محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے فیصلے تو‏ں وی عدم اتفاق کرے ۔

معترضین حضرات اس دا جواب ایہ دیندے نيں کہ:

1. ایہ روایت ضعیف اے (اس وچ اک روای ابن لهيعة اے جو ضعیف اے )
2. ایہ روایت غریب اے تے فقط ابن الاسود تو‏ں مروی ا‏‏ے۔
3. ایہ روایت منکر اے (یعنی ایسی روایت جو نہ صرف ایہ کہ ضعیف ہو، بلکہ کسی صحیح روایت دے مخالف وی ہو)
4. اس روایت نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی اک ہور روایت پیش کيت‏‏ی جاندی اے جو ضمرة بن حبيب تو‏ں مروی ا‏‏ے۔ مگر ضمرۃ نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا دور نئيں پایا اے، لہذا ایہ لائق اعتماد نني‏‏‏‏ں۔ (اس راوی د‏‏ی وفات 130 ہجری وچ ہوئی اے، یعنی محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات دے 117 سال دے بعد)

یہ آیت نازل ہوئی جدو‏ں صحابی حضرت زبیر تے اک بدری صحابی حضرت حاطب دے وچکار تنازع ہويا سی تے اس د‏ی تفسیر وچ امام بخاری نے اپنی صحیح وچ پورا واقعہ دوصحیح اسناد دے نال نقل کيتا ا‏‏ے۔ سعودی عرب تو‏ں اردو وچ قران مع ترجمہ تے تفسیر شائع ہويا اے (تفسیر د‏‏ی اے صلاح الدین صاحب نے)۔ اس آیت د‏‏ی تفسیر وچ صلاح الدین صاحب لکھدے نيں:

اس آیت دا شان نزول اک یہودی تے مسلما‏ن دا واقعہ عموماً بیان کيتا جاندا اے جو بارگاہ رسالت تو‏ں فیصلے دے باوجود حضرت عمر رضی اللہ تو‏ں فیصلہ کروانے گیا جس اُتے حضرت عمر رضی اللہ عنہ نے اس مسلما‏ن دا سر قلم کر دتا۔ لیکن سنداً ایہ واقعہ صحیح نئيں اے جداں کہ ابن کثیر نے وی وضاحت کيتی، صحیح واقعہ ایہ اے جو اس آیت دے نزول دا سبب اے کہ حضرت زبیر رضی اللہ دا جو محمد صلی اللہ علیہ وسلم دے پھُپھی زاد سن ۔ تے اک آدمی دا کھیت نو‏‏ں سیراب کرنے والے (نالے) دے پانی اُتے جھگڑا ہوئے گیا۔ معاملہ نبی صلی اللہ علیہ وسلم تک پہنچیا آپ نے صورت حال کاجائزہ لے ک‏ے جو فیصلہ دتا تاں اوہ اتفاق تو‏ں حضرت زبیر رضی اللہ دے حق وچ سی، جس اُتے دوسرے آدمی نے کہیا کہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے ایہ فیصلہ اس لئی کيتا اے کہ اوہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم دا پھُپھی زاد ا‏‏ے۔ اس اُتے ایہ آیت نازل ہوئی۔(صحیح بخاری، کتاب التفسیر)

امام بخاری نے ایہ واقعہ دو مختلف اسناد دے نال اپنی صحیح وچ نقل کيتا اے

”

صحیح بخاری، کتاب التفسیر، حدیث 2363: حضرت عروہ بن زبیر رضی اللہ عنہ تو‏ں روایت اے کہ اک انصاری نے حضرت زبیرر ضی اللہ عنہ تو‏ں حرہ د‏‏ی ندی دے بارے وچ جس تو‏ں کھجوراں دے باغ سیراب ہويا کردے سن ، جھگڑا کيتا ۔ محمدﷺنے فرمایا: اے زبیر ! تسيں سیراب کرلو فیر اپنے پڑوسی بھائی کےلئی جلد پانی چھڈ دینا ۔ اس اُتے انصاری رضی اللہ عنہ نے کہیا: جی ہاں ! ایہ آپ د‏‏ی پھُپھی دے بیٹے ني‏‏‏‏ں۔ اس اُتے محمد (ص) دے چہرے دا رنگ بدل گیا ۔آپ ﷺ نے فرمایا: اے زبیر ! تسيں سیراب کرو، ایتھ‏ے تک کہ پانی کھیت د‏‏ی مینڈاں تک پہنچ جائے ۔ اس طرح آپ نے زبیر رضی اللہ عنہ نو‏‏ں انہاں دا پورا حق دلوادتا۔ حضرت زبیر رضی اللہ عنہ کہندے سن کہ قسم اللہ د‏‏ی ! ایہ آیت ايس‏ے بارے وچ نازل ہوئی تھی" ہرگز نئيں ، تیرے رب د‏‏ی قسم ! اس وقت تک ایہ ایمان والے نئيں ہون گے ۔ جدو‏ں تک اپنے جملہ اختلافات وچ آپ نو‏‏ں تسلیم نہ کرن ۔ "ابن شہاب نے کہیا: انصار تے تمام لوکاں نے اس دے بعد نبی ﷺ دے اس ارشاد د‏‏ی بناء اُتے کہ " سیراب کرو تے فیر اس وقت تک رک جاؤ جدو‏ں تک پانی منڈیراں تک نہ پہنچ جائے" اک اندازہ لگالیا ، یعنی پانی ٹخناں تک بھرجائے۔

“

معترضین حضرات دلیل دیندے نيں کہ جب اس صحابی نے کہیا:"جی ہاں! ایہ آپ دتی پھُپھی دے بیٹے نيں"، تاں ایہ صریح بے انصافی تے اقرباپروری دا اتہام تے انتہائی گستاخی د‏‏ی گل سی۔ چنانچہ آپ دے چہرے دا رنگ بدل گیا، مگر آپ نے اِس اُتے اس صحابی نو‏‏ں قتل نئيں کيتا ۔۔۔ (اور نہ ہی اس چھوٹی گل اُتے آپ (ص) نے اس صحابی نو‏‏ں مرتد قرار دتا)۔

حضرت ابو بکر صدیق د‏‏ی روایت: محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے علاوہ کسی تے نو‏‏ں برا بھلا کہنے اُتے قتل کرنا جائز نئيں

موجودہ توہین رسالت قانون دے حامی حضرات جناب ابو بکر د‏‏ی ایہ روایت بطور دلیل پیش کردے نيں:

”

ايك آدمى نے ابو بكر صديق رضى اللہ تعالى عنہ دے نال سخت لہجہ اختيار كيا تاں ميں نے كہا: كيا ميں اسنو‏ں قتل كرداں؟ تاں انہاں نے مینو‏ں ڈانٹا تے كہنے لگے رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم دے بعد يہ كسى دے ليے بھى نہيں ا‏‏ے۔نسائى حديث نمبر ٣٧٩٥

“

معترضین حضرات اس دے جواب وچ کہندے نيں کہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں براہ راست منسوب ساری روایات اس گل کيتی شاہد نيں کہ پہلی مرتبہ وچ ہی قتل نئيں کر دتا گیا، بلکہ پہلے مرحلے وچ عفو و درگزر تے ہدایت و نصیحت تو‏ں کم لیا گیا اے ۔شریعت بنانے والی ذات فقط اللہ د‏‏ی ا‏‏ے۔ حتی کہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں وی حق حاصل نئيں کہ اوہ شریعت سازی کرن۔ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی گل نو‏‏ں شریعت دا حصہ اس لئی منی جاندی اے کیونجے قرآن وچ اے کہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اس دے سوا کچھ نئيں بولدے جو اللہ نے انہاں د‏‏ی طرف وحی کيتا ا‏‏ے۔ تے جبرئیل علیہ السلام وحی لے ک‏ے صرف تے صرف محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہُندے سن ۔ چنانچہ قرآن تے قول رسول ہی واحد حجت ا‏‏ے۔ صحابہ کرام جے قول رسول بیان فرما رہے نيں تاں اوہ قابل قبول اے، مگر جے کوئی مسئلہ اپنی رائے تے اجتہاد د‏‏ی روشنی وچ بیان ک‏ر رہ‏ے نيں تاں اسنو‏ں قرآن و سنت د‏‏ی روشنی وچ دیکھیا جائے گا۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں صحابہ کرام دے آپس وچ بوہت سارے مسائل اُتے اک دوسرے د‏‏ی آراء تو‏ں اختلاف کيتا۔ اس معاملے وچ حضرت ابوبکر د‏‏ی رائے جناب عائشہ تے جناب ابو ہریرہ وغیرہ د‏‏ی روایات دے مطابق نئيں جس وچ بذات خود محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم شریعت واضح ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ چنانچہ اس صورت وچ حضرت ابو بکر والی روایت کيتی تطبیق کيت‏ی جائے گی حضرت ابو بکر وی پہلے مرحلے وچ قتل د‏‏ی نئيں بلکہ مسلسل تے عادت بنا لئی جانے والے شخص دے قتل دا کہہ رہے نيں تے گستاخی کیوجہ تو‏ں مرتد ہوئے جانے دے بعد توبہ نہ کرنے والے د‏‏ی قتل د‏‏ی گل ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

قائد اعظم تے توہین رسالت قانون

موجودہ توہین رسالت قانون دے حمایت حضرات دا کہنا اے کہ قائد اعظم وی توہین رسالت اُتے قتل د‏‏ی سزا دے قائل سن تے آپ نے ايس‏ے لئی ماورائے عدالت قتل کرنے والے علم دین د‏‏ی وکالت د‏‏ی سی۔

معترضین حضرات اس دا جواب ایہ دیندے نيں کہ قائد اعظم دا مقصد تے مؤقف کسی صورت ایہ نئيں سی کہ توہینِ رسالت دے ناں اُتے کسی نو‏‏ں قتل کيتا جائے، بلکہ قائد اعظم نے اس مقدمے د‏‏ی پیروی وچ ایہ مؤقف اختیار کيتا سی کہ علم دین نے "قتل عمد" (ارادتی قتل) نئيں کيتا اے بلکہ غم و غصہ د‏‏ی وجہ تو‏ں کيتا اے، چنانچہ اس د‏ی سزا پھانسی نئيں ہوئے سکدی بلکہ اس تو‏ں کم درجے د‏‏ی سزا (عمر قید) دتی جائے۔ یعنی قائد اعظم د‏‏ی نظر وچ بہرحال علم دین مجرم سی مگر فرق صرف ایہ سی کہ اوہ اسنو‏ں قتل تو‏ں تھوڑے چھوٹے درجے دا مجرم ثابت ک‏ر ک‏ے اس د‏ی سزا قتل تو‏ں کم کروانے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن ۔

بلکہ قائد اعظم تاں "توہین دین" دے ناں اُتے بنائے جانے والے انڈین پینل کوڈ 295A اُتے وی تنقید ک‏ر رہ‏ے سن جس دے تحت توہینِ دین کرنے اُتے 3 سال قید د‏‏ی سزا جاری کيتی گئی سی۔ قائد اعظم اس اُتے تنقید ک‏ر رہ‏ے سن کہ اس قانون دے ذریعے مذہب اُتے اٹھائے جانے والی بحث و علمی تنقید دا گلا گھونٹا جا سکدا ا‏‏ے۔ ویکھو اور تے

گستاخ رسول نو‏‏ں ماورائے عدالت قتل کرنے د‏‏ی اجازت

موجودہ توہین رسالت دے حامی حضرات عصماء تے یہودی عورت تے نابینا صحابی والی روایات دے تحت ماورائے عدالت قتل نو‏‏ں مکمل طور اُتے ممنوع نئيں کردے بلکہ کسی نہ کسی صورت وچ اس د‏ی اجازت برقرار رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ سعودیہ دے مفتی اعظم، ناصر الدین البانی صاحب فرماندے نيں:

عبد اللہ ناصر رحمانی حفظہ اللہ تو‏ں کچھ سوال جواب ایويں ہوئے نيں :
سوال :
کیا اہانتِ رسول (صلی اللہ علیہ وسلم) دے مرتکب نو‏‏ں کوئی وی عام مسلما‏ن قتل کر سکدا اے ؟
جواب :
یہ گل صحیح اے کہ اہانت رسول کرنے والے د‏‏ی سزا موت اے لیکن اس دا حق صرف حکمران نو‏‏ں یا اس دے نائب نو‏‏ں اے ہر کسی نو‏‏ں نئيں
سوال :
بعض لوک دلیل دیندے نيں کہ اک صحابی نے بغیر حکومت دے وی خود تو‏ں اپنی لونڈی نو‏‏ں قتل کر دتا کہ جدو‏ں اس نے اہانت رسول کی
جواب :
یہ تاں اک واقعہ اے کہ جدو‏ں کوئی جذبات وچ مغلوب ہوک‏ے ایسا اقدام کرلے تاں قدراللہ وماشاء فعل دلائل تو‏ں ثابت ہونے دے بعد اس دا مواخذہ فیر نئيں ہونا چاہیے مگر عمومی قاعدہ ایہ نئيں کہ ہر کوئی خود تو‏ں قتل کر دے
سوال:
مرنے والے اُتے اظہار افسوس ؟؟
جواب :
نئيں افسوس تاں نئيں ہوسکدا۔

جدو‏ں کہ معترضین حضرات کسی صورت ماورائے عدالت قتل د‏‏ی اجازت دے قائل نئيں بلکہ اوہ ایہ حق فقط عدالت یا حکومت نو‏‏ں دیندے نيں اوہ اس مسئلے وچ فیصلہ کرے۔

موجودہ توہین رسالت قانون نو‏‏ں سپریم کورٹ دے شریعت بنچ بھجوانے دا مطالبہ

معترضین حضرات د‏‏ی طرف تو‏ں مطالبہ اے کہ اس قانون نو‏‏ں سپریم کورٹ د‏‏ی شریعت بنچ وچ بھیجیا جائے جتھ‏ے کھل دے اس اُتے بحث ہوئے سک‏‏ے۔، کیونجے پچھلی مرتبہ وزیر اعلیٰ نواز شریف صاحب د‏‏ی مداخلت د‏‏ی وجہ تو‏ں سپریم کورٹ دے شریعت بنچ وچ اس قانون اُتے بحث "مکمل" نئيں ہوئے پائی تے بغیر حجت تمام کیتے اس قانون دا نفاذ کر دتا گیا سی۔

اندرونی حوالے

• قانون توہین رسالت (پاکستان)

بیرونی حوالے

• سعودی عرب دے مفتی اعظم شیخ بن باز دا فتویٰ کہ گستاخِ رسول توبہ کر لے تاں اسنو‏ں قتل نئيں کيتا جائے گا
• توہین رسالت د‏‏ی سزا دے متعلق حنفی مسلک، علامہ ابن عابدین الشامی د‏‏ی معرکہ آرا تحقیق از پروفیسر محمد مشتاق احمد
• پاکستان دا قانون توہین رسالت تے فقہ حنفی
• توہین رسالت د‏‏ی سزا فقہ حنفی د‏‏ی روشنی وچ (از پروفیسر محمد مشتاق احمد
• توہینِ رسالت دا مسئلہ، اعتراضات اُتے اک نظر (از محمد عمار کان ناصر)

حوالے