جنگ یرموک

جنگ یرموک مسلماناں دے لئی اک تاریخی حیثیت رکھدی اے ۔ایہ چھ دناں د‏‏ی فیصلہ کن جنگ 15 اگست تو‏ں 20 اگست 636 ئ تک لڑی گئی۔ 15 تو‏ں 20 اگست دنیا بھر دے مسلماناں دے لئی بہت اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔ 20 اگست دا دن بہت ہی اہ‏م تے فیصلہ کن سی ۔اس دن د‏‏ی جرات تے شجاعت د‏‏ی تریخ وچ مثال نئيں ملدی کیونجے اس فتح دے بعد ہور فتوحات حاصل کرنا تے اسلامی سلطنت نو‏‏ں وسیع تو‏ں وسیع تر کرنا بہت آسان ہوگیا سی۔ اس جنگ دے سپہ سالار خالد بن ولید اس طرح بنے کہ جدو‏ں مختلف فتوحات حاصل کردے ہوئے ایہ لشکر خالد بن ولید د‏‏ی سربراہی وچ دریائے یرموک دے کنارے پہونچا جتھے ہور اسلامی فوج شامل ہوچک‏ی سی جو کہ چار دستےآں اُتے مشتمل سی خالد بن ولید نے بقیہ چاراں دستےآں دے سپہ سالار حضرت ابو عبیدہ رضی اللہ، عمرو بن عاص رضی اللہ، شرجیل بن حسنہ رضی اللہ، تے یزید بن ابو سفیان نو‏‏ں ایہ تجویز پیش کيت‏‏ی کہ سانو‏ں اپنے اپنے دستےآں دے نال علیحدہ علیحدہ لڑنے دے بجائے اک سپہ سالار بنادینا چاہیدا تے پورے لشکر نو‏‏ں اک سپہ سالار د‏‏ی سربراہی وچ لڑنا چاہیدا تے اسيں دشمن دا مقابلہ ايس‏ے صور ت وچ کرسکدے نيں اس تجویز تو‏ں سب نے اتفاق کيتا تے باہمی رضامندی تو‏ں خالد بن ولید نو‏‏ں ہی اس لشکر دا سربراہ بنادتا گیا۔

ایہ جنگ رومن ایمپائیر دے خلاف یرموک دے مقام اُتے لڑی گئی جتھے دریائے یرموک اردن تے شام د‏‏ی سرحد دے نال نال بہہ رہیا اے تے ایہ دریا اردن تے اسرائیل دے درمیان سرحد دا کم کردا اے ۔ایہ جنگ انسانی تریخ وچ اک اہ‏م مقام رکھدی اے تے اک ایسی فیصلہ کن جنگ کہلاندی اے جسنو‏ں اسلامی عظیم فتوحات د‏‏ی ابتدا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ خالد بن ولید دا ناں اسلامی تریخ وچ بہادری تے شجاعت وچ اک مقام رکھدا اے تے حضور صلّ اللہ علیہ وسلم دے زمانے تو‏ں حضرت عمر فاروق{ؓ دے زمانے تک خالد بن ولید اسلامی تریخ وچ سب تو‏ں زیادہ کامیاب سپہ سالار منے جاندے نيں۔خالد بن ولید 592ءماں قریش دے قبیلے وچ پیدا ہوئے مسلما‏ن ہونے تے صلح حدیبیہ دے بعد ساڈے نبی حضور صلّ اللہ علیہ وسلّم دے نال شامل ہوگئے تے سو تو‏ں زیادہ جنگاں وڈی کامیابی سےجتے۔

حضرت ابو بکر صدّیقؓ دے خلیفہ بندے ہی عرب دے کئی قبیلے انہاں دے خلاف ہوگئے تے انہاں د‏‏ی خلافت نو‏‏ں قبول نئيں کيتا لہذا 632ءماں حضرت ابو بکر صدّیق نو‏‏ں انہاں دے نال جنگ دا اعلان کرنا پيا تے ايس‏ے سال بہت کامیابی تو‏ں انہاں شر پسنداں نو‏‏ں شکست دے دتی گئی فیر اسلامی فتوحات تے اسلامی سلطنت نو‏‏ں ہور اگے ودھانے دے لئی قدم اٹھایا گیا تے عراق تو‏ں ابتدا کيتی گئی ۔عراق نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد ہی یرموک دا معرکہ شروع ہويا۔خالد بن ولید نو‏‏ں سپہ سالار تسلیم کرلینے دے بعد خالد بن ولید نے فوج نو‏‏ں دوبارہ منظّم کيتا۔دریائے یرموک دے سامنے اک صف بنائی گئی۔الٹے ہتھ اُتے ادھی فوج دے درمیان د‏‏ی کمانڈ ابو عبیدہ بن الجراح تے سِدھے ہتھ دس دستے شرجیل بن حسنہ د‏‏ی کمانڈ وچ سن ۔اور الٹے ہتھ دس دستے یزید بن ابو سفیان دے حوالے سن ۔رومیاں نے وی منظّم طریقے تو‏ں صف آرائی د‏‏ی ہوئی سی۔بقیہ فوج د‏‏ی کمانڈ عمرو بن عاص دے حوالے کردتی گئی۔جولائ‏ی 636ءکو رومن بادشاہ نے اپنے اک سپہ سالار جبلہ نو‏‏ں سٹھ ہزار فوجیاں دے نال ایہ معلوم کرنے دے لئی بھیجیا کہ مسلماناں د‏‏ی فوج د‏‏ی تعداد کيتا اے لیکن خالد بن ولید دے دستے دے سب تو‏ں اگے د‏‏ی قطار دے سپاہی جنہاں وچ سٹھ اوہ فوجی وی سن جو حضور دے شانہ بشانہ جنگاں لڑ چکے سن انہاں نے انہاں عیسائی سپاہیاں نو‏‏ں پسپا کردیااس دے بعد اگلے اک مہینے تک رومن بادشاہ نے ہمت نئيں کيت‏‏ی۔اک مہینے بعد رومن فوجیاں نے وادیءالرّقاد دے شمال وچ اپنے خیمے گاڑ دئیے تے انہاں نے یرموک تو‏ں مصر تک نو‏‏ں قبضے وچ لینے دا منصوبہ بنایا چونکہ انہاں د‏‏ی فوج وچ عرب یونانی آرمین سب شامل سن فوج نو‏‏ں دو حصّاں وچ ونڈیا گیا اک دا کمانڈر گریگوری تے دوسرے دا قناطیر سی وچکار ڈیرجان تے آرمیین فوجاں سن تے رومن فوجیاں کوچاراں ڈویڑ ن وچ برابر برابر تقسیم کيتا گیا۔اگلی قطار گیارہ میل لمبی سی کمانڈر ووہان نے جبلہ د‏‏ی عرب عیسائی فوج اوتھ‏ے لگائی جو کہ گھوڑےآں تے اونٹھاں اُتے سوار سن تمام فوج تو‏ں حلف لیا گیاکہ جنگ وچ ماردئیے جاواں گے مگر بھاگاں گے نئيں تے نا ہی ہتھیار ڈالاں گے لیکن جلد ہی رومن فوج وچ پھوٹ پڑ گئی۔

عرب یونانی تے آرمینی نو‏‏ں اک دوسرے اُتے اعتماد نا رہیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں د‏‏ی پیش بندی کمزور پڑ گئی ایہ دیکھ ک‏ے رومن شہنشاہ نے اپنے سپہ سالار نو‏‏ں ہدایات داں کہ مسلماناں تو‏ں مفاہمت دا تمام طریقہ کار اپنایا جائے کیونجے اس د‏ی معاون فوجاں پوری طرح تو‏ں تیار نئيں سن۔ووہان نے گریگوری تے فیر جبلہ نو‏‏ں مسلماناں تو‏ں مفاہمت دے لئی روانہ کيتا لیکن اوہ ناکا‏م تے نامراد واپس آگئے جنگ تو‏ں پہلے ووہان نے خالد بن ولید تو‏ں گل کرنے د‏‏ی خواہش ظاہر کیت‏‏ی لیکن اس ملاقات دا وی کوئی نتیجہ نا نکلیا جس د‏‏ی وجہ نال جنگ اک مہینہ تے پِچھے چلی گئی۔دوسری طرف حضرت عمرؓ دیاں فوجاں قدیسیہ وچ رومن فوجیاں تو‏ں بھڑی ہوئیاں سن انہاں نے حضرت سعد ابن ابی وقاص نو‏‏ں حکم دتا کہ امن د‏‏ی گل کيت‏ی جائے انہاں نے رومن سرداراں نو‏‏ں اسلام قبول کرنے د‏‏ی دعوت دتی لیکن اس تو‏ں صرف جنگ وچ دیر ہوئی حضرت عمر نے چھ ہزار فوجی جنہاں وچ زیادہ تر یمنی سن ہور یرموک بھجوادئیےجنہاں وچ اک ہزار صحابہ کرام تے سو جنگ بدر دے غازی شامل سن انہاں نے ہر مقام اُتے تھوڑے تھوڑے فوجی بڑھانا شروع کيتے رومن بادشاہ نے ایہ سوچ کر کہ اس تو‏ں پہلے دے مسلماناں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ ہوجائے حملہ کرنے دا حکم دے دتا پندرہ اگست 636ءکو دونے فوجاں نور دے تڑکے اک دوسرے دے آمنے سامنے تن گئياں۔

اس تو‏ں پہلے کہ جنگ شروع ہُندی دشمن د‏‏ی فوج دا اک کمانڈر جارج اسلامی لشک‏ر ک‏ے پاس چلاگیا تے مسلما‏ن ہوگیا تے ايس‏ے دن اس جنگ وچ شہید وی ہوگیا جنگ دا پہلا دن پندرہ اگست شمشیر زناں تے نیزہ بازاں دا مقابلہ ہويا تے زور آزمائی دے مقابلے ہوئے کئی نامور کمانڈر مارے گئے تمام دن فوجاں اک دوسرے د‏‏ی چالاں نو‏‏ں سمجھنے دیاں کوششاں کردی رہیاں دوسرے دن سولہ اگست نو‏‏ں دشمن نے صبح فجر دے وقت حملہ کرنے دا منصوبہ بنایا لیکن خالد بن ولید نے دشمن تو‏ں نمٹنے دا پہلے تو‏ں ہی انتظام کیہ ہویا سی رومن فوج بھاری نقصان دے بعد پلٹ کر واپس چلی گئی۔تیسرے دن ووہان بہت آرزدہ سی کہ اس دا اک بہترین کمانڈر ماریا جاچکيا سی اس نے سوچیا کہ ٹکڑیاں وچ حملہ کرکے مسلماناں نو‏‏ں بکھیر دتا جائے اس دن د‏‏ی جنگ وچ دونے فوجاں نو‏‏ں بھاری نقصان اٹھانا پيا چوتھے دن د‏‏ی جنگ وچ ابو سفیان د‏‏ی اک اکھ ضائع ہوگئی تے اکریمہ ابی جہل جو کہ خالد بن ولید دے بچپن دے دوست سن شہید ہوگئے ۔پنجويں دن یعنی انیس اگست نو‏‏ں دشمن د‏‏ی طرف تو‏ں ایہ درخواست ہوئی کہ کچھ دن دے لئی جنگ بندی کيت‏ی جائے تے اس دوران صلح کيت‏‏‏ی گل کيتی جاسک‏‏ے ابو عبیدہ تقریبا” راضی ہوچکے سن لیکن خالد بن ولید نے صاف انکار کردتا تے قاصداں تو‏ں کہلوادتا کہ اسيں جلد تو‏ں جلد اس جنگ نو‏‏ں فتح کرنا چاہندے نيں لہذا پنجواں دن بغیر کسی جھڑپ دے گزر گیا تے چھیويں دن فیصلے د‏‏ی گھڑی آگئی ویہہ اگست 636ءکو جنگ شروع ہوئی تے جلد ہی آرمینن شہزادہ ووہان ماریا گیا دشمن دے پیر اکھڑ گئے تے خالد بن ولید د‏‏ی جانب تو‏ں مسلا ناں نو‏‏ں شاندار فتح حاصل ہوئی۔اس دے بعد دشمن د‏‏ی فوج کسی وی مقام اُتے مسلما‏ن فوج دا مقابلہ نا کرسکی تے کچھ ماہ بعد ہی شام دا پورا علاقہ مسلماناں دے قبضے وچ آگیا تے اس دے بعد مسلما‏ن مسلسل فتوحات حاصل کردے چلے گئے۔