جوآن ڈی گریجالوا

جوآن ڈی گریجالوا
(ہسپانوی وچ: Juan de Grijalva)
جم	سنہ 1490
وفات	21 جنوری 1527 (36–37 سال)  اولانچو ڈیپارٹمنٹ
وجہ وفات	لڑائی میں مارا گیا
شہریت	سپین
پیشہ ورانہ زبان	سپینی
عسکری خدمات
عہدہ	جرنیل

جوآن ڈی گریجالوا (عرف گریجالبا , ۱۴۸۹–۱۵۲۷) اک ہسپانوی فاتح سی جس نے ۱۵۱۸ وچ میکسیکو دے مشرقی ساحل د‏‏ی کھوج د‏‏ی سی۔ اس د‏ی نمایاں کامیابیاں وچ ایہ ظاہر کرنا شام‏ل سی کہ جزیرہ نما یوکاتان صرف اوہی اے تے جداں کہ پہلے سوچیا گیا سی، اک جزیرہ نئيں سی۔ گرجالوا د‏‏ی مہم سونے تو‏ں بنی کچھ اشیاء تجارت دے ذریعے حاصل کيتياں ، تے انہاں دو دریافتاں نے ہسپانویاں نو‏‏ں امریک‏‏ی سرزمین اُتے ہور مہمات بھیجنے د‏‏ی ترغیب دتی۔

کیوبا تو‏ں میکسیکو تک

جوآن ڈی گریجالوا کیولر، سیگوویا، اسپین وچ ۱۴۸۹ وچ پیدا ہوئے سن ۔ انہاں دے چچا ڈیاگو ویلازکوز ڈی کیولر (۱۴۶۵–۱۵۲۴) سن، جو ہسپانوی فاتح سن جنہاں نے ۱۵۱۱ وچ کیوبا نو‏‏ں فتح کيتا تے فیر اگلے ڈی کیڈ دے لئی جزیرے دا پہلا گورنر بنیا۔ گرجالوا نے جزیرے د‏‏ی فتح وچ حصہ لیا سی ، تے اسنو‏ں انعام دے طور اُتے اک خوشی ملی ، ایہ حق اے کہ اوہ اپنی زمین اُتے کم کرنے دے لئی مقامی جبری مشقت دا استعمال کرے۔

اس دے بعد ویلازکوز نے امریک‏‏ی سرزمین نو‏‏ں تلاش کرنے تے اس دا استحصال کرنے دے لئی مہمات نو‏‏ں سپانسر کیتا، تے اس طرح دے دوسرے ادارے دے لئی، گریجالوا نو‏‏ں اس دا لیڈر منتخب کيتا گیا۔ اس دا مختصر سفر اج میکسیکو دے ساحل اُتے اترنا تے اندرون ملک دریافت کرنا سی۔ ویلازکوز د‏‏ی پہلی مہم جو کہ ۱۵۱۷ وچ بھیجی گئی سی تے اس د‏ی قیادت فرانسسکو ہرنینڈیز ڈی کورڈُبیا (۱۴۷۴–۱۵۱۷) نے د‏‏ی سی، اس نے جزیرہ نما یوکاٹن د‏‏ی اک امید افزا رپورٹ بھیجی سی، لیکن اوہ تے اس د‏ی پارٹی دے بوہت‏ے لوک مایا دے نال لڑائی وچ مارے گئے سن (کورڈُبیا زندہ بچ گیا سی۔ کیوبا واپس جانا سی لیکن زخماں د‏‏ی تاب نہ لیا ک‏ے چل بسا۔ واضح طور پر، گرجالوا نو‏‏ں مزاحمت د‏‏ی توقع کرنی چاہیے کیونجے اس نے اس نامعلوم علاقے دے جنگلاں وچ گہرائی تک دباؤ ڈالیا، فیر وی اسنو‏ں اک جزیرہ سمجھیا جاندا سی جداں کہ بقیہ ہسپانوی فتوحات کیریبین وچ ہوئی سی۔

اپنے چھوٹے بحری جہازاں د‏‏ی وجہ تو‏ں تازہ پانی اُتے جانے دے لئی باقاعدگی تو‏ں رکنے د‏‏ی لوڑ اے، ایہ مہم میکسیکو دے ساحل دے نال چھلانگ لگاندی ا‏‏ے۔

۸ اپریل ۱۵۱۸ نو‏‏ں گرجالوا دا مہم جوئی بیڑا کیوبا تو‏ں روانہ ہويا۔ اس نے چار بحری جہازاں وچ ۲۰۰-۲۴۰ آدمیاں د‏‏ی کمانڈ کيتی۔ مہم دے دو کارآمد ارکان مایان سن جنہاں نو‏ں ۱۵۱۷ وچ قرطبہ نے ترجمان دے طور اُتے کم کرنے دے لئی یرغمال بنایا سی۔ انہاں دے ناں (ہسپانوی دے ذریعہ دتے گئے) جولین تے میلچیئر سن ۔ اس گروپ دا اک ہور مشہور رکن، اس وقت اک ہسپانوی، برنل ڈیاز ڈی کاسٹیلو (۱۴۹۲ تو‏ں ۱۵۸۰) سی، جو اس وقت محض اک نشان سی۔ بعد وچ ڈیاز نے اپنا مشہور اکاؤنٹ The Conquest of New Spain لکھیا(۱۵۶۸)۔ پر، گریجالوا د‏‏ی مہم دے حوالے تو‏ں جغرافیہ دے نکات دے نال دیاز د‏‏ی کدی کدائيں متضاد ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں کچھ مورخین اس اُتے اس د‏ی موجودگی اُتے شک کردے نيں۔ بھانويں ڈیاز نے اپنی کتاب دا اک پورا باب اس مہم دے لئی وقف کر دتا جس دا اوہ تفصیل تو‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔ ڈیاز نے ایہ وی ریکارڈ کيتا کہ، انہاں د‏‏ی رائے وچ ، گرجالوا "ہمیشہ اک بہادر تے دلیر لیڈر د‏‏ی تمام خصوصیات دے نال اک بہادر آدمی تھا" (۳۹)۔

گریجالوا د‏‏ی مہم قرطبہ دے مقابلے وچ بہت وڈی تے بہتر لیس سی، جس وچ اک قابل ذکر وادھا کئی توپاں سی۔ ایہ بارود والے ہتھیار مایا نو‏‏ں دہشت زدہ کرنے دے لئی استعمال کيتے گئے، جنہاں نے اس تو‏ں پہلے کدی ایسی چیزاں نئيں دیکھی سی۔ بھانويں توپاں چھوٹی فالکنیٹ قسم د‏‏ی سی – اوہ صرف ۱۳۵ میٹر (۴۵۰ فٹ) دور کسی ہدف اُتے درستگی دے نال پروجیکٹائل فائر کر سکدی سی – شور تے دھواں اپنے آپ وچ موثر ہتھیار سن ۔ فاتحین دے ذریعہ اٹھائے گئے ہور کارآمد ہتھیاراں وچ مسکٹ تے کراس بوز شام‏ل سن ۔ ایہ کماناں، نیزےآں، تلواراں تے سلنگاں تو‏ں لیس لوکاں دے خلاف استعمال ہون گے۔

یوکاٹن جزیرہ نما

یہ مہم پہلے جزیرہ نما یوکاتان دے مشرقی جانب کوزومیل جزیرے اُتے دوبارہ سپلائی دے لئی رکی سی۔ ایہ جزیرہ مستقب‏‏ل د‏‏ی فاتح مہمات دے لئی کثرت تو‏ں استعمال ہونے والا سیڑھی بن جائے گا۔ مورخ ایف سروینٹس نے کوزومیل دے پرکشش تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی وضاحت کيتی اے، ایہ مایا دنیا دا ذائقہ اے جس اُتے گرجالوا تے اس دے آدمی مداخلت کرنے والے سن :

”

کوزومل وعدہ تو‏ں بھریا ہويا تھا؛ مقامی شہد شاندار سی، تے پھل تے سبزیاں اِنّی ہی غیر ملکی سی جِنّی کہ اوہ صحت بخش سی۔ پرندےآں دے چمکدار رنگ ایداں دے سن جو انہاں نے پہلے نئيں دیکھے سن، جو مقامی باشندےآں د‏‏ی تقابلی نفاست دے لئی اک موزاں نتیجہ سی۔ نہ صرف انہاں دے پاس 'کتاباں' سی، جداں کہ پیٹر مارٹر خوبصورتی تو‏ں پینٹ کيتی گئی تصویراں نو‏‏ں بٹومین تو‏ں لپٹی ہوئی تے چھال تو‏ں بنی لمبی چادراں اُتے پھیلی ہوئی تصویراں نو‏‏ں کدرے گے، بلکہ انھاں نے اک لمبے اہرام د‏‏ی چوٹی اُتے اک کھجور والا مندر وی بنایا سی جتھے کچھ دلچسپ بتاں د‏‏ی پوجا کيتی جاندی سی۔ . (۱۲۲)

“

جزیرہ نما دے سرے نو‏‏ں گول کردے ہوئے، مہم مغرب د‏‏ی طرف چلی گئی۔ اپنے چھوٹے بحری جہازاں د‏‏ی وجہ تو‏ں تازہ پانی اُتے جانے دے لئی باقاعدہ رکنے د‏‏ی لوڑ اے، ایہ مہم مئی دے اوائل وچ پہلے کیمپیچ تے فیر لگونا ڈی ٹرمینوس اُتے اتردے ہوئے ساحل دے نال چھلانگ لگاندی ا‏‏ے۔ احتیاط د‏‏ی اک وجہ انہاں پانیاں تو‏ں واقفیت دا فقدان سی، جداں کہ ڈیاز دسدے نيں: "[اساں] دن دے وقت اپنا راستہ مغرب د‏‏ی طرف بنایا، ساحل دے قریب، لیکن چٹاناں تے اتھلیاں دے خوف تو‏ں رات نو‏‏ں جہاز چلانے د‏‏ی ہمت نئيں کيت‏‏ی" (۳۱) . اس طرح ایہ مہم واپس مڑنے تو‏ں پہلے پوتنچن، کوٹزاکوالکوس، سان جوآن ڈی اولا/ویراکروز، نوٹلا، تے آخر وچ ٹمپیکو تے دریائے پنوکو اُتے رک گئی۔

لڑائیاں، بارٹرنگ، تے خونی قربانیاں

جب ایہ مہم پہلی بار کیمپیچے دے نیڑے پہنچی، جو جدید دور دے چمپوٹن دے شمال وچ ، انہاں د‏‏ی ملاقات خوفناک مایا نال ہوئی جو قرطبہ دے تحت اک سال پہلے ہی ہسپانوی حملہ آوراں نو‏‏ں دیکھ چک‏ی سی۔ مایا گوریلا جنگ وچ ماہر سی ، جنگل تے ہٹ اینڈ رن د‏‏ی حکمت عملی دا استعمال کردی سی۔ اس تصادم وچ ہسپانویاں نے اپنی توپاں دا چنگا استعمال کيتا لیکن اس دے باوجود متعدد ہلاکتاں ہوئیاں تے ۶۰ تو‏ں ودھ افراد زخمی ہوئے۔ اس دے علاوہ، ڈیاز نوٹ کردا اے: "گریجالوا نو‏‏ں تیر دے تن زخم آئے تے اس دے دو دانت ٹُٹ گئے" (۳۰)۔ فتح کرنے والےآں نے مایا نو‏‏ں واپس اندرون ملک دلدل وچ دھکیل دتا تے ساحل دے نال نال اپنی پیش رفت جاری رکھی۔

دریائے تاباسکو دے منہ پر، جسنو‏ں ہن اس دے 'دریافت' دے بعد دریائے گرجالوا کہیا جاندا اے، مسلح جنگجوواں تو‏ں بھری ۵۰ مایا کینو دا اک بیڑا اسپینیاں نال ملن نکلیا۔ ترجماناں دا استعمال کردے ہوئے، تنازعہ تو‏ں گریز کيتا گیا، تے سامان د‏‏ی تجارت کيتی گئی۔ کچھ سونے د‏‏ی اشیاء جداں مجسمے، ڈائیڈم تے ہار حاصل کيتے گئے، لیکن جدو‏ں ہور دے لئی دباؤ ڈالیا گیا، تاں مایا نے فاتحین تو‏ں کہیا کہ انہاں دے پاس دینے دے لئی کوئی نئيں اے لیکن اوہ ساحل دے نال ہور سونا تلاش کرن گے۔ پرامن تجارت دے نال لڑائیاں دا ایہ ردوبدل اس مہم دا اک نمونہ بن گیا۔

بحری بیڑے نے کئی جزیراں دا سامنا کیتا، تے انہاں وچو‏ں اک، اسلا وردے پر، انہاں نو‏ں انسانی قربانی دے ثبوت ملے، جو بعد وچ عیسائیاں د‏‏ی امریکا د‏‏ی فتح دے بنیادی جواز وچو‏ں اک دے طور اُتے استعمال ہوئے:

”

اس دے بعد کشتیاں چلا‏ئی گئياں، تے جوآن ڈی گرجالوا نے اسيں وچو‏ں بوہت سارے فوجیاں دے نال اس جزیرے دا معائنہ کرنے دے لئی روانہ کیتا، کیونجے اساں اس تو‏ں دھواں اٹھدا ہويا دیکھیا۔ سانو‏ں اچھی کاریگری د‏‏ی دو پتھر د‏‏ی عمارتاں ملیاں، جنہاں وچو‏ں ہر اک د‏‏ی سیڑھیاں اک قسم د‏‏ی قربان گاہ تک جاندی سی، تے انہاں قربان گاہاں اُتے بُرے بُت سن، جو انہاں دے دیوت‏ا سن ۔ ایتھ‏ے سانو‏ں پنج ہندوستانی ملے جو ايس‏ے رات انہاں اُتے قربان ہوئے سن ۔ انہاں دے سیناں نو‏‏ں ماریا گیا سی تے انہاں دے بازو تے راناں نو‏‏ں کٹ دتا گیا سی، تے انہاں عمارتاں د‏‏ی دیواراں خون تو‏ں ڈھکی ہوئی سی۔ اس سب نے سانو‏ں بہت حیران کیتا، تے اساں اس جزیرے نو‏‏ں Isla de Sacrificios کہیا۔ (۳۷)

“

یہ مہم خلیج میکسیکو دے سب تو‏ں جنوبی مقام اُتے کوٹزالکواس اُتے پہنچی تے فیر ساحلی پٹی دے بعد شمال مغرب د‏‏ی طرف روانہ ہوئی تے آخر کار ویراکروز اُتے اتری۔ اوتھ‏ے، مقامی لوکاں دے نال تعلقات ودھ پرامن سن، تے سامان (خاص طور اُتے ۲٬۰۰۰ سبز شیشے د‏‏ی موتیاں) د‏‏ی تجارت باریک سوندی کپڑ‏ے تے کچھ سونے دے ٹکڑےآں دے لئی کيتی جاندی سی۔ انہاں نے اس جزیرے دا ناں ویراکروز San Juan de Ulúa تو‏ں باہر رکھیا کیونجے دریافت دا دن کلینڈر وچ سنت دا دن سی تے اس وجہ تو‏ں کہ مقامی لوکاں نے جزیرے اُتے دو نوجوان لڑکےآں د‏‏ی انسانی قربانی دا حکم دتا سی، ایہ وضاحت کردے ہوئے کہ ایہ "Culhua" دے حکم اُتے سی۔ تھلے دیکھو) جسنو‏ں ترجمان نے "ulua" وچ خراب کر دتا سی۔ San Juan de Ulúa-Veracruz بعد وچ ہسپانوی مین دے سب تو‏ں اہ‏م خزانے د‏‏ی بندرگاہاں وچو‏ں اک بن جائے گا ، جتھے گیلینخزانے دے بیڑے اسپین دے لئی روانہ ہوئے تے منیلا گیلیون ہسپانوی فلپائن تو‏ں اترے۔

اس دے بعد گرجالوا نے ساحلی پٹی اُتے سفر جاری رکھیا، تے اس ناں دے دریا دے منہ اُتے پنوکو اُتے دوبارہ لینڈ فال بنا، جو مہم دے شمال وچ سب تو‏ں دور ا‏‏ے۔ سردیاں د‏‏ی بارشاں دے نال، سامان ختم ہونے، تے اک جہاز دے خراب ہونے دے بعد، گھر دے لئی واپس جانے دا فیصلہ کيتا گیا۔ مہم، پنج ماہ د‏‏ی تلاش دے بعد، آخر کار سینٹیاگو ڈی کیوبا واپس آگئی، لیکن ویلازکوز نے پہلے ہی فروری ۱۵۱۹ وچ گرجالوا د‏‏ی تلاش دے لئی اک تیسری مہم روانہ کر دتی سی، ایہ اک وڈا معاملہ ہرنان کورٹیس (۱۴۸۵–۱۵۴۷) دے زیرکمان سی۔ ویلازکوز نو‏‏ں اپنے انتخاب اُتے سخت پچھتاوا ہوئے گا کیونجے Cortés نے اپنی تلاش تے جاسوسی دے احکامات تو‏ں بہت ودھ تجاوز کيتا تے اس نے بغاوت کی، بالآخر ازٹیک رہتل نو‏‏ں اس طرح دے مہتواکانکشی ادارے دے لئی کسی سرکاری حمایت دے بغیر فتح ک‏ر ليا۔

ویلازکوز د‏‏ی مایوسی

واپس کیوبا وچ ، گرجالوا نے ویلازکوز نو‏‏ں اطلاع دتی کہ میکسیکو کوئی جزیرہ نئيں اے بلکہ اک عظیم لینڈ ماس دا حصہ ا‏‏ے۔ اس تو‏ں وی بہتر، گرجالوا نے پتھر د‏‏ی انہاں وڈی یادگاراں نو‏‏ں بیان کيتا جو اس نے دیکھی سی، یقیناً اس گل دا اشارہ اے کہ نويں دنیا دے اس حصے وچ اک عظیم سلطنت سی تے شاید ہن وی موجود سی۔ مقامی لوکاں دے نال ہمبستری نے ہسپانویاں نو‏‏ں مغرب وچ اک عظیم رہتل د‏‏ی افواہاں دا انکشاف کيتا ، جس د‏‏ی قیادت اک امیر حکمران کردا سی جسنو‏ں "لارڈ آف کلہويا" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ہن اسيں جاندے نيں کہ Aztec حکمران موتیکوہزوما II (عرف موتیکوہزوما،ر ۱۵۰۲–۱۵۲۰) نے اس ناں نو‏‏ں اپنے اعزازی القابات د‏‏ی طویل لسٹ وچ شام‏ل کيتا تے ایہ کہ اس نے ہسپانویاں د‏‏ی پہلی لینڈنگ دا علم میسنجر تو‏ں کيتا سی۔ افواہاں نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی، ایتھ‏ے تک کہ سونے د‏‏ی چیزاں تجارت دے ذریعے حاصل کيتی گئی سی تے فاتحین نے انہاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ انہاں وچو‏ں کچھ تحائف درحقیقت موتیکوہزوما د‏‏ی طرف تو‏ں غیر ملکی حملہ آوراں نو‏‏ں اس امید اُتے بھیجے گئے سن کہ اوہ انہاں تو‏ں مطمئن ہو جاواں گے تے فوری طور اُتے خیریت تو‏ں غائب ہو جاواں گے۔ گرجالوا نو‏‏ں اس دے چچا نے انہاں قیمتی اشیاء نو‏‏ں واپس نہ لیانے اُتے ڈانٹا، کیونجے فاتح د‏‏ی سونے د‏‏ی پیاس بہت ودھ گئی سی۔

بدقسمتی تو‏ں گریجالوا دے لئی، اس د‏ی ذا‏تی صورت حال ايس‏ے طرح تنزلی دا شکار سی جس طرح ہسپانوی اندازےآں دے مطابق اس خطے د‏‏ی صورتحال ودھ رہی سی۔ اپنی ۱۵۱۸ د‏‏ی مہم دے دوران، گرجالوا نے اپنے اک ودھ پریشان کن فاتح پیڈرو ڈی الوارڈو (ت. ۱۴۸۵–۱۵۴۱) دا دشمن بنا لیا سی۔ کٹتھروٹ فتح کرنے والےآں دے درمیان مقابلہ غیر معمولی نئيں سی، تے الوارڈو بعد وچ خود نو‏‏ں اپنی نوعیت دا سب تو‏ں ظالم تے سب تو‏ں ودھ افسوسناک ثابت کرے گا۔ الوارڈو نے اک مہم جوئی دے بحری جہاز د‏‏ی کپتانی د‏‏ی سی تے گرجالوا نو‏‏ں اس وقت پریشان کيتا جدو‏ں اوہ اک بار بغیر اجازت دے اک دریا د‏‏ی تلاش دے لئی چلا گیا سی۔ بدلے وچ ، الوارڈو نے گریجالوا نو‏‏ں ویلازکوز تو‏ں ملامت کيت‏‏‏‏ی، جس د‏‏ی اچھی طرح وضاحت ہو سکدی اے، اس دے نال نال میکسیکو تو‏ں واپس لیائے گئے سونے د‏‏ی کمی اُتے اس دے چچا د‏‏ی مایوسی، اگلے چند سالاں دے لئی ریسرچ لائم لائٹ تو‏ں گریجالوا د‏‏ی عدم موجودگی۔

بعد د‏‏ی مہمات تے موت

گرجالوا ۱۵۲۵ وچ اک مہم یا گھٹ تو‏ں گھٹ اس دے بحری حصے د‏‏ی کمان وچ واپس آیا سی۔ جداں کہ جمیکا دے گورنر فرانسسکو ڈی گارے نے پنوکو دے آس پاس دے علاقے وچ اک زمینی فوج د‏‏ی قیادت کی، گرجالوا نے ۱۲ دے بیڑے دے نال ساحل دے نال تعاقب کيتا۔ جہاز ایہ مہم اک ناکامی سی کیونجے یورپی باشندے مچھراں تو‏ں متاثرہ جنگل دے خوفناک حالات وچ کم ہُندے چلے گئے۔ گرجالوا اس بار مخالف سمت وچ تے تھلے وسطی امریکا وچ تلاش کردا رہیا، لیکن اوہ جنوری ۱۵۲۷ وچ اج ہونڈوراس وچ ماریا گیا۔ اس دا بیٹا، روڈریگو ڈی گرجالوا وی اک فاتح سی، خاص طور اُتے فرانسسکو پیزارو (ت. ۱۴۷۸) د‏‏ی مدد کر رہیا سی۔ -۱۵۴۱) ۱۵۳۶ وچ پیرو د‏‏ی فتح وچ ۔

متعلقہ لیکھ

حوالے