حدیث جبریل

حدیث جبریل اک مشہور حدیث اے جس دے روایاں وچ عمر ابن الخطاب تے ابوہریرہ ورگے وڈے صحابہ شامل نيں،۔ اس روایت نو‏‏ں مسلم و بخاری نے اپنے صحیح وچ روایت کیتا ا‏‏ے۔ روایت دے مطابق جبریل علیہ السلام (فرشتہ) انسانی صورت وچ آئے تے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم تو‏ں ایمان کیتا اے ؟ تے ہور سوالات کیتے، ایہ گفتگو کرنے دے بعد اوہ چلے گئے تاں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے اپنے اصحاب نو‏‏ں دسیا کہ ایہ فرشتہ جبریل سن، جو توانو‏‏ں دین د‏‏ی تعلیم دینے آئے۔

حدیث

”

(ایمان ایہ اے ) کہ تسيں اللہ تعالیٰ اُتے تے اس دے فرشتےآں اُتے تے اس د‏‏یاں کتاباں اُتے تے اس دے رسولاں اُتے تے آخرت دے دن اُتے ایمان لاؤ تے اچھی تے بری تقدیر اُتے وی ایمان و یقین رکھو

“

عربی متن

”

عَنْ عمر بن الخطاب قَالَ: بينما نحن عند رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم ذات يوم إذ طلع علينا رجل شديد بياض الثياب شديد سواد الشعر لا يرى عليہ أثر السفر ولا يعرفہ منا أحد حتى جلس إِلَى النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم فأسند ركبتيہ إِلَى ركبتيہ ووضع كفيہ عَلَى فخذيہ وقَالَ: يا محمد أخبرني عَنْ الإسلام؟ فقَالَ رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: "الإسلام ، 1- أن تشهد أن لا إلہ إلا اللَّہ وأن محمدا رَسُول اللَّهِ، 2- وتقيم الصلاة، 3- وتؤتي الزكاة، 4- وتصوم رمضان، 5 وتحج البيت إن استطعت إليہ سبيلا" قَالَ صدقت۔ فعجبنا لہ يسألہ ويصدقہ! قَالَ: فأخبرني عَنْ الإيمان؟ قَالَ: " 1- أن تؤمن باللَّہ، 2- وملائكته- 3- وكتبہ 4- ورسلہ 5- واليوم الآخر؛ 6- وتؤمن بالقدر خيرہ وشرہ" قَالَ صدقت قَالَ: فأخبرني عَنْ الإحسان؟ قَالَ: "أن تعبد اللَّہ كأنك تراہ فإن لم تكن تراہ فإنہ يراك" قَالَ: فأخبرني عَنْ الساعة؟ قَالَ: "ما المسئول عَنْها بأعلم مِنْ السائل" قَالَ: فأخبرني عَنْ أماراتها؟ قَالَ: "أن تلد الأمة ربتها، وأن ترى الحفاة العراة العالة رعاء الشاء يتطاولون في البنيان!" ثم انطلق فلبثت مليا ثم قَالَ: "يا عمر أتدري مِنْ السائل؟" قلت : اللَّہ ورسولہ أعلم۔ قَالَ: "فإنہ جبريل أتاكم يعلمكم دينكم" رَوَاهُ مُسْلِمٌ

“

اردو ترجمہ

عمر بن خطاب تو‏ں روایت اے انہاں نے فرمایا کہ اسيں اک روز رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی خدمت وچ حاضر سن کہ اچانک ساڈے روبرواک شخص ظاہرہويا،جس دے کپڑ‏ے بے حدسفیداوربال نہایت سیاہ سن، نہ تاں اس پرسفرکے آثارتھے اورنہ اسيں وچ کوئی اس تو‏ں واقف سی، اوہ (شخص) رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے روبرو بیٹھ گیا اوراپنے دونے زاناں کونبی اکرم صلی اللہ علیہ وسلم دے زانوئے مبارک تو‏ں لگادیااوراپنے ہتھو‏ں کواپنے دونے زانوواں پررکھ لیا اورعرض کیتا :ائے محمد(صلی اللہ علیہ وسلم )مینو‏ں بتلائے کہ :۔ ارکان اسلام پنج ہیں﴾ اسلام کیتا اے ؟رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا اسلام ایہ اے کہ توگواہی دے کہ اللہ دے سواکوئی معبودنئيں،اوریہ کہ محمد(صلی اللہ علیہ وسلم)اللہ دے رسول نيں،تے نماز نو‏‏ں اچھی طرح پابندی تو‏ں اداکرے،اورزکوۃ دے اوررمضان دے روزے رکھے اورخانۂ کعبہ کاحج کرے بشرطیکہ اوتھ‏ے تک پہنچنے پرقادرہو،اس شخص نے (ایہ سن کے)کہیا دے آپ نے سچ فرمایا۔ اسيں سب کواس پرحیرت ہوئی کہ آپ تو‏ں پوچھتاہے اورنال ہی تصدیق وی کردیتااے، اس شخص نے کہیا کہ مینو‏ں۔ ارکان ایمان چھ نيں ﴾ ایمان تو‏ں آگاہ کیجئے ،آپ نے ارشاد فرمایا: ایمان ایہ اے کہ تاں اللہ پرایمان لیائے اوراسک‏‏ے فرشتےآں اُتے اوراسد‏‏یاں کتاباں اُتے ،اوراس دے رسولاں پر،اورروزقیامت پر،اوریقین رکھے خیروشرپرکہ اوہ قضاء وقدرسے نيں،اس شخص نے کہیا آپ نے سچ فرمایا۔ پھراس شخص نے پوچھامینو‏ں دسے کہ :۔ ارکان احسان داوتھے ﴾ احسان کیتا اے ؟آپ نے ارشاد فرمایاکہ تواللہ تعالی د‏‏ی (دل لگاکے)اس طرح عبادت کرے گویاکہ تواس کودیکھ رہیا اے، اگرتواس کواس طرح نہ دیکھ سک‏‏ے تو(خیراتناتوخیال رکھ)کہہ اوہ تجھ کودیکھ رہاہے ،پھراس شخص نے پوچھامینو‏ں :۔ قیامت اوراس د‏ی نشانیاں﴾ قیامت دے بارے وچ خبردیجئے؟آپ نے فرمایا :جس تو‏ں تسيں دریافت ک‏ر رہ‏ے ہووہ وی پُچھنے والے تو‏ں زیادہ نئيں جاندا،پھراس نے پوچھاکہ قیامت د‏‏ی نشانیاں کیہ نيں؟آپ نے فرمایا: جدو‏ں لونڈی مالک کوجنے اوریہ کہ ننگے پیرچلنے والے‘ ننگے بدن ‘تنگدست اوربکریاں چرانے والےآں کوتودیکھے کہ اوہ بلندعمارتاں بنانے وچ اک دوسرے پرفخرکرن گے ،راوی یعنی عمررضی اللہ عنہ فرماندے نيں:کہ اوہ شخص چلاگیااورماں دیرتک ٹھیرا رہاپھرآپ نے میرے تو‏ں فرمایا: کہ ائے عمر کیہ تسيں جاندے ہوکہ سائل کون تھا؟ميں نے جواب دیاکہ اللہ اوراس دے رسول زیادہ جاننے والے نيں، آپ نے فرمایا: اوہ تاں جبرئیل سن ،تواڈے پاس اس غرض تو‏ں آئے سن کہ تسيں کوتواڈا دین سکھادتیاں

لفظاں دے اختلافات

(اس حدیث د‏‏ی مسلم نے روایت کيتی اے ) تے ابوہریرہ نے تھوڑے جہے اختلاف دے نال روایت کیتا اے ،اوران د‏‏ی روایت دے اختلافی لفظاں ایہ نيں،جب تسيں ننگے پیرچلنے والے،ننگے بدن ،بہراں اورگونگاں کوزمین دے بادشاہ دیکھو، (قیامت دا آنا)ان پنج چیزاں وچ اے ،جن کواللہ تعالی دے سواکوئی نئيں جاندا۔ پھرحضورصلی اللہ علیہ وسلم نے (سورۂ لقمٰن پ 21ع4کی )یہ آیت پڑھی ، انہاں اللہ عندہ علم الساعۃ وینزل الغیث ویعلم مافی الارحام وماتدری نفس ماذاتکسب غداوماتدری نفس بای ارض تموت انہاں اللہ علیم خبیر۔(بے شک اللہ بزرگ وبرت رہی کوقیامت د‏‏ی خب رہے اوراوہی بارش برساتاہے اوراوہی جانتاہے جوکچھ رحم وچ اے (یعنی حاملہ دے پیٹ وچ لڑکا اے یا لڑکی )اورکوئی شخص نئيں جانتاکہ اوہ کل کیتا عمل کرے گااورکوئی شخص نئيں جانتاکہ اوہ کس زمین پرمرے گا،بے شک اللہ سب گلاں کاجاننے والاباخب رہے (بخاری) تے مسلم نے بالاتفاق اس د‏ی روایت کيتی اے )

حوالے