خناق
خناق | |
---|---|
تخصص | Infectious diseases |
خناق (یا بیکٹیرئیل ورم قصبیہ) نظام تنفس توں متعلق اک حالت اے جو عمومی طور پہ سانس دی بالائی نالی وچ وائرس دے شدید حملے دی وجہ توں پیدا ہُندی اے۔ عفُونت گلے دے اندر سوجنہاں دا باعث بندا اے جو معمول دے تنفس دی باقاعدگی وچ خلل ڈالدا اے تے "بھونک" ورگی روايتی علامات جداں کہ]]کھانسی، خَرخَراہٹ، اور بھاری پنپیدا کردا اے۔ ایہ دھیمی، معتدل، یا شدید علامات پیدا کر سکدا اے جو اکثر رات دے وقت بگڑ جاندیاں نيں۔ اس دا علاج اکثر نوش کرنے والےسٹیرائڈز کی خوراک توں کيتا جاندا اے ؛ ہور سنگین صورتحالاں وچ کدی کدائيںبرگُردہ مادّہ[[استعمال کيتا جاندا اے۔ اسپتال وچ داخل کروانے دی ضرورت شاذونادر ہی پڑدی اے۔
علامات دی ممکنہ ہور سنگین وجوہات (یعنی لِسان المز ماریا اک ہويا دی نالی وچ بیرونی مادہ) خارج از امکان کردینے دے بعد خناق دی تشخیص طبی بنیاداں پہ کيتی جاندی اے۔ ہور تفتیش – جداں کہ خون دی جانچاں، ایکس شعاع تے خون دے مخصوص ٹیسٹ - عموما درکار نئيں ہُندی۔ ایہ نِسبتاً عام حالت اے جو عمومی طور پہ 6 ماہ توں 5-6 سال دی عمر دے درمیان دے 15% بچےآں نوں کسی اک وقت پہ متاثر کردی اے۔ ایہ جواناں تے بالغین وچ تقریبا کدی نئيں دیکھی گئی۔ کدی خصوصا دفتھیریا دی وجہ توں ہونے والی ایہ وجہ مغربی دنیا وچ جدرین کاری،بہتر صفائی تے رہن سہن دے معیارات وچ بہتری دے سبب ہن بالخصوص تاریخی اہمیت دی حامل اے۔
نشانیاں تے علامات
[سودھو]Problems playing this file? See media help. |
خَناق وچ “کھنکار” ورگی خصوصیات پائی جاندیاں نيں جداں کہ کھانسی، خَرخَراہَٹ،بھاری پن تے سان لینےماں مشکل جو عموما رات دے وقت بگڑجاندی اے۔.[۱] “کھنکار” کھانسی نوں عموما]]پَنکھ بایاں| سنگ ماہی]] یا بَحری شیر دی آواز توں مشابع بیان کيتا جاندا اے۔[۲] خَرخَراہَٹ ہیجان یا رونے توں بگڑ جاندی اے، اورجے ایہ آرام دی حالت وچ وی سُنی جاسکدی ہو، تاں ایہ ہويا دی نالیاں دے شدید تنگ ہونے دی نشان دہی کر سکدا اے۔ خَناق وچ شدت آنے دے نال، خَرخَراہٹ کافی حد تک کم ہوسکدی اے۔[۱]
ہور علامتاں وچ بُخار، شدید زکام (بالکل معمول دی ٹھنڈ والی علامات) تے چھاتی دی دیورااں دی درکَش شامل نيں۔[۱][۳] رال ٹپکنا یا نہایت تھکا ہويا دِکھنا ہور طبی حالتاں دی نشان دہی کردا اے۔[۳]
وجوہات
[سودھو]خَناق عموماسم آلُودہ وائرس دی وجہ توں سمجھیا جاندا اے۔[۱][۴] ہور نَرخَرَہ، تشنجی خَناق، حَنجَری دفتھیریا، بیکٹیرئیل ورم قصبیہ، نَرخَرَہ یا لَیرَنکس تے نرخری قصبی شعبی نمونیاکوشامل کرنے دے لئی اس اصطلاح نوں وسیع پیمانے پہ استعمال کردے نيں۔ پہلی دو حالتاں سم آلودہ عفونیت دی بنا پہ ہُندیاں نيں تے علمِ علامات امراض دے لحاظ توں عموما کم شدت دی ہُندیاں نيں؛ آخری چار بیکٹیرئیل انفیکشن دی وجہ توں نيں تے ایہ عموما شدید نوعیت دی ہُندیاں نيں۔[۲]
سم آلُودہ
[سودھو]سم آلُودہ خناق یا شدید نَرخَرہ، 75 فیصد توں ودھ واقعات وچ بالخصوص قسماں 1 تے 2 دے]]بالائی تنفسی امراض پیداکرنے والے وائرس]] دی وجہ توں ہُندا اے۔[۵] ہور سم آلُود علم الاسباب وچ متعدی زُکم اے تے بی، خسرہ، عُدی وائرس تے زیريں تے بالائی تنفسی امراض دا ذمہ دار وائرس (آر ایس وی) شامل نيں۔[۲] تشنجی خَناق وائرس دے اُسی گروہ دی وجہ توں ہُندا اے جس دی وجہ توں شدید نَرخَرہ ہُندا اے، لیکن اس وچ عفُونت دی عمومی علامات نئيں ہُندیاں نيں (جداں کہ بُخار، گلے دی سوزش تے وادھا شدہ خون دے سفید خلئی)۔[۵]
بیکٹیرئیل
[سودھو]بیکٹیرئیل خَناق نوں حَنجَری خَناق ,بیکٹیرئیل ورم قصبیہ، نَرخَرَہ تے نرخری قصبی شعبی نمونیا وچ تقسیم کيتا جاسکدا اے۔[۲] خنجری خَناق ‘’سائنوبیکٹیریم خناق’’ دی وجہ توں ہُندا اے جدوں کہ بیکٹیرئیل ورم قصبیہ، نَرخَرہ تے نرخری قصبی شعبی نمونیا بیکڑیا دے ثانوی بڑھوتوی والے خصوصی سم آلُود عفُونت دی وجہ توں ہُندے نيں۔ سب توں عام ملوث بیکٹیریا ‘’مکروب عتبی اوریس’’،’’سٹرپٹوکوکس نمونیا’’، ‘’خُون پَسَند بیکٹیرئیل متعدی زُکم’’ تے ‘’مورازیلا کیٹرہیلس’’ نيں۔[۲]
پیتھوفزیالوجی
[سودھو]خَناق دی وجہ بننے والا سم آلُود عفُونت خون دے سفید خلیاں (خصوصاہیسٹیوسائٹس،لمفی خلئی، حیاتياتی خلئی تے نیوٹرفیلس) دے نفوذ دی وجہ توں آلہ صوت، نالی تے وڈی قصبی نالیکی سوجنہاں دا باعث بندا اے [۴]
تشخیص
[سودھو]فیچر | اس فیچر نوں تفویض کردہ پوائنٹس دی تعداد | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |
چھاتی دی دیوار انحراف |
بالکل نئيں | دھیما | معتدل | شدید | ||
خَرخَراہٹ | بالک نئيں | معہ ہیجان |
آرام وچ | |||
سیاہ یرقان | بالکل نئيں | معہ ہیجان |
آرام وچ | |||
کی سطح ہوش تے حواس |
معول دے مطابق | ہوش وحواس توں بے خبر | ||||
ہويا دا داخلہ | معمول دے مطابق | تخفیف شدہ | نمایاں تخفیف شدہ |
خَناق اک طبی تشخیص اے۔[۴] سب توں پہلا قدم بالائی سانس دی نالی، خصوصا لِسان المزمار، ہويا دی نالی وچ بیرونی مادہ، زیريں حلق سکڑاؤ، ورمِ رگ، پَسِ بَلعُومَہ پھوڑا تے بیکٹرئیل ورمِ قصبیہکی ہور دخل انداز حالتاں کوخارج کرنا اے۔[۲][۴]
گردن دی اگلی سمت دا ایکس رے معمول وچ نئيں کيتا جاندا، [۴] لیکن ایہ کیہ جاندا اے، ایہ ہويا دی نالی جسنوں زیريں حلق سکڑاؤ جو مینار دی شکل توں مشابہ ہُندا اے دی وجہ توں علامتِ مینار کہاجاندا اے، دا باخصوصیت کم ہونا ظاہر کر سکدا اے۔ مینار دی علامت تشخیص دی تجویز اے، لیکن ایہ ادھے توں زیادہ معاملات وچ موجود نئيں ہُندا۔
ہور جانچاں (جداں کہ خون دی جانچ جانچاں تے سم آلُود کلچر) دی حوصلہ شکنی کيتی جاندی اے کیونجے ایہ غیر ضروری ہیجان پیدا کرسکدے نيں تے متاثرہ ہويا دی نالی پہ دباؤ نوں ودھیا سکدے نيں۔[۴] جدوں کہ نیسو فرینجئیل اسپائریشن توں حاصل کردہ سم آلُود کلچرز نوں قطعی وجہ نوں جاننے دے لئی استعمال کيتا جاسکدا اے، ایہ عموما تحقیق دی ترتیب تک محدود ہُندیاں نيں۔[۱] جے مریض رائج علاج توں بہتر نئيں ہوتا/ہُندی تاں اسنوں سم آلُود عفونت سمجھیا جانا چاہیے، اس مقام پہ ہور جانچاں دی نشان دہی کيتی جاسکدی اے۔
شدت
[سودھو]خَناق دی شدت دی درجہ بندی کرنے دے لئی استعمال کيتا جانے والا سب توں عام نظام ویسلے درجہ بندی اے۔ ایہ طبی عوامل دی بجائے خاص طور پہ تحقیقی مقاصد دے لئی استعمال کيتا جاندا اے۔ .[۲] ایہ پنج عاملین: ہوش تے حواس دی حد، سیاہ یرقان، خَرخَراہٹ، ہويا دا داخلہ تے انحراف نوں تفویض کردہ پوائنٹس دا مجموعہ ہُندا اے۔[۲] ہر عامل دے لئی دتے گئے پوائنٹ دی لسٹ سجے جانب موجود جدول وچ اے تے ختمی سکور 0 توں 17 تک ہُندا اے۔[۶]
- nbsp ؛2=> تک کُل سکور ‘’دھیمے’’ خَناق دی نشان دہی کردا اے۔ مخصوص کھنکار والی کھانسی تے بھاری پن موجود ہوئے سکدا اے، لیکن آرام دے دوران خَرخَراہٹ نئيں ہُندی۔[۵]
- 3 توں 5 تک کُل سکور دی درجہ بندی ‘’معتدل’’ خَناق وچ کيتی جاندی اے۔ ایہ آسانی توں سُنی جاسکنے والی خَرخَراہٹ لیکن کچھ ہور علامات دے نال موجود ہُندی اے۔[۵]
- 6 توں 11 تک کُل سکور ‘’شدید’’ خَناق ہُندا اے۔ ایہ وی واضح خَرخَراہٹ دے نال موجود ہُندا اے لیکن اس وچ چھاتی دی دیوار دی نشان زدہ دَرکش وی ہُندی اے۔[۵]
- 12≥ دا کُل سکور تقریبا غیر فعال نظام تنفس دی نشان دہی کردا اے۔ ہوئے سکدا اے اس سطح پہ کھنکار والی کھانسی تے خَرخَراہٹ ہور نمایاں نا ہوئے۔[۵]
ایمرجنسی وچ بھیجے جانے بچےآں وچوں 85 فیصد وچ دھیمی نوعیت دی بیماری ہُندی اے، شدید خَناق شاذونادر ہُندا اے (1فیصد>)۔[۵]
حفاظت
[سودھو]خَناق دے بہت سارے معاملات توں بچاؤ متعدی زکام تے دفتھیریا دے خلاف معمونیت دے ذریعے کيتا گیا اے۔ اک وقت وچ ، خَناق نوں اک دفتھیریا بیماری کہاجاندا سی، لیکن جدرین کاری دے استعمال تاں، ہن دفتھیریاترقی یافتہ ملکاں وچ شاذونادر ہی پایا جاندا اے۔
علاج
[سودھو]خَناق دے شکار بچےآں نوں عموما جس قدر ممکن ہوئے سکے پُرسکون رکھیا جاندا اے۔[۴] سٹئیرائڈز باقاعدگی توں استعمال کروائے جاندے نيں جدوں کہ بر گُردہ مادّہ نوں شدید معاملات وچ استعمال کيتا گیا۔ 92 فیصد توں کم اکیسجن سیرشدگی والے بچےآں نوں لازما آکیسجن ملنی چاہیے، [۲] تے شدید خَناق وچ مبتلا بچےآں نوں مشاہدہ دے لئی اسپتال وچ داخل کروایا جاسکدا اے۔[۳] جے آکسیجنہاں دی ضرورت ہوئے تاں “بھک توں اُڑانے” دا طریقہ کار(آکسیجن دے ماخذ نوں بچے دے چہرے دے پاس کرنا) تجویز کيتا جاندا اے، کیونجے ایہ ماسکدے استعمال کیتی نسبت کم ہیجان دا باعث ہُندا اے۔[۲] 0.2 فیصد توں کم لوکاں نوں علاج دے نال ٹریکیا دے اندر ادخالِ نلی درکار ہُندا اے۔[۶]
سٹیرائڈز
[سودھو]]]کورٹیکو سٹیرائڈز]]، جداں کہڈیکسامیتھاسون تے بودیسونائڈ تمام شدتاں دے خَناق وچ بچےآں وچ نتائج نوں بہتر بنانا ظاہر کرچکے نيں۔.[۷] استعمال دے 6 گھنٹےآں دے اندر اندر نمایاں سکون حاصل کيتا جاندا اے۔[۷] باوجود اس دے کہ نگلنے، غیر امعانوی یا سانس دے ذریعے استعمال کرایاجانے توں اس دا اثر ہُندا اے، نگلنے دے طریقہ نوں ترجیح دتی جاندی اے۔[۴] بیشتر صرف اک خوراک ہی دی ضرورت ہُندی اے تے عموما نہایت محفوظ تصور کيتی جاندی اے۔[۴] ڈیکسامیتھاسون دی 0.15، 0.3 تے 0.6 ملی گرام/کلوگرام، تمام یکساں موثر ظاہر ہُندیاں نيں۔[۸]
بر گُردہ مادّہ
[سودھو]معتدل توں شدید خَناق کوعارضی طور پہ عرق باش کردہبر گُردہ مادّہ دے ذریعے بہتر کيتا جاسکدا اے۔[۴] باوجوداس دے کہ بر گُردہ مادّہ10 توں 30 منٹ وچ خَناق دی شدت وچ کمی واقع کردا اے، فائدے صرف تقریبا 2 گھینٹے تک باقی رہندے نيں۔[۱][۴] جے علاج دے 2 توں 4 گھینٹے بعد تک حالت بہتر رہے تے کوئی ہور پیچیدگی پیدا نا ہوئے تاں بچے نوں عموما اسپتال توں فارغ کر دتا جاندا اے۔[۱][۴]
ہور
[سودھو]باوجود اس دے خَناق دے ہور علاجات دا مطالعہ کيتا جاچکيا اے، کسی علاج وچ وی اپنے استعمال نوں تقویت دینے دے معقول شواہدات نئيں موجود نيں۔ گرم بھاپ یا مرطُوب ہويا نوں سانس دے ذریعے اندر لیجانا اک روايتی خودکار دیکھ بھال علاج اے، لیکن طبی مطالعات اس دی موثریت نوں ظاہر کرنے وچ ناکام رہے نيں۔[۲][۴] and currently it is rarely used.[۹]کھانسی دی ادویات جنہاں وچ عموما ڈیکسٹرومیتھورفین اور/یا گوی فیناسنموجود ہو، دے استعمال کیتی حوصلہ شکنی کيتی جاندی اے۔[۱] باوجود اس دے کہ سانس لینے وچ سرگرمی نوں کم کرنے دے لئیہیلئیوکس(ہیلئیم تے آکسیجن دا ملاپ]]) نوں سونگھنا ماضی وچ استعمال کيتا جاندا رہیا اے، اس دے استعمال نوں تقویت دینے والے شواہد بوہت گھٹ نيں۔[۱۰] چونکہ خَناق عموما اک سم آلود بیماری اے، ضد نامیات اس وقت تک نئيں استعمال کیتی جاندیاں نيں جدوں تک کہ ثانوی سم آلود عفونیت نا پائی جائے۔ ref name=Au10/> ممکنہ ثانوی سم آلود عفونیت دی صورت وچ ، ضد بائیوٹکس وینکو مائسن تے سی فوٹازائم تجویز کيتیاں جاندیاں نيں۔[۲] متعدی زُکم اے تے بی توں منسلک شدید معاملات وچ ، ضد سم آلُودنیورامینیڈیز انہیبٹر استعمال کيتا جاسکدا اے۔[۲]
تشخیصِ مرگ
[سودھو]سم آلُود خَناق عموما اک خودکارمحدودکردہبیماری اے، لیکن شاذونادر نظام تنفس کa رُک جانا اور/یا حرکت قلب دی بندش موت دا باعث بن سکدی اے۔[۱] علامات عموما دو دن وچ بہتر ہوجاندیاں نيں، لیکن ست دن تک رہ سکدیاں نيں۔[۵] دیگرغیر معمولی پیچیدگیاں وچ بیکٹیرئیل ورم قصبیہ، نمونیا اورپھیپھڑاں دا ورم ہوئے سکدا اے۔[۵]
وبائیات
[سودھو]خَناق تقریبا 15 فیصد بچےآں نوں متاثر کردا اے تے عموما 6 ماہ توں 5 توں 6 سال تک رہندا اے۔[۲][۴] ایہ اسپتال وچ داخل بچےآں وچوں 5 فیصد دے داخلہ دی وجہ بندا اے۔[۵] شاذونادر حالات وچ ، ایہ بہت چھوٹے جداں کہ 3 ماہ تے وڈے جداں کہ 15 سال دے بچےآں وچ ہوئے سکدا اے۔[۵] مرد عورتاں دی نسبت 50 فیصد زیادہ متاثر ہُندے نيں تے خزاں وچ اضافی غلبہ دیکھنے وچ آندا اے۔
تریخ
[سودھو]لفظ ‘’خَناق’’ ابتدائی جدید انگریزی دے فعل ‘’خَناق’’ توں ماخوذ اے جس دا مطلب ‘’بھاری آواز وچ رونا’’ اے ؛ ایہ ناں سب توں پہلے سکاٹ لینڈ وچ بیماری دے لئی استعمال کيتا گیا سی تے 18واں صدی وچ مقبول ہويا۔[۱۱] دفتھیریا توں ہونے والا خَناق ہومر دے قدیم یونانکے وقت توں جانیا جاندا اے تے اس وچ 1826 تک کوئی امتیاز نئيں سی کہ جدوں [[[[Pierre Bretonneau|Bretonneau دی جانب توں سم آلُود خَناق نوں دفتھیریا دی وجہ توں ہونے والے خَناق توں علاحدہ کر دتا گیا۔[۱۲] فرانسیسیاں نے تب سم آلُود خَناق دے لئی “فوکس خناق” استعمال کيتا تے فیر “خَناق” توں مراددفتھیریاکے بیکٹیریاکی وجہ توں ہونے والی بیماری لیاگیا۔[۹] موثر معمونیت دے ایجاد دی وجہ توں دفتھیریا دی وجہ توں ہونے والا خَناق تقریبانامعلوم ہوچکيا اے۔[۱۲]
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ ۱.۴ ۱.۵ ۱.۶ ۱.۷ ۱.۸ Rajapaksa S, Starr M (May 2010). "Croup – assessment and management". Aust Fam Physician 39 (5): 280–2. PMID 20485713.
- ↑ ۲.۰۰ ۲.۰۱ ۲.۰۲ ۲.۰۳ ۲.۰۴ ۲.۰۵ ۲.۰۶ ۲.۰۷ ۲.۰۸ ۲.۰۹ ۲.۱۰ ۲.۱۱ ۲.۱۲ ۲.۱۳ Cherry JD (2008). "Clinical practice. Croup". N. Engl. J. Med. 358 (4): 384–91. doi: . PMID 18216359.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۴.۰۰ ۴.۰۱ ۴.۰۲ ۴.۰۳ ۴.۰۴ ۴.۰۵ ۴.۰۶ ۴.۰۷ ۴.۰۸ ۴.۰۹ ۴.۱۰ ۴.۱۱ ۴.۱۲ ۴.۱۳ Everard ML (February 2009). "Acute bronchiolitis and croup". Pediatr. Clin. North Am. 56 (1): 119–33, x–xi. doi: . PMID 19135584.
- ↑ ۵.۰۰ ۵.۰۱ ۵.۰۲ ۵.۰۳ ۵.۰۴ ۵.۰۵ ۵.۰۶ ۵.۰۷ ۵.۰۸ ۵.۰۹ ۵.۱۰ ۵.۱۱ Johnson D (2009). "Croup". Clin Evid (Online) 2009. PMID 19445760.
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ ۶.۲ Klassen TP (December 1999). "Croup. A current perspective". Pediatr. Clin. North Am. 46 (6): 1167–78. doi: . PMID 10629679.
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ Russell KF, Liang Y, O'Gorman K, Johnson DW, Klassen TP (2011). "Glucocorticoids for croup". Cochrane Database Syst Rev 1 (1): CD001955. doi: . PMID 21249651.
- ↑ Port C (April 2009). "Towards evidence based emergency medicine: best BETs from the Manchester Royal Infirmary. BET 4. Dose of dexamethasone in croup". Emerg Med J 26 (4): 291–2. doi: . PMID 19307398.
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ Marchessault V (November 2001). "Historical review of croup". Can J Infect Dis 12 (6): 337–9. PMID 18159359.
- ↑ Vorwerk C, Coats T (2010). "Heliox for croup in children". Cochrane Database Syst Rev 2 (2): CD006822. doi: . PMID 20166089.
- ↑ Online Etymological Dictionary, croup. Accessed 2010-09-13.
- ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ Feigin, Ralph D. (2004). Textbook of pediatric infectious diseases. Philadelphia: Saunders, 252. ISBN 0-7216-9329-6.
باہرلے جوڑ
[سودھو]Croup دے بارے چ ہور جانن لئی وکیپیڈیاساتھی منصوبے: | |
ڈکشنری وکشنری توں | |
مشترکہ زریعے کومنز توں |