خواجہ سرا
خواجہ سرا | |
---|---|
معلومات نسلی گروہ | |
نسلی گروہ | مرد |
نسلی گروہ | سماجی حیثیت ، پیشہ |
ترمیم |
خواجہ سرا (انگریزی: Eunuch، سانچہ:Lang-gr)[۱] اک ایسا مرد اے جسنوں خصی کر دتا گیا ہوئے۔
لفظی بحث
[سودھو]خواجہ‘ فارسی دا لفظ اے تے اس دی جمع ’خواجگان‘ اے۔ خواجہ سردار یا آقا نوں کہندے نيں۔ لغت دے مطابق توران وچ سادات دا لقب جداں خواجہ معین الدین۔ تے خواجہ سرا اوہ غلام جو نامرد ہوندے گھر وچ زنانہ کم کردا ہوئے۔ ایہ امیراں تے بادشاہاں دے زنانہ محل دی دربانی وی کردے نيں تے زنانے وچ آنے جانے دی انہاں نوں اجازت وی ہُندی اے۔ انہاں نوں محلّی وی کہندے نيں۔
اردو بولی وچ اس صنف نوں ہیجڑا، کھسرا، زنخا یا خواجہ سرا ء دے ناواں توں جانیا جاندا اے جدوں کہ عربی وچ انہاں نوں مخنث کہیا جاندا اے۔
صنف
[سودھو]خواجہ سرا تیسری صنف نيں۔ بھانويں خواجہ سراواں دے جسم مردانہ ہُندے نيں لیکن اُنہاں دی روش صنف نازک دی طرح ہُندی اے۔[۲] پاکستان وچ سرکاری طور اُتے مردم شماری وچ انہاں دی تعداد وکھ شمار کيتی جاندی اے، پاکستان دی کل آبادی وچ 21744 نيں،
اولین مدرسہ
[سودھو]اسلام آباد دے نواحی علاقے وچ اک خواجہ سرا نے اپنی مدد آپ دے تحت اک مدرسہ قائم کيتا اے جتھے صرف خواجہ سراواں نوں دینی تعلیم دتی جاندی اے۔ ایہ خواجہ سراواں دا اولین مدرسہ اے، مدرسے دی سربراہ 34 سالہ خواجہ سرا رانی خان روزانہ تقریباً 25 خواجہ سراواں نوں قرآن مجید پڑھاندی نيں۔
نکاح
[سودھو]ضیا الحق نقشبندی دے مطابق 50 ودھ مفتیان نے فتوی دتا اے کہ ’ایسا خواجہ سرا جنہاں وچ جسمانی طور مردانہ علامات پائی جاندی ہاں انہاں دا ایداں دے خواجہ سرا نال نکاح جائز اے جس وچ زنانہ علامات موجود ہاں۔‘
فتویٰ دے مطابق واضح علامات والے خواجہ سراواں توں عام مرد تے عورت وی نکاح کر سکدیاں نيں۔
اولین ڈاکٹر
[سودھو]کراچی دی 27 سالہ ڈاکٹر سارہ گل نے پاکستان دی پہلی ٹرانس جینڈر ڈاکٹر بن کے تریخ رقم کردتی۔ انہاں نے جنوری 2022ء وچ ڈگری پاس دی
مقابلے دا امتحان
[سودھو]لاہور ہائی کورٹ نے خواجہ سرا فیاض اللہ نوں پنجاب پبلک سروس کمیشن (پی پی ایس سی) دے تحت امتحان وچ بیٹھنے دی اجازت دے دتی اے۔(5 فروری 2021ء)
سائنسی تحقیق
[سودھو]خواجہ سراء (Kilnefelter Syndrome)
یہ زماروت نيں۔پشاور نال تعلق اے تے خیبر پختونخواہ دی خواجہ سراء کمیونٹی وچ نہ صرف اپنی خوبصورتی بلکہ دانائی دی وجہ توں نمایاں ناں رکھدی نيں۔ ایہ Kilnefelter Syndrome دے نال پیدا ہوئیاں۔ ساڈے تئیسواں کروموسوم دا جوڑا جنس دا تعین کردا اے۔ XX ہوئے تاں لڑکی تے XY ہوئے تاں جسمانی خدوخال تے ساخت لڑکےآں دی ہُندی اے۔ اس سنڈروم وچ تئیسويں کروموسوم دے نال اک X کروموسوم اضافی جڑ جاندا اے۔ جے XY دے نال جڑ جائے تاں اسنوں XXY 47 کہندے نيں۔ یعنی اے اوہ لڑکا ہی مگر جنسی تعین والے کروموسوم وچ اک ایکس دی ایکسٹرا کاپی ہوݨ دی وجہ توں جسمانی ساخت تے ہارمونز وچ قدرتی طور اُتے تقریباً 33 فیصد کُڑیاں والے کم آجاندے نيں۔۔ ایويں سمجھاں دو حصے مرد تے اک حصہ عورت۔ اک تاں جسمانی ساخت دا مسئلہ ہُندا دوسرا نفسیات وچ 33 فیصد رجحان فی میݪ سائیکالوجی دا ہُندا اے۔
ان نوں انگلش وچ انٹر سیکس کہیا جاندا اے۔ یعنی جنسی اعضاء دا واضح نہ ہونا یا مکس ہونا۔ یا نمایاں نہ ہونا۔ ٹرانز جینڈر اک وکھ اصطلاح اے۔ یعنی اوہ لوک جسمانی طور اُتے مکمل لڑکا تے لڑکی ہُندے نيں۔۔ بس ذہنی طور اُتے اپنی جنس نوں قبول نئيں کردے۔ ایہ اک نفسیاتی عارضہ اے۔ ساڈا موضوع اوہ لوک نئيں نيں۔
انٹر سیکس وچ اک ایکس ودھ ہوݨ دی وجہ توں ہی اس سنڈروم دا شکار Male نوں X فی میݪ کروموسوم دی وجہ توں Shemale وی کہیا جاندا اے۔ ایہ لوک بس اک آپریشن کروا کے شادی وی کر سکدیاں نيں۔ مگر اسکے بعد ہارمونل بیلنس رکھنے دے لئی کچھ دواواں کھانا ہُندیاں نيں جو حمل وغیرہ تے جنسی صحت نوں متاثر کر سکدیاں نيں۔ چندی گھڑ کرے عاشقی ایوشمن کھرانہ دی حالیہ ریلیز ہوئی فلم ايسے موضوع اُتے اے۔
گذشتہ برس زماروت اُتے قاتلانہ حملہ ہويا سی گولیاں پیٹ وچ لگياں۔ الحمدللہ انہاں دی جان بچ گئی مگر گھر والےآں توں ملے جو زخم روح نوں گھائل کر گئے اوہ کدی وی بے درد نہ ہو سکن گے۔
اج اکتِیہہ مارچ نوں پوری دنیا وچ خواجہ سراء کمیونٹی دا عالمی دن منایا جا رہیا اے۔ اس کمیونٹی نوں کئی ناں دتے جاندے نيں جو سب دے سب غیر انسانی تے ہتک آمیز لفظاں نيں۔ ہیجڑہ، کھسرہ، تیسری جنس ، وغیرہ
لفظ خواجہ دا مطلب اے افسر تے سرائے دا مطلب اے رہنے دی جگہ۔ مغلیہ دور وچ بادشاہاں نے اپنے درباراں وچ اپنی بیویاں دے رہنے دی جگہاں اُتے اس کمیونٹی نوں ملازمت دتی تے انہاں نوں سرا دا افسر یعنی خواجہ سراء کہیا جانے لگا۔ تب توں ہن تک انہاں دے لئی ایہ لفظ قدرے بہتر سمجھیا جاندا اے۔ مگر ہن ایہ خواجے یعنی افسر تاں نئيں نيں۔ بس سرائے وچ ہی قید ہو کے رہ گئے نيں۔
پاکستان وچ صحت دی سہولیات دا فقدان اے۔ اک تاں انہاں لوکاں دا علاج نئيں ہو پاندا ۔ دوسرا والدین انہاں بچےآں دے مسائل نوں سرے توں سمجھ ہی نئيں پاندے ۔ XXY 47 ہُندا تاں دکھنے وچ لڑکا ہی اے مگر رجحان عادات و اطوار کُڑیاں والے ہُندے نيں۔ میک اپ کرنا بال لمبے کرنا تے کُڑیاں ورگی گلاں کرنا انہاں دی سرشت وچ ہُندا اے جسنوں نظر انداز کرکے انہاں بچےآں اُتے جسمانی و ذہنی تشدد و ظلم کيتا جاندا اے۔ کہ اوہ انہاں چیزاں دا اظہار نہ کرن۔ تے خود نوں مرد ظاہر کرن۔ اک وقت آندا انہاں لوکاں نوں گھر توں کڈ دتا جاندا تے ایہ خواجہ سراء کمیونٹی وچ جا کے پناہ لے لیندے۔ اوتھے انہاں دی گرو انہاں دی وڈی بہن تے ماں دا درجہ حاصل کر لیندی۔
زماروت Kilnefelter Syndrome سنڈروم دی وجہ تے آپریشن نہ ہوݨ کیوجہ توں گھر توں کڈی جا چکیاں نيں۔ انکا کہنا اے کہ انہاں نے اپنی زندگی وچ اک بار وی اوہ غلط فعل نئيں کيتا جسنوں ساڈی کمیونٹی توں جوڑا جاندا اے۔۔ تے اکثریت ایسا دھندہ نئيں کردی۔ جدوں بھُکھیاں مر رہے ہاں تاں جان بچانے دی غرض توں اس لعنت نوں قبول کيتا جاندا اے۔ کہ ساڈے نال نا انصافی تاں گھر توں ہی شروع ہو جاندی فیر سکول کالج یونیورسٹی تے ورکنگ پلیسز سب ساڈے لئی سرکس دا روپ دھار لیندی نيں ۔ تے اسيں اپنی شناخت ظاہر کرکے جوکر یا سیکس ورکر سمجھے جاندے۔
سنہ 2020 وچ پاکستان دے 50 جید مفتیان کرام نے اک فتویٰ جاری کيتا۔ جس وچ ایہ کہیا گیا انہاں نوں تیسری جنس کہنا حرام اے۔ تے مردانہ یا زنانہ واضح خصوصیات والے افراد اپنی مخالف جنس توں دین محمدی دے تحت نکاح کر سکدے نيں۔ جنکی جنس واضح نئيں اوہ اپنا علاج کروا کے نکاح کر سکدے نيں۔ تے انہاں نوں حق حاصل اے اوہ خود نوں باقاعدہ علاج دے بعد اپنی جسمانی ساخت دے اعتبار توں لڑکا یا لڑکی دے طور اُتے متعارف کروا سکدے نيں۔
اس ضمن وچ شعور بہت ہی کم اے۔ خواجہ سراء کمیونٹی دی شادی اُتے انہاں دے اپنے ہی گھر والے پولیس دا چھاپا ڈلوا کر ہم جنس پرستی دی دفعہ لگوا کر انہاں نوں ذلیل کردے نيں۔ یعنی اک تاں گھر توں کڈ دتا تے جدوں اوہ لوک اپنی فیملی شروع کرنے دا سوچاں تواس دا حق وی کھو لیا جاندا اے۔
اس بارے وچ اپنی قانونی طور اُتے کئی سقم موجود نيں۔ تے قانون نافذ کرنے والے ادارےآں دی تربیت بہت ضروری اے۔
یہ لوک شادیاں وچ ناچدے گاندے نيں۔ تماشا دی جگہاں اُتے لوکاں دے سامنے ناچدے نيں۔ ساڈے بچے پیدا ہوݨ اُتے خوشیاں بکھیرنے آندے نيں۔ ساڈی ہر خوشی وچ خوش ہُندے نيں۔ مگر انہاں دی اپنی زندگی وچ خوشی دور دور تک نظر نئيں آندی۔ انہاں دی زندگی وچ سالگرہ نوں وڈی اہمیت حاصل اے۔ کہ عیداں شبراتاں تے ہور مذہبی تہواراں اُتے وی انہاں دے اپنے انہاں توں نئيں ملدے۔ اوہ لوک مسجد مندر چرچ وی جاواں تاں نفرت توں دیکھے جاندے نيں۔ فیر اپنی سالگرہ نوں ہی سال بھر دی خوشی دا تہوار سمجھ کر منا لیندے نيں۔
ماں بحیثیت سپیشل ایجوکیشن ٹیچر سمجھدا ہوݨ۔ کہ انہاں لوکاں نوں کسی وکھ شناخت یا پہچان یا علاحدہ ادارےآں دی لوڑ نئيں اے۔ مجموعی شعور تے قبولیت دے نال معیاری صحت دی سہولیات انہاں دی زندگی وچ بے حد آسانیاں لا سکدیاں نيں۔ والدین دی کاؤنسلنگ تے استاداں و علماء دا اس شعور نوں عام کرنا انہاں دے ذمے اک قرض اے۔۔
جرگہ ممبر
[سودھو]خیبر پختونخوا وچ خواجہ سرا نوں پہلی مرتبہ جرگہ ممبر منتخب کر ليا گیا اے، پشاور نال تعلق رکھنے والے خواجہ سراء ثوبیہ خان نوں شہر وچ تمام ڈی آر سیز دا ممبر منتخب کيتا گیا
گرو دا کردار
[سودھو]خواجہ سرا بچپن وچ ہی اپنا گھر بار چھڈ کے کسی گرو دے پاس آجاندے نيں کیونجے رشتے دار انہاں توں ہر قسم دا ناطہ توڑ دیندے نيں مرنے دے بعد وی انہاں دی میت نوں گھر وچ کوئی نئيں دیکھدا ،تمام تر رسومات خواجہ سرا ادا کردے نيں
احادیث
[سودھو]رسول اللہﷺ دے عہد مبارک وچ ایہ جنس موجود تھی،بعض دے ناں وی ملدے سن کہ اوہ معیت ،نافع ،ابوماریہ الجنّہ تے مابور جداں ناواں توں پکارے جاندے سن ۔ ایہ لوک رسول اللہﷺ دے نال شرائع اسلام ادا کرتےسن ۔ نمازاں پڑھدے ،جہاد وچ شریک ہُندے تے ہور امور خیر وی بجا لاندے سن ۔ رسول اللہﷺ انہاں دے متعلق پہلے ایہ خیال کردے سن کہ ایہ بے ضرر مخلوق اے ۔آدمی ہوݨ دے باوجود انہاں نوں عورتاں دے معاملات وچ چنداں دلچسپی نئيں اے۔ اس لئی آپ ازواج مطہرات دے پاس آنے جانے وچ کوئی حرج محسوس نئيں کردے سن، لیکن جدوں آپ نوں پتہ چلا کہ انہاں نوں عورتاں دے معاملات وچ خاصی دلچسپی ہی نئيں بلکہ ایہ لوک نسوانی معلومات وی رکھدے نيں ، تاں آپ نے انہاں نوں ازواج مطہرات تے ہور مسلمان سواݨیاں دے ہاں آنے جانے توں منع فرما دتا، بلکہ انہاں نوں مدینہ بدر کرکے روضہ خاخ، حمرآءالاسد اورنقیع دی طرف آبادی توں دور بھیج دتا ، تاکہ دوسرے لوک انہاں دے برے اثرات توں محفوظ رہیاں۔ (صحیح بخاری ،المغازی:۴۲۳۴)
رسول اللہﷺ نے عورتاں نوں حکم دتا کہ انہاں نوں بے ضرر خیال کرکے اپنے پاس نہ آنے دین ، بلکہ انہاں نوں گھراں وچ داخل ہوݨ توں روکن۔ (صحیح بخاری، النکاح:۵۲۳۵)
رابعاً:واضح رہے کہ مخنث بنیادی طورپر مرد ہُندا اے، لیکن مردی قوت توں محروم ہوݨ دی وجہ توں عورتاں ورگی چال ڈھال تے اداو گفتار اختیار کيتے ہُندا اے۔ ایہ عادات جے پیدائشی نيں تاں انہاں نوں چھڈنا ہوئے گا، جے پیدائشی نئيں بلکہ تکلف دے نال انہاں نوں اختیار کيتا گیا اے تاں رسول اللہﷺ نے اس اختیار اُتے لعنت فرمائی اے کہ ‘‘وہ مرد جو عورتاں ورگی چال ڈھال تے اوہ عورتاں جو مرداں ورگی وضع قطع اختیار کرن اللہ دے ہاں ملعون نيں۔’’ (صحیح بخاری ،اللباس:۵۷۸۷)
رسول اللہﷺ دے پاس اک ایسا مخنث لیایا گیا جس نے عورتاں دی طرح اپنے ہتھ پیر مہندی توں رنگے ہوئے سن ۔ آپ توں عرض کيتا گیا کہ ایہ ازخود عورتاں ورگی چال ڈھال پسند کردا اے تاں آپ نے اسنوں مدینہ بدر کرکے علاقہ نقیع وچ بھیج دتا، جتھے سرکاری اونٹھاں دی چراگاہ سی آپ توں کہیا گیا اسنوں قتل کردتا جائے۔ آپ نے فرمایا کہ ‘‘ مینوں نمازیاں نوں قتل کرنے توںمنع کيتا گیا اے۔ ’’ (ابو داؤد، الادب:۴۹۲۸
حوالے
[سودھو]باہرلے جوڑ
[سودھو]وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: خواجہ سرا |
- The Ancient Roman and Talmudic Definition of Natural Eunuchs
- "Born Eunuchs" Home Page and Library
- The Eunuch Archive
- Eunuchs in Pharaonic Egypt
- The Eunuchs of Ming Dynasty China
- Hidden Power: The Palace Eunuchs of Imperial ChinaArchived 2008-07-27 at the وے بیک مشین
- 38 rare pictures of eunuchs during Qing Dinasty Archived 2015-11-28 at the وے بیک مشین
- The Perfect Servant: Eunuchs and the Social Construction of Gender in ByzantiumArchived 2012-03-23 at the وے بیک مشین
- Long-Term Consequences of Castration in Men: Lessons from the Skoptzy and the Eunuchs of the Chinese and Ottoman Courts, The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism دسمبر 1, 1999 vol. 84 no. 12 4324-4331Archived 2012-09-06 at the وے بیک مشین